8 / 1
تَعَهُّدُ اللّه ِ بِالرَّحمَةِ
الکتاب
» وَإِذَا جَآءَکَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَـتِنَا فَقُلْ سَلَـمٌ عَلَیْکُمْ کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنکُمْ سُوءَاً بِجَهَــلَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ » .(1)
» قُل لِّمَن مَّا فِى السَّمَـوَ تِ وَالْأَرْضِ قُل لِّلَّهِ کَتَبَ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ لَیَجْمَعَنَّکُمْ إِلَى یَوْمِ الْقِیَـمَةِ لَا رَیْبَ فِیهِ الَّذِینَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ فَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ » .(2)
الحدیث
11444.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما خَلَقَ اللّه ُ مِن شیءٍ إلّا وقد خَلَقَ لَهُ ما یَغلِبُهُ ، وخَلَقَ رَحمَتَهُ تَغلِبُ غَضَبَهُ .(3)
8 / 1
خداوند ، رحمت را تعهّد کرده است
قرآن
«و چون کسانى که به آیات ما ایمان دارند، نزد تو بیایند، بگو: «درود بر شما! پروردگارتان ، رحمت را بر خود مقرّر کرده که هر کس از شما به نادانى کارِ بدى کند و آن گاه به توبه و صلاح آید، پس وى ، آمرزنده مهربان است»» .
«بگو: «آنچه در آسمان ها و زمین است ، از آنِ کیست؟» . بگو: «از آنِ خداست که رحمت را بر خویشتن ، واجب گردانیده است . یقیناً شما را در روز قیامت ـ که در آن هیچ شکّى نیست ـ ، گِرد خواهد آورد. خودباختگان ، کسانى اند که ایمان نمى آورند» .
حدیث
11444.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، هیچ پدیده اى نیافرید، مگر آن که پدیده اى چیره شونده بر آن نیز خلق کرد . رحمت خویش را نیز آفرید که بر غضبش چیره شود .
8 / 2
سَعَةُ رَحمَةِ اللّه ِ
الکتاب
» الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَیُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ ءَامَنُواْ رَبَّنَا وَسِعْتَ کُلَّ شَىْ ءٍ رَّحْمَةً وَ عِلْمًا فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُواْ وَ اتَّبَعُواْ سَبِیلَکَ وَقِهِمْ عَذَابَ الْجَحِیمِ » .(4)
» فَإِن کَذَّبُوکَ فَقُل رَّبُّکُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَ سِعَةٍ وَلَا یُرَدُّ بَأْسُهُ عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمِینَ » .(5)
» وَاکْتُبْ لَنَا فِى هَـذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةً وَفِى الْأَخِرَةِ إِنَّا هُدْنَآ إِلَیْکَ قَالَ عَذَابِى أُصِیبُ بِهِ مَنْ أَشَآءُ وَرَحْمَتِى وَسِعَتْ کُلَّ شَىْ ءٍ فَسَأَکْتُبُهَا لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ وَیُؤْتُونَ الزَّکَوةَ وَالَّذِینَ هُم بِـایَـتِنَا یُؤْمِنُونَ » .(6)
الحدیث
11445.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَو تَعلَمُونَ قَدْرَ رحمَةِ اللّه ِ تعالى لَاتَّکَلتُمْ علَیها .(7)
11446.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ تعالى خَلَقَ مائةَ رحمَةٍ ، فرحمَةٌ بینَ خَلقِهِ یَتَراحَمُونَ بها ، وادَّخَرَ لأولیائهِ تِسعَةً وتِسعینَ .(8)
11447.عنه صلى الله علیه و آله ـ فِی الدُّعاءِ ـ: إِنَّکَ تَسَمَّیتَ لِسَعَةِ رَحمَتِکَ الرَّحمنَ الرَّحیمَ .(9)
8 / 2
گستردگىِ رحمت خدا
قرآن
«کسانى که عرش [خدا] را حمل مى کنند و آنها که پیرامون آن اند ، به ستایشِ پروردگارشان تسبیح مى گویند و به او ایمان دارند و براى کسانى که گرویده اند ، طلبِ آمرزش مى کنند [و مى گویند] : «پروردگارا! رحمت و دانش تو ، بر هر چیز احاطه دارد . کسانى را که توبه کرده و راه تو را دنبال کرده اند ، ببخش و آنها را از عذاب آتش [دوزخ] ، نگاه دار»» .
«[اى پیامبر!] پس اگر تو را تکذیب کردند، بگو: «پروردگار شما ، داراى رحمتى گسترده است؛ و [با این حال ،] عذاب او از گروه مجرمان ، بازگردانده نخواهد شد»» .
«و براى ما در این دنیا ، نیکى مقرّر فرما و در آخرت [نیز] ؛ زیرا ما به سوى تو باز گشته ایم . فرمود: «عذاب خود را به هر کس بخواهم ، مى رسانم و رحمتم ، همه چیز را فرا گرفته است؛ و به زودى ، آن را براى کسانى که پرهیزگارى مى کنند و زکات مى دهند و آنان که به آیات ما ایمان مى آورند، مقرّر مى دارم»» .
حدیث
11445.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر اندازه رحمت خداوند متعال را مى دانستید ، حتما به آن تکیه مى کردید .
11446.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال ، صد رحمت آفریده است و تنها یکى از آنها در میان آفریدگان اوست که به سبب آن ، به یکدیگر رحم مى کنند ، و نود و نُه رحمت دیگر را براى دوستانش اندوخته است .
11447.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در دعا ـ: [خدایا!] تو به خاطرِ گستردگى رحمتت، رحمتگرِ مهربان ، نام گرفته اى.
11448.عنه صلى الله علیه و آله : اِفتَخَرتِ الجَنَّةُ وَالنّارُ ، فَقالَتِ النّارُ : یا رَبِّ ، یَدخُلُنِی الجَبابِرَةُ وَالمُتَکَبِّرونَ وَالمُلوکُ وَالأَشرافُ . وقالَتِ الجَنَّةُ : أَی رَبِّ ، یَدخُلُنِی الضُّعفَاءُ وَالفُقَراءُ وَالمَساکینُ ، فَیَقولُ اللّه ُ ـ تَبارَکَ وتَعالى ـ لِلنّارِ : أَنتِ عَذابی أُصیبُ بِکِ مَن أَشاءُ ، وقالَ لِلجَنَّةِ : أَنتِ رَحمَتی وَسِعَت کُلَّ شَیءٍ ، ولِکُلِّ واحِدَةٍ مِنکُما مِلؤُها .(10)
11449.عنه صلى الله علیه و آله : أَوحَى اللّه ُ عز و جل إِلى داوودَ علیه السلام : یا داوودُ ، کَما لا تَضیقُ الشَّمسُ عَلى مَن جَلَسَ فیها ، کَذلِکَ لا تَضیقُ رَحمَتی عَلى مَن دَخَلَ فیها .(11)
8 / 3
سَعَةُ رَحمَةِ اللّه ِ فی شَهرِ رَجَبٍ
11450.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ألا إنَّ رَجَبا شَهرُ اللّه ِ الأصَمُّ ، وهُوَ شَهرٌ عَظیمٌ ، وإنّما سُمِّیَ الأصَمَّ لأ نّهُ لا یُقارِبُهُ شَهرٌ مِنَ الشُّهُورِ حُرمَةً وفَضلاً عِندَ اللّه ِ .(12)
11451.عنه صلى الله علیه و آله : رَجَبٌ شَهرُ اللّه ِ الأصَبُّ ، یَصُبُّ اللّه ُ فیهِ الرَّحمَةَ على عِبادِهِ .(13)
11452.عنه صلى الله علیه و آله : سُمِّیَ شَهرُ رجَبٍ شَهرَ اللّه ِ الأصَبَّ لأنّ الرحمَةَ على اُمَّتِی تُصَبُّ صبّا فیهِ ، ویقالُ الأصَمُّ لأ نّهُ نُهِیَ فیهِ عن قِتالِ المُشرکینَ وهُو مِن الشُّهورِ الحُرُمِ .(14)
11448.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهشت و جهنّم، به خود بالیدند. پس جهنّم گفت : «اى پروردگار من! گردنْ فرازان و فخرفروشان و پادشاهان و بلندْپایگان، به من در مى آیند» . و بهشت گفت : «اى پروردگار من! ناتوانان و نیازمندان و بینوایان، داخل من مى گردند». پس خداى ـ تبارک و تعالى ـ ، به جهنّم مى فرماید : «تو عذاب منى. تو را به هر که بخواهم، مى رسانم» و به بهشت مى گوید : «تو رحمت منى که همه چیز را فرا گرفته است و براى هر یک از شما ، پُرىِ [خاصّ] خود است».
11449.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل به داوود علیه السلام وحى کرد : «اى داوود! چنان که آفتاب بر هر که در آن نشیند، تنگ نمى آید، رحمت من نیز به همین سان، بر هر کسى که به آن در آید، تنگ نیست» .
8 / 3
گُستره رحمت خدا در ماه رجب
11450.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بدانید که رجب، ماه اَصَمّ(15) خداست و ماه بزرگى است وبراى این ، آن را «اَصَم» نامیده اند که حرمت و فضیلت هیچ ماهى نزد خداوند ـ تبارک و تعالى ـ به اندازه آن نیست .
11451.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رجب ، ماه ریزانِ خداست . خداوند ، در این ماه ، رحمت [خود]را بر بندگانش فرو مى ریزد .
11452.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رجب را «ماه ریزانِ خدا» نامیده اند ؛ چون در این ماه ، رحمت بر امّت من ، به شدّت فرو مى بارد . به آن ماه اَصَم نیز گفته مى شود ؛ زیرا در این ماه، که از ماه هاى حرام است، از جنگ با مشرکان ، نهى شده است .
11453.بحار الأنوار عن عبداللّه بن عبّاس : کانَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا جاءَ شَهرُ رَجبٍ جَمَعَ المسلمِینَ حَولَهُ وقامَ فیهِم خَطیبا … ثمّ قال: أیّها المسلمونَ، قد أظَلَّکُم شَهرٌ عظیمٌ مُبارَکٌ ، وهو شَهرُ الأصَبِّ ، یَصُبُّ فیهِ الرحمَةَ عَلى مَن عَبَدَهُ إلّا عَبدا مُشرِکا أو مُظهِرَ بِدعَةٍ فی الإسلامِ .(16)
8 / 4
مُوجِباتُ رَحمَةِ اللّه ِ
الکتاب
» وَلَا تُفْسِدُواْ فِى الأَْرْضِ بَعْدَ إِصْلَـحِهَا وَادْعُوهُ خَوْفًا وَطَمَعًا إِنَّ رَحْمَتَ اللهِ قَرِیبٌ مِّنَ الْمُحْسِنِینَ » .(17)
» فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ بِاللهِ وَاعْتَصَمُواْ بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فِى رَحْمَةٍ مِّنْهُ وَفَضْلٍ وَیَهْدِیهِمْ إِلَیْهِ صِرَ طًا مُّسْتَقِیمًا » .(18)
» وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَىْ ءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَ لِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَ تِ وَبَشِّرِ الصَّـبِرِینَ – الَّذِینَ إِذَآ أَصَـبَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُواْ إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّـآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ – أُوْلَـئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَ تٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُوْلَـئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ » .(19)
» وَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِى أُعِدَّتْ لِلْکَـفِرِینَ – وَأَطِیعُواْ اللهَ وَالرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » .(20)
» وَهَـذَا کِتَـبٌ أَنزَلْنَـهُ مُبَارَکٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » .(21)
11453.بحار الأنوار ـ به نقل از عبد اللّه بن عبّاس ـ: چون ماه رجب فرا مى رسید، پیامبر خدا ، مسلمانان را دور خود جمع مى کرد و براى ایشان سخن مى گفت … و مى فرمود : «اى مسلمانان! ماه بزرگ و مبارکى بر شما سایه افکنده است . این ماه ، ماه فرو ریزنده است . خداوند ، در این ماه ، رحمت خود را بر بندگانش فرو مى ریزد ، مگر آن که بنده اى مشرک باشد یا پدید آورنده بدعتى در اسلام» .
8 / 4
موجبات رحمت خدا
قرآن
«و در زمین ، پس از اصلاح آن ، فساد مکنید، و با بیم و امید ، او را بخوانید که رحمت خدا به نیکوکاران ، نزدیک است» .
«و امّا کسانى که به خدا گرویدند و به او تمسّک جُستند، به زودى [خدا] آنان را در جوار رحمت و فضلى از جانب خویش ، درمى آورَد و ایشان را به سوى خود، به راهى راست ، هدایت مى کند» .
«و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ]ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جان ها و محصولات ، مى آزماییم . و مژده ده شکیبایان را ؛ [همان] کسانى که چون مصیبتى به آنان برسد، مى گویند: «ما از آنِ خدا هستیم و به سوى او باز مى گردیم» . بر ایشان ، درودها و رحمتى از پروردگارشان [باد]! و راه یافتگان [هم]خود ایشان اند» .
«و از آتشى که براى کافرانْ آماده شده است ، بترسید . خدا و فرستاده[ى او] را فرمان برید، باشد که مشمول رحمت ، قرار گیرید» .
«و این، خجسته کتابى است که ما آن را نازل کردیم . پس، از آن پیروى کنید و پرهیزگارى نمایید، باشد که مورد رحمت ، قرار گیرید » .
» وَ أَقِیمُواْ الصَّلَوةَ وَءَاتُواْ الزَّکَوةَ وَ أَطِیعُواْ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » .(22)
» قَالَ یَـقَوْمِ لِمَ تَسْتَعْجِلُونَ بِالسَّیِّئَةِ قَبْلَ الْحَسَنَةِ لَوْلَا تَسْتَغْفِرُونَ اللهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » .(23)
الحدیث
11454.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لَمّا قالَ لَهُ رجُلٌ: اُحِبُّ أن یَرحَمَنی رَب: اِرحَمْ نَفسَکَ ، وارحَمْ خَلقَ اللّه ِ یَرحَمْکَ اللّه ُ .(24)
11455.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ لِرَبِّکُم فی أیّامِ دَهرِکُم نَفَحاتٍ، فَتَعَرَّضُوا لَهُ لَعَلَّهُ أن یُصِیبَکُم نَفحَةٌ مِنها فلا تَشقَونَ بَعدَها أبدا .(25)
11456.عنه صلى الله علیه و آله : اُطلُبُوا الخَیرَ دَهرَکُم کُلَّهُ ، وتَعَرَّضُوا لِنَفَحاتِ اللّه ِ ، فإنّ للّه ِ نَفَحاتٍ مِن رَحمَتِهِ یُصِیبُ بها مَن یشاءُ مِن عبادِهِ .(26)
11457.عنه صلى الله علیه و آله : تَعَرَّضُوا لِرَحمَةِ اللّه ِ بما أمَرَکُم بهِ مِن طاعَتِهِ .(27)
11458.عنه صلى الله علیه و آله : المُحسِنُ المَذمومُ مَرحومٌ .(28)
«و نماز را بر پا کنید و زکات را بدهید و فرستاده[ى خدا] را فرمان برید تا مورد رحمت ، قرار گیرید» .
«[صالح] گفت: «اى قوم من! چرا پیش از [جُستنِ] نیکى، شتابزده ، خواهان بدى هستید؟ چرا از خدا آمرزش نمى خواهید ، باشد که مورد رحمت قرار گیرید؟!»» .
حدیث
11454.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در پاسخ به مردى که گفت : دوست دارم پروردگارم به: به خودت و به خلق خدا رحم کن ، تا خداوند بر تو رحم آورد .
11455.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا از سوى پروردگار شما در طول عمرتان ، نسیم هایى مى وزد . پس خود را در معرضِ آنها قرار دهید، باشد که نسیمى از آن نَفَحات ، به شما بوَزَد و از آن پس ، هرگز به شقاوت نیفتید .
11456.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در سراسر عمر خود ، جویاى خوبى باشید و خویشتن را در معرض نسیم هاى خداوندى قرار دهید ؛ زیرا نسیم رحمت خدا ، گه گاه مى وزد و به هر یک از بندگانش که او بخواهد ، مى رسد .
11457.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : با فرمان بُردن از اوامر خداوند ، خود را در معرضِ رحمت او قرار دهید .
11458.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکوکارِ نکوهش شده، مشمول رحمت [خدا] است.
1) الأنعام : 54.
2) الأنعام : 12.
3) کنز العمّال : ج 4 ص 250 ح 10390 عن أبی سعید.
4) غافر : 7.
5) الأنعام : 147.
6) الأعراف : 156.
7) کنز العمّال : ج 4 ص 250 ح 10387 نقلاً عن البزار عن أبی سعید.
8) کنز العمّال : ج 3 ص 97 ح 5668 عن بهز بن حکیم عن أبیه عن جدّه.
9) مهج الدعوات : ص 213 عن وهب بن إسماعیل عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 86 ص 324 ح 69.
10) مسند ابن حنبل : ج 4 ص 28 ح 11099 وص 156 ح 11740 کلاهما عن أبی سعید الخدری.
11) الأمالی للصدوق : ص 382 ح 487 عن إسماعیل بن مسلم السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 14 ص 34 ح 4.
12) ثواب الأعمال : ص 78 ح 4 عن أبی سعید الخدری.
13) عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 71 ح 331 عن دارم بن قبیصة عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 366 ح 40.
14) النوادر للأشعری : ص 18 ح 2 عن اسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 39 ح 24.
15) اَصَمّ، در لغت به معناى کَر و ناشنواست و از آن جهت که ماه رجب ، ماه حرام است و در آن ، صداى چکاچک شمشیرها و سلاح ها به گوش نمى رسد ، آن را این گونه توصیف کرده اند . م.
16) بحار الأنوار : ج 97 ص 47 ح 33 نقلاً عن النوادر للراوندی.
17) الأعراف : 56.
18) النساء : 175.
19) البقرة : 155ـ157.
20) آل عمران : 131 و 132.
21) الأنعام : 155.
22) النور : 56.
23) النمل : 46.
24) کنز العمّال : ج 16 ص 128 ح 44154 عن خالد بن الولید.
25) کنز العمّال : ج 7 ص 576 ح 21324 عن زید بن ثابت.
26) کنز العمّال : ج 7 ص 576 ح 21325 عن جابر.
27) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 120.
28) تحف العقول : ص 60 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 164 ح 189.
