2 / 1
أشرَفُ المَجالسِ
11384.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ لکُلِّ شیءٍ شَرَفا وإنَّ أشْرَفَ المَجالسِ ما استُقْبِلَ بهِ القِبلةُ .(1)
2 / 2
ما یَلزمُ مراعاتُهُ فی المَجالِسِ
الکتاب
«یَـأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُواْ فِى الْمَجَــلِسِ فَافْسَحُواْ یَفْسَحِ اللهُ لَکُمْ وَ إِذَا قِیلَ انشُزُواْ فَانشُزُواْ یَرْفَعِ اللهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَ الَّذِینَ أُوتُواْ الْعِلْمَ دَرَجَـتٍ وَاللهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ» .(2)
الحدیث
11385.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا أتى أحدُکُم مَجلسا فلْیَجلِسْ حیثُ ما انتهى مَجلِسُهُ .(3)
2 / 1
شریف ترینِ مجالس
11384.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر چیزى ، شرافتى دارد و شریف ترینِ مجالس (نحوه نشستن) ، آن است که [شخص] رو به قبله باشد.
2 / 2
نکاتى که باید در مجالس ، رعایت شود
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! چون به شما گفته شود: «در مجالس ، جاى باز کنید»، پس جاى باز کنید تا خدا براى شما گشایش حاصل کند، و چون گفته شود: «برخیزید»، پس برخیزید تا خدا [رتبه] کسانى از شما را که ایمان آورده اند و کسانى را که دانشمندند ، [بر حَسَب]درجات ، بلند گردانَد ؛ و خدا به آنچه مى کنید ، آگاه است» .
حدیث
11385.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه یکى از شما به مجلسى رفت، در کنار آخرین نفرى که نشسته است ، بنشیند .
11386.عنه صلى الله علیه و آله : إذا أخذ القومُ مَجالِسَهُم ، فإنْ دعارجُلٌ أخاهُ وأوسَعَ لَهُ فی مَجلسِهِ فلْیَأتِهِ، فإنَّما هِی کَرامةٌ أکْرمَهُ بها أخوهُ، وإنْ لَم یُوسِّعْ لَهُ أحَدٌ فلْیَنْظُرْ أوسَعَ مَکانٍ یَجدُهُ فلْیَجْلِسْ فیهِ .(4)
11387.عنه صلى الله علیه و آله : لاتُفْحِشْ فی مَجلسِکَ لِکَی یَحْذَروکَ بسُوءِ خلقِکَ ، ولا تَناجَ مَع رجُلٍ وأنتَ معَ آخرَ .(5)
11388.مکارم الأخلاق : دخَلَ علَیهِ صلى الله علیه و آله رجُلٌ المسجدَ وهُو صلى الله علیه و آله جالسٌ وحْدَهُ ، فتَزَحزَحَ صلى الله علیه و آله لَهُ ، فقالَ الرّجُلُ : فی المکانِ سَعةٌ یا رسولَ اللّه ِ! فقالَ صلى الله علیه و آله : إنَّ حقَّ المسلمِ على المسلمِ إذا رآهُ یُریدُ الجُلوسَ إلَیهِ أنْ یَتَزحْزَحَ لَهُ .(6)
2 / 3
المَجالسُ الّتی نُهیَ عَنها
الکتاب
«أَئِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِیلَ وَ تَأْتُونَ فِى نَادِیکُمُ الْمُنکَرَ فَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَا أَن قَالُواْ ائْتِنَا بِعَذَابِ اللهِ إِن کُنتَ مِنَ الصَّـدِقِینَ» .(7)
«وَقَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِى الْکِتَـبِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ ءَایَـتِ اللهِ یُکْفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِى حَدِیثٍ غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذًا مِّثْلُهُمْ إِنَّ اللهَ جَامِعُ الْمُنَـفِقِینَ وَالْکَـفِرِینَ فِى جَهَنَّمَ جَمِیعًا» .(8)
11386.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه افراد مجلسى در جاى خود نشستند [و کسى وارد شد] ، اگر در آن میان، فردى برادر تازهْ وارد خود را فرا خوانَد و براى او در کنار خود ، جا باز کند، [این تازه وارد] باید دعوتش را بپذیرد و پهلوى او برود؛ زیرا وى با این کار ، به او احترام گذاشته است. ولى اگر کسى برایش جایى باز نکرد، نگاه کند تا هر کجا بیشتر جا بود، همان جا بنشیند.
11387.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در جایى که نشسته اى ، وِقاحت به خرج نده که مردم به دلیل اخلاق بدت ، از تو حذر کنند ، و وقتى کسى کنار تو نشسته است ، با دیگرى درِ گوشى سخن مگو .
11388.مکارم الأخلاق : پیامبر خدا ، در مسجدْ تنها نشسته بود. مردى وارد شد. پیامبر صلى الله علیه و آله براى او خود را جا به جا کرد. آن مرد گفت: اى پیامبر خدا! جا که هست. پیامبر فرمود: «حقّ مسلمان بر مسلمان است که چون دید مى خواهد کنار او بنشیند، خود را برایش جا به جا کند» .
2 / 3
مجالسى که از آنها نهى شده است
قرآن
«[لوط گفت :] «آیا شما با مردها در مى آمیزید و راه [توالد و تناسل] را قطع مى کنید و در محافل [ـِ اُنس] خود ، پلیدکارى مى کنید؟» ؛ ولى پاسخ قومش جز این نبود که گفتند: «اگر راست مى گویى ، عذاب خدا را براى ما بیاور»» .
«و البتّه [خدا] در کتاب [قرآن] بر شما نازل کرده که: «هر گاه شنیدید آیات خدا مورد انکار و ریشخندْ قرار مى گیرد، با آنان منشینید تا به سخنى غیر از آن در آیند ؛ چرا که در این صورت ، شما هم مانند آنان خواهید بود. خداوند، منافقان و کافران را ، همگى ، در دوزخْ گِرد خواهد آورد» .
» وَإِذَا رَأَیْتَ الَّذِینَ یَخُوضُونَ فِى ءَایَـتِنَا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِى حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَـنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّــلِمِینَ » .(9)
الحدیث
11389.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن کانَ یؤمنُ باللّه ِ والیَومِ الآخِرِفلا یَجْلِسْ فی مَجلِسٍ یُسَبُّ فیه إمامٌ ، أو یُغتابُ فیه مسلمٌ ، إنّ اللّه یقولُ فی کتابهِ : «وإذا رأیتَ الّذین یخوضون فی آیاتنا فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِى حَدِیثٍ غَیْرِهِ وَإِمَّا یُنسِیَنَّکَ الشَّیْطَـنُ فَلَا تَقْعُدْ بَعْدَ الذِّکْرَى مَعَ الْقَوْمِ الظَّــلِمِینَ» .(10)
11390.عنه صلى الله علیه و آله : ثَمانِیَةٌ إن اُهِینوا فلا یَلوموا إلّاأنفسَهُم… والجالسُ فیمجلسٍ لَیس لَهُ بأهلٍ .(11)
2 / 4
المَجالسُ بالأمانةِ
11391.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : المَجالِسُ بالأمانةِ ، إلّا ثلاثةَ مجالسَ : مَجلسٌ سُفِکَ فیهِ دمٌ حرامٌ ، ومجلسٌ استُحِلَّ فیهِ فَرْجٌ حرامٌ ، ومجلسٌ استُحِلَّ فیهِ مالٌ حرامٌ بغیرِ حَقِّهِ .(12)
11392.عنه صلى الله علیه و آله : المَجالسُ بالأمانةِ ، وإفْشاءُ سِرِّ أخیکَ خِیانَةٌ ، فاجْتَنِبْ ذلکَ ، واجْتَنِبْ مجلسَ العَشیرةِ .(13)
11393.الإمام علیّ علیه السلام عن رسول اللّه صلى الله عل المَجالسُ بالأمانةِ ، ولا یَحِلُّ لمؤمنٍ أنْ یَأثُرَ عن مؤمنٍ ـ أو قالَ: عن أخیهِ المؤمنِ ـ قبیحا .(14)
«و هرگاه دیدى کسانى [به قصد تخطئه] در آیات ما فرو مى روند ، از ایشان ، روى برتاب تا در سخنى غیر از آن در آیند . و اگر شیطان ، تو را [در این باره] به فراموشى انداخت، پس از توجّه، [دیگر] با قوم ستمکار ، منشین» .
حدیث
11389.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به خدا و روز واپسین ، ایمان دارد، نباید در مجلسى بنشیند که در آن ، از پیشوایى بدگویى یا از مسلمانى غیبت مى شود . خداوند ، در کتاب خود مى فرماید: «و هر گاه دیدى کسانى [به قصد تخطئه] در آیات ما گفتگو مى کنند ، از ایشان ، روى برتاب تا در سخنى غیر از آن در آیند ، و اگر شیطان ، تو را [در این باره] به فراموشى انداخت ، چون به یادت آمد، با آن مردم ستمکار ، منشین» .
11390.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هشت نفرند که اگر مورد اهانت و [تحقیر] قرار گرفتند، نباید کسى جز خود را سرزنش کنند : … و کسى که در جایى بنشیند که شایسته اش نیست .
2 / 4
مجلس ها ، امانت اند
11391.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مجلس ها ، امانت هستند ، مگر سه مجلس : مجلسى که در آن ، خونى به ناروا ریخته شود ، و مجلسى که در آن ، زِنا شود ؛ و مجلسى که در آن ، مال حرام به ناروا حلال گردد.
11392.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مجلس ها ، امانت اند وفاش کردن راز برادرت ، خیانت است. از این کار ، دورى کن و از نشست هاى عشیره اى ، بپرهیز!
11393.امام على علیه السلام : پیامبر خدا فرمود : «مجلس ها ، امانت اند و روا نیست که مؤمنى از مؤمن دیگر (یا فرمود : از برادر مؤمن خود) ، کار ناپسندى را بازگو کند» .
11394.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّما یَتَجالَسُ المُتَجالِسانِ بأمانةِ اللّه ِ ،فلا یَحِلُّ لأحَدِهِما أنْ یُفْشیَ على أخیهِ ما یَکْرَهُ .(15)
2 / 5
الحَثُّ عَلى ذِکرِ اللّه تعالى عندَ القیامِ
11395.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما قَعَدَ عدّةٌ من أهلِ الأرضِ یَذکرونَ اللّه َ إلّا قَعَدَ مَعهُم عِدّةٌ مِن الملائکةِ .(16)
11396.عنه صلى الله علیه و آله : المَجالِسُ ثلاثةٌ : غانِمٌ وسالِمٌ وشاحِبٌ(17) ، فأمّا الغانمُ فالّذی یُذکَرُ اللّه ُ تعالى فیهِ، وأمّا السّالمُ فالسّاکِتُ ، وأمّا الشّاحِبُ فالّذی یَخوضُ فی الباطلِ .(18)
2 / 6
فی خِتامِ المَجْلِس
11397.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنّ کَفّارَةَ المَجلسِ : سُبحانَکَ اللّهمَّ وبحَمْدِکَ لا إلهَ إلّا أنتَ ، ربِّ تُبْ علَیَّ واغفِرْ لی .(19)
11398.عنه صلى الله علیه و آله : إذا تَلاقَیْتُم فَتلاقوا بالتَّسلیمِ والتَّصافُحِ ، وإذا تَفَرّقْتُم فتَفَرَّقوا بالاسْتِغْفارِ .(20)
11394.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وقتى دو کس با هم انجمن مى کنند ، آنچه میانشان مى گذرد ، امانت خداست و روا نیست که یکى از آنها ، چیزى را که برادرش دوست ندارد ، به زیان او فاش سازد .
2 / 5
تشویق به حضور در مجالس ذکر خدا
11395.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ گاه تعدادى از زمینیانْ انجمنِ ذکر خدا بر پا نمى کنند، مگر آن که تعدادى از فرشتگان نیز در آن انجمن ، مى نشینند .
11396.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مجلس ها ، سه گونه اند : سودمند، سالم، و پژمرده. مجلس سودمند ، مجلسى است که در آن ، ذکر خدا شود . محفل سالم ، محفل خاموش است . و محفل پژمرده ، آن است که در آن ، به باطلْ پرداخته شود.
2 / 6
در پایان مجلس
11397.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کفّاره نشستن ، این است که بگویى : «سبحانک اللّهمّ و بحمدک لا إله الّا أنت . ربِّ تُب علىَّ واغفر لى ؛ خدایا! منزّهى تو و ستایش ، از آنِ توست! خدایى جز تو نیست. پروردگار من! مرا ببخش و بیامرز» .
11398.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه به هم رسیدید ، سلام کنید و دست بدهید ، و چون از هم جدا شدید ، با آمرزش خواهى ، یکدیگر را ترک کنید .
1) بحار الأنوار: ج 75 ص 469 ح 4 عن ابن عباس.
2) المجادلة : 11.
3) مکارم الأخلاق : ج 1 ص 66 ح 73 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 16 ص 240.
4) الأمالی للطوسی : ص 393 ح 867 عن مصعب بن شیبة ، بحار الأنوار : ج 75 ص 465 ح 3.
5) عدة الداعی : ص 229 عن معاذ بن جبل ، بحار الأنوار : ج 84 ص 354 ح 2.
6) مکارم الأخلاق : ج 1 ص 65 ح 69 ، بحارالأنوار : ج 16 ص 240.
7) العنکبوت : 29.
8) النساء : 140.
9) الانعام : 68.
10) تفسیر القمی : ج 1 ص 204 عن عبدالأعلى بن أعین ، بحار الأنوار : ج 75 ص 246 ح 9.
11) الخصال : ص 410 ح 12 عن حماد بن عمرو عن الإمام الصادق عن أبیه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 75 ص 371 ح 12.
12) الأمالی للطوسی : ص 53 ح 71 عن جابر بن عبداللّه ، بحارالأنوار : ج 75 ص 465 ح 7.
13) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 379 ح 2661 عن أبی ذَرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 89 ح 3.
14) الأمالی للطوسی : ص 572 ح 1185 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 75 ص 467 ح 16.
15) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 98.
16) عدة الداعی : ص 238 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 162 ح 42.
17) کذا فی المصدر والصحیح «شاجب» ؛ أی هالک.
18) اعلام الدین : ص 293 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 189 ح 18.
19) بحار الأنوار : ج 75 ص 467 ح 17 نقلاً عن الشهید قدس سره.
20) الأمالی للطوسی : ص 215 ح 374 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 76 ص 4 ح 13.
