3 / 1
حُسنُ الخُلُقِ
10363.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حُسنُ الخُلُقِ وکَفُّ الأَذى یَزیدانِ فِی الرِّزقِ.(1)
3 / 2
الرِّفقُ
10364.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ فِی الرِّفقِ الزِّیادَةَ وَالبَرَکَةَ ، ومَن یُحرَمِ الرِّفقَ یُحرَمِ الخَیرَ.(2)
3 / 3
التَّقوى
10365.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن رُزِقَ تُقىً فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ.(3)
3 / 1
نیک خوى بودن
10363.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیک خویى و آزار نکردن ، روزى را افزایش مى دهد.
3 / 2
مدارا
10364.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در مدارا ، افزایش روزى و برکت ، نهفته است و هر که از مدارا بى بهره باشد ، از خیر ، بهره اى ندارد.
3 / 3
پرهیزگارى
10365.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس پرهیزگارى روزى اش شده باشد ، خیر دنیا و آخرت نصیبش مى گردد.
10366.عنه صلى الله علیه و آله : عَلَیکَ بِتَقوَى اللّه ِ ؛ فَإِنَّها جِماعُ کُلِّ خَیرٍ.(4)
3 / 4
الشُّکرُ
الکتاب
» وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَـئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ وَلَـئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِى لَشَدِیدٌ «.(5)
الحدیث
10367.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا یَرزُقُ اللّه ُ عز و جل عَبدا الشُّکرَ فَیَحرِمَهُ الزِّیادَةَ ؛ لِأَنَّ اللّه َ عز و جلیَقولُ : «لَـئِن شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ».(6)
10368.عنه صلى الله علیه و آله ـ مِمّا أوصى بِهِ ـ: عَلَیکَ بِالدُّعاءِ ؛ فَإِنَّکَ لا تَدری مَتى یُستَجابُ لَکَ ، وعَلَیکَ بِالشُّکرِ ؛ فَإِنَّ الشُّکرَ زِیادَةٌ.(7)
10369.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَغُرَّنَّکُم مِن رَبِّکُم طولُ النَّسیئَةِ وتَمادِی الإِمهالِ وحُسنُ التَّقاضی ؛ فَإِنَّ أخذَهُ ألیمٌ وعَذابَهٌ شَدیدٌ ؛ إنَّ للّه ِتَعالى عَلى نِعَمِهِ حَقّا وهُوَ شُکرُهُ ، فَمَن أدّاهُ زادَهُ ، ومَن قَصَّرَ فیهِ سَلَبَهُ مِنهُ ؛ فَلیَراکُمُ اللّه ُ مِنَ النِّقمَةِ وَجِلینَ کَما یَراکُم بِالنِّعمَةِ فَرِحینَ.(8)
3 / 5
القَصدُ
10370.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : عَلَیکُم بِالِاقتِصادِ ؛ فَمَا افتَقَرَ قَومٌ قَطُّ اقتَصَدوا.(9)
10366.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر تو باد پرواى خدا ؛ چرا که در آن ، همه خیرها گِرد مى آید.
3 / 4
شکرگزارى
قرآن
«و آن گاه که پروردگارتان اعلام کرد که : اگر شکرگزارى کنید، هر آینه [نعمت] شما را افزون خواهم کرد، و اگر ناسپاسى نمایید، قطعاً عذاب من سخت خواهد بود».
حدیث
10367.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ بنده اى نیست که خداوند ، شکر را روزى اش فرموده باشد و از افزایش نعمت محرومش گرداند ؛ زیرا خود مى فرماید: «اگر شکر گزارید ، [نعمت] شما را افزون خواهم کرد».
10368.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ از جمله سفارش هاى ایشان ـ: بر تو باد دعا کردن ؛ چرا که تو نمى دانى چه هنگام دعایت مستجاب مى گردد ؛ و بر تو باد شکرگزارى ، که شکر ، سبب افزایش نعمت است !
10369.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : این که پروردگارتان دیرزمانى از گناهانتان چشم مى پوشد و بسیار مهلتتان مى دهد و با شما نیک برخورد مى کند ، هرگز نباید مایه فریفتگى تان شود ؛ زیرا گرفتار ساختنش دردآور و عذابش سخت است. خداوند متعال را به ازاى نعمت هایش حقّى است که همان شکرگزارى است. هر که شکر به جاى آورد ، خداوند بر نعمتش مى افزاید ؛ و هر که در شکرگزارى کوتاهى ورزد ، نعمتش را از او مى گیرد. پس باید خداوند بنگرد که از کیفر بیمناکید ، همان گونه که به نعمت شادمانید.
3 / 5
میانه روى
10370.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر شما باد میانه روى ؛ که هیچ گروه میانه روى فقیر نشد !
10371.عنه صلى الله علیه و آله : ما عالَ مَنِ اقتَصَدَ.(10)
3 / 6
الرِّضا
10372.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن رَضِیَ بِما رَزَقَهُ اللّه ُ قَرَّت عَینُهُ.(11)
10373.عنه صلى الله علیه و آله : أشرَفُ الزُّهدِ أن یَسکُنَ قَلبُکَ عَلى ما رُزِقتَ.(12)
10374.عنه صلى الله علیه و آله : ألا وإنَّ لِکُلِّ امرِئٍ رِزقا هُوَ یَأتیهِ لا مَحالَةَ ؛ فَمَن رَضِیَ بِهِ بورِکَ لَهُ فیهِ ووَسِعَهُ ، ومَن لَم یَرضَ لَم یُبارَک لَهُ فیهِ ولَم یَسَعهُ.(13)
10375.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ ـ تَبارَکَ وتَعالى ـ یَبتَلی عَبدَهُ بِما أعطاهُ ؛ فَمَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّه ُ عز و جللَهُ بارَکَ اللّه ُ لَهُ فیهِ ووَسَّعَهُ ، ومَن لَم یَرضَ لَم یُبارِک لَهُ.(14)
3 / 7
القَناعَةُ
الکتاب
» مَنْ عَمِلَ صَــلِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ «.(15)
10371.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که میانه رو باشد ، نیازمند نمى گردد.
3 / 6
رضایتمندى
10372.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به آنچه خداوند روزى اش فرماید ، خشنود باشد ، شادمان مى گردد.
10373.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترین پارسایى ، آن است که قلبت به آنچه روزى ات شده ، آرام باشد.
10374.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هلا! هر کسى را روزى اى است که خواه ناخواه ، به وى خواهد رسید. پس هر کس بدان خشنود باشد ، روزى اش برکت و گشایش مى یابد ؛ و هر که بدان خشنود نباشد ، روزى اش برکت و گشایش نمى یابد.
10375.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداوند ـ تبارک و تعالى ـ بنده اش را با آنچه به وى عطا فرماید ، مى آزماید. پس هر که به آنچه خداوند قسمتش فرموده ، راضى باشد ، خدا به وى برکت و گشایش مى دهد و هر که راضى نباشد ، خدا به وى برکت نمى دهد.
3 / 7
قناعت
قرآن
«هر کس از مرد یا زن ، کار شایسته کند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاکیزه اى، حیات[ـِ حقیقى] مى بخشیم و مسلّماً به آنان بهتر از آنچه انجام مى دادند ، پاداش خواهیم داد».
الحدیث
10376.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : القَناعَةُ بَرَکَةٌ.(16)
10377.عنه صلى الله علیه و آله : القَناعَةُ بَحرُ مالٍ لا یَنفَدُ.(17)
10378.عنه صلى الله علیه و آله : عَلَیکُم بِالقَناعَةِ ؛ فَإِنَّ القَناعَةَ مالٌ لا یَنفَدُ.(18)
10379.عنه صلى الله علیه و آله : کُن قَنِعا تَکُن مِن أغنَى النّاسِ.(19)
10380.عنه صلى الله علیه و آله : القَناعَةُ مُلکٌ لا یَزولُ ، وهِیَ مَرکَبُ رِضَا اللّه ِ تَعالى تَحمِلُ صاحِبَها إلى دارِهِ.(20)
10381.عنه صلى الله علیه و آله : خِیارُ اُمَّتی القانِـعُ ، وشِرارُهُمُ الطامِعُ.(21)
10382.عنه صلى الله علیه و آله : القَناعَةُ مالٌ لا یَنفَدُ.(22)
10383.عنه صلى الله علیه و آله : اِقنَعْ بما اُوتِیتَهُ یَخِفَّ علَیکَ الحِسابُ.(23)
3 / 8
إیثارُ الآخِرَةِ
10384.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن آثَرَ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ حُرِمَهُما جَمیعا ، ومَن آثَرَ الآخِرَةَ عَلَى الدُّنیا أصابَهُما جَمیعا.(24)
حدیث
10376.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قناعت ، برکت است.
10377.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قناعت ، دریایى است از مال که کرانه ندارد.
10378.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر شما باد قناعت ، که هر آینه قناعت ، مالى است که تمام نمى شود.
10379.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قانع باش تا از بى نیازترینِ مردم باشى.
10380.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قناعت ، قدرت و دارایىِ بى پایان است و سوارى دهنده اى است که رضایت خداى متعال را به همراه دارد و سوار خویش را به سراى خدا مى رساند.
10381.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترینان امّت من، قناعت کنندگان و بدترینان آنها، طمعکاران اند.
10382.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قناعت، ثروتى تمام ناشدنى است.
10383.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به آنچه داده شده اى، قانع باش تا حسابت سبک شود.
3 / 8
ترجیح دادن آخرت
10384.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس دنیا را بر آخرت ترجیح دهد ، از هر دو محروم مى گردد ، و هر کس آخرت را بر دنیا ترجیح دهد ، به هر دو دست مى یابد.
10385.عنه صلى الله علیه و آله : تَفَرَّغوا مِن هُمومِ الدُّنیا مَا استَطَعتُم ؛ فَإِنَّهُ غَیرُ نَصیبِهِ المَکتوبِ لَهُ ، ومَن کانَتِ الآخِرَةُ هِمَّتَهُ جَمَعَ اللّه ُ لَهُ أمرَهُ ، وجَعَلَ غِناهُ فی قَلبِهِ ، وأتَتهُ الدُّنیا راغِمَةً.(25)
10386.عنه صلى الله علیه و آله : مَن عَمِلَ لِاخِرَتِهِ کَفاهُ اللّه ُ أمرَ دُنیاهُ.(26)
3 / 9
النَّظَرُ إلَى الأَدنى مَعیشَةً
10387.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا نَظَرَ أحَدُکُم إلى مَن فُضِّلَ عَلَیهِ فِی المالِ وَالخَلقِ ، فَلیَنظُر إلى مَن هُوَ أسفَلَ مِنهُ.(27)
10388.عنه صلى الله علیه و آله : اُنظُروا إلى مَن أسفَلَ مِنکُم ، ولا تَنظُروا إلى مَن هُوَ فَوقَکُم ؛ فَهُوَ أجدَرُ أن لا تَزدَروا نِعمَةَ اللّه ِ.(28)
10389.الخصال عن أبی ذرّ : أوصانی رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله… أن أنظُرَ إلى مَن هُوَ دونی ولا أنظُرَ إلى مَن هُوَ فَوقی.(29)
10390.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ عز و جل : إنَّ مِن أغبَطِ أولِیائی عِندی عَبدا مُؤمِنا ذا حَظٍّ مِن صَلاحٍ ، أحسَنَ عِبادَةَ رَبِّهِ ، وعَبَدَ اللّه َ فِی السَّریرَةِ ، وکانَ غامِضا فِی النّاسِ فَلَم یُشَر إلَیهِ بِالأَصابِعِ ، وکانَ رِزقُهُ کَفافا فَصَبَرَ عَلَیهِ ، فَعَجِلَت بِهِ المَنِیَّةُ ، فَقَلَّ تُراثُهُ وقَلَّت بَواکیهِ.(30)
10385.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چندان که مى توانید ، غم دنیا را مخورید ؛ زیرا غم دنیا ، از بهره هاى مقدّر شده براى انسان نیست. هر کس همه همّتش را صرف آخرت کند ، خداوند ، کارش را به سامان مى آورَد و بى نیازى را در قلبش مى گذارد و دنیا ، خود ، به او روى مى کند.
10386.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که براى آخرتش کار کند ، خداوند ، گذرانِ دنیایش را کفایت مى فرماید.
3 / 9
نگریستن به آن که زندگى فروترى دارد
10387.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه یکى از شما به فردى فراتر از خود در مال و خلقت نگریست ، باید [در کنار آن] به کسى نظر کند که از او فروتر است.
10388.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به کسى بنگرید که فروتر از شماست ، نه به آن که فراتر از شماست. این براى آن که نعمت خدا را کوچک مشمارید ، شایسته تر است.
10389.الخصال ـ به نقل از ابو ذر ـ: پیامبر خدا به من سفارش کرد که به آن که فروتر از من است ، بنگرم ، نه به آن که برتر از من است.
10390.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرموده است: «همانا نزد من در میان دوستانم ، آن کس نیکوحال تر است که بهره اى از شایستگى داشته باشد ، عبادت پروردگارش را به نیکى به جاى آورد ، خداى را نهانى عبادت کند ، در میان مردمْ چنان بى نام و نشان باشد که به وى با انگشت اشاره نکنند ، و روزى اش در حدّ کفاف باشد و بر آن شکیبایى ورزد. پس ، مرگ ، شتابان به سراغ وى مى آید ، حال آن که میراثش کم است و آنان که بر وى مى گریند ، اندک اند».
3 / 10
صِدقُ الوَعدِ
10391.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : وَیلٌ لِتُجّارِ اُمَّتی مِن لا وَاللّه ِ وبَلى واللّه ِ ، ووَیلٌ لِصُنّاعِ اُمّتی مِن الیَومِ وغَـدٍ.(31)
3 / 10
صداقت در وعده
10391.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : واى بر بازرگانان (کَسَبه) امّت من از «آرى، به خدا» و «نه، به خدا» گفتن هایشان و واى بر صنعتگران (پیشه ورانِ) امّت من از امروز و فردا کردن هایشان!
1) الفردوس : ج 2 ص 140 ح 2713 عن الإمام علیّ علیه السلام.
2) الکافی : ج 2 ص 119 ح 7 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 60 ح 26 ؛ سنن ابن ماجة : ج 2 ص 1216ح 3687 ولیس فیه صدره عن جریر.
3) کنز العمّال : ج 3 ص 91 ح 5641 نقلاً عن أبی الشیخ عن عائشة.
4) المعجم الصغیر: ج 2 ص 66 عن أبی سعید الخدری.
5) إبراهیم : 7.
6) الشکر لابن أبی الدنیا : ص 16 ح 3 عن عطارد القرشی.
7) حلیة الأولیاء : ج 7 ص 305 عن سفیان عن رجل.
8) إرشاد القلوب : ص 38.
9) مجمع البیان : ج 8 ص 616 ؛ الفردوس : ج 1 ص 387 ح 1560 وفیه «افترق» بدل «افتقر» وکلاهما عن أبی اُمامة.
10) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 158 ح 4269 عن عبد اللّه بن مسعود ؛ نهج البلاغة : الحکمة 140 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 103 ص 21 ح 11.
11) الأمالی للطوسی: ص 225 ح 393 عن الحسن بن موسى عن أبیه عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 139 ح 29.
12) کنز العمّال : ج 1 ص 37 ح 65 نقلاً عن ابن النجّار فی تاریخه عن ابن عمر.
13) أعلام الدین : ص 342 عن ابن عمر ، بحار الأنوار : ج 77 ص 185 ح 10 ؛ کنز العمّال : ج 1 ص 114 ح 536 نقلاً عن الدیلمی عن ابن عبّاس.
14) مسند ابن حنبل : ج 7 ص 282 ح 20301 عن رجل من بنی سلیم.
15) النحل : 97.
16) الجعفریّات : ص 160 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
17) جامع الأحادیث للقمّی : ص 106.
18) المعجم الأوسط : ج 7 ص 84 ح 6922 عن جابر ؛ نهج البلاغة : الحکمة 57 و349 و475 کلّها عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 344 ح 2.
19) تاریخ دمشق : ج 67 ص 336 عن أبی هریرة ؛ غرر الحکم : ح 7131 عن الإمام علیّ علیه السلام وفیه «غنیّا» بدل «من أغنى الناس».
20) مصباح الشریعة : ص 185 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 349 ح 18.
21) کنز العمّال :ج 3 ص 391 ح 7095 نقلاً عن القضاعی عن أبی هریرة.
22) کنز العمّال :ج 3 ص 389 ح 7080 نقلاً عن القضاعی عن أنس.
23) أعلام الدین : ص 344 ح 37 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 187 ح 37.
24) الفردوس : ج 3 ص 586 ح 5835 عن أبی هریرة.
25) إرشاد القلوب : ص 18.
26) أعلام الدین : ص 334 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 27 ص 113 ح 87 وج 77 ص 178 ح 10.
27) صحیح البخاری: ج 5 ص 2380 ح 6125 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 170 بزیادة «ممّن فضّل علیه» فی آخره وکلاهما عن أبی هریرة.
28) صحیح مسلم : ج 4 ص 2275 ح 9 عن أبیهریرة.
29) الخصال: ص 345 ح 12 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 41 ح 141 ؛ مسند ابن حنبل : ج 8 ص 94 ح 21472.
30) الکافی : ج 2 ص 141 ح 6 عن بکر بن محمّد الأزدی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 70 ص 109 ح 3.
31) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 160 ح 3584.
