42 / 1
النَّومُ أخُو المَوتِ
الکتاب
» اللهُ یَتَوَفَّى الْأَنفُسَ حِینَ مَوْتِهَا وَ الَّتِى لَمْ تَمُتْ فِى مَنَامِهَا فَیُمْسِکُ الَّتِى قَضَى عَلَیْهَا الْمَوْتَ وَ یُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى إِنَّ فِى ذَ لِکَ لَأَیَـتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ » .(1)
الحدیث
11947.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : النَّومُ أخُو المَوتِ ، ولا یَموتُ أهلُ الجَنَّةِ .(2)
42 / 2
النَّهیُ عَنِ السَّهرِ لِغَیرِ عِبادَةٍ أو ضَرورةٍ
11948.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا سَهَرَ إلّا فی ثلاثٍ : مُتَهَجِّدٍ بالقرآنِ ، أوفی طَلَبِ العِلمِ ، أو عَروسٍ تُهدى إلى زَوجِها .(3)
42 / 1
خواب ، برادر مرگ است
قرآن
«خدا ، روح مردم را هنگام مرگشان، به تمامى باز مى ستانَد، و [نیز] روحى را که در [موقع]خوابش نمُرده است [، قبض مى کند]. پس آن [نفسى] را که مرگ را بر او واجب کرده، نگاه مى دارد، و آن دیگر [نَفْس ها] را تا هنگامى معیّن، [به سوى زندگىِ دنیا]باز پس مى فرستد. قطعاً در این [امر]، براى مردمى که مى اندیشند، نشانه هایى [از قدرت خدا] هست» .
حدیث
11947.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خواب ، برادر مرگ است و بهشتیان ، نمى میرند (بهشتیان ، در بهشتْ نمى خوابند) .
42 / 2
نهى از شب زنده دارى براى غیر عبادت و ضرورت
11948.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شب زنده دارى ، جز براى سه چیز ، روا نیست : تلاوت قرآن یا براى تحصیل علم ، یا فرستادن عروس به خانه شوهرش .
11949.عنه صلى الله علیه و آله : لا سَهَرَ(4) بعدَ العِشاءِ الآخِرَةِ إلّا لأِحَدِ رَجُلَینِ : مُصَلٍّ أو مُسافِرٍ .(5)
42 / 3
التَّحذیرُ مِن کَثرةِ النَّومِ
11950.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إیّاکُم وکَثرَةَ النَّومِ ؛ فإنَّ کَثرَةَ النَّومِ یَدَعُ صاحِبَهُ فَقیرا یَومَ القِیامَةِ .(6)
11951.عنه صلى الله علیه و آله : قالَت اُمُّ سُلیمانَ بنِ داوودَ لسُلیمانَ علیه السلام : إیّاکَ وکَثرَةَ النَّومِ باللَّیلِ ؛ فإنَّ کَثرَةَ النَّومِ باللَّیلِ تَدَعُ الرّجُلَ فَقیرا یَومَ القِیامَةِ .(7)
42 / 4
الحَثُّ عَلى السَّهَرِ لِلعِبادَة
11952.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن خافَ أدلَجَ ، ومَن أدلَجَ بَلَغَ المَنزِلَ ، ألا إنَّ سِلعَةَ اللّه ِ غالِیَةٌ ، ألا إنَّ سِلعَةَ اللّه ِ الجَنَّةُ .(8)
11953.عنه صلى الله علیه و آله : ثلاثةٌ یُحِبُّهُمُ اللّه ُ ، وثلاثةٌ یُبغِضُهُمُ اللّه ُ ، أمّا الّذینَ یُحِبُّهُمُ اللّه ُ : فقَومٌ ساروا لیلَتَهُم حتّى إذا کانَ النَّومُ أحَبَّ إلى أحَدِهِم مِمّا یُعدَلُ بهِ نَزَلوا ، فوَضَعوا رؤوسَهُم ، فقامَ یَتَمَلّقُنی ویَتلو آیاتی … .(9)
11949.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بیدار ماندن بعد از نماز خفتن ، روا نباشد ، مگر براى دو کس : نماز گزار یا مسافر .
42 / 3
هشدار درباره پُرخوابى
11950.پیامبرخدا صلى الله علیه و آله : از پُرخوابى بپرهیزید؛ زیرا پرخوابى، صاحب خود را در روز قیامت ، تهى دست مى گذارد.
11951.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مادرِ سلیمان بن داوود علیهماالسلام به سلیمان گفت : «از زیاد خوابیدن در شب، بپرهیز؛ زیرا پُرخوابىِ شب، انسان را در روز قیامت ، تهى دست مى گذارد».
42 / 4
تشویق به شب زنده دارى براى عبادت
11952.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که [از راهزنان و خطرهاى راه] بترسد، سراسر شب (/ ساعات آخر شب) را راه مى پیماید و هر که شبانه راه بپیماید ، به منزل مى رسد . بدانید که کالاىِ خدا ، گران بهاست . بدانید که کالاى خدا ، بهشت است .
11953.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سه نفرند که خداوند ، دوستشان دارد و سه نفرند که خداوند ، از آنها نفرت دارد . یکى از کسانى که خدا دوستشان مى دارد ، آن کسى است که با عدّه اى ، شبانه سفر مى کنند و چنان خسته مى شوند که خواب را از هر چیزى خوش تر مى دارند . پس اُتراق مى کنند و سر به بالین مى گذارند ؛ امّا او بر مى خیزد و زبان به تملّق من مى گشاید و آیاتم را تلاوت مى کند … .
42 / 5
صُعودُ الأرواحِ عِندَ النَّومِ إلَى السَّماءِ
11954.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لعَلیٍّ علیه السلام ـ: یا علیُّ ، إنّ أرواحَ شِیعَتِکَ لَتَصعَدُ إلَى السَّماءِ فی رُقادِهِم ووَفاتِهِم ، فتَنظُرُ المَلائکةُ إلَیها کَما یَنظُرُ النّاسُ إلَى الهِلالِ ؛ شَوقا إلَیهِم ولِما یَرَونَ مِن مَنزِلَتِهِم عِندَ اللّه ِ عَزَّوجلَّ .(10)
42 / 6
آدابُ النَّومِ
أ ـ النَّظافةُ
11955.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا یَبیتَنَّ أحَدُکُم ویَدُهُ غَمرَةٌ ، فإن فَعَلَ فأصابَهُ لَمَمٌ لِلشَّیطانِ فلا یَلُومَنَّ إلّا نَفسَهُ .(11)
11956.عنه صلى الله علیه و آله : اِغسِلوا صِبیانَکُم مِن الغَمرِ ؛ فإنّ الشّیطانَ یَشَمُّ الغَمرَ فیَفزَعُ الصَّبیُّ فی رُقادِهِ ، ویَتَأذّى بها الکاتِبانِ .(12)
ب ـ الطَّهارةُ
11957.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن نامَ علَى الوُضوءِ إن أدرَکَهُ المَوتُ فی لَیلِهِ فهُو عِندَ اللّه ِ شَهیدٌ .(13)
42 / 5
بالا رفتن ارواح به آسمان ، در وقت خواب
11954.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به امام على علیه السلام ـ: اى على! ارواح شیعیان تو، چه در خواب و چه موقع مرگ، به آسمان بالا مى رود و همان گونه که مردم به هلال ماه مى نگرند، فرشتگانْ از شوقِ آنها و مشاهده منزلتشان نزد خداوند عز و جل، به ایشان مى نگرند.
42 / 6
آداب خوابیدن
الف ـ پاکیزگى
11955.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ یک از شما با دست هاى چرب [از غذا]، نخوابد. پس اگر چنین کرد و گزندى از شیطان به او رسید، کسى را جز خود ، سرزنش نکند.
11956.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دست و صورت کودکان خود را از چربى هاى غذا و بوى گوشت بشویید؛ زیرا شیطان ، بوى چربى و گوشت را مى بوید و کودک در خواب مى ترسد و دو فرشته موکّل وى نیز از آن بو ، اذیّت مى شوند.
ب ـ طهارت
11957.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که با وضو بخوابد، اگر در آن شب مرگش در رسد، نزد خداوند ، شهید به شمار مى آید.
11958.الإمامُ الصّادقُ عن آبائه علیهم السلام : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یوما لأصحابِهِ : أیُّکُم یَصومُ الدَّهرَ ؟ فقالَ سلمانُ ـ رحمةُ اللّه ِ علَیهِ ـ : أنا یا رسولَ اللّه ِ ، فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : فأیُّکُم یُحیی اللَّیلَ ؟ قالَ سلمانُ : أنا یا رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله . قالَ : فأیُّکُم یَختِمُ القرآنَ فی کُلِّ یَومٍ ؟ فقالَ سلمانُ : أنا یا رسولَ اللّه ِ ، فغَضِبَ بعضُ أصحابِهِ فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ ، إنَّ سلمانَ رجُلٌ مِن الفُرسِ یُریدُ أن یَفتَخِرَ علَینا ! قلتَ : أیُّکُم یَصومُ الدَّهرَ ؟ قالَ : أنا ، وهُو أکثَرَ أیّامِهِ یأکُلُ ، وقلتَ : أیُّکُم یُحیی اللَّیلَ ؟ فقالَ : أنا ، وهُو أکثَرَ لَیلِهِ نائمٌ ، وقلتَ : أیُّکُم یَختِمُ القرآنَ فی کُلِّ یَومٍ ؟ فقالَ : أنا ، وهُو أکثرَ أیّامِهِ صامِتٌ ! فقالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَهْ یا فُلانُ ، أ نّى لکَ بمِثلِ لُقمانَ الحَکیمِ ، سَلْهُ فإنَّهُ یُنبِئُکَ ، فقالَ الرّجُلُ لسلمانَ : یا عبدَ اللّه ِ ، ألَیسَ زَعَمتَ أ نَّکَ تَصومُ الدَّهرَ ؟! فقالَ : نَعَم ، فقالَ : رأیتُکَ فی أکثَرِ نَهارِکَ تأکُلُ ! فقالَ : لَیسَ حَیثُ تَذهَبُ ، إنّی أصومُ الثّلاثَةَ فی الشَّهرِ . وقالَ اللّه ُ عَزَّوجلَّ : «مَنْ جاءَ بالحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أمْثالِها»(14) وأصِلُ شَعبانَ بشَهرِ رَمَضانَ فذلکَ صَومُ الدَّهرِ . فقالَ : ألَیسَ زَعَمتَ أ نّکَ تُحیی اللَّیلَ ؟ فقالَ : نَعَم ، فقالَ : إنّکَ أکثَرُ لَیلِکَ نائمٌ ! فقالَ : لَیسَ حَیثُ تَذهَبُ ، ولکنّی سَمِعتُ حَبیبی رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یقولُ : «مَن باتَ على طُهرٍ فکأ نَّما أحیا اللَّیلَ» ، فأنا أبِیتُ على طُهرٍ . فقالَ : ألَیسَ زَعَمتَ أ نّکَ تَختِمُ القرآنَ فی کُلِّ یَومٍ ؟ قالَ : نَعَم ، قالَ : فأنتَ أکثَرُ أیّامِکَ صامِتٌ ! فقالَ : لَیسَ حَیثُ تَذهَبُ ، ولکنّی سَمِعتُ حَبیبی رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یقولُ لِعَلیٍّ علیه السلام : «یا أبا الحَسَنِ، مَثَلُکَ فی اُمَّتی مَثَلُ قُلْ هُوَ اللّه ُ أحَدٌ ، فمَن قَرَأها مَرّةً فَقَد قَرَأ ثُلُثَ القرآنِ ، ومَن قَرَأها مَرَّتَینِ فَقد قَرأَ ثُلُثَیِ القرآنِ ، ومَن قَرَأها ثَلاثا فَقد خَتَمَ القرآنَ ، فمَن أحَبَّکَ بلِسانِهِ فقد کَمُلَ لَهُ ثُلُثُ الإیمانِ ، ومَن أحَبَّکَ بلِسانِهِ وقَلبِهِ فَقد کَمُلَ لَهُ ثُلُثا الإیمانِ ، ومَن أحَبَّکَ بلِسانِهِ وقَلبِهِ ونَصَرَکَ بیَدِهِ فَقدِ استَکمَلَ الإیمانَ . والّذی بَعَثَنی بالحَقِّ یا علیُّ لَو أحَبَّکَ أهلُ الأرضِ کمَحَبَّةِ أهلِ السّماءِ لَکَ ، لَما عُذِّبَ أحَدٌ بالنّارِ» ، وأنا أقرأُ «قُلْ هُوَ اللّه ُ أحَدٌ» فی کُلِّ یَومٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ . فقامَ فکأ نَّهُ قد اُلقِمَ حَجَرا .(15)
11958.امام صادق علیه السلام ـ به نقل از پدرانش علیهم السلام ـ: پیامبر خدا ، روزى به اصحاب خود فرمود : «کدام یک ازشما همیشه روزه دار است؟». سلمان ـ که رحمت خدا بر او باد ـ گفت: من ، اى پیامبر خدا! پیامبر خدا فرمود: «کدام یک از شما ، تمام شب را شب زنده دارى مى کند؟». سلمان گفت: من، اى پیامبر خدا! پیامبر خدا فرمود: «کدام یک از شما ، هر روز، قرآن را دوره مى کند؟». سلمان گفت: من، اى پیامبر خدا! در این هنگام، یکى از اصحاب پیامبر خدا ، عصبانى شد و گفت: اى پیامبر خدا! سلمان ، مردى ایرانى است و مى خواهد بر ما فخر بفروشد. فرمودى: «کدام یک از شما ، همیشه روزه دار است؟»، او گفت: من؛ در حالى که بیشتر اوقات، روزه ندارد. فرمودى: «کدام یک از شما ، تمام شب را شب زنده دارى مى کند؟»، او گفت: من؛ در صورتى که بیشتر شب را در خواب است. فرمودى: «کدام یک از شما ، هر روز قرآن را دوره مى کند؟»، او گفت: من؛ در صورتى که بیشتر روزها خاموش است. پیامبر خدا فرمود: «خاموش ، اى فلان! تو کجا و شخصى چون لقمان حکیم ، کجا؟! از خودش بپرس، جوابت را مى دهد». آن مرد به سلمان گفت: اى بنده خدا! آیا تو نگفتى که همیشه روزه دارى؟ گفت: چرا. مرد گفت: امّا من دیده ام که بیشتر روزها غذا مى خورى؟ سلمان گفت: چنان نیست که تو فکر کردى. من در ماه، سه روز روزه مى گیرم و خداوند عز و جل فرموده است: «هر که یک نیکى آورد، او را ده چندان باشد» . همچنین، شعبان را به ماه رمضان وصل مى کنم و این است روزه همیشگى. مرد گفت: آیا تو نگفتى که تمام شب را شب زنده دارى مى کنى؟ سلمان گفت: چرا. مرد گفت: امّا تو بیشتر شب را مى خوابى. سلمان گفت: چنان نیست که تو مى پندارى. من از حبیبم پیامبر خدا شنیدم که مى فرماید: «هر که شب را با طهارت بخوابد، چنان است که شب زنده دارى کرده باشد» و من ، هر شب را با طهارت به سر مى برم. مرد گفت: آیا تو نگفتى که هر روز، قرآن را ختم مى کنى؟ سلمان گفت: چرا. مرد گفت: امّا تو بیشتر اوقاتِ روزت را خاموش هستى. سلمان گفت: چنان نیست که تو فکر مى کنى. من از حبیبم پیامبر خدا شنیدم که به على علیه السلام مى فرماید: «اى ابو الحسن! حکایت تو در میان امّت من، حکایت «قل هو اللّه احد» است که هر کس یک بار آن را بخواند، یکْ سومِ قرآن را خوانده است و هر کس دو بار آن را بخواند، دوْ سومِ قرآن را خوانده است و هر کس سه بار بخواندش، قرآن را ختم کرده است، و هر کس به زبانش تو را دوست بدارد، یکْ سومِ ایمانش کامل است و هر کس به زبان و دلش تو را دوست بدارد، دو سومِ ایمانش کامل است و هر کس به زبان و دلش تو را دوست بدارد و با دستش یارى ات کند، ایمان را کامل ساخته است. اى على! سوگند به آن که مرا به حق برانگیخت، اگر همان قدر که آسمانیان تو را دوست دارند، زمینیان نیز دوستت مى داشتند، بى گمان، احدى به آتش دوزخ ، عذاب نمى شد». من نیز هر روز، سه مرتبه «قل هو اللّه احد» را مى خوانم. آن مرد ، دهانش بسته شد و برخاست.
ج ـ القِراءةُ والدُّعاءُ عِندَ النَّومِ
11959.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن قَرَأَ «قُلْ هُوَ اللّه ُ أحَدٌ» حِینَ یأخُذُ مَضجَعَهُ ، غَفَرَ اللّه ُ عَزَّ وجَلَّ لَهُ ذُنوبَ خَمسینَ سَنَةً .(16)
11960.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قَرأَ «ألْهاکُمُ التَّکاثُرُ» عِندَ مَنامِهِ وُقِیَ فِتنَةَ القَبرِ .(17)
11961.عنه صلى الله علیه و آله : إذا آوى أحَدُکُم إلى فِراشِهِ … لِیَقُلْ : اللّهُمّ إن أمسَکتَ نَفسی فی مَنامی فاغفِرْ لَها ، وإن أرسَلتَها فاحفَظْها بما تَحفَظُ بهِ عِبادَکَ الصّالِحینَ .(18)
د ـ الدُّعاءُ عِندَ الانتِباهِ
11962.عوالی اللآلی عن حذیفة : إنَّ النَّبیَّ صلى الله علیه و آله کانَ إذا آوى إلى فِراشِهِ قالَ : «باسمِکَ اللّهُمّ أمُوتُ وأحیا» ، وإذا استَیقَظَ قالَ : «الحَمدُ للّه ِ الّذی أحیانا بَعدَما أماتَنا وإلَیهِ النُّشورُ» .(19)
ج ـ قرائت قرآن و دعا در موقع خواب
11959.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس وقتى که به بستر خود مى رود، سوره «قل هو اللّه احد» را بخواند، خداوند عز و جل گناهان پنجاه سال او را مى آمرزد.
11960.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس موقع خواب، سوره تکاثر را بخواند، از عذاب قبر ، محفوظ مى ماند.
11961.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه فردى از شما به بسترش رفت… بگوید: «خداوندا! اگر جان مرا در خواب گرفتى، آن را بیامرز و اگر [به پیکرم]باز گرداندى، آن را چنان که بندگان صالح خود را حفظ مى کنى، حفظ کن «.
د ـ دعا در وقت بیدار شدن
11962.عوالى اللآلى ـ به نقل از حُذَیفه ـ: پیامبر صلى الله علیه و آله هر گاه به بستر خود مى رفت، مى گفت: «بار الها! به نام تو مى میرم و زنده مى شوم» و هر گاه بیدار مى شد، مى گفت: «ستایش ، خدایى راست که ما را پس از آن که میرانْد، زنده کرد، و به سوى اوست رستاخیز».
1) الزمر : 42.
2) کنز العمال : ج 14 ص 475 ح 39321 نقلاً عن شعب الإیمان عن جابر.
3) الخصال : ص 112 ح 88 عن السکونیّ عن الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 76 ص 178 ح 3.
4) وفی المصدر : «سمر» ، وما أثبتناه من بحارالأنوار.
5) الخصال : ص 78 ح 125 عن عبداللّه ، بحار الأنوار : ج 76 ص 179 ح 5.
6) الاختصاص : ص 218 ، بحارالأنوار : ج 76 ص 180 ح 11.
7) الخصال : ص 28 ح 99 عن جابر بن عبداللّه ، بحارالأنوار : ج 14 ص 134 ح 8.
8) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 279 ، بحارالأنوار : ج 87 ص 189.
9) صحیح ابن خزیمة : ج 4 ص 150 ح 2564 عن أبی ذرّ.
10) الأمالی للصدوق : ص 657 ح 891 عن الحسن بن راشد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 39 ص 308 ح 122.
11) الأمالی للصدوق : ص 510 ح 707 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 76 ص 187 ح 9.
12) عیون أخبار الرِّضا علیه السلام : ج 2 ص 69 ح 320 عن دارم بن قبیصة عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 6 ص 188 ح 10.
13) الدعوات : ص 214 ح 577 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 183 ح 7.
14) الأنعام : 160.
15) معانی الأخبار : ص 234 ح 1 عن أبی بصیر ، بحارالأنوار : ج 22 ص 317 ح 2.
16) الأمالی للصدوق : ص 64 ح 27 عن عیسى بن عبداللّه عن آبائه ، بحارالأنوار : ج 76 ص 192 ح 2.
17) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 44 ح 2103 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 196 ح 12.
18) علل الشرائع : ص 589 ح 34 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 76 ص 186 ح 2.
19) عوالی اللآلی : ج 1 ص 104 ح 40 ، بحار الأنوار : ج 76 ص 218 ح 25 نقلاً عن ثواب الأعمال عن حذیفة.
