6 / 1
ما یُوجِبُ الفَساد
الکتاب
» ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِى النَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعْضَ الَّذِى عَمِلُواْ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ » .(1)
» لَهُ مُعَقِّبَـتٌ مِّن بَیْنِ یَدَیْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ یَحْفَظُونَهُ مِنْ أَمْرِ اللهِ إِنَّ اللهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَ إِذَآ أَرَادَ اللهُ بِقَوْمٍ سُوءًا فَلَا مَرَدَّ لَهُ وَ مَا لَهُم مِّن دُونِهِ مِن وَالٍ – هُوَ الَّذِى یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَ طَمَعًا وَ یُنشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ » .(2)
» وَ مَآ أَصَـبَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ – وَ مَآ أَنتُم بِمُعْجِزِینَ فِى الْأَرْضِ وَ مَا لَکُم مِّن دُونِ اللهِ مِن وَلِىٍّ وَ لَا نَصِیرٍ » .(3)
» إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِى الْأَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا یَسْتَضْعِفُ طَـآئِفَةً مِّنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَآءَهُمْ وَ یَسْتَحْیى نِسَآءَهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ » .(4)
6 / 1
آنچه موجب فساد مى شود
قرآن
«به سبب آنچه دست هاى مردم فراهم آورده، فساد در خشکى و دریا نمودار شده است، تا [سزاىِ] بعضى از آنچه را که کرده اند ، به آنان بچشاند، باشد که باز گردند» .
«براى او فرشتگانى است که پى در پى ، او را به فرمان خدا از پیشِ رو و از پشتِ سرش پاسدارى مى کنند. در حقیقت، خدا حال قومى را تغییر نمى دهد تا آنان ، حال خود را تغییر دهند. و چون خدا براى قومى آسیبى بخواهد، هیچ برگشتى براى آن نیست ، و غیر از او حمایتگرى براى آنان نخواهد بود. اوست کسى که برق را براى بیم و امید به شما مى نمایانَد و ابرهاى گران بار را پدیدار مى کند» .
«و هر [گونه] مصیبتى به شما برسد ، به سبب دستاورد خودِ شماست، و [خدا] از بسیارى درمى گذرد. و شما در زمین درمانده کننده[ى خدا] نیستید ؛ و جز خدا ، شما را سرپرست و یاورى نیست» .
«فرعون ، در سرزمین [مصر] سر برافراشت و مردمِ آن را طبقه طبقه ساخت . طبقه اى از آنان را زبون مى داشت: پسرانشان را سر مى بُرید و زنانشان را [براى بهره کشى] زنده بر جاى مى گذاشت، که وى از فسادکاران بود» .
» إِنَّ قَـرُونَ کَانَ مِن قَوْمِ مُوسَى فَبَغَى عَلَیْهِمْ وَءَاتَیْنَـهُ مِنَ الْکُنُوزِ مَآ إِنَّ مَفَاتِحَهُ لَتَنُوأُ بِالْعُصْبَةِ أُوْلِى الْقُوَّةِ إِذْ قَالَ لَهُ قَوْمُهُ لَا تَفْرَحْ إِنَّ اللهَ لَا یُحِبُّ الْفَرِحِینَ – وَ ابْتَغِ فِیمَآ ءَاتَاکَ اللهُ الدَّارَ الْأَخِرَةَ وَ لَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ أَحْسِن کَمَآ أَحْسَنَ اللهُ إِلَیْکَ وَ لَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الْأَرْضِ إِنَّ اللهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ » .(5)
» وَ قَضَیْنَآ إِلَى بَنِى إِسْرَ ءِیلَ فِى الْکِتَـبِ لَتُفْسِدُنَّ فِى الْأَرْضِ مَرَّتَیْنِ وَ لَتَعْلُنَّ عُلُوًّا کَبِیرًا » .(6)
» لَوْلَا یَنْهَاهُمُ الرَّبَّـنِیُّونَ وَالْأَحْبَارُ عَن قَوْلِهِمُ الْاءِثْمَ وَأَکْلِهِمُ السُّحْتَ لَبِئْسَ مَا کَانُواْ یَصْنَعُونَ » .(7)
» أَلَمْ تَرَ کَیْفَ فَعَلَ رَبُّکَ بِعَادٍ – إِرَمَ ذَاتِ الْعِمَادِ – الَّتِى لَمْ یُخْلَقْ مِثْلُهَا فِى الْبِلَـدِ – وَ ثَمُودَ الَّذِینَ جَابُواْ الصَّخْرَ بِالْوَادِ – وَ فِرْعَوْنَ ذِى الْأَوْتَادِ – الَّذِینَ طَغَوْاْ فِى الْبِلَـدِ – فَأَکْثَرُواْ فِیهَا الْفَسَادَ » .(8)
» وَاذْکُرُواْ إِذْ جَعَلَکُمْ خُلَفَآءَ مِن بَعْدِ عَادٍ وَبَوَّأَکُمْ فِى الأَرْضِ تَتَّخِذُونَ مِن سُهُولِهَا قُصُورًا وَتَنْحِتُونَ الْجِبَالَ بُیُوتًا فَاذْکُرُواْ ءَالآَءَ اللهِ وَلَا تَعْثَوْاْ فِى الأَْرْضِ مُفْسِدِینَ » .(9)
» وَ یَـقَوْمِ أَوْفُواْ الْمِکْیَالَ وَالْمِیزَانَ بِالْقِسْطِ وَلَا تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْیَآءَهُمْ وَ لَا تَعْثَوْاْ فِى الْأَرْضِ مُفْسِدِینَ » .(10)
» أَئِنَّکُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجَالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِیلَ وَ تَأْتُونَ فِى نَادِیکُمُ الْمُنکَرَ فَمَا کَانَ جَوَابَ قَوْمِهِ إِلَا أَن قَالُواْ ائْتِنَا بِعَذَابِ اللهِ إِن کُنتَ مِنَ الصَّـدِقِینَ – قَالَ رَبِّ انصُرْنِى عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِینَ » .(11)
» إِنَّمَا جَزَ ؤُاْ الَّذِینَ یُحَارِبُونَ اللهَ وَرَسُولَهُ وَیَسْعَوْنَ فِى الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَأَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَـفٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ ذَ لِکَ لَهُمْ خِزْىٌ فِى الدُّنْیَا وَلَهُمْ فِى الْأَخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ » .(12)
«قارون از قوم موسى بود و بر آنان ، ستم کرد . و از گنجینه ها آن قدر به او داده بودیم که کلیدهاى آنها بر گروه نیرومندى سنگین مى آمد . آن گاه که قوم وى بدو گفتند: «شادى مکن که خدا ، شادى کنندگان را دوست نمى دارد ؛ و با آنچه خدایت داده ، سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنیا فراموش مکن ؛ و همچنان که خدا به تو نیکى کرده ، نیکى کن و در زمین ، فساد مجوى ، که خدا فسادگران را دوست نمى دارد» .
«و در کتاب آسمانى[شان] به فرزندان اسرائیل خبر دادیم که: «قطعاً دو بار در زمین فساد خواهید کرد ؛ و قطعاً به سرکشى بسیار بزرگى برخواهید خاست»» .
«چرا خداشناسان و دانشمندان، آنان را از گفتار گناه[آلود] و حرامخوارگى شان باز نمى دارند؟ راستى چه بد است آنچه انجام مى دادند!» .
«مگر ندانسته اى که پروردگارت با عاد چه کرد؟ صاحب [بناهایى چون]تیرک هاى بلند که مانندش در شهرها ساخته نشده بود؟ و با ثمود، همانان که در درّه، تخته سنگ ها را مى بُریدند؟ و با فرعون، صاحب خرگاه ها [و بناهاى بلند] ؛ همانان که در شهرها سر به طغیان برداشتند و در آنها بسیار تبهکارى کردند» .
«و به یاد آورید هنگامى را که شما را پس از [قوم] عاد ، جانشینان [آنان]گردانید و در زمین به شما جاى [مناسب] داد. در دشت هاى آن [براى خود]کاخ هایى اختیار مى کردید و از کوه ها خانه هایى [زمستانى]مى تراشیدید. پس نعمت هاى خدا را به یاد آورید و در زمین ، سر به فساد برمدارید» .
«و اى قوم من! پیمانه و ترازو را به داد، تمام دهید و حقوق مردم را کم مدهید و در زمین به فساد سر برمدارید» .
«آیا شما با مردها درمى آمیزید و راه [توالد و تناسل] را قطع مى کنید و در محافل [اُنس] خود ، پلیدکارى مى کنید؟ و[لى] پاسخ قومش جز این نبود که گفتند: «اگر راست مى گویى ، عذاب خدا را براى ما بیاور» . [لوط] گفت: «پروردگارا! مرا بر قوم فسادکار ، غالب گردان»» .
«سزاى کسانى که با [دوستداران] خدا و پیامبر او مى جنگند و در زمین به فساد مى کوشند، جز این نیست که کشته شوند یا بر دار ، آویخته گردند یا دست و پایشان در خلاف جهتِ یکدیگر ، بُریده شود یا از آن سرزمین تبعید گردند. این، رسوایى آنان در دنیاست و در آخرت ، عذابى بزرگ خواهند داشت» .
» قَالَتْ إِنَّ الْمُلُوکَ إِذَا دَخَلُواْ قَرْیَةً أَفْسَدُوهَا وَ جَعَلُواْ أَعِزَّةَ أَهْلِهَآ أَذِلَّةً وَ کَذَ لِکَ یَفْعَلُونَ » .(13)
» وَ إِذَا قِیلَ لَهُمْ لَا تُفْسِدُواْ فِى الأَْرْضِ قَالُواْ إِنَّمَا نَحْنُ مُصْلِحُونَ » .(14)
» وَلَا تُطِیعُواْ أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ – الَّذِینَ یُفْسِدُونَ فِى الْأَرْضِ وَ لَا یُصْلِحُونَ » .(15)
» فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِن تَوَلَّیْتُمْ أَن تُفْسِدُواْ فِى الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُواْ أَرْحَامَکُمْ » .(16)
» وَ الَّذِینَ یَنقُضُونَ عَهْدَ اللهِ مِن بَعْدِ مِیثَـقِهِ وَ یَقْطَعُونَ مَآ أَمَرَ اللهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَ یُفْسِدُونَ فِى الْأَرْضِ أُوْلَئِکَ لَهُمُ اللعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ » .(17)
» فَلَمَّا جَآءَ السَّحَرَةُ قَالَ لَهُم مُّوسَى أَلْقُواْ مَآ أَنتُم مُّلْقُونَ – فَلَمَّآ أَلْقَوْاْ قَالَ مُوسَى مَا جِئْتُم بِهِ السِّحْرُ إِنَّ اللهَ سَیُبْطِـلُهُ إِنَّ اللهَ لَا یُصْلِحُ عَمَلَ الْمُفْسِدِینَ » .(18)
» قَالُواْ تَاللهِ لَقَدْ عَلِمْتُم مَّا جِئْنَا لِنُفْسِدَ فِى الْأَرْضِ وَ مَا کُنَّا سَـرِقِینَ » .(19)
الحدیث
9644.الخصال : قال رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : صِنفانِ مِن اُمَّتی إذا صَلُحا صَلُحَت اُمَّتی ، وإذا فَسَدا فَسَدَت اُمَّتی ، قیلَ : یارسولَ اللّه ِ ، ومَن هُما ؟ قالَ : الفُقَهاءُ والاُمَراءُ .(20)
«[ملکه] گفت: «پادشاهان ، چون به شهرى درآیند، آن را تباه و عزیزانش را خوار مى گردانند، و این گونه مى کنند»» .
«و چون به آنان گفته شود: «در زمین ، فساد مکنید»، مى گویند: «ما خود اصلاحگریم»» .
«و فرمان افراطگران را پیروى مکنید ؛ آنان که در زمین فساد مى کنند و اصلاح نمى کنند» .
«پس [اى منافقان!] آیا امید بسته اید که چون [از خدا] برگشتید [یا سرپرست مردم شدید] ، در [روى] زمین فساد کنید و خویشاوندى هاى خود را از هم بگسلید؟» .
«و کسانى که پیمان خدا را پس از بستنِ آن مى شکنند و آنچه را خدا به پیوستن آن فرمان داده ، مى گُسلند و در زمین فساد مى کنند، بر ایشان لعنت است ؛ و بد فرجامى آن سراىْ ایشان راست» .
«و چون جادوگران آمدند، موسى به آنان (ساحران) گفت: «آنچه را مى اندازید ، بیندازید» . پس چون افکندند، موسى گفت: «آنچه را شما به میان آوردید ، سِحر است. به زودى خدا آن را باطل خواهد کرد» . آرى . خدا ، کار مفسدان را تأیید نمى کند» .
«گفتند: «به خدا سوگند، شما خوب مى دانید که ما نیامده ایم در این سرزمین ، فساد کنیم و ما دزد نبوده ایم»» .
حدیث
9644.الخصال : پیامبر خدا فرمود : «دو گروه از امّت من هستند که اگر آنها درست شوند ، امّتم درست شود و اگر آنها فاسد گردند ، امّتم فاسد مى گردد» . گفته شد : اى پیامبر خدا! آن دو گروه کدام اند؟ فرمود: «دین شناسان و زمامداران» .
9645.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ أخوَفَ ما أخافُ علَیکُم بَعدی کُلُّ مُنافِقٍ عَلیمِ اللِّسانِ .(21)
9646.عنه صلى الله علیه و آله : إذا جاءَکُم مَن تَرضَونَ خُلُقَهُ ودِینَهُ فَزَوِّجُوهُ «إلّا تَفْعَلُوهُ تَکُنْ فِتنَةٌ فی الأَرضِ وفَسادٌ کَبیرٌ»(22) .(23)
9647.عنه صلى الله علیه و آله : لم تَظهَرِ الفاحِشَةُ فی قَومٍ قَطُّ حتّى یُعلِنُوا بها إلّا فَشا فیهِمُ الطاعونُ والأوجاعُ التی لم تَکُن مَضَت فی أسلافِهِم الذینَ مَضَوا .(24)
9648.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ المَعصیَةَ إذا عَمِلَ بها العَبدُ سِرّا لم تَضُرَّ إلّا عامِلَها ، وإذا عَمِلَ بها عَلانِیَةً ولم یُغَیَّرْ علَیهِ أضَرَّت بالعامَّةِ .(25)
9649.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ لایُعَذِّبُ العامَّةَ بِعَمَلِ الخاصَّةِ حتّى یَرَوُا المُنکَرَ بینَ ظَهرانیهِم وهُم قادِرُونَ على أن یُنکِروهُ ، فإذا فَعَلُوا ذلکَ عَذَّبَ اللّه ُ العامَّةَ والخاصَّةَ .(26)
9650.عنه صلى الله علیه و آله : ما تَرَکَ قَومٌ الجِهادَ إلّا عَمَّهُمُ اللّه ُ بالعَذابِ .(27)
9651.عنه صلى الله علیه و آله : ما اختَلَفَت اُمَّةٌ بَعدَ نَبِیِّها إلّا ظَهَرَ أهلُ باطِلِها على أهلِ حَقِّها .(28)
9652.عنه صلى الله علیه و آله : کیفَ یُقَدِّسُ اللّه ُ قَوما لا یُؤخَذُ لِضَعیفِهِم مِن شَدیدِهِم ؟ !(29)
9645.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بیشترین چیزى که بعد از رفتنم براى شما از آن بیم دارم، وجود منافقِ زبانباز است.
9646.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگاه کسى که اخلاق و دینش را مى پسندید ، به خواستگارى نزد شما آمد، به او زن بدهید ، که «اگر چنین نکنید ، در روى زمین ، فتنه و فساد بزرگى پدید مى آید» .
9647.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زشتکارى ، هرگز در میان مردمى شایع نشد، مگر این که طاعون و درد (بیمارى)هایى که در میان گذشتگان آنها سابقه نداشته است، در بین آنان شیوع یافت.
9648.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : گناه را هرگاه بنده ، پنهانى مرتکب شود ، به کسى جز صاحب آن ، زیانى نمى رساند و هرگاه آشکارا انجامش دهد و مردم او را منع نکنند، آن گناه به عموم مردم ، آسیب خواهد رساند.
9649.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، عموم مردم را به کیفر گناه عدّه اى خاص ، عذاب نمى دهد، مگر آن که زشتکارى را در میان خود ببینند و بتوانند از آن جلوگیرى کنند و نکنند. در این صورت ، خداوند ، عامّ و خاص را عذاب مى کند.
9650.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ مردمى جهاد را ترک نکردند، مگر این که خداوند ، همه آنان را عذاب کرد.
9651.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ امّتى پس از پیامبر خود ، دچار اختلاف نشد، مگر این که باطل گرایان آن امّت بر حق گرایانش چیره شدند.
9652.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چگونه خداوند ، پاک گردانَد مردمى را که حقّ ناتوان آنها از زورمندشان گرفته نمى شود؟!
9653.عنه صلى الله علیه و آله : لن تُقَدَّسَ اُمّةٌ لایُؤخَذُ للضَّعیفِ فیها حَقُّهُ مِن القَوِیِّ غیرَ مُتَعتَعٍ .(30)
9654.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لایُقَدِّسُ اُمّةً لا یَأخُذُ الضَّعیفُ حَقَّهُ مِن القَویِّ وهو غیرُ مُتَعتَعٍ .(31)
6 / 2
ما یَدفَعُ الفَسادَ
الکتاب
» فَهَزَمُوهُم بِإِذْنِ اللهِ وَقَتَلَ دَاوُودُ جَالُوتَ وَءَاتَاهُ اللهُ الْمُلْکَ وَالْحِکْمَةَ وَعَلَّمَهُ مِمَّا یَشَآءُ وَلَوْلَا دَفْعُ اللهِ النَّاسَ بَعْضَهُم بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلَـکِنَّ اللهَ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْعَــلَمِینَ » .(32)
الحدیث
9655.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لولا عِبادٌ للّه ِ(33) رُکَّعٌ ، وصِبیانٌ رُضَّعٌ ، وبَهائمُ رُتَّعٌ ، لَصُبَّ علَیکُمُ العَذابُ صَبّا .(34)
9653.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرگز پاک و پاکیزه (سعادتمند) نمى گردد آن امّتى که حقّ ناتوان ، بدون ترس و لرز از زورمند گرفته نشود.
9654.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، پاک و پاکیزه نمى گردانَد آن امّتى را که ناتوان، بدون ترس و لرز، حقّ خود را از زورمند نگیرد.
6 / 2
آنچه فساد را از بین مى برد
قرآن
«پس آنان را به اذن خدا شکست دادند و داوود، جالوت را کُشت ؛ و خداوند به او پادشاهى و حکمت ، ارزانى داشت و از آنچه مى خواست ، به او آموخت. و اگر خداوند برخى از مردم را به وسیله برخى دیگر دفع نمى کرد، قطعاً زمین ، تباه مى گردید ؛ ولى خداوند نسبت به جهانیان ، تفضّل دارد» .
حدیث
9655.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر نبود وجودِ بندگانى که براى خدا رکوع مى کنند و کودکان شیرخوارْ و حیوانات چرنده، بى گمان ، عذاب سختى بر سرِ شما مى ریخت .
1) الروم : 41.
2) الرعد : 11 و 12.
3) الشورى : 30 و 31.
4) القصص : 4.
5) القصص : 76 و 77.
6) الإسراء : 4.
7) المائدة : 63.
8) الفجر : 6 ـ 12.
9) الأعراف : 74.
10) هود : 85.
11) العنکبوت : 29 و 30.
12) المائدة : 33.
13) النمل : 34.
14) البقرة : 11.
15) الشعراء : 151 و 152.
16) محمّد: 22.
17) الرعد : 25.
18) یونس : 80 و 81.
19) یوسف : 73.
20) الخصال : ص 37 ح 12 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 2 ص 49 ح 10.
21) المعجم الکبیر : ج 18 ص 237 عن عمران بن حصین.
22) الأنفال : 73.
23) الکافی : ج 5 ص 347 ح 3 عن إبراهیم بن محمّد الهمدانی عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 103 ص 373 ح 9 نقلاً عن فتح الأبواب.
24) کنزالعمّال : ج 16 ص 80 ح 44010 عن إبن عمر.
25) قرب الإسناد : ص 55 ح 179 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار: ج 100 ص 74 ح 15.
26) الدرّ المنثور: ج 3 ص 127 عن عدی بن عمیر.
27) المعجم الأوسط : ج 4 ص 149 عن أبی بکر.
28) کنز العمّال : ج 1 ص 183 ح 929 عن عمر.
29) عوالی اللآلی : ج 1 ص 371 ح 80 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 353 ح 62.
30) تحف العقول : ص 142 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 258 ح 1.
31) کنز العمّال : ج 3 ص 72 ح 5544 عن أبی سفیان بن الحارث.
32) البقرة : 251.
33) فى مجمع البیان : «عبادُ اللّه ِ» ، والتصویب من تفسیر نور الثقلین : ج 1 ص 253 ح 1007.
34) مجمع البیان : ج 2 ص 621.
