در قرآن و احادیث اسلامى، شمارى از افراد که در دفاع از ارزش هاى دینى در مقطعى از تاریخ، تنها بوده اند و سپس دیگران از آنان تبعیت کرده اند و به آنها ملحق شده اند، امّت نام گرفته اند، مانند ابراهیم علیه السلام. این اطلاق، هماهنگ با ریشه ی لغوىِ کلمه ی امّت ـ یعنى «اصل» و «مرجع» ـ است. در این گونه موارد، در اطلاق «امّت» بر فرد، دو نکته لحاظ شده است: یکى تنها بودن در دفاع از ارزش هاى دینى در مقطعى از تاریخ، و دیگرى مقتدا قرار گرفتن.
همچنین در برخى از احادیث، اطلاق امّت بر فرد، به این دلیل است که آن فرد، جاى گزین جماعت در انجام دادن کارى است، چنان که در حدیثى آمده است که پیامبر خدا خطاب به امام على علیه السلام فرمود:
إنَّ اللّهَ قَد جَعَلَکَ اُمّةً وَحدَکَ، کَما جَعَلَ إبراهیمَ علیه السلام اُمَّةً، تَمنَعُ جَماعَةَ المُنافِقینَ وَالکُفّارِ هَیبَتُکَ عَنِ الحَرَکَةِ عَلَى المُسلِمینَ. (1)
خداوند، تو را به تنهایى یک امّت قرار داده، چنان که ابراهیم علیه السلام را یک امّت قرار داد و هیبت تو، گروه منافقان و کافران را از حرکت [و اقدام] بر ضدّ مسلمانان، بازمى دارد.
و نیز آنچه در شمارى از احادیث آمده که برخى افراد، در قیامت، «یک امّت» محشور مى شوند، بدین معناست که آنان در قیامت، به تنهایى یک صف را تشکیل مى دهند، بر خلاف دیگر مردم که هر یک، در صف یک جماعت هستند. بنابراین، آنان به تنهایى، حکم جماعت دارند.
1) ر. ک: ص 304 ح 354.
