41 / 1
النِّعَمُ الظّاهِرةُ والباطِنةُ
الکتاب
» أَلَمْ تَرَوْاْ أَنَّ اللهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِى السَّمَـوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَـهِرَةً وَ بَاطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُجَـدِلُ فِى اللهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى وَ لَا کِتَـبٍ مُّنِیرٍ » .(1)
الحدیث
11925.مجمع البیان عن ابنِ عبّاسٍ : سَألتُ النَّبیَّ صلى الله علیه و آله عن قَولهِ تعالى : «ظاهِرَةً وباطِنَةً» فقالَ : یابنَ عبّاسٍ ، أمّا ما ظَهَرَ فالإسلامُ ، وما سَوَّى اللّه ُ مِن خَلقِکَ ، وما أفاضَ علَیکَ مِن الرِّزقِ . وأمّا ما بَطَنَ فسَتَرَ مَساوئَ عَمَلِکَ ولَم یَفضَحْکَ بهِ ، یا ابنَ عبّاسٍ، إنّ اللّه َ تعالى یَقولُ : ثلاثَةٌ جَعَلتُهُنَّ لِلمُؤمنِ ولَم تَکُن لَهُ : صَلاةُ المُؤمِنینَ علَیهِ مِن بَعدِ انقِطاعِ عَمَلِهِ ، وجَعَلتُ لَهُ ثُلثَ مالِهِ اُکَفِّرُ بهِ عنهُ خَطایاهُ ، والثّالِثُ : سَتَرتُ مَساوِئَ عمَلِهِ ولَم أفضَحْهُ بشَیءٍ مِنهُ ولَو أبدَیتُها علَیهِ لَنبَذَهُ أهلُهُ فمَن سِواهُم …(2)
11926.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لابن عبّاس ـ: أمّا الظّاهِرَةُ فما سَوّى مِن خَلقِکَ ، وأمّا الباطِنَةُ فما سَتَرَ مِن عَورَتِکَ ، ولَو أبداها لَقَلاکَ أهلُکَ فمَن سِواهُم .(3)
41 / 1
نعمت هاى آشکار و نهان
قرآن
«آیا ندانسته اید که خدا ، آنچه را که در آسمان ها و آنچه را که در زمین است، مسخّر شما ساخته و نعمت هاى آشکار و نهان خود را بر شما تمام کرده است؟ و برخى از مردم ، درباره خدا ، بى [آن که] دانش و ره نمود و کتابى روشن [داشته باشند] ، به مجادله برمى خیزند» .
حدیث
11925.مجمع البیان ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: از پیامبر صلى الله علیه و آله این سخنِ خداوند متعال را که فرمود : «نعمت هاى آشکار و نهان» پرسیدم . فرمود : «اى پسر عبّاس! نعمت هاى آشکار، اسلام است و آفرینش نیکو و کاملى که براى تو قرار داده و روزىِ سرشارى که به تو بخشیده است . و نعمت هاى نهان، پوشاندن اعمال بدِ تو و رسوا نساختن تو به وسیله آنهاست. اى پسر عبّاس! خداى متعال مى فرماید : سه چیز است که من براى مؤمن ، قرار دادم ، در حالى که او را در آنها اختیارى نیست: اوّل ، دعاى مؤمنان براى او بعد از تمام شدن دوران عملش (پس از مرگ) . دوم، اختیار یکْ سومِ مالش را به دست او دادم تا به وسیله آن ، گناهان او را پاک کنم . و سوم ، کردارهاى زشت او را پوشاندم و به وسیله آنها رسوایش نساختم ، در صورتى که اگر اعمال زشت او را آشکار مى کردم ، خانواده اش او را دور مى انداختند ، چه رسد به دیگران … » .
11926.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به ابن عبّاس ـ: نعمت آشکار ، آفرینش هماهنگ و موزون توست ، و نعمت نهان، پوشاندن زشتى هاى توست که اگر آنها را آشکار مى ساخت، خانواده ات هم از تو گریزان مى شدند ، چه رسد به دیگران .
11927.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ أیضا ـ: أمّا الظّاهِرَةُ فالإسلامُ، وما حَسَّنَ مِن خَلقِکَ ، وما أسبَغَ علَیکَ مِن الرِّزقِ ، وأمّا الباطِنَةُ یا ابنَ عبّاسٍ فما سَتَرَ علَیکَ مِن عُیوبِکَ .(4)
11928.الإمامُ علیٌّ علیه السلام ـ فی ذِکرِ النَّبیِّ صلى الله علیه و آله ـ: فهُو أمینُکَ المَأمونُ ، وشَهیدُکَ یَومَ الدِّینِ ، وبَعیثُکَ نِعمَةً ، ورَسولُکَ بالحَقِّ رَحمَةً .(5)
11929.عنه علیه السلام ـ أیضا ـ: فَما أعظَمَ مِنَّةَ اللّه ِ عِندَنا حِینَ أنعَمَ علَینا بهِ سَلَفا نَتَّبِعُهُ ، وقائدا نَطَأُ عَقِبَهُ !(6)
41 / 2
أوّلُ النِّعَمِ وأعظَمُها
11930.الإمام الحسین علیه السلام عن رسول اللّه صلى الله ـ لِعلیٍّ علیه السلام ـ: قُلْ ما أوَّلُ نِعمَةٍ بلاکَ(7) اللّه ُ عَزَّوجلَّ وأنعَمَ علَیکَ بِها ؟ قالَ : أن خَلَقَنی جَلّ ثَناؤهُ ولَم أکُ شیئا مَذکورا ، قالَ : صَدَقتَ .(8)
41 / 3
الحَثُّ عَلى ذِکرِ نِعَمِ اللّه ِ
الکتاب
» یَـأَیُّهَا النَّاسُ اذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللهِ عَلَیْکُمْ هَلْ مِنْ خَــلِقٍ غَیْرُ اللهِ یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَآءِ وَ الْأَرْضِ لَا إِلَـهَ إِلَا هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَکُونَ » .(9)
11927.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به ابن عبّاس ـ: نعمت آشکار ، همان اسلام است و آفرینش نیکو و هماهنگ تو و روزى فراوانى که به تو عطا کرده است ، و نعمت نهان ـ اى پسر عبّاس ـ پوشاندن عیب هاى توست.
11928.امام على علیه السلام ـ درباره پیامبر صلى الله علیه و آله ـ: او امین تو و گواه تو در روز جزا و نعمتى است که به عنوان پیامبر ، برانگیخته اى و رحمتى است که او را به حقْ فرستاده اى.
11929.امام على علیه السلام ـ درباره پیامبر صلى الله علیه و آله ـ: چه بزرگ است منّت خدا بر ما از این که نعمت وجود چنین پیغمبرى را عطایمان کرده که پیشرو ماست و ما ، پیرو اوییم ، و رهبرى است که پا جاى پاى او مى گذاریم!
41 / 2
نخستین نعمت
11930.امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا به على علیه السلام فرمود : «بگو ببینم نخستین نعمتى که خداوند عز و جلتو را به آن آزمود و با آن ، تو را نواخت، چیست؟» . گفت : این که خداوند عز و جل مرا از هیچ آفرید . فرمود : «درست گفتى» .
41 / 3
ترغیب به یادآورىِ نعمت هاى خدا
قرآن
«اى مردم! نعمتِ خدا را بر خود ، یاد کنید. آیا غیر از خدا ، آفریدگارى هست که شما را از آسمان و زمین ، روزى دهد؟ خدایى جز او نیست. پس چگونه [از حق] انحراف مى یابید؟» .
» وَإِذَا طَـلَّقْتُمُ النِّسَآءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِکُوهُنَّ ضِرَارًا لِّتَعْتَدُواْ وَمَن یَفْعَلْ ذَ لِکَ فَقَدْ ظَـلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُواْ ءَایَـتِ اللهِ هُزُوًا وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللهِ عَلَیْکُمْ وَمَآ أَنزَلَ عَلَیْکُم مِّنَ الْکِتَـبِ وَالْحِکْمَةِ یَعِظُکُم بِهِ وَاتَّقُواْ اللهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللهَ بِکُلِّ شَىْ ءٍ عَلِیمٌ » .(10)
» وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَآءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَ نًا وَکُنتُمْ عَلَى شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَ لِکَ یُبَیِّنُ اللهُ لَکُمْ ءَایَـتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ » .(11)
» أَوَ عَجِبْتُمْ أَن جَآءَکُمْ ذِکْرٌ مِّن رَّبِّکُمْ عَلَى رَجُلٍ مِّنکُمْ لِیُنذِرَکُمْ وَاذْ کُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَآءَ مِن بَعْدِ قَوْمِ نُوحٍ وَ زَادَکُمْ فِى الْخَلْقِ بَصْطَةً فَاذْکُرُواْ ءَالآَءَ اللهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ » .(12)
» وَاذْکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَآءَ مِن بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِى الأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتًا فَاذْکُرُواْ ءَالآَءَ اللهِ وَلَا تَعْثَوْاْ فِى الأَرْضِ مُفْسِدِینَ » .(13)
الحدیث
11931.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ فی قولهِ تعالى : «وَذَکِّرْهُمْ بِأیّامِ الله»(14): بنِعَمِ اللّه ِ وآلائهِ .(15)
11932.عنه صلى الله علیه و آله ـ أیضا ـ: أیّامُ اللّه ِ نَعماؤهُ وبَلاؤهُ، وهو مَثُلاتُهُ سُبحانَهُ .(16)
«و چون زنان را طلاق گفتید و به پایان عدّه خویش رسیدند، پس به خوبى نگاهشان دارید یا به خوبى آزادشان کنید ، ولى آنان را براى [آزار و] زیان رساندن [به ایشان]نگاه مدارید تا [به حقوقشان] تعدّى کنید. و هر کس چنین کند، قطعاً بر خود ، ستم نموده است. و آیات خدا را به ریشخند مگیرید و نعمت خدا را بر خود و آنچه را که از کتاب و حکمت بر شما نازل کرده و به [وسیله]آن به شما اندرز مى دهد، به یاد آورید؛ و از خدا ، پروا داشته باشید، و بدانید که خدا به هر چیزى داناست» .
«و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود ، یاد کنید: آن گاه که دشمنان [یکدیگر] بودید، پس میان دل هاى شما اُلفت انداخت، تا به لطف او ، برادران هم شدید و بر کنارِ پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید. این گونه، خداوند ، نشانه هاى خود را براى شما روشن مى کند ، باشد که شما راه یابید» .
«آیا تعجّب کردید که بر مردى از خودتان، پندى از جانب پروردگارتان براى شما آمده تا شما را هشدار دهد؟ و به خاطر آورید زمانى را که [خداوند ،] شما را پس از قوم نوح، جانشینان [آنان] قرار داد و در خلقت، بر قوّت شما افزود. پس نعمت هاى خدا را به یاد آورید ، باشد که رستگار شوید» .
«و به یاد آورید هنگامى را که شما را پس از [قوم] عاد ، جانشینان [آنان] گردانید و در زمین به شما جاى [مناسب] داد. در دشت هاى آن [براى خود ،] کاخ هایى اختیار مى کردید و از کوه ها ، خانه هایى [زمستانى] مى تراشیدید. پس نعمت هاى خدا را به یاد آورید و در زمین ، سر به فساد برمدارید» .
حدیث
11931.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ درباره آیه : «و ایّام خدا را به آنان ، یادآ: یعنى نعمت ها و الطاف او را.
11932.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ درباره همین آیه ـ: «ایّام خدا» ، نعمت ها و بلا[ها]ىِ او هستند و بلا[ها]ى خدا ، همان کیفرهاى خداوند سبحان است .
41 / 4
مَن أنعَمَ اللّه ُ علَیهِم
الکتاب
«الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَــلَمِینَ – الرَّحْمَـنِ الرَّحِیمِ – مَــلِکِ یَوْمِ الدِّینِ – إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعِینُ – اهْدِنَا الصِّرَ طَ الْمُسْتَقِیمَ – صِرَ طَ الَّذِینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لَا الضَّآلِّینَ» .(17)
» أُوْلَـئِکَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ مِن ذُرِّیَّةِ ءَادَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنَا مَعَ نُوحٍ وَ مِن ذُرِّیَّةِ إِبْرَ هِیمَ وَ إِسْرَ ءِیلَ وَ مِمَّنْ هَدَیْنَا وَ اجْتَبَیْنَآ إِذَا تُتْلَى عَلَیْهِمْ ءَایَـتُ الرَّحْمَـنِ خَرُّواْ سُجَّدًا وَ بُکِیًّا » .(18)
» وَمَن یُطِعِ اللهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَـئِکَ مَعَ الَّذِینَ أَنْعَمَ اللهُ عَلَیْهِم مِّنَ النَّبِیِّینَ وَالصِّدِّیقِینَ وَالشُّهَدَآءِ وَالصَّــلِحِینَ وَحَسُنَ أُوْلَـئِکَ رَفِیقًا » .(19)
» وَ الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللهِ وَ رُسُلِهِ أُوْلَـئِکَ هُمُ الصِّدِّیقُونَ وَ الشُّهَدَآءُ عِندَ رَبِّهِمْ لَهُمْ أَجْرُهُمْ وَ نُورُهُمْ وَ الَّذِینَ کَفَرُواْ وَ کَذَّبُواْ بِـایَـتِنَآ أُوْلَـئِکَ أَصْحَـبُ الْجَحِیمِ » .(20)
الحدیث
11933.الإمامُ علیٌّ علیه السلام : جاءَ رجُلٌ مِن الأنصارِ إلَى النَّبیِّ صلى الله علیه و آله فقالَ : یا رسولَ اللّه ِ، ما أستَطیعُ فِراقَکَ ، وإنّی لَأدخُلُ مَنزِلی فأذکُرُکَ فأترُکُ ضَیعَتی ، واُقبِلُ حتّى أنظُرَ إلَیکَ حُبّا لکَ ، فذَکَرتُ إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ واُدخِلتَ الجَنّةَ فرُفِعتَ فی أعلى عِلِّیِّینَ ، فکَیفَ لی بِکَ یا نَبیَّ اللّه ِ ؟ فنَزَلَت : «ومَن یُطِعِ اللّه َ والرَّسُولَ …» فدَعا النَّبیُّ صلى الله علیه و آله الرّجُلَ فَقَرأها علَیهِ وبَشَّرَهُ بذلکَ .(21)
41 / 4
کسانى که خداوند به آنان ، نعمت داده است
قرآن
«ستایش ، خدا را که پروردگارِ جهانیان است ؛ [خداوندِ]رحمتگر مهربان، مالک [و پادشاه]روز جزا . تنها تو را مى پرستیم و جز تو از کسى یارى نمى جوییم . ما را به راه راست ، راهبر باش . راه آنهایى که برخوردارشان کرده اى ؛ همانان که نه در خورِ خشم اند و نه گم گشتگان اند » .
«آنان ، کسانى از پیامبران بودند که خداوند ، بر ایشانْ نعمت ارزانى داشت: از فرزندان آدم بودند و از کسانى که همراه نوح [بر کشتى] سوار کردیم ، و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل و از کسانى که [آنان را] هدایت نمودیم و برگزیدیم . هر گاه آیات [خداى]رحمان بر ایشان خوانده مى شد، سجده کنان و گریان ، به خاک مى افتادند» .
«و کسانى که از خدا و فرستاده[اش] اطاعت کنند، در زمره کسانى خواهند بود که خدا به ایشان نعمت داده است ؛ [یعنى] با پیامبران و صدّیقان و شهیدان و صالحان اند ، و آنان ، چه نیکو همدمان اند!» .
«و کسانى که به خدا و فرستادگان وى ایمان آورده اند، آنان ، همان راستینان اند و پیش پروردگارشان ، گواه خواهند بود . [و] ایشان راستْ اجر و نورشان . و کسانى که کفر ورزیده و آیات ما را تکذیب کرده اند ، آنان ، همدمان آتش اند» .
حدیث
11933.امام على علیه السلام : مردى از انصار ، خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : اى پیامبر خدا! من ، تحملّ دورى شما را ندارم. هر گاه به خانه ام مى روم ، به یاد شما مى افتم و خانه ام را ترک مى کنم و مى آیم تا شما را ببینم ؛ چون شما را دوست دارم ؛ امّا به این فکر هستم که چون روز قیامت شود و شما به بهشت بروى و به عالى ترین درجه بهشت بُرده شوى، من چگونه به شما دسترس پیدا کنم، اى پیامبر خدا؟ در این هنگام ، آیه : «و هر که از خدا و فرستاده[اش] اطاعت کند…» نازل شد. پیامبر صلى الله علیه و آله آن مرد را صدا زد و به عنوان خبر خوش، آن آیه را براى او خواند.
11934.تفسیر فرات عن سلیمان الدیلمی : کنتُ عندَ أبی عَبدِ اللّه علیه السلام إذ دَخَلَ علَیهِ أبو بَصیرٍ وقَد أخَذَهُ النَّفَسُ فَلَمّا أن أخَذَ مجلِسَهُ قالَ أبو عبدِ اللّه ِ علیه السلام : یا أبا محمّدٍ ؛ ما هذهِ النَّفَسُ العالِی ؟! قال : جُعِلتُ فِداکَ یابنَ رسولِ اللّه ِ کَبِرَت سِنِّی ، ودَقَّ عَظمی ، واقتَرَبَ أجَلی ، ولَستُ أدری ما أرِدُ علَیهِ مِن أمرِ آخِرَتی . فقالَ أبو عبدِاللّه ِ علیه السلام : یا أبا محمّدٍ، وإنّکَ لَتَقولُ هذا ؟! فقالَ : وکَیفَ لا أقولُ هذا ؟! وذَکرَ کلاما ، ثُمّ قالَ : یا أبا محمّدٍ، لَقد ذَکرَکم اللّه ُ فی کِتابِهِ المُبینِ : «اُولئکَ مَعَ الّذِینَ أنْعَمَ اللّه ُ علَیْهِم مِنَ النَّبیِّینَ…» فرَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فی الآیةِ «النَّبیِّینَ» ، ونَحنُ فی هذا المَوضِعِ «الصِّدِّیقینَ والشُّهَداءِ»، وأنتُمُ الصّالِحونَ، فتَسَمُّوا بالصَّلاحِ کما سَمّاکُمُ اللّه ُ یا أبا محمّدٍ .(22)
41 / 5
الغَفلَةُ عنِ النِّعَمِ
11935.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : نِعمَتانِ مَفتونٌ فیهِما کَثیرٌ مِن النّاسِ : الفَراغُ والصِّحَّةُ .(23)
11936.عنه صلى الله علیه و آله : الصِّحَّةُ والفَراغُ نِعمَتانِ مَکفُورَتانِ .(24)
11937.عنه صلى الله علیه و آله : نِعمَتانِ مَکفورَتانِ : الأمنُ والعافِیَةُ .(25)
11934.تفسیر فرات ـ به نقل از سلیمان دیلمى ـ: خدمت امام صادق علیه السلام بودم که ابو بصیر ، وارد شد ، در حالى که نفَسش گرفته بود . وقتى در مکانى نشست ، امام علیه السلام به او فرمود : «اى ابو محمّد! این نفَس [نفَس زدن] بلند ، براى چیست؟» . گفت : فدایت شوم ، اى پسر پیامبر خدا! سنّم زیاد شده و استخوان هایم سست گردیده و اَجَلم نزدیک گشته است و نمى دانم در آخرت ، چه وضعى خواهم داشت. امام صادق علیه السلام فرمود : «اى ابو محمّد! تو ، چنین سخنى مى گویى؟!» . گفت : چگونه نگویم؟! امام علیه السلام سخنى گفت و سپس فرمود : «اى ابو محمّد! خداوند در کتاب مبین خود ، تو را یاد کرده است، آن جا که مى فرماید : «آنان ، با کسانى هستند که خداوند به ایشان ، نعمت داده است ؛ [یعنى] با پیامبران و صدّیقان و گواهان و صالحان اند» . در این آیه [مقصود از]پیامبران، پیامبر خداست و ما ، صدّیقان و گواهانیم و شما ، همان صالحان هستید . پس ـ اى ابو محمّد ـ خودتان را اهل صلاح (درستکارى) بدانید، همچنان که خداوند ، شما را [با این وصف] نام برده است» .
41 / 5
غفلت از نعمت ها
11935.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو نعمت است که بسیارى از مردم ، در آنها آزموده مى شوند [یا به سبب آنها به گم راهى و فساد مى افتند] : فراغت و تن درستى .
11936.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تن درستى و فراغت ، دو نعمتى هستند که ناسپاسى مى شوند (کسى قدر آنها را نمى داند).
11937.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو نعمت است که نادیده گرفته مى شوند : امنیّت و سلامت.
41 / 6
إحسانُ مُجاوَرَةِ النِّعَمِ
11938.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أحسِنوا مُجاوَرَةَ النِّعَمِ ؛ لا تُمِلُّوها ولا تُنَفِّروها ؛ فإنّها قَلّما نَفَرَت مِن قَومٍ فعادَت إلَیهِم .(26)
41 / 7
ما یُوجِبُ بَقاءَ النِّعَمِ
11939.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ للّه ِ عِبادا اختَصَّهُم بالنِّعَمِ ، یُقِرُّها فیهِم ما بَذَلوها للنّاسِ ، فإذا مَنَعوها حَوَّلَها مِنهُم إلى غَیرِهِم .(27)
41 / 8
الاستِعانَةُ بنِعَمِ اللّه على مَعاصیهِ
11940.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ تبارکَ وتعالى : یا بنَ آدمَ، ما تُنصِفُنی ! أتَحَبَّبُ إلَیکَ بالنِّعَمِ وتَتَمَقَّتَ إلَیَّ بالمَعاصی ، خَیری علَیکَ مُنزَلٌ وشَرُّکَ إلَیَّ صاعِدٌ !(28)
41 / 9
ذَمُّ مَن لَم یَرَ النِّعمَةَ إلّا فی مَطعمٍ أو مَشربٍ
11941.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن لَم یَرَ للّه ِ عَزَّوجلَّ علَیهِ نِعمَةً إلّا فی مَطعَمٍ أو مَشرَبٍ أو مَلبَسٍ ، فقد قَصُرَ عَملُهُ ودنا عَذابُهُ .(29)
41 / 6
خوش همسایگى با نعمت ها
11938.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همسایه خوبى براى نعمت ها باشید . آنها را آزرده نکنید و فرارى ندهید؛ زیرا به ندرت پیش مى آید که نعمتى از مردمى بگریزد و باز به میان آنان برگردد.
41 / 7
عوامل پایندگى نعمت ها
11939.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، بندگانى دارد که نعمت ها را در اختیار آنان ، نهاده است . تا زمانى که این نعمت ها را به مردم بذل و بخشش کنند، آنها را در میانشان نگه مى دارد و هر گاه دریغ ورزند ، نعمت ها را از آنان ، به دیگران منتقل مى کند .
41 / 8
نافرمانى خدا با نعمت هاى او
11940.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ـ تبارک و تعالى ـ مى فرماید : «اى پسر آدم! با من به انصافْ رفتار نمى کنى . من با نعمت ها به تو اظهار محبّت مى کنم و تو با گناهان ، با من دشمنى مى کنى. خوبى من ، بر تو فرود مى آید و بدى تو ، به سوى من فراز مى آید» .
41 / 9
کسى که نعمت را فقط در خورد و خوراک مى بیند
11941.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که نعمت خداوند عز و جل را فقط در خوراک یا نوشیدنى یا پوشاک ببیند، بى گمانْ عملش کوتاه و عذابش نزدیک است .
11942.عنه صلى الله علیه و آله : مَن لَم یَعرِفْ للّه ِ(30) علَیهِ نِعمَةً إلّا فی مَطعَمٍ أو مَشرَبٍ قَصُرَ عَمَلُه ودَنا عَذابُهُ .(31)
41 / 10
تَتابُعُ النِّعَمِ والاستِدراجُ
» وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ لِیَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ » .(32)
41 / 11
التَّحدُّثُ بِنعمَةِ اللّه ِ
الکتاب
» وَ أَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّکَ فَحَدِّثْ » .(33)
الحدیث
11943.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ یُحِبُّ أن یَرى أثَرَ نِعمَتِهِ على عَبدِهِ .(34)
11944.سنن أبی داوود عن أبی الأحوَصِ عن أبیهِ : أتَیتُ النَّبیَّ صلى الله علیه و آله فی ثَوبٍ دُونٍ ، فقالَ : ألکَ مالٌ ؟ قالَ : نَعَم . قالَ : مِن أیِّ المالِ ؟ قالَ : قد آتانیَ اللّه ُ مِن الإبِلِ والغَنَمِ والخَیلِ والرَّقیقِ . قالَ : فإذا آتاکَ اللّه ُ مالاً فلیُرَ أثَرُ نِعمَةِ اللّه ِ علَیکَ وکَرامَتُهُ .(35)
11942.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که نعمت خدا بر خود را فقط در خوراک یا نوشیدنى ببیند، عملش کم مى شود و عذابش نزدیک مى گردد .
41 / 10
نعمت هاى پیاپى و مهلت دهى خداوند
«و البتّه نباید کسانى که کافر شده اند ، تصوّر کنند این که به ایشان مهلت مى دهیم ، براى آنان نیکوست . ما فقط به ایشان ، مهلت مى دهیم تا بر گناه [خود] بیفزایند و [آن گاه]عذابى خفّت آور خواهند داشت» .
41 / 11
بازگو کردن نعمت هاى خدا
قرآن
«و از نعمت پروردگار خویش [با مردم] ، سخن بگوى» .
حدیث
11943.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، دوست دارد که اثر نعمت خود را در بنده اش ببیند.
11944.سنن أبى داوود ـ به نقل از ابو الأحوص ، از پدرش ـ: با جامه اى پست [و ارزان قیمت] ، خدمت پیامبر خدا رسیدم. فرمود : «آیا ثروتى دارى؟» . گفت[م] : آرى. فرمود : «چه مالى دارى؟» . گفت[م] : خداوند ، شتر و گوسفند و گاو و بَرده به من داده است. فرمود : «پس اگر خداوند به تو ثروتى داده است، باید نشانه نعمت و کرامتى که ارزانى ات داشته است ، در تو دیده شود» .
41 / 12
تَمامُ النِّعمَةِ
11945.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أمسى وأصبحَ وعِندَهُ ثَلاثٌ فقد تَمَّت علَیهِ النِّعمَةُ فی الدُّنیا : مَن أصبَحَ وأمسى مُعافىً فی بَدَنِهِ ، آمِنا فی سَرْبِهِ ، عِندَهُ قُوتُ یَومِهِ ، فإن کانَت عِندَهُ الرّابِعَةُ فَقد تَمَّت علَیهِ النِّعمَةُ فی الدُّنیا والآخِرَةِ ؛ وهُو الإیمانُ .(36)
11946.سنن الترمذی عن معاذ بن جبل عن رسول اللّه صلى الله ـ لرجُلٍ یَدعو ویَسألُ اللّه َ تَمامَ النِّعمَةِ: أیُّ شَیءٍ تَمامُ النِّعمَةِ ؟ قالَ : دَعوَةٌ دَعَوتُ بها أرجو بها الخَیرَ . قالَ : فإنَّ مِن تَمامِ النِّعمَةِ دُخولَ الجَنَّةِ والفَوزَ مِن النّارِ .(37)
41 / 12
نعمت تمام
11945.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که شب و روزِ خود را سپرى کند و از سه چیزْ برخوردار باشد ، نعمت دنیا بر او تمام شده است : کسى که بامداد و شامگاهش را در تن درستى و آسودگى خاطر گذراند و خوراک روز خود را داشته باشد ، و اگر چهارمین نعمت را هم داشته باشد، نعمت دنیا و آخرت را به تمامى دارد و آن نعمت ، ایمان است.
11946.سنن الترمذى ـ به نقل از مُعاذ بن جبل ـ: پیامبر خدا ، به مردى که دعا مى کرد و از خداوند ، نعمت تمام را مى طلبید ، فرمود : «نعمت تمام چیست؟» . گفت : دعایى که بِدان ، خدا را بخوانم و امید خیر از آن داشته باشم. فرمود : «تمامیّت نعمت، رفتن به بهشت و رَستن از آتش است» .
1) لقمان : 20.
2) مجمع البیان : ج 8 ص 501.
3) الدرّ المنثور : ج 6 ص 525 عن ابن عباس.
4) کنز العمال : ج 2 ص 34 ح 3024.
5) نهج البلاغة : الخطبة 106 ، بحار الأنوار : ج 94 ص 85 ح 4.
6) نهج البلاغة : الخطبة 160 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 286 ح 136.
7) البَلاءَ : الإنعام (لسان العرب : ج 14 ص 84).
8) الأمالی للطوسی : ص 492 ح 1077 عن عمر بن علیّ عن أخیه الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 70 ص 21 ح 17.
9) فاطر : 3.
10) البقرة : 231.
11) آل عمران : 103.
12) الأعراف : 69.
13) الأعراف : 74.
14) إبراهیم : 5.
15) الدرّ المنثور : ج 5 ص 6 عن أبی بن کعب.
16) الأمالی للطوسی : ص 492 ح 1077 عن عمر بن علىّ عن أخیه الإمام الباقر عن أبیه عن جده علیهم السلام وأیضا الإمام الباقر علیه السلام عن عبد اللّه بن العبّاس وجابر بن عبد اللّه ، بحار الأنوار : ج 70 ص 20 ح 17.
17) الفاتحة : 1 ـ 7.
18) مریم : 58.
19) النساء : 69.
20) الحدید : 19.
21) الأمالی للطوسی : ص 621 ح 1280 عن عبد اللّه بن الحسن عن أبیه وخاله الإمام زین العابدین عن أبیه وعمه عن أبیهما الإمام علی علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 8 ص 188 ح 159.
22) تفسیر فرات : ص 114 ح 115 ، بحار الأنوار : ج 24 ص 32 ح 7.
23) الخصال : ص 35 ح 7 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 81 ص 170 ح 3.
24) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 381 ح 5829 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 168 ح 4 نقلاً عن خط الشهید.
25) الخصال : ص 34 ح 5 عن إسماعیل بن مسل عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 81 ص 170 ح 1.
26) کنز الفوائد للکراجکی : ج 2 ص 162 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 171 ح 7.
27) عوالی اللآلی : ج 1 ص 372 ح 82 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 353 ح 62.
28) عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 28 ح 18 عن داوود بن سلیمان الفراء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 19 ح 2.
29) الکافی : ج 2 ص 316 ح 5 عن أبی اُسامة زید عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 8 ح 2.
30) فی المصدر «اللّه » ، والتصویب من بحار الأنوار.
31) الزهد للحسین بن سعید : ص 47 ح 125 عن میسر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 70 ص 317 ح 25.
32) آل عمران : 178.
33) الضحى : 11.
34) سنن الترمذی : ج 5 ص 124 ح 2819 عن عمرو بن شعیب عن أبیه عن جده.
35) سنن أبی داوود : ج 4 ص 51 ح 4063.
36) تحف العقول : ص 36 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 139 ح 15.
37) سنن الترمذی : ج 5 ص 541 ح 3527.
