37 / 1
ذمُّ المَدحِ
11866.سنن ابن ماجة عن المقداد بن عمرو : أمَرَنا رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله أن نَحثُوَ فی وُجوهِ المَدّاحِینَ التُّرابَ .(1)
11867.سنن أبی داوود عن همام : جاءَ رجُلٌ فأثنى على عُثمانَ فی وَجهِهِ ، فأخَذَ المِقدادُ بنُ الأسوَدِ تُرابا فَحَثا فی وَجهِهِ ، وقالَ : قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا لَقِیتُمُ المَدّاحِینَ فاحثُوا فی وُجوهِهِمُ التُّرابَ .(2)
11868.المحجّة البیضاء : رُوِیَ أنّ رجُلاً مَدَحَ رجُلاً عِندَ النَّبیِّ صلى الله علیه و آله ، فقالَ صلى الله علیه و آله : وَیحَکَ ! قَطَعتَ عُنُقَ صاحِبِکَ لَو سَمِعَها ما أفلَحَ . ثُمّ قالَ : إن کانَ لابُدَّ أحدُکُم مادِحا أخاهُ فَلْیَقُلْ : اُحِبُّ فُلانا ولا اُزَکّی علَى اللّه ِ أحَدا ، حَسیبُهُ اللّه ُ إن کانَ یَرى أنّهُ کذلکَ .(3)
11869.سنن أبی داوود عن أبی بکرة : أنّ رجُلاً أثنى على رجُلٍ عِندَ النَّبیِّ صلى الله علیه و آله ، فقالَ لَهُ : قَطَعتَ عُنُقَ صاحِبِکَ ، ثلاثَ مَرّاتٍ . ثُمّ قالَ : إذا مَدَحَ أحَدُکُم صاحِبَهُ لامَحالَةَ فلْیَقُلْ : إنّی أحسَبُهُ کما یُریدُ أن یَقولَ ، ولا اُزَکِّیهِ علَى اللّه ِ .(4)
37 / 1
نکوهش ستودن
11866.سنن ابن ماجة ـ به نقل از مقداد بن عمرو ـ: پیامبر خدا به ما فرمود که به صورت مدحگویان، خاک بپاشیم.
11867.سنن أبى داوود ـ به نقل از همام ـ: مردى نزد عثمان آمد و او را ستود . مقداد بن اَسوَد، مُشتى خاک برداشت و به صورت او پاشید و گفت: پیامبر خدا فرمود: «هر گاه مدحگویان را دیدید، به صورتشان خاک بپاشید».
11868.المحجّة البیضاء: روایت شده که مردى در حضور پیامبر صلى الله علیه و آله مردى را مدح کرد. [پیامبر صلى الله علیه و آله]فرمود: «واى بر تو! گردن رفیقت را بُریدى. اگر این مدح تو را بشنود، رستگار نمى شود». سپس فرمود: «اگر یکى از شما ناگزیر خواست برادرش را بستاید، بگوید: فلانى را دوست دارم؛ ولى از باطن هیچ کس خبر ندارم. حسابش با خداست ، اگر برادرش را خوب مى بیند».
11869.سنن أبى داوود ـ به نقل از ابو بکره ـ: مردى در حضور پیامبر صلى الله علیه و آله مردى را ستود. پیامبر صلى الله علیه و آله سه بار به او فرمود: «گردن رفیقت را بُریدى!». آن گاه فرمود: «هر گاه فردى از شما ، ناچار به ستودن دوست خود شد، نظرش را بگوید و بگوید: خیال مى کنم این گونه است؛ امّا از باطن و عاقبت کار او، خدا آگاه است «.
11870.کنز العمّال عن أبی موسى : إنّ رجُلاً مَدَحَ رجُلاً عِندَ النَّبیِّ صلى الله علیه و آله فقالَ صلى الله علیه و آله : لا تُسمِعْهُ فتُهلِکَهُ ، لَو سَمِعَکَ لَم یُفلِحْ .(5)
11871.الدرّ المنثور عن اُمِّ العَلاءِ : لَمّا ماتَ عُثمانُ بنُ مَظعونٍ رضى الله عنهقلتُ : رحمةُ اللّه ِ علَیکَ أبا السّائبِ ، شَهادَتی علَیکَ لَقَد أکرَمَکَ اللّه ُ . قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ومایُدریکِ أنّ اللّه َ أکرَمَهُ ؟! أمّا هُو فَقَد جاءَهُ الیَقینُ مِن رَبِّهِ، وإنّی لَأرجو لَهُ الخَیرَ . واللّه ِ، ما أدری وأنا رسولُ اللّه ِ ما یُفعَلُ بِی ولا بِکُم . قالت اُمُّ العَلاءِ : فوَاللّه ِ، ما اُزَکّی بَعدَهُ أحَدا .(6)
37 / 2
ذَمُّ حُبِّ المَدح
11872.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حُبُّ الإطراءِ والثّناءِ یُعمی ویُصِمُّ عَنِ الدِّینِ ، ویَدَعُ الدِّیارَ بَلاقِعَ .(7)
37 / 3
عاقِبةُ المَدحِ
11873.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إیّاکُم والمَدحَ ؛ فإنّهُ الذَّبحُ .(8)
11874.عنه صلى الله علیه و آله : إیّاکُم والتَّمادُحَ ؛ فإنّهُ الذَّبحُ .(9)
11870.کنز العمّال ـ به نقل از ابو موسى ـ: مردى در حضور پیامبر صلى الله علیه و آله از مردى تعریف کرد. [پیامبر صلى الله علیه و آله]فرمود: «این حرف ها را به گوشش نرسان که او را هلاک مى کنى. اگر [این تعریف را]از تو بشنود، رستگار نمى شود».
11871.الدرّ المنثور ـ به نقل از اُمّ العلاء ـ: وقتى عثمان بن مظعون مُرد، من گفتم: رحمت خدا بر تو، اى ابو السائب! گواهى مى دهم که خداوند، تو را گرامى داشته است. پیامبر خدا فرمود: «از کجا مى دانى که خدا ، او را گرامى داشته است؟ یقین (مرگ)، از جانب پروردگارش به او رسیده و من برایش خیر، امید دارم. به خدا سوگند، من که پیامبر خدا هستم، نمى دانم که خداوند با من و با شما چه خواهد کرد!». اُمّ العلاء گفت: به خدا سوگند، پس از او هیچ کس را به پاکى نخواهم ستود.
37 / 2
نکوهش دوست داشتن ستایش
11872.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دوست داشتن مدح و ثناى مبالغه آمیز، [مدح شده را] نسبت به دین، کور و کَر مى سازد و خانه ها را [از اهلش]خالى مى کند.
37 / 3
فرجام ستودن
11873.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از مدح [دیگران] بپرهیزید، که سر بُریدن است.
11874.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از مدحگویى یکدیگر بپرهیزید؛ چرا که سر بُریدن است.
11875.عنه صلى الله علیه و آله : لَو مَشى رجُلٌ إلى رجُلٍ بسِکِّینٍ مُرهَفٍ کانَ خَیرا لَهُ مِن أن یُثنی علَیهِ فی وَجهِهِ .(10)
11876.عنه صلى الله علیه و آله : إذا مَدَحتَ أخاکَ فی وَجهِهِ فکأنّما أمرَرتَ على حَلقِهِ مُوسى ومیضة .(11)
37 / 4
فی جَوابِ المادحِ
11877.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ للأسوَدِ بنِ سَریعٍ وقَد قالَ شِعرا فی الثَّناء: أمّا ما أثنَیتَ فیهِ علَى اللّه ِ فهاتِهِ ، وأمّا ما مَدَحتَنی فیهِ فَدَعْهُ .(12)
11878.عنه صلى الله علیه و آله : إذا اُثنیَ علَیکَ فی وَجهِکَ فَقُل : اللّهُمّ اجعَلْنی خَیرا ممّا یَظُنّونَ ، واغفِرْ لی ما لا یَعلَمونَ ، ولاتُؤاخِذْنی بما یَقولونَ .(13)
37 / 5
مَدحُ الرّجُلِ بما لیسَ فیهِ
الکتاب
» لَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ یَفْرَحُونَ بِمَآ أَتَواْ وَّیُحِبُّونَ أَن یُحْمَدُواْ بِمَا لَمْ یَفْعَلُواْ فَلَا تَحْسَبَنَّهُم بِمَفَازَةٍ مِّنَ الْعَذَابِ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ » .(14)
الحدیث
11879.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِعبداللّه بن مسعود ـ: یَابنَ مَسعودٍ ، إذا مَدَحَکَ النّاسُ فقالوا : إنّک تَصومُ النَّهارَ وتَقومُ اللّیلَ وأنتَ على غَیرِ ذلکَ فلا تَفرَحْ بذلکَ ؛ فإنَّ اللّه َ تعالى یقولُ : «لا تَحْسَبَنَّ الّذینَ یَفرَحُونَ بِما أتَوا ویُحِبُّونَ أنْ یُحمَدوا بما لَم یَفْعَلوا فَلا تَحْسَبَنَّهُمْ بِمَفازَةٍ مِنَ العَذابِ ولَهُمْ عَذابٌ ألِیمٌ» .(15)
11875.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر مردى با کاردى تیز و بُرّان به مردى حمله کند، براى او بهتر است تا این که رو به رویش او را بستاید.
11876.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه رو به روى برادرت او را بستایى، گویى تیغ بر گلویش کشیده اى.
37 / 4
در پاسخ مدیحه گو
11877.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به اسود بن سریع که در ثناى خدا و مدح پیامبر صلى: ابیاتى را که در ثناى خدا گفته اى، بخوان و آنچه را در مدح من گفته اى، وا گذار.
11878.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه در حضورت از تو ستایش شد، بگو: «بار خدایا! مرا بهتر از آنچه مى پندارند، قرار بده و آنچه را که [از من]نمى دانند، بر من ببخشاى و بدانچه اینان مى گویند،مؤاخذه ام مفرما».
37 / 5
ستودن کسى به آنچه در او نیست
قرآن
«البتّه گمان مبر که کسانى که بدانچه کرده اند، شادمانى مى کنند و دوست دارند به آنچه نکرده اند، مورد ستایش قرار گیرند، قطعاً گمان مَبَر که براى آنان ، نجاتى از عذاب است، [که] عذابى دردناک خواهند داشت» .
حدیث
11879.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به عبد اللّه بن مسعود ـ: اى پسر مسعود! هر گاه مردمْ تو را ستودند و گفتند: «روزها روزه مى گیرى و شب ها عبادت مى کنى» و تو چنان نبودى، شادمان مشو؛ زیرا خداوند متعال مى فرماید: «البته گمان مبر که کسانى که بدانچه کرده اند، شادمانى مى کنند و دوست دارند به آنچه نکرده اند، ستایش شوند، قطعا گمان مبر که براى آنان ، نجاتى از عذاب است، [که] آنان را عذابى دردناک است» .
37 / 6
التَّحذِیرُ مِن مَدحِ الفاجرِ
11880.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ یَغضَبُ إذا مُدِحَ الفاسِقُ .(16)
11881.عنه صلى الله علیه و آله : إذا مُدِحَ الفاجِرُ اهتَزَّ العَرشُ وغَضِبَ الرَّبُّ .(17)
11882.عنه صلى الله علیه و آله : مَن مَدَحَ سُلطانا جائرا وتَخَفَّفَ وتَضَعضَعَ لَهُ طَمَعا فیهِ کانَ قَرینَهُ إلَى النّارِ .(18)
37 / 7
ذَمُّ تَزکِیَةِ النَّفسِ
الکتاب
» الَّذِینَ یَجْتَنِبُونَ کَبَـئِرَ الْاءِثْمِ وَالْفَوَ حِشَ إِلَا اللَّمَمَ إِنَّ رَبَّکَ وَ سِعُ الْمَغْفِرَةِ هُوَ أَعْلَمُ بِکُمْ إِذْ أَنشَأَکُم مِّنَ الْأَرْضِ وَ إِذْ أَنتُمْ أَجِنَّةٌ فِى بُطُونِ أُمَّهَـتِکُمْ فَلَا تُزَکُّواْ أَنفُسَکُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى » .(19)
«أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یُزَکُّونَ أَنفُسَهُم بَلِ اللهُ یُزَکِّى مَن یَشَآءُ وَلَا یُظْـلَمُونَ فَتِیلاً» .(20)
37 / 6
هشدار درباره ستودن بدکار
11880.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه بدکارْ ستوده شود، خداوند به خشم مى آید.
11881.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه بدکارْ ستوده شود، عرش مى لرزد و پروردگار به خشم مى آید.
11882.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس حکمرانِ ستمگرى را مدح گوید و از سرِ چشمداشت به او، خود را در برابرش کوچک و خوار گرداند، هم سفر او به سوى آتش خواهد بود.
37 / 7
نهى از خودستایى
قرآن
«آنان که از گناهان بزرگ و زشتکارى ها ، جز لغزش هاى کوچک ، خوددارى مى ورزند، پروردگارت [نسبت به آنها] فراخْ آمرزش است. وى از آن دَم که شما را از زمینْ پدید آورد و از همان گاه که در شکم هاى مادرانتان نهفته بودید، به [حالِ] شما داناتر است . پس خودتان را پاک مشمارید. او به [حالِ] کسى که پرهیزگارى نموده، داناتر است» .
«آیا به کسانى که خویشتن را پاک مى شمارند، ننگریسته اى؟ [چنین نیست؛] بلکه خداست که هر که را بخواهد، پاک مى گردانَد، و به قدر نخِ میان هسته خرمایى ستم نمى بینند» .
الحدیث
11883.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن قالَ : إنّی خَیرُ النّاسِ فهُو مِن شَرِّ النّاسِ ، ومَن قالَ : إنّی فی الجَنّةِ فهُو فی النّارِ .(21)
11884.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : أتى یَهودیٌّ النّبیَّ صلى الله علیه و آله ، فقامَ بَینَ یَدَیهِ وهُو یُحِدُّ النّظَرَ إلَیهِ فقال : یایَهودیُّ، ما حاجَتُکَ؟ قالَ: أنتَ أفضَلُ أم موسَى بنُ عِمرانَ النّبیُّ الّذی کَلّمَهُ اللّه ُ ، وأنزَلَ علَیهِ التَّوراةَ والعَصا ، وفَلَقَ لَهُ البَحرَ ، وأظَلَّهُ بالغَمامِ؟ فقالَ لَهُ النّبیُّ صلى الله علیه و آله : إنّهُ یُکرَهُ للعَبدِ أن یُزَکّی نَفسَهُ ، ولکنّی أقولُ : إنّ آدَمَ علیه السلام لَمّا أصابَ الخَطیئةَ کانت تَوبَتُهُ أن قالَ : اللّهُمّ إنّی أسألُکَ بحَقِّ محمّدٍ وآلِ محمّدٍ لَما غَفَرتَ لی ، فغَفَرَها اللّه ُ لَهُ .(22)
حدیث
11883.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که بگوید: «من از همه مردم، بهترم»، بدترینِ مردم است و هر که بگوید: «من بهشتى هستم»، دوزخى است.
11884.امام صادق علیه السلام : مردى یهودى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و در برابر ایشان ایستاد و به ایشان ، خیره شد. پیامبر فرمود: «اى یهودى! چه مى خواهى؟». گفت: تو برترى یا موسى بن عمرانِ پیغمبر؛ همو که خدا با او سخن گفت و تورات و عصا به او داد و دریا را برایش شکافت و با ابر بر سرش سایه انداخت؟ پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «براى بنده، خوب نیست که خود را بستاید؛ امّا [همین قدر] مى گویم که وقتى آدم علیه السلام گناه کرد، توبه اش این بود که گفت: خدایا! به حقّ محمّد و خاندان محمّد، از تو مى خواهم که مرا بیامرزى و خداوند، او را آمرزید».
1) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 1232 ح 3742.
2) سنن أبی داوود : ج 4 ص 254 ح 4804.
3) المحجّة البیضاء : ج 5 ص 283.
4) سنن أبی داوود : ج 4 ص 254 ح 4805.
5) کنز العمال : ج 3 ص 652 ح 8339 نقلاً عن المعجم الکبیر.
6) الدرّ المنثور : ج 7 ص 436.
7) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 122.
8) کنز العمال : ج 3 ص 651 ح 8331 نقلاً عن ابن جریر فی التهذیب.
9) کنز العمال : ج 3 ص 651 ح 8330.
10) المحجّة البیضاء : ج 5 ص 284.
11) شرح نهج البلاغة : ج 18 ص 256.
12) کنز العمال : ج 3 ص 653 ح 8346 عن الأسود بن سریع.
13) تحف العقول : ص 12 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 65 ح 5.
14) آل عمران : 188.
15) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 353 ح 2660 عن عبداللّه ابن مسعود ، بحارالأنوار : ج 77 ص 103 ح 1.
16) الصمت وحفظ اللسان لابن أبی الدنیا : ص 129 ح 229 عن أنس.
17) تحف العقول : ص 46 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 150 ح 84.
18) الأمالی للصدوق : ص 513 ح 707 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 75 ص 332.
19) النجم : 32.
20) النساء : 49.
21) النوادر للراوندی : ص 107 ح 86 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 70 ص 398 ح 70.
22) الأمالی للصدوق : ص 287 ح 320 عن معمر بن راشد ، بحارالأنوار : ج 16 ص 366 ح 72.
