1 / 1
اللّه ُ هُوَ الرَّزّاقُ
الکتاب
» إِنَّ الله هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِینُ «.(1)
» قُلْ مَن یَرْزُقُکُم مِّنَ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ قُلِ الله وَ إِنَّـآ أَوْ إِیَّاکُمْ لَعَلَى هُدًى أَوْ فِى ضَلَـلٍ مُّبِینٍ «.(2)
» وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَا عِندَنَا خَزَآئِنُهُ وَ مَا نُنَزِّلُهُ إِلَا بِقَدَرٍ مَّعْلُومٍ «.(3)
» وَ إِن تَعُدُّواْ نِعْمَةَ الله لَا تُحْصُوهَآ إِنَّ الله لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ «.(4)
» الله الَّذِى خَلَقَ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضَ وَ أَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَ تِ رِزْقًا لَّکُمْ وَسَخَّرَ لَکُمُ الْفُلْکَ لِتَجْرِىَ فِى الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَ سَخَّرَ لَکُمُ الْأَنْهَـرَ – وَ سَخَّرَ لَکُمُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ دَآئِبَیْنِ وَ سَخَّرَ لَکُمُ الَّیْلَ وَ النَّهَارَ – وَءَاتَاکُم مِّن کُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَ إِن تَعُدُّواْ نِعْمَتَ الله لَا تُحْصُوهَآ إِنَّ الْاءِنسَـنَ لَظَـلُومٌ کَفَّارٌ «.(5)
1 / 1
خداوند ، روزى بخش است
قرآن
«خداست که خود ، روزى بخشِ نیرومندِ استوار است».
«بگو: کیست که شما را از آسمان ها و زمین ، روزى مى دهد؟ بگو: خدا[ست] و در حقیقت یا ما، یا شما بر هدایت یا گم راهىِ آشکاریم».
«و هیچ چیز نیست ، مگر آن که گنجینه هاى آن ، نزد ماست و ما آن را جز به اندازه اى معیّن ، فرو نمى فرستیم».
«و اگر نعمت[هاى] خدا را شماره کنید، آن را نمى توانید بشمارید. قطعاً خدا آمرزنده مهربان است».
«خداست که آسمان ها و زمین را آفرید و از آسمان ، آبى فرستاد و به وسیله آن ، از میوه ها براى شما روزى بیرون آورد، و کشتى را براى شما رام گردانید تا به فرمان او در دریا روان شود، و رودها را براى شما مسخّر کرد ، و خورشید و ماه را ـ که پیوسته روان اند ـ براى شما رام گردانید و شب و روز را [نیز] مسخّر شما ساخت. و از هر چه از او خواستید ، به شما عطا کرد، و اگر نعمت خدا را شماره کنید، نمى توانید آن را به شمار در آورید. قطعاً انسان ، ستم پیشه ناسپاس است».
» أَلَمْ تَرَوْاْ أَنَّ الله سَخَّرَ لَکُم مَّا فِى السَّمَـوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ وَ أَسْبَغَ عَلَیْکُمْ نِعَمَهُ ظَـهِرَةً وَ بَاطِنَةً وَ مِنَ النَّاسِ مَن یُجَـدِلُ فِى الله بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًى وَ لَا کِتَـبٍ مُّنِیرٍ «.(6)
» هُمُ الَّذِینَ یَقُولُونَ لَا تُنفِقُواْ عَلَى مَنْ عِندَ رَسُولِ الله حَتَّى یَنفَضُّواْ وَ لِلَّهِ خَزَآئِنُ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ وَ لَـکِنَّ الْمُنَـفِقِینَ لَا یَفْقَهُونَ «.(7)
» إِنَّا کُلَّ شَىْ ءٍ خَلَقْنَـهُ بِقَدَرٍ «.(8)
» وَ مَا مِن دَآبَّةٍ فِى الْأَرْضِ إِلَا عَلَى الله رِزْقُهَا وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِى کِتَـبٍ مُّبِینٍ «.(9)
» وَ کَأَیِّن مِّن دَآبَّةٍ لَا تَحْمِلُ رِزْقَهَا الله یَرْزُقُهَا وَ إِیَّاکُمْ وَ هُوَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ «.(10)
» أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّ الله یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَآءُ وَ یَقْدِرُ إِنَّ فِى ذَ لِکَ لَأَیَـتٍ لِّقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ «.(11)
» تُولِجُ الَّیْلَ فِى النَّهَارِ وَتُولِجُ النَّهَارَ فِى الَّیْلِ وَتُخْرِجُ الْحَىَّ مِنَ الْمَیِّتِ وَتُخْرِجُ الْمَیِّتَ مِنَ الْحَىِّ وَتَرْزُقُ مَن تَشَآءُ بِغَیْرِ حِسَابٍ «.(12)
» وَ أَصْبَحَ الَّذِینَ تَمَنَّوْاْ مَکَانَهُ بِالْأَمْسِ یَقُولُونَ وَیْکَأَنَّ الله یَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَن یَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ یَقْدِرُ لَوْلَا أَن مَّنَّ الله عَلَیْنَا لَخَسَفَ بِنَا وَیْکَأَنَّهُ لَا یُفْلِحُ الْکَـفِرُونَ «.(13)
«آیا ندانسته اید که خدا آنچه را که در آسمان ها و آنچه را که در زمین است، مسخّر شما ساخته و نعمت هاى ظاهر و باطن خود را بر شما تمام کرده است؟ و برخى از مردم ، درباره خدا بى [آن که] دانش و ره نمود و کتابى روشن [داشته باشند ،] به مجادله بر مى خیزند».
«آنان ، کسانى اند که مى گویند: «به کسانى که نزد پیامبر خدایند ، انفاق مکنید تا پراکنده شوند» ، و حال آن که گنجینه هاى آسمان ها و زمین ، از آنِ خداست ؛ ولى منافقان در نمى یابند».
«ماییم که هر چیزى را به اندازه آفریده ایم».
«و هیچ جنبنده اى در زمین نیست ، مگر [این که] روزى اش بر عهده خداست، و [او] قرارگاه و جایگاه به فرجام رسیدنش را مى داند. همه[ى اینها] در کتابى روشن [ثبت] است».
«و چه بسیار جاندارانى که نمى توانند متحمّل روزى خود شوند. خداست که آنها و شما را روزى مى دهد، و اوست شنواى دانا».
«آیا ندانسته اند که [این] خداست که روزى را براى هر کس که بخواهد ، فراخ یا تنگ مى گرداند؟ قطعاً در این [امر] براى مردمى که ایمان مى آورند ، عبرت هاست».
«شب را به روز در مى آورى و روز را به شب در مى آورى و زنده را از مُرده بیرون مى آورى، و مرده را از زنده خارج مى سازى و هر که را بخواهى، بى حسابْ روزى مى دهى».
«و همان کسانى که دیروز آرزو داشتند به جاى او باشند، صبح مى گفتند: واى! مثل این که خدا روزى را براى هر کس از بندگانش که بخواهد ، گشاده یا تنگ مى گرداند و اگر خدا بر ما منّت ننهاده بود، ما را [هم] به زمین فرو برده بود. واى! گویى که کافران ، رستگار نمى گردند».
الحدیث
10298.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : النّاسُ عَلى خَمسِ مَراتِبَ : مِنهُم مَن یَرى أنَّ الرِّزقَ مِنَ الکَسبِ لا مِنَ اللّه ِ فَهُوَ کافِرٌ ؛ ومِنهُم مَن یَرى أنَّ الرِّزقَ مِنَ اللّه ِ ومِنَ الکَسبِ فَهُوَ مُشرِکٌ ؛ ومِنهُم مَن یَرى أنَّ الرِّزقَ مِنَ اللّه ِ وأنَّ الکَسبَ سَبَبٌ ، فَلا یَدری یُعطیهِ أم لا ، فَهُوَ مُنافِقٌ شاکٌّ ؛ ومِنهُم مَن یَرى أنَّ الرِّزقَ مِنَ اللّه ِ وأنَّ الکَسبَ سَبَبٌ ، فَلا یُؤَدّی حَقَّهُ ویَعصِی اللّه َ مِن أجلِ الکَسبِ ، فَهُوَ فاسِقٌ ؛ ومِنهُم مَن یَرى أنَّ الرِّزقَ مِنَ اللّه ِ ویَرَى الکَسبَ سَبَبا ، ویُؤَدّی حَقَّهُ ولا یَعصِی اللّه َ لِأَجلِ الکَسبِ ، فَهُوَ مُؤمِنٌ مُخَلِّصٌ طُعمَهُ.(14)
10299.عنه صلى الله علیه و آله : ما مِن نَفسٍ إلّا ولَها بابٌ فِی السَّماءِ یَنزِلُ(15) رِزقُهُ ، ومِنهُ یَصعَدُ عَمَلُهُ ، فَإِذا أرادَ اللّه ُ أن یَرزُقَها فَتَحَ ذلِکَ البابَ فَیُنزِلُ إلَیها رِزقَها ، فَإِذا اُغلِقَ لَن یَستَطیعَ أحَدٌ فَتحَهُ حَتّى یَفتَحَهُ اللّه ُ إذا شاءَ.(16)
10300.سنن ابن ماجة عن حبّة وسواء ابنی خالد : دَخَلنا عَلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله وهُوَ یُعالِجُ شَیئا فَأَعَنّاهُ عَلَیهِ ، فَقالَ : لا تَیأَسا مِنَ الرِّزقِ ما تَهَزَّزَت رُؤوسُکُما ، فَإِنَّ الإِنسانَ تَلِدُهُ اُمُّهُ أحمَرَ لَیسَ عَلَیهِ قِشرٌ ثُمَّ یَرزُقُهُ اللّه ُ عز و جل.(17)
10301.نوادر الاُصول عن زید بن أسلم : إنَّ الأَشعَرِیّینَ أبا موسى وأبا مالِکٍ وأبا عامِرٍ فی نَفَرٍ مِنهُم ، لَمّا هاجَروا قَدِموا عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فی فُلکٍ وقَد أرمَلوا مِنَ الزّادِ ، فَأَرسَلوا رَجُلاً مِنهُم إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَسأَلُهُ ، فَلَمَّا انتَهى إلى بابِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله سَمِعَهُ یَقرَأُ هذِهِ الآیَةَ : » وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِى الْأَرْضِ إِلَا عَلَى الله رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِى کِتَـبٍ مُّبِینٍ» فَقالَ الرَّجُلُ : مَا الأَشعَرِیّونَ بِأَهَونِ الدَّوابِّ عَلَى اللّه ِ! فَرَجَعَ ولَم یَدخُل عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَقالَ لِأَصحابِهِ : أبشِروا! أتاکُمُ الغَوثُ ، ولا یَظُنّونَ إلّا أنَّهُ کَلَّمَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَوَعَدَهُ ، فَبَینَما هُم کَذلِکَ إذ أتاهُم رَجُلانِ یَحمِلانِ قَصعَةً بَینَهُما مَملوءَةً خُبزا ولَحما ، فَأَکَلوا مِنها ما شاؤوا. ثُمَّ قالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ : لَو أنّا رَدَدنا هذَا الطَّعامَ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لِیَقضِیَ بِهِ حاجَتَهُ ، فَقالا لِلرَّجُلَینِ : اِذهَبا بِهذَا الطَّعامِ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وإنّا قَد قَضَینا حاجَتَنا. ثُمَّ إنَّهُم أتَوا رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما رَأَینا طَعاما أکثَرَ ولا أطیَبَ مِن طَعامٍ أرسَلتَ بِهِ! فَقالَ : ما أرسَلتُ إلَیکُم شَیئا. فَأَخبَروهُ أنَّهُم أرسَلوا صاحِبَهُم ، فَسَأَلَهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَأَخبَرَهُ ما صَنَعَ وما قالَ لَهُم ، فَقالَ صلى الله علیه و آله : ذلِکَ شَیءٌ رَزَقَکُموهُ اللّه ُ سُبحانَهُ.(18)
حدیث
10298.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردم در پنج مرتبه جاى دارند : یکى آن است که مى پندارد روزى از کسب فراهم مى آید نه از جانب خدا ، که او کافر است ؛ دیگرى آن که گمان دارد روزى ، هم از کسب است و هم از جانب خدا ، که وى مشرک است ؛ و دیگر آن که مى داند روزى از جانب خداست و کسبْ وسیله است ، امّا نمى داند که خداوند روزى اش را عطا مى کند یا نه ، و او منافقى شک پیشه است ؛ و دیگرى آن که مى داند روزى از جانب خداست و کسبْ وسیله است ، امّا حقّ این اعتقاد را به جاى نمى آورد و براى کسب ، خداى را نافرمانى مى کند ، و او فاسق است ؛ و دیگر آن کس است که مى داند روزى از جانب خداوند است و کسبْ وسیله است و حقّ این اعتقاد را نیز به جاى مى آورد و براى کسب ، خداى را نافرمانى نمى کند ، و او مؤمنى است که راه هاى کسب درآمدش را پاک ساخته است.
10299.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ کس نیست جز آن که او را درى است در آسمان که روزى وى از آن نازل مى شود و عملش از آن ، فراز مى رود. پس هر گاه خداوند اراده فرماید که وى را روزى دهد ، آن در را مى گشاید و روزى اش را فرو مى فرستد ؛ و چون آن در فرو بسته شود ، هیچ کس نمى تواند آن را بگشاید ، مگر آن گاه که خدا بخواهد و بگشاید.(19)
10300.سنن ابن ماجة ـ به نقل از حبّه و سواء ، پسران خالد ـ: نزد پیامبر صلى الله علیه و آله درآمدیم که مشغول کارى بود. وى را در انجام دادن آن کار ، یارى دادیم. فرمود : «مادام که سرهاى شما در اهتزاز است (تا آن گاه که زنده اید) ، از روزى ناامید نشوید ، که آدمى آن گاه که مادرش او را مى زاید ، سرخ است و بر وى پوستى نیست ، آن گاه خداوند ، روزى اش مى دهد».
10301.نوادر الاُصول ـ به نقل از زید بن اسلم ـ: شمارى از اشعرى ها ، از جمله ابوموسى و ابو مالک و ابو عامر ، چون هجرت گُزیدند ، با کشتى روى به سوى پیامبر خدا نهادند. چون توشه شان تمام شد ، کسى از خود نزد پیامبر صلى الله علیه و آله روانه کردند تا از وى یارى بخواهد. آن گاه که او به آستانه خانه پیامبر صلى الله علیه و آله رسید ، شنید که ایشان این آیه را مى خواند : » «و هیچ جنبنده اى در زمین نیست ، مگر [این که] روزىِ او بر عهده خداست ، و [او] قرارگاه آن و جایگاه به فرجام رسیدن آن را مى داند. همه[ى اینها] در کتابى روشن [ثبت] است» «. آن مرد گفت : نزد خداوند ، اشعرى ها فرومایه ترین جنبندگان نیستند! پس باز گشت ، بى آن که نزد پیامبر خدا برود. سپس به یارانش گفت: شما را مژده باد که یارى تان رسید! ایشان جز این گمان نکردند که وى با پیامبر صلى الله علیه و آله سخن گفته و ایشان به او وعده داده است. در همین حال بودند که دو مرد نزد ایشان آمدند و کاسه اى چوبى در میان داشتند که لبریز از نان و گوشت بود. پس هر چه خواستند ، از آن خوردند. آن گاه ، به یکدیگر گفتند : خوب است این غذا را نزد پیامبر صلى الله علیه و آله باز گردانیم تا از آن نیازش را بر آورَد. پس به آن دو مرد گفتند : این خوراک را نزد پیامبر ببرید که ما نیاز خود را برآوردیم. سپس ایشان نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمده ، گفتند : اى پیامبر خدا! تاکنون خوراکى فراوان تر و نیکوتر از آنچه فرستادى ، نخورده بودیم. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «من چیزى نزد شما نفرستادم». ایشان به وى گفتند که رفیق خود را نزدش فرستاده اند. پیامبر صلى الله علیه و آله حال را از او باز پرسید. وى بازگفت که چه کرده و به آنان ، چه گفته است. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «این ، چیزى است که خداوند سبحان روزى تان فرمود».
1 / 2
خَصائِصُ الرِّزقِ
أ ـ مُقَدَّرٌ مَقسومٌ
الکتاب
» أَهُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُم مَّعِیشَتَهُمْ فِى الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ رَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَـتٍ لِّیَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِیًّا وَ رَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ «.(20)
» وَ فِى السَّمَآءِ رِزْقُکُمْ وَ مَا تُوعَدُونَ – فَوَ رَبِّ السَّمَآءِ وَ الْأَرْضِ إِنَّهُ لَحَقٌّ مِّثْلَ مَآ أَنَّکُمْ تَنطِقُونَ «.(21)
1 / 2
ویژگى هاى روزى
الف ـ روزى ، تقدیر و تقسیم شده است
قرآن
«آیا آنان اند که رحمت پروردگارت را تقسیم مى کنند؟ ما [وسایل] معاشِ آنان را در زندگى دنیا میانشان تقسیم کرده ایم، و برخى از آنان را از نظر درجات، بالاتر از بعضى [دیگر] قرار داده ایم تا بعضى از آنها بعضى [دیگر] را در خدمت گیرند ؛ و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان مى اندوزند ، بهتر است».
«و روزى شما و آنچه وعده داده شده اید ، در آسمان است.پس سوگند به پروردگار آسمان و زمین، که واقعاً او حق است ، همان گونه که خود شما سخن مى گویید».
الحدیث
10302.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَیسَ أحَدٌ مِنکُم بِأَکسَبَ مِن أحَدٍ ؛ قَد کَتَبَ اللّه ُ المُصیبَةَ وَالأَجَلَ ، وقَسَمَ المَعیشَةَ وَالعَمَلَ ، فَالنّاسُ یَجرونَ فیها إلى مُنتَهىً.(22)
10303.عنه صلى الله علیه و آله : یَابنَ آدَمَ ، لَستَ بِبالِغٍ أمَلَکَ ، ولا بِدافِعٍ أجَلَکَ ، ولا بِمَدفوعٍ عَن رِزقِکَ ؛ فَبِماذا تُشقی نَفسَکَ یا شَقِیُّ یا شَقِیُّ یا شَقِیُّ؟!(23)
10304.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل کَتَبَ عَلى کُلِّ نَفسٍ رِزقَها ومُصیبَتَها وأجَلَها.(24)
10305.عنه صلى الله علیه و آله : إذا سَأَلتَ فَاسأَلِ اللّه َ ، وإذَا استَعَنتَ فَاستَعِن بِاللّه ِ عز و جل ؛ فَقَد مَضَى القَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ [إلى یَومِ القِیامَةِ] ؛ فَلَو جَهَدَ النّاسُ أن یَنفَعوکَ بِأَمرٍ لَم یَکتُبهُ اللّه ُ لَکَ لَم یَقدِروا عَلَیهِ ، ولَو جَهَدوا أن یَضُرّوکَ بِأَمرٍ لَم یَکتُبهُ اللّه ُ عَلَیکَ لَم یَقدِروا عَلَیهِ.(25)
10306.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الخَلائِقَ لَوِ اجتَمَعوا عَلى أن یُعطوکَ شَیئا لَم یُرِدِ اللّه ُ أن یُعطِیَکَهُ لَم یَقدِروا عَلى ذلِکَ ، أو أن یَصرِفوا عَنکَ شَیئا أرادَ اللّه ُ أن یُعطِیَکَهُ لَم یَقدِروا عَلى ذلِکَ ، وأن قَد جَفَّ القَلَمُ بِما هُوَ کائِنٌ إلى یَومِ القِیامَةِ.(26)
10307.عنه صلى الله علیه و آله ـ فِی احتِجاجِهِ عَلى عَبدِ اللّه ِ بنِ أبی اُمَی: الحُکمُ للّه، یَقسِمُ کَیفَ یَشاءُ ویَفعَلُ کَما یَشاءُ ، وهُوَ حَکیمٌ فی أفعالِهِ ، مَحمودٌ فی أعمالِهِ ، وذلِکَ قَولُهُ تَعالى : «وَقَالُواْ لَوْلَا نُزِّلَ هَـذَا الْقُرْءَانُ عَلَى رَجُلٍ مِّنَ الْقَرْیَتَیْنِ عَظِیمٍ»(27) قالَ اللّه ُ تَعالى ـ : «أَهُمْ یَقْسِمُونَ رَحْمَتَ رَبِّکَ» ـ یا مُحَمَّدُ؟ ـ «نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُم مَّعِیشَتَهُمْ فِى الْحَیَوةِ الدُّنْیَا» فَأَحوَجنا بَعضا إلى بَعضٍ : أحوَجَ هذَا الرَّجَلَ إلى مالِ ذلِکَ ، وأحوَجَ ذلِکَ إلى سِلعَةِ هذا أو إلى خِدمَتِهِ ، فَتَرى أجَلَّ المُلوکِ وأغنَى الأَغنِیاءِ مُحتاجا إلى أفقَرِ الفُقَراءِ فی ضَربٍ مِنَ الضُّروبِ : إمّا سِلعَةٌ مَعَهُ لَیسَت مَعَهُ ، وإمّا خِدمَةٌ یَصلُحُ لَها لا یَتَهَیَّأُ لِذلِکَ المَلِکِ أن یَستَغنِیَ إلّا بِهِ ، وإمّا بابٌ مِنَ العُلومِ وَالحِکَمِ هُوَ فَقیرٌ إلى أن یَستَفیدَها مِن هذَا الفَقیرِ ، فَهذَا الفَقیرُ یَحتاجُ إلى مالِ ذلِکَ المَلِکِ الغَنِیِّ ، وذلِکَ المَلِکُ یَحتاجُ إلى عِلمِ هذَا الفَقیرِ أو رَأیِهِ أو مَعرِفَتِهِ. ثُمَّ لَیسَ لِلمَلِکِ أن یَقولَ: هَلَا اجتَمَعَ إلى مالی عِلمُ هذَا الفَقیرِ! ولا لِلفَقیرِ أن یَقولَ : هَلَا اجتَمَعَ إلى رَأیی وعِلمی وما أتَصَرَّفُ فیهِ مِن فُنونِ الحِکَمِ مالُ هذَا المَلِکِ الغَنِیِّ! ثُمَّ قالَ اللّه ُ تَعالى : «وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَـتٍ لِّیَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِیًّا» ـ ثُمَّ قالَ : یا مُحَمَّدُ ، قُل لَهُم : ـ «وَرَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ» ؛(20) أی ما یَجمَعُهُ هؤُلاءِ مِن أموالِ الدُّنیا.(28)
حدیث
10302.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ یک از شما بیش از دیگرى کسب نمى تواند بکند. همانا خداوند ، مصیبت و مرگ را بر نوشته و مایه گذران زندگى و کار را تقسیم فرموده است. پس مردم در این میان به سوى پایانگاه در حرکت اند.
10303.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى فرزند آدم! چنان نیستى که به آرزوى خویش برسى و مرگ خود را دور کنى و از روزى ات باز داشته شوى. پس ـ اى بینوا ، اى بینوا ، اى بینوا ـ چرا خود را به سختى مى افکنى؟
10304.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداوند عز و جل براى هر کس ، روزى و مصیبت و مرگش را بر نوشته است.
10305.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه چیزى مى خواهى ، از خدا بخواه ؛ و هر گاه یارى اى مى جویى ، از او بجوى. همانا قلم تقدیر خداوند ، همه چیز را تا روز قیامت ، رقم زده است. پس اگر همه مردم بکوشند تا تو را به بهره اى برسانند که خدا برایت ننوشته است ، نمى توانند که چنین کنند ؛ و اگر بکوشند تا به تو زیانى رسانند که خدا برایت ننوشته است ، نمى توانند.
10306.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر همه آفریدگان گرد آیند تا به تو چیزى بدهند که خداوند نخواسته آن را به تو عطا فرماید ، نمى توانند که چنین کنند ، و نیز اگر بخواهند تو را از چیزى باز دارند که خدا خواسته آن را به تو عطا فرماید ، نمى توانند. همانا قلم تقدیر خداوند ، هر چیزى را که تا روز قیامت پدید مى آید ، نوشته است.
10307.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در مناظره ایشان با عبد اللّه بن ابى امیّه ـ: حکمرانى از آنِ خداست. آن گونه که بخواهد ، قسمت مى نماید و هر گونه بخواهد ، عمل مى کند ؛ در کارهایش حکمت مى ورزد و در اعمالش ستوده است. این است سخن خداى متعال : «و گفتند : چرا این قرآن بر مردى بزرگ از این دو شهر (مکّه و طائف) فرو فرستاده نشده است؟» و پاسخ خداوند ، چنین است : «آیا آنان ، رحمت پروردگار تو را تقسیم مى کنند؟». اى محمّد! «ماییم که میان آنان مایه گذرانشان را در زندگانى دنیا تقسیم کرده ایم». پس خداوند برخى از ما را به برخى دیگر ، نیازمند نموده است : این را به دارایى آن ؛ و آن را به کالا یا خدمت این. پس مى نگرى که بزرگ ترین پادشاه یا برترین توانگر ، گاه به درویش ترین فقیر به گونه اى محتاج مى گردد
ب ـ مَقسومٌ مِنَ الحَلالِ
الکتاب
» قُلْ أَرَءَیْتُم مَّآ أَنزَلَ الله لَکُم مِّن رِّزْقٍ فَجَعَلْتُم مِّنْهُ حَرَامًا وَ حَلَـلاً قُلْ ءَآلله أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَى الله تَفْتَرُونَ «.(29)
ب ـ روزى ، تقسیم شده از حلال است
قرآن
«بگو: به من خبر دهید، آنچه از روزى که خدا براى شما فرود آورده ، [چرا] بخشى از آن را حرام و [بخشى را] حلال گردانیده اید. بگو: آیا خدا به شما اجازه داده است ، یا بر خدا دروغ مى بندید؟».
الحدیث
10308.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ ـ تَبارَکَ وتَعالى ـ قَسَّمَ الأَرزاقَ بَینَ خَلقِهِ حَلالاً ولَم یُقَسِّمها حَراما ؛ فَمَنِ اتَّقَى اللّه َ عز و جل وصَبَرَ أتاهُ اللّه ُ بِرِزقِهِ مِن حِلِّهِ ، ومَن هَتَکَ حِجابَ السِّترِ وعَجَّلَ فَأَخَذَهُ مِن غَیرِ حِلِّهِ ، قُصَّ بِهِ مِن رِزقِهِ الحَلالِ ، وحوسِبَ عَلَیهِ یَومَ القِیامَةِ.(30)
10309.عنه صلى الله علیه و آله : لا سَرَقَ سارِقٌ شَیئا إلّا حُسِبَ مِن رِزقِهِ.(31)
10310.تفسیر العیّاشی عن إسماعیل بن کثیر رفعه إلى النبیّ لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیَةُ : «وَسْألُواْ الله مِن فَضْلِهِ»(32) قالَ : فَقالَ أصحابُ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله : ما هذَا الفَضلُ ؟ أیُّکُم یَسأَلُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَن ذلِکَ؟ قالَ : فَقالَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام : أنَا أسأَلُهُ عَنهُ ، فَسَأَلَهُ عَن ذلِکَ الفَضلِ ما هُوَ؟ فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ خَلَقَ خَلقَهُ وقَسَّمَ لَهُم أرزاقَهُم مِن حِلِّها ، وعَرَضَ لَهُم بِالحَرامِ ، فَمَنِ انتَهَکَ حَراما نُقِصَ لَهُ مِنَ الحَلالِ بِقَدرِ مَا انتَهَکَ مِنَ الحَرامِ ، وحوسِبَ بِهِ.(33)
ج ـ لا یَزیدُهُ حِرصُ الحَریصِ
10311.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِأبی ذَرّ ـ: یا أبا ذَرٍّ ، لا یُسبَقُ بَطیءٌ بِحَظِّهِ ، ولا یُدرِکُ حَریصٌ ما لَم یُقَدَّر لَهُ. ومَن اُعطِیَ خَیرا فَاللّه ُ عز و جل أعطاهُ ، ومَن وُقِیَ شَرّا فَإِنَّ اللّه َ وَقاهُ.(34)
10312.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ رِزقَ اللّه ِ لا یَسوقُهُ إلَیکَ حِرصُ حَریصٍ ، ولا یَرُدُّهُ عَنکَ کَراهِیَةُ کارِهٍ.(35)
حدیث
10308.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداوند ـ تبارک و تعالى ـ روزى ها را میان آفریدگانش به حلال تقسیم فرموده است و نه به حرام. پس هر کس که پروا از خدا را پیشه کند و شکیبا باشد ، خدا از روزىِ حلالش به وى عطا مى فرماید ، و آن کس که پرده پوشیدهْ بر دَرَد و شتاب ورزد ، خدا وى را به غیر حلالش گرفتار مى سازد ، روزى حلالش از او بُریده مى شود و روز قیامت به همان محاسبه مى گردد.
10309.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ سارقى جز از آنچه به حساب روزى اش نوشته شده ، دزدى نمى کند.
10310.تفسیر العیّاشى ـ به نقل از اسماعیل بن کثیر ، در روایتى که سند آن: چون این آیه نازل شد : «و خداى را از فضلش بجویید» ، یاران پیامبر صلى الله علیه و آله گفتند : این فضل چیست؟ چه کس از شما این را از وى مى پرسد؟ على بن ابى طالب علیه السلام فرمود : من از وى مى پرسم. و از ایشان پرسید : این فضل چیست ؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «هر آینه خداوند ، آفریدگانش را آفرید و روزى هاى حلال را میان ایشان تقسیم فرمود و روزى حرام را در معرض دیدشان نهاد. هر کس به حرام روى آورد ، به همان اندازه که مرتکب حرام شده ، از حلالش کاسته و به پایش نوشته مى شود».
ج ـ حرص ورزیدن ، روزى را افزایش نمى دهد
10311.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى ابو ذر! آن که [در طلب روزى،] کندى مى کند ، از روزىِ معیّن خود ، باز نمى ماند و آن که حرص مى ورزد ، به آنچه برایش مقدّر نشده ، دست نمى یابد. هر که خیرى بیابد ، خدا به او عطا فرموده و هر کس از شرّى باز داشته شود ، خداوند ، او را باز داشته است.
10312.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا روزى خدا را ، نه حرص ورزیدنِ آزمندى به سویت جلب مى کند و نه بى میلى جستنِ کراهت ورزنده اى از تو باز مى دارد.
د ـ مَضمونٌ لِطالِبِهِ
10313.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ بابَ الرِّزقِ مَفتوحٌ مِن لَدُنِ العَرشِ إلى قَرارِ بَطنِ الأَرضِ ، یَرزُقُ اللّه ُ کُلَّ عَبدٍ عَلى قَدرِ هِمَّتِهِ ونِهمَتِهِ.(36)
1 / 3
أصنافُ الرِّزقِ
10314.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اِعلَموا أنَّ الرِّزقَ رِزقانِ : فَرِزقٌ تَطلُبونَهُ ، ورِزقٌ یَطلُبُکُم. فَاطلُبوا أرزاقَکُم مِن حَلالٍ ؛ فَإِنَّکُم آکِلوها حَلالاً إن طَلَبتُموها مِن وُجوهِها ، وإن لَم تَطلُبوها مِن وُجوهِها أکَلتُموها حَراما ، وهِیَ أرزاقُکُم لابُدَّ لَکُم مِن أکلِها.(37)
10315.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الرِّزقَ لَیَطلُبُ العَبدَ کَما یَطلُبُهُ أجَلُهُ.(38)
1 / 4
حِکمَةُ القَبضِ وَالبَسطِ
الکتاب
» وَ لَوْ بَسَطَ الله الرِّزْقَ لِعِبَادِهِ لَبَغَوْاْ فِى الْأَرْضِ وَ لَـکِن یُنَزِّلُ بِقَدَرٍ مَّا یَشَآءُ إِنَّهُ بِعِبَادِهِ خَبِیرٌ بَصِیرٌ «.(39)
» وَ الله فَضَّلَ بَعْضَکُمْ عَلَى بَعْضٍ فِى الرِّزْقِ فَمَا الَّذِینَ فُضِّلُواْ بِرَآدِّى رِزْقِهِمْ عَلَى مَا مَلَکَتْ أَیْمَـنُهُمْ فَهُمْ فِیهِ سَوَآءٌ أَفَبِنِعْمَةِ الله یَجْحَدُونَ «.(40)
د ـ روزى براى جوینده آن ، ضمانت شده است
10313.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا درِ روزى از پیشگاه عرش تا هموارْگاهِ درون زمین ، گشوده شده است. خداوند به هر بنده اى به قدر همّت و نیازش روزى مى بخشد.
1 / 3
گونه هاى روزى
10314.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بدانید که روزى ، دو گونه است : آنچه شما در پىِ آنید و آنچه او در پىِ شماست. پس روزى هاى خویش را از حلال جستجو کنید ؛ چرا که اگر آن را از طریق مناسب به دست آورده باشید ، به حلال مصرفش مى کنید و اگر آن را از طریق مناسب به کف نیاورده باشید ، آن را به حرام مى خورید. اینها روزى هاى شمایند که ناچار از مصرف آنهایید.
10315.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا روزىْ در پىِ بنده است ، همان گونه که مرگ در پىِ اوست.
1 / 4
حکمت تنگنایى و گشایش روزى
قرآن
«و اگر خدا روزى را بر بندگانش فراخ گرداند، مسلّماً در زمین سر به عصیان برمى دارند ؛ لیکن آنچه را بخواهد ، به اندازه اى [که مصلحت است،] فرو مى فرستد. به راستى که او به [حال] بندگانش آگاهِ بیناست».
«و خدا بعضى از شما را در روزى بر بعضى دیگر برترى داده است ؛ و لى کسانى که فزونى یافته اند، روزىِ خود را به بندگان خود نمى دهند تا در آن با هم مساوى باشند. آیا باز نعمت خدا را انکار مى کنند؟».
» وَلَقَدْ أَخَذْنَآءَالَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِینَ وَنَقْصٍ مِّنَ الثَّمَرَ تِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ «.(41)
» وَاعْلَمُواْ أَنَّمَآ أَمْوَ لُکُمْ وَأَوْلَـدُکُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ الله عِندَهُ أَجْرٌ عَظِیمٌ «.(42)
» وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَىْ ءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَ لِ وَ الْأَنفُسِ وَ الثَّمَرَ تِ وَبَشِّرِ الصَّـبِرِینَ «.(43)
» فَأَمَّا الْاءِنسَـنُ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ رَبُّهُ فَأَکْرَمَهُ وَ نَعَّمَهُ فَیَقُولُ رَبِّى أَکْرَمَنِ – وَ أَمَّآ إِذَا مَا ابْتَلَاهُ فَقَدَرَ عَلَیْهِ رِزْقَهُ فَیَقُولُ رَبِّى أَهَـنَنِ – کَلَا بَل لَا تُکْرِمُونَ الْیَتِیمَ – وَلَا تَحَـضُّونَ عَلَى طَعَامِ الْمِسْکِینِ «.(44)
الحدیث
10316.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : إنّی لَم اُغنِ الغَنِیَّ لِکَرامَةٍ بِهِ عَلَیَّ ، ولکِنَّهُ مِمَّا ابتَلَیتُ بِهِ الأَغنِیاءَ.(45)
10317.عنه صلى الله علیه و آله : المالُ فیهِ خَیرٌ و شَرٌّ ؛ فیهِ حَملُ الکَلِّ وصِلَةُ الرَّحِمِ.(46)
10318.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالى لَیَبتَلِی العَبدَ بِالرِّزقِ لِیَنظُرَ کَیفَ یَعمَلُ ؛ فَإِن رَضِیَ بورِکَ لَهُ ، وإن لَم یَرضَ لَم یُبارَک لَهُ.(47)
10319.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ ـ تَبارَکَ وتَعالى ـ یَبتَلی عَبدَهُ بِما أعطاهُ ، فَمَن رَضِیَ بِما قَسَمَ اللّه ُ عز و جل لَهُ بارَکَ اللّه ُ لَهُ فیهِ ووَسَّعَهُ ، ومَن لَم یَرضَ لَم یُبارِک لَهُ.(48)
«و در حقیقت، ما فرعونیان را به خشک سالى و کمبود محصولات ، دچار کردیم [تا] باشد که عبرت گیرند».
«و بدانید که اموال و فرزندان شما ، [وسیله] آزمایش [شما] هستند، و خداست که نزد او پاداشى بزرگ است».
«و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جان ها و محصولات مى آزماییم؛ و مژده ده شکیبایان را!».
«امّا انسان، هنگامى که پروردگارش وى را مى آزماید و عزیزش مى دارد و نعمت فراوان به او مى دهد، مى گوید: پروردگارم ، مرا گرامى داشته است. و امّا چون وى را مى آزماید و روزى اش را بر او تنگ مى گرداند، مى گوید: پروردگارم ، مرا خوار کرده است. ولى نه ؛ بلکه یتیم را نمى نوازید و بر خوراک [دادن] بینوا همدیگر را بر نمى انگیزید».
حدیث
10316.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید : «هر آینه من ، توانگر را بدان جهت که نزدم کرامتى دارد ، توانگرى نبخشیده ام ؛ بلکه براى مبتلا ساختنِ توانگران است».
10317.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در مال ، هم خیر است و هم شر. با آن به حمل بار دیگران مى توان پرداخت ، و نیز با خویشان مى توان پیوند برقرار کرد.
10318.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداى متعال ، بنده را با روزى دادن آزمایش مى کند تا درنگرد که وى چگونه عمل مى کند. اگر بنده از آن خشنود باشد ، روزى اش برکت مى یابد و اگر خشنود نباشد ، روزى اش بى برکت مى گردد.
10319.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر آینه خداوند ـ تبارک و تعالى ـ بنده خویش را با آنچه به وى عطا مى فرماید ، آزمایش مى کند. اگر به آنچه خدا قسمتش فرموده ، راضى باشد ، خداوند به وى برکت و گشایش مى بخشد ؛ و اگر راضى نباشد ، خداوند عز و جل به او برکت نمى دهد.
10320.الدعوات عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا أحَبَّ اللّه ُ عَبدا اِبتَلاهُ ، فَإِذا أحَبَّهُ (اللّه ُ) الحُبَّ البالِغَ اقتَناهُ. قالوا : ومَا اقتِناؤُهُ؟ قالَ : أن لا یَترُکَ لَهُ مالاً ولا وَلَدا.(49)
10321.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ عز و جل : وعِزَّتی وجَلالی! لا اُخرِجُ عَبدا مِنَ الدُّنیا وأنَا اُریدُ أن أرحَمَهُ حَتّى أستَوفِیَ مِنهُ کُلَّ خَطیئَةٍ عَمِلَها ؛ إمّا بِسُقمٍ فی جَسَدِهِ ، وإمّا بِضیقٍ فی رِزقِهِ ، وإمّا بِخَوفٍ فی دُنیاهُ ، فَإِن بَقِیَت عَلَیهِ بَقِیَّةٌ شَدَّدتُ عَلَیهِ عِندَ المَوتِ. وعِزَّتی وجَلالی! لا اُخرِجُ عَبدا مِنَ الدُّنیا وأنَا اُریدُ أن اُعَذِّبَهُ حَتّى اُوَفِّیَهُ کُلَّ حَسَنَةٍ عَمِلَها ؛ إمّا بِسَعَةٍ فی رِزقِهِ ، وإمّا بِصِحَّةٍ فی جِسمِهِ ، وإمّا بِأَمنٍ فی دُنیاهُ ، فَإِن بَقِیَت عَلَیهِ بَقِیَّةٌ هَوَّنتُ عَلَیهِ بِهَا المَوتَ.(50)
10322.عنه صلى الله علیه و آله : إذا رَأَیتُمُ الرَّجُلَ ألَمَّ اللّه ُ بِهِ الفَقرَ وَالمَرَضَ ؛ فَإِنَّ اللّه َ تَعالى یُریدُ أن یُصافِیَهُ.(51)
10323.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ المُؤمِنَ إذا قارَفَ الذُّنوبَ وَابتُلِیَ بِهَا ، ابتُلِیَ بِالفَقرِ.(52)
10324.عنه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل :… رُبَّما سَأَلَنی وَلِیِّیَ المُؤمِنُ الغِنى فَأَصرِفُهُ إلَى الفَقرِ ، ولَو صَرَفتُهُ إلَى الغِنى لَکانَ شَرّا لَهُ ؛ ورُبَّما سَأَلَنی وَلِیِّیَ المُؤمِنُ الفَقرَ فَأَصرِفُهُ إلَى الغِنى ولَو صَرَفتُهُ إلَى الفَقرِ لَکانَ شَرّا لَهُ.(53)
10325.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ ـ تَبارَکَ وتَعالى ـ :… إنَّ مِن عِبادِیَ المُؤمِنینَ لَمَن لَم یَصلُح إیمانُهُ إلّا بِالفَقرِ ، ولَو أغنَیتُهُ لَأَفسَدَهُ ذلِکَ.(54)
10320.الدعوات : پیامبر خدا فرمود : «هر گاه خداوند ، بنده اى را دوست بدارد ، مبتلایش مى سازد و هر گاه او را بسیار دوست بدارد ، وى را در هم گیرد». پرسیدند : در هم گرفتن وى چگونه است؟ فرمود : «بدین گونه است که برایش هیچ دارایى و فرزندى نمى گذارد».
10321.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرموده است: «به سرفرازى و شکوهم سوگند ، بنده اى را که بخواهم بر وى رحمت آورم ، از دنیا بیرون نمى آورم ، مگر آن که هر گناهى را که مرتکب شده ، از وى مى زُدایم ، و آن ، چنین است که یا تنش را بیمار مى کنم و یا روزى اش را تنگ مى سازم و یا در دنیا به هراس دچارش مى کنم. اگر باز هم گناهى بر او باقى ماند ، هنگام مرگ بر وى سخت مى گیرم. به سرفرازى و شکوهم سوگند ، بنده اى را که بخواهم به عذاب دچار سازم ، از دنیا بیرون نمى آورم ، مگر آن که هر کار نیکى را که مرتکب شده ، از وى مى گیرم ، و آن ، چنین است که یا روزى اش را گشایش مى بخشم و یا تنش را سلامت مى دارم و یا در دنیا برایش امنیت فراهم مى آورم ، و اگر باز هم باقى ماند ، به سبب آن ، مرگ را بر وى آسان مى سازم».
10322.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه کسى را دیدید که خدا ، فقر و بیمارى را بر وى وارد فرموده ، [بدانید که] هر آینه خداى متعال مى خواهد با وى صفا ورزد.
10323.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا هر گاه مؤمن به گناهان دست یازد و بدانها گرفتار گردد ، به فقر مبتلا خواهد شد.
10324.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند مى فرماید : «… بسا که دوست مؤمنم از من توانگرى مى خواهد ؛ امّا من به وى فقر مى دهم ، که اگر توانگرى اش دهم ، براى او شرّ است ؛ و بسا که دوست مؤمنم از من فقر مى خواهد ؛ امّا من به وى توانگرى مى دهم ، که اگر به او فقر دهم ، براى او شرّ است!».
10325.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ـ تبارک و تعالى ـ فرموده است: «… همانا از بندگان مؤمن من ، کسى است که ایمانش جز با فقر سامان نمى یابد ؛ و اگر توانگرش سازم ، همین او را به فساد مى کشانَد».
10326.عنه صلى الله علیه و آله : أتانی جَبرَئیلُ فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، رَبُّکَ یَقرَأُ عَلَیکَ السَّلامَ ویَقولُ : إنَّ مِن عِبادی مَن لا یَصلُحُ إیمانُهُ إلّا بِالغِنى ، ولَو أفقَرتُهُ لَکَفَرَ ؛ وإنَّ مِن عِبادی مَن لا یَصلُحُ إیمانُهُ إلّا بِالفَقرِ ، ولَو أغنَیتُهُ لَکَفَرَ.(55)
10327.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ عز و جل :… إنَّ مِن عِبادِیَ المُؤمِنینَ لَعِبادا لا یَصلُحُ لَهُم أمرُ دینِهِم إلّا بِالفاقَةِ وَالمَسکَنَةِ وَالسُّقمِ فی أبدانِهِم ، فَأَبلوهُم بِالفاقَةِ وَالمَسکَنَةِ وَالسُّقمِ فَیَصلُحُ عَلَیهِم أمرُ دینِهِم ، وأنَا أعلَمُ بِما یَصلُحُ عَلَیهِ أمرُ دینِ عِبادِیَ المُؤمِنینَ.(56)
10328.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ عز و جل : لَولا أنّی أستَحیی مِن عَبدِیَ المُؤمِنِ ، ما تَرَکتُ عَلَیهِ خِرقَةً یَتَوارى بِها ، وإذا أکمَلتُ لَهُ الإِیمانَ ابتَلَیتُهُ بِضَعفٍ فی قُوَّتِهِ ، وقِلَّةٍ فی رِزقِهِ ، فَإِن هُوَ جَزِعَ أعَدتُ عَلَیهِ ، وإن صَبَرَ باهَیتُ بِهِ مَلائِکَتی.(57)
10329.الإمام الباقر علیه السلام : لَمّا اُسرِیَ بِالنَّبِیِّ صلى الله علیه و آله قالَ : یا رَبِّ ، ما حالُ المُؤمِنِ عِندَکَ؟قالَ :… وإنَّ مِن عِبادِیَ المُؤمِنینَ مَن لا یُصلِحُهُ إلَا الغِنى ، ولَو صَرَفتُهُ إلى غَیرِ ذلِکَ لَهَلَکَ ؛ وإنَّ مِن عِبادِیَ المُؤمِنینَ مَن لا یُصلِحُهُ إلَا الفَقرُ ، ولَو صَرَفتُهُ إلى غَیرِ ذلِکَ لَهَلَکَ.(58)
10326.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: «اى محمّد! پروردگارت بر تو درود مى فرستد و مى فرماید : همانا از بندگان من ، کسى است که ایمانش جز با توانگرى سامان نمى یابد و اگر فقیرش سازم ، کافر مى گردد ؛ و نیز از بندگان من ، کسى است که ایمانش جز با فقر سامان نمى یابد و اگر توانگرش سازم ، کافر مى گردد «.
10327.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرموده است : «… هر آینه از بندگان مؤمن من ، کسانى هستند که کار دینشان برایشان به سامان نمى آید ، جز به این که در فقر و تنگ دستى و بیمارى به سر برند. پس ایشان را به فقر و تنگ دستى و بیمارى مبتلا مى کنم تا بدین سان ، کار دینشان برایشان سامان یابد ؛ و من آگاه ترم که کار دین بندگان مؤمنم ، به چه چیزْ سامان مى یابد».
10328.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرموده است: «اگر از بنده مؤمن خویش حیا نمى ورزیدم ، برایش [حتّى] زیرجامه اى نمى نهادم که خود را با آن بپوشاند ؛ و چون [بخواهم] ایمانش را کمال بخشم ، به کم توانى و اندکىِ روزى مبتلایش مى سازم. اگر بى تابى کند ، دیگر بار مبتلایش مى سازم و اگر شکیبایى پیشه کند ، با او بر فرشتگان مباهات مى ورزم».
10329.امام باقر علیه السلام : آن گاه که پیامبر صلى الله علیه و آله به معراج برده شد ، گفت: پروردگارا! مؤمن ، نزد تو چه حالى دارد؟ فرمود: «… از بندگان مؤمن من ، کسى است که جز توانگرى ، به صلاح او نیست و اگر او را به حالى جز آن بدارم ، تباه مى گردد ؛ و از بندگان مؤمن من ، کسى است که جز فقر ، به صلاح او نیست و اگر او را به حالى جز آن بدارم ، تباه مى شود».
1 / 5
المَرزوقُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ
أ ـ المُتَّقی
الکتاب
» فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِکُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْفَارِقُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ أَشْهِدُواْ ذَوَىْ عَدْلٍ مِّنکُمْ وَ أَقِیمُواْ الشَّهَـدَةَ لِلَّهِ ذَ لِکُمْ یُوعَظُ بِهِ مَن کَانَ یُؤْمِنُ بِالله وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ مَن یَتَّقِ الله یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا – وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَ مَن یَتَوَکَّلْ عَلَى الله فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ الله بَــلِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ الله لِکُلِّ شَىْ ءٍ قَدْرًا «.(59)
الحدیث
10330.المعجم الکبیر عن معاذ بن جبل : سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَقولُ : یا أیُّهَا النّاسُ ، اتَّخِذوا تَقوَى اللّه ِ تِجارَةً یَأتِکُمُ(60) الرِّزقُ بِلا بِضاعَةٍ ولا تِجارَةٍ. ثُمَّ قَرَأَ : «وَمَن یَتَّقِ الله یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا- وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَایَحْتَسِبُ».(61)
10331.مسند ابن حنبل عن أبی ذرّ : جَعَلَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَتلو عَلَیَّ هذِهِ الآیَةَ: «وَمَن یَتَّقِ الله یَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا» حَتّى فَرَغَ مِنَ الآیَةِ ، ثُمَّ قالَ : یا أبا ذَرٍّ ، لَو أنَّ النّاسَ کُلَّهُم أخَذوا بِها لَکَفَتهُم! قالَ : فَجَعَلَ یَتلو بِها ویُرَدِّدُها عَلَیَّ حَتّى نَعَستُ.(62)
10332.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أبَى اللّه ُ عز و جل أن یَرزُقَ عَبدَهُ المُؤمِنَ إلّا مِن حَیثُ لا یَعلَمُ.(63)
1 / 5
کسانى که از جایى که گمان نمى رود ، روزى مى یابند
الف ـ پرهیزگار
قرآن
«پس چون عدّه آنان به سر رسید، [یا] به شایستگى نگاهشان دارید، یا به شایستگى از آنان جدا شوید، و دو تن [مرد] عادل را از میان خود گواه گیرید و گواهى را براى خدا به پا دارید. این است اندرزى که به آن کس که به خدا و روز بازپسین ایمان دارد، داده مى شود. و هر کس از خدا پروا کند، [خدا] براى او راهِ بیرون شدنى قرار مى دهد و از جایى که حسابش را نمى کند، به او روزى مى رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند ، او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستى ، خدا براى هر چیزى ، اندازه اى مقرّر کرده است».
حدیث
10330.المعجم الکبیر ـ به نقل از مُعاذ بن جبل ـ: از پیامبر خدا شنیدم که فرمود : «اى مردم! پروا از خدا را دست مایه سازید تا روزى تان بدون سرمایه و کسب و کار ، فراهم آید». سپس این آیه را تلاوت کرد : » «و هر که از خدا پروا کند ، براى او راه بیرون شدنى پدید مى آورد ، و او را از جایى که گمان ندارد ، روزى مى دهد» «.
10331.مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو ذر ـ: پیامبر خدا ، تلاوت این آیه را براى من آغاز کرد: «و هر که از خدا پروا کند ، براى او راه بیرون شدنى پدید مى آورد» ، تا آن که از تلاوت آن فراغت یافت. سپس فرمود : «اى ابو ذر! اگر همه مردم به همین آیه تمسّک مى جستند ، برایشان کفایت مى کرد». آن گاه پیامبر صلى الله علیه و آله بازخوانى این آیه را برایم از سر گرفت و تا وقتى که چشمم سنگین شد ، آن را بر من خواند.
10332.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند مى پرهیزد از آن که بنده مؤمنش را جز از طریقى که وى نمى داند ، روزى دهد.
ب ـ المُتَوَکِّل
الکتاب
» وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ وَ مَن یَتَوَکَّلْ عَلَى الله فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ الله بَــلِغُ أَمْرِهِى قَدْ جَعَلَ الله لِکُلِّ شَىْ ءٍ قَدْرًا «.(64)
الحدیث
10333.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَو أنَّکُم کُنتُم تَوَکَّلونَ عَلَى اللّه ِ حَقَّ تَوَکُّلِهِ ، لَرُزِقتُم کَما یُرزَقُ الطَّیرُ ؛ تَغدو خِماصا وتَروحُ بِطانا.(65)
10334.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ انقَطَعَ إلَى اللّه ِ کَفاهُ اللّه ُ کُلَّ مَؤونَةٍ ، ورَزَقَهُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ ؛ ومَنِ انقَطَعَ إلَى الدُّنیا وَکَلَهُ اللّه ُ إلَیها.(66)
10335.عنه صلى الله علیه و آله : مَن تَوَکَّلَ عَلَى اللّه ِ کَفاهُ التَّشَعُّبَ.(67)
10336.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أرادَ أن یَرزُقَهُ اللّه ُ مِن حَیثُ لا یَحتَسِبُ فَلیَتَوَکَّل عَلَى اللّه ِ.(68)
10337.عنه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : ما مِن مَخلوقٍ یَعتَصِمُ دونی إلّا قَطَعتُ أسبابَ السَّماواتِ وأسبابَ الأَرضِ مِن دونِهِ ؛ فَإِن سَأَلَنی لَم اُعطِهِ ، وإن دَعانی لَم اُجِبهُ ، وما مِن مَخلوقٍ یَعتَصِمُ بی دونَ خَلقی إلّا ضَمَّنتُ السَّماواتِ وَالأَرضَ رِزقَهُ ؛ فَإِن دَعانی أجَبتُهُ ، وإن سَأَلَنی أعطَیتُهُ ، وإنِ استَغفَرَنی غَفَرتُ لَهُ.(69)
ب ـ توکّل کننده
قرآن
«و از جایى که حسابش را نمى کند، به او روزى مى رساند، و هر کس بر خدا اعتماد کند ، او براى وى بس است. خدا فرمانش را به انجام رساننده است. به راستى که خدا براى هر چیزى اندازه اى مقرّر کرده است».
حدیث
10333.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر چنان که شایسته توکّل کردن بر خداست ، بر او توکّل مى کردید ، هر آینه همچون پرندگان روزى مى یافتید که بامدادان ، گرسنه بر مى خیزند و شامگاهان ، سیرند.
10334.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که یکسره به خدا بپیوندد ، خداوند ، هر بارِ او را بر عهده مى گیرد و از جایى که گمان ندارد ، روزى اش مى بخشد ؛ و هر که به دنیا بپیوندد ، خدا وى را به دنیا وا مى گذارد.
10335.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که بر خدا توکّل کند ، خدا از پراکندگى [و اتّکا به کسان گوناگون] بى نیازش مى کند.
10336.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که مى خواهد خداوند ، از جایى که گمان ندارد ، روزى اش بخشد ، باید بر خدا توکّل کند.
10337.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید : «هیچ آفریده اى نیست که به غیر من پناه جوید ، مگر این که دستاویزهاى آسمان ها و زمین را از وى مى گُسَلانم. پس اگر از من چیزى بخواهد ، به وى نمى دهم و اگر مرا فرا خوانَد ، اجابتش نمى کنم. و هیچ آفریده اى نیست که از مخلوق من پیوند بُریده ، تنها به من پناه آورد ، جز این که آسمان ها و زمین را تضمین کننده روزى اش مى سازم. اگر مرا بخوانَد ، اجابتش مى کنم و اگر از من چیزى بخواهد ، به وى عطا مى کنم و اگر از من آمرزش بجوید ، وى را مى آمرزم».
ج ـ المُتَفَقِّهُ فِی الدّینِ
10338.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن تَفَقَّهَ فی دینِ اللّه ِ رَزَقَهُ اللّه ُ مِن حَیثُ لَم یَحتَسِب ، وکَفاهُ هَمَّهُ.(70)
10339.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالى قَد تَکَفَّلَ لِطالِبِ العِلمِ بِرِزقِهِ خَاصَّةً عَمّا ضَمِنَهُ لِغَیرِهِ.(71)
10340.عنه صلى الله علیه و آله : مَن طَلَبَ العِلمَ تَکَفَّلَ اللّه ُ بِرِزقِهِ.(72)
1 / 6
دَورُ رِضَا اللّه ِ فی التَّنمِیَة
10341.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : علامةُ رِضا اللّه ِ عن خَلقِهِ رُخصُ أسعارِهِم ، وعَدلُ سُلطانِهِم ، وعَلامَةُ غَضَبِ اللّه ِ على خَلقِهِ جَورُ سُلطانِهِم وغَلاءُ أسعارِهِم.(73)
ج ـ پژوهنده دین
10338.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که در دین خدا پژوهش کند ، خداوند از جایى که گمان ندارد ، روزى اش مى دهد و او را از غم و اندوه مى رَهاند.
10339.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداوند متعال ، روزىِ جوینده علم را به طور خاص ، تضمین کرده ، افزون بر آنچه براى دیگران ضمانت کرده است.
10340.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که در پىِ دانش باشد ، خداوند روزى اش را ضمانت مى کند.
1 / 6
نقش خشنودى خداوند در توسعه
10341.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نشانه خشنودى خدا از خلقش ، ارزانى نرخ ها و دادگرى فرمان روایشان است ، و نشانه خشم خدا بر خلقش ، ستمگرى فرمان روایشان و گرانى نرخ هاست.
1) الذاریات : 58.
2) سبأ : 24.
3) الحجر : 21.
4) النحل : 18.
5) إبراهیم : 32 ـ 34.
6) لقمان : 20.
7) المنافقون : 7.
8) القمر : 49.
9) هود : 6.
10) العنکبوت : 60.
11) الروم : 37.
12) آل عمران : 27.
13) القصص : 82.
14) الاثنا عشریّة : ص 206.
15) کذا فی المصدر ، ولعلّ کلمة «منه» سقطت بعد «السماء».
16) الفردوس : ج 4 ص 32 ح 6100 عن عمر.
17) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 1394 ح 4165.
18) نوادر الاُصول : ج 2 ص 8.
19) در این روایت ، تعابیر کنایى و رمزى به کار رفته است و هدف از آن ، بیان نکات معقول در چارچوب امور محسوس است. مسلّم است که همه کارها و شئون این جهان ، از جمله روزى انسان ، به مشیّت خداوند صورت مى پذیرد ؛ امّا باید دانست که مشیّت خدا چنان است که وسیله ها و راه کارهاى ظاهرى ، در روزى انسان ، مؤثّر باشند. از آن جا که خواست هاى فطرى و استعدادهاى نهفته در وجود هر کس به تبعِ سنّت هاى خداوند در جهان طبیعت متفاوت است ، بعید نیست که مراد از تعبیر «درِ روزى» که در این روایت آمده ، گوناگونىِ راه هاى ظاهرى روزى یافتن افراد باشد.
20) الزخرف : 32.
21) الذاریات : 22 و 23.
22) حلیة الأولیاء : ج 6 ص 116 عن ابن مسعود.
23) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 113.
24) الجعفریّات : ص 251 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
25) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 413 ح 5900 عن الفضل بن العبّاس ، بحارالأنوار : ج 70 ص 183 ح 52 ؛ سنن الترمذی : ج 4 ص 667 ح 2516 عن ابن عبّاس نحوه.
26) المنتخب من مسند عبد بن حمید : ص 214 ح 636 عن ابن عبّاس.
27) الزخرف : 31.
28) الاحتجاج: ج 1 ص 57 ح 22 ، بحار الأنوار : ج 9 ص 275 ح 2.
29) یونس : 59.
30) الکافی : ج 5 ص 80 ح 1 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 70 ص 97 ح 3 وج 103 ص 35 ح 68.
31) دعائم الإسلام : ج 1 ص 241 عن الإمام علیّ علیه السلام.
32) النساء : 32.
33) تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 239 ح 116 ، بحار الأنوار : ج 5 ص 146 ح 3.
34) الأمالی للطوسی : ص 527 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 76 ح 3 وج 78 ص 373 ح 19.
35) المعجم الکبیر : ج 10 ص 216 ح 10514 عن ابن مسعود ؛ الکافی : ج 2 ص 57 ح 2 عن عبد اللّه بن سنان ، بحارالأنوار : ج 70 ص 143 ح 7.
36) حلیة الأولیاء : ج 10 ص 73 عن الزبیر.
37) الأمالی للصدوق : ص 369 ح 460 عن مرازم بن حکیم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 103 ص 28 ح 44 وص 31 ح 57.
38) صحیح ابن حبّان: ج 8 ص 31 ح 3238 عن أبی الدرداء ؛ جامع الأخبار : ص 294 ح 799 وص 293 ح 798 نحوه ، بحارالأنوار : ج 77 ص 185 ح 10.
39) الشورى : 27.
40) النحل : 71.
41) الأعراف : 130.
42) الأنفال : 28.
43) البقرة : 155.
44) الفجر : 15 ـ 18.
45) تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 91 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 26 ح 22.
46) نثر الدرّ : ج 1 ص 236.
47) حلیة الأولیاء : ج 2 ص 213 عن عبد اللّه بن الشخیر.
48) مسند ابن حنبل : ج 7 ص 282 ح 20301 عن أبی العلاء بن الشِخّیر عن أحد بنی سلیم.
49) الدعوات : ص 166 ح 461 ؛ شرح نهج البلاغة : ج 18 ص 318.
50) الکافی : ج 2 ص 444 ح 3 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام.
51) الفردوس : ج 1 ص 261 ح 1015 عن الإمام علیّ علیه السلام.
52) مشکاة الأنوار : ص 175 ح 452 عن أبی الجارود عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 237 ح 54.
53) المعجم الکبیر : ج 12 ص 113 ح 12719 عن ابن عبّاس.
54) علل الشرایع : ص 12 ح 7 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 5 ص 284 ح 3 ؛ الأولیاء لابن أبی الدنیا : ص 9 ح 1 عن أنس نحوه.
55) تاریخ بغداد : ج 6 ص 15 الرقم 3044 عن عمر بن الخطّاب.
56) الکافی : ج 2 ص 60 ح 4 عن أبی عبیدة الحذّاء عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 151 ح 53 وج 81 ص 193 نقلاً عن عدّة الداعی عن أبی الصباح عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه.
57) الأمالی للطوسی : ص 306 ح 613 عن داوود الرقّی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 72 ص 50 ح 61.
58) الکافی : ج 2 ص 352 ح 8 عن أبان بن تغلب.
59) الطلاق : 2 و 3.
60) فی المصدر وکذا فی حلیة الأولیاء : ج 6 ص 96 «یأتیکم» ، وهو تصحیف.
61) المعجم الکبیر : ج 20 ص 97 ح 190.
62) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 131 ح 21607 ؛ مکارم الأخلاق : ج 2 ص 376 ح 2661 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 87 ح 3.
63) مسند الشهاب : ج 1 ص 342 ح 585 عن الإمام علیّ علیه السلام ؛ قصص الأنبیاء : ص 293 ح 363 عن أبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 103 ص 30 ح 55.
64) الطلاق : 3.
65) سنن الترمذی : ج 4 ص 573 ح 2344 عن عمر بن الخطّاب ؛ جامع الأخبار : ص 321 ح 903 ، بحار الأنوار: ج 71 ص 151 ح 51.
66) المعجم الصغیر : ج 1 ص 116 عن عمران بن حصین ؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 222 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 178 ح 10.
67) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 1395 ح 4166 عن عمرو بن العاص ؛ تفسیر القمّی : ج 1 ص 291 ولیس فیه «التشعّب» ، بحار الأنوار : ج 71 ص 151 ح 51.
68) إرشاد القلوب : ص 120.
69) الأمالی للطوسی : ص 585 ح 1210 عن إسحاق بن جعفر عن أخیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 143 ح 40 وص 155 ح 68.
70) تاریخ بغداد : ج 3 ص 32 الرقم 956 عن عبد اللّه بن جزء الزبیدی.
71) منیة المرید : ص 160 وراجع: کنز العمّال : ج 10 ص 138 و 139.
72) تاریخ بغداد : ج 3 ص 180 الرقم 1219 ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 60 کلاهما عن زیاد بن الحارث الصدائی.
73) تحف العقول : ص 40 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 143 ح 36.
