2 / 1
الحَثُّ عَلى تَرکِ المِراءِ
9597.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ذَرُوا المِراءَ ، فَإِنَّهُ لاتُفهَمُ حِکمَتُهُ ، ولا تُؤمَنُ فِتنَتُهُ .(1)
9598.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَستَکمِلُ عَبدٌ حَقیقَهَ الإِیمانِ حَتّى یَدَعَ المِراءَ وإن کانَ مُحِقّا .(2)
9599.عنه صلى الله علیه و آله : أورَعُ النّاسِ مَن تَرَکَ المِراءَ وإن کانَ مُحِقّا .(3)
9600.عنه صلى الله علیه و آله : لا خَیرَ فِی المِراءِ وإن کانَ فی حَقٍّ .(4)
9601.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ مِنَ التَّواضُعِ أن یَرضَى الرَّجُلُ بِالمَجلِسِ دونَ شَرَفِ المَجلِسِ ، وأن یُسَلِّمَ عَلى مَن لَقِیَ ، وأن یَترُکَ المِراءَ وإن کانَ حَقّا .(5)
9602.عنه صلى الله علیه و آله ـ فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ ـ: لا تَکُن عَیّابا ، ولا مَدّاحا ، ولا طَعّانا ، ولا مُمارِیا .(6)
2 / 1
تشویق به ترک جدال
9597.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جدالگرى را رها کنید؛ زیرا حکمت ، با جدل، فهمیده نمى شود و از فتنه اش ایمنى نیست .
9598.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بنده اى ایمانش کمال نمى گیرد ، جز آن گاه که جدالگرى را رها کند، گرچه بر حق باشد .
9599.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : باپرواترینِ مردم ، کسى است که جدالگرى را گرچه او بر حق باشد ، رها کند .
9600.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در جدال ، خیرى نیست، گرچه درباره حق باشد .
9601.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از [نشانه هاى] فروتنى است : خشنودى انسان به نشستن در پایین ترین مکان مجلس؛ سلام کردن به هر کس که با وى روبه رو مى شود؛ و رها کردن جدال ، گرچه بر حق باشد .
9602.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در سفارش به ابو ذر ـ: عیبگیر ، ستایشگر ، طعنه زن و جدالگر مباش .
9603.عنه صلى الله علیه و آله : لا تُمارِ أخاکَ ، ولا تُمازِحهُ ، ولا تَعِدَهُ مَوعِدا فَتُخلِفَهُ .(7)
2 / 2
ثَوابُ تَرکِ المِراءِ
9604.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ثَلاثٌ مَن لَقِیَ اللّه ُ عَزَّوجَلَّ بِهِنَّ دَخَلَ الجَنَّةَ مِن أیِ بابٍ شاءَ : مَن حَسُنَ خُلُقُهُ ، وخَشِیَ اللّه َ فِی المَغیبِ وَالمَحضَرِ ، وتَرَکَ المِراءَ وإن کانَ مُحِقّا .(8)
9605.عنه صلى الله علیه و آله : مَن تَرَکَ المِراءَ وهُوَ مُحِقٌّ بَنَى اللّه ُ لَهُ بَیتا فی أعلَى الجَنَّةِ ، ومَن تَرَکَ المِراءَ وهُوَ مُبطِلٌ بَنَى اللّه ُ لَهُ بَیتا فی رَبَضِ الجَنَّةِ .(9)
9606.عنه صلى الله علیه و آله : مَن تَرَکَ الکَذِبَ وهُوَ باطِلٌ بُنِیَ لَهُ قَصرٌ فی رَبَضِ(10) الجَنَّةِ ، ومَن تَرَکَ المِراءَ وهُوَ مُحِقٌّ بُنِیَ لَهُ فی وَسَطِها ، ومَن حَسُنَ خُلُقُهُ بُنِیَ لَهُ فی أعلاها .(11)
9607.عنه صلى الله علیه و آله : أنَا زَعیمٌ بِبَیتٍ فی رَبَضِ الجَنَّةِ لِمَن تَرَکَ المِراءَ وهُوَ مُحِقٌّ ، وبِبَیتٍ فی وَسَطِ الجَنَّةِ لِمَن تَرَکَ الکَذِبَ وهُوَ مازِحٌ ، وبِبَیتٍ فی أعلَى الجَنَّةِ لِمَن حَسُنَت سَریرَتُهُ .(12)
2 / 3
التَّحذِیرُ مِنَ الجِدالِ لإدحاضِ الحَقِّ
9608.الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله قالَ : لَعَنَ اللّه ُ الَّذینَ اتَّخَذوا دینَهُم شَحّا . یَعنِی الجِدالَ لِیُدحضُوا الحَقَّ بِالباطِلِ .(13)
9603.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : با برادرت جدالگر مباش ، وى را دست مینداز و وعده اى مده که خلاف آن رفتار کنى .
2 / 2
ثواب ترک جدال
9604.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سه چیز است که هر کس با داشتن آن سه چیز خدا را ملاقات کند ، از هر درى که بخواهد ، وارد بهشت مى شود : کسى که خوش اخلاق باشد؛ [کسى که]در آشکار و نهان از خدا بترسد؛ و [کسى که] جدالگرى را، گرچه بر حق باشد ، رها سازد .
9605.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر کسى جدالگرى را در صورتى که او برحق است ، ترک کند ، خداوند ، خانه اى براى وى در بالاترین نقطه بهشت خواهد ساخت ، و اگر کسى جدالگرى را در صورتى که بر باطل است، ترک کند ، خداوند، خانه اى در بیرون بهشت براى وى خواهد ساخت .
9606.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که دروغ را در صورتى که بر باطل است ، ترک کند ، براى وى کاخى در بیرون بهشت ساخته خواهد شد ، و کسى که جدالگرى را ترک کند ، در حالى که بر حق است ، در وسط بهشت ، کاخى براى وى ساخته خواهد شد ، و کسى که خوش اخلاق باشد ، کاخى در بالاى بهشت برایش ساخته خواهد شد .
9607.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : من، ضامن خانه اى در اطراف بهشت هستم ، براى کسى که جدال را در حالى که بر حق است ، ترک کند ، و [ضامن] خانه اى در وسط بهشت ، براى کسى که دروغ [حتّى به]شوخى را ترک کند ، و [ضامن] خانه اى در بالاى بهشت ، براى کسى که رفتارش نیکو باشد .
2 / 3
هشدار درباره جدال براى از بین بردن حق
9608.امام صادق علیه السلام ـ به نقل از پدرش علیه السلام ـ: همانا پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «خداوند ، آنانى را که دین خود را وسیله جدال قرار مى دهند ، لعنت کرده است؛ یعنى [آنان که] جدالگرى مى کنند تا به وسیله باطل ، حق را از بین ببرند .
2 / 4
التَّحذِیرُ مِنَ الجِدالِ فی القُرآنِ
9609.تفسیر الطبری عن أبی اُمامة : إنَّ رَسول اللّه ِ صلى الله علیه و آله خَرَجَ عَلَى النّاسِ وهُم یَتَنازَعونَ فِی القُرآنِ ، فَغَضِبَ غَضبا شَدیدا ، حَتّى کَأَنَّما صُبَّ عَلى وَجهِهِ الخَلُّ ، ثُمَّ قالَ صلى الله علیه و آله : لاتَضرِبوا کِتابَ اللّه ِ بَعضَهُ بِبَعضٍ ، فَإِنَّهُ ما ضَلَّ قَومٌ قَطُّ إلّا اُوتُوا الجَدَلَ . ثُمَّ تَلا : » مَاضَرَبُوهُ لَکَ إِلَا جَدَلَا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ «(14) .(15)
9610.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الجِدالُ فِی القُرآنِ کُفرٌ .(16)
9611.عنه صلى الله علیه و آله : لا تُجادِلوا فِی القُرآنِ ، فَإِنَّ جِدالاً فیهِ کُفرٌ .(17)
9612.عنه صلى الله علیه و آله : المِراءُ فِی القُرآنِ کُفرٌ .(18)
9613.عنه صلى الله علیه و آله : لا تُماروا فِی القُرآنِ ، فَإِنَّ المِراءَ فیهِ کُفرٌ .(19)
9614.المعجم الکبیر عن أبی سعید الخدری : کُنّا جُلوسا عَلى بابِ رَسول اللّه ِ صلى الله علیه و آله نَتَذاکَرُ ، یَنزِ عُ(20) هذا بِآیَةٍ ، ویَنزِعُ هذا بِآیَةٍ ، فَخَرَجَ عَلَینا رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کَما یُفقَأُ فی وَجهِهِ حَبُّ الرُّمّانِ ، فَقالَ : یا هؤُلاءِ ، بِهذا بُعِثتُم ؟ أم بِهذا اُمِرتُم ؟ لاتَرجِعوا بَعدی کُفّارا یَضرِبُ بَعضُکُم رِقابَ بَعضٍ .(21)
2 / 4
هشدار درباره جدال بر سرِ قرآن
9609.تفسیر الطبرى ـ به نقل از ابو اُمامه ـ: پیامبر خدا بر گروهى گذشت که درباره قرآن ، منازعه مى کردند . به شدّت خشمگین شد ، به گونه اى که گویى بر چهره اش سرکه پاشیده شده بود . آن گاه فرمود : «بخش هایى از کتاب خدا را با بخش هاى دیگر مسنجید . هیچ گاه ، هیچ قومى گم راه نشدند ، جز آن که جدالگرى کردند» . آن گاه ، این آیه را خواند : «آن [مثال] را جز از راه جدل براى تو نزدند؛ بلکه آنان مردمى جدل پیشه اند» .
9610.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جدال درباره قرآن ، کفر است .
9611.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در باره قرآن ، مجادله نکنید؛ چرا که جدالى است که در آن ، کفر وجود دارد .
9612.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جدل پیشگى (بگو مگو) درباره قرآن ، کفر است .
9613.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر سرِ قرآن مجادله نکنید؛ چون جدال درباره قرآن ، کفر است .
9614.المعجم الکبیر ـ به نقل از ابو سعید خُدْرى ـ: بر درِ خانه پیامبر خدا نشسته بودیم و گفتگو مى کردیم . فردى به آیه اى تمایل نشان مى داد(22) و فردى دیگر به آیه اى دیگر . ناگاه ، پیامبر خدا خارج شد ، [و چنان از خشم برافروخته بود که]گویى روى صورتش دانه هاى انار ترکانیده بودند و فرمود : «اى جماعت ! آیا براى این کار بر انگیخته شده اید؟ آیا به این کار ، دستور داده شده اید؟ پس از من ، به کفر بر نگردید که هر کدام ، گردن دیگرى را مى زنید!» .
2 / 5
التَّحذِیرُ مِنَ الجِدالِ فی الدِّینِ
9615.المعجم الکبیر عن أبی الدرداء وأبو اُمامة وواثلة ب خَرَجَ عَلَینا رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَوما ونَحنُ نَتَمارى فی شَیءٍ مِن أمرِ الدّینِ ، فَغَضِبَ غَضَبا شَدیدا لَم یَغضَب مِثلَهُ ، ثُمَّ انتَهَرَنا(23) ، فَقالَ : مَهلاً یا اُمَّةَ مُحَمَّدٍ! إنَّما هَلَکَ مَن کانَ قَبلَکُم بِهذا ، ذَرُوا المِراءَ لِقِلَّةِ خَیرِهِ ، ذَرُوا المِراءَ(24) فَإِنَّ المُؤمِنَ لا یُماری ، ذَرُوا المِراءَ فَإِنَّ المُماری قَد تَمَّت(25) خَسارَتُهُ ، ذَرُوا المِراءَ فَکَفاکَ إثما أن لا تَزالَ مُمارِیا ، ذَرُوا المِراءَ فَإِنَّ المُماری لا أشفَعُ لَهُ یَومَ القِیامَةِ ، ذَرُوا المِراءَ فَأَنَا زَعیمٌ بِثَلاثَةِ أبیاتٍ(26) فِی الجَنَّةِ فی رِباضها ووَسَطِها وأعلاها لِمَن تَرَکَ المِراءَ وَهُوَ صادِقٌ ، ذَرُوا المِراءَ فَإِنَّ أوَّلَ ما نَهانی عَنهُ رَبّی بَعدَ عِبادَةِ الأَوثانِ المِراءُ .(27)
9616.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَعَنَ اللّه ُ المُجادِلونَ فی دینِ اللّه ِ عَلى لِسانِ سَبعینَ نَبِیّا ، ومَن جادَلَ فی آیاتِ اللّه ِ فَقَد کَفَرَ ، قالَ اللّه ُ عز و جل : » مَا یُجَـدِلُ فِى ءَایَـتِ اللهِ إِلَا الَّذِینَ کَفَرُواْ فَلَا یَغْرُرْکَ تَقَلُّبُهُمْ فِى الْبِلَـدِ «(28) .(29)
2 / 5
هشدار درباره جدال در دین
9615.المعجم الکبیر ـ به نقل از ابو درداء ، ابو اُمامه ، واثلة بن اَس: روزى درباره موضوعى دینى مباحثه مى کردیم که پیامبر خدا آمد و بسیار خشمگین شد ، به گونه اى که قبلاً چنان خشمگین نشده بود و ما را از این کار ، باز داشت و فرمود : «امّت محمّد ! آرام باشید . آنان که پیش از شما بودند ، با همین کارها هلاک شدند . جدال را به خاطر کم فایدگى آن ، رها کنید . جدال را رها کنید؛ چرا که مؤمن ، جدال نمى کند . جدال را رها کنید؛ چرا که جدالگر ، کاملاً در خسارت است . جدال را رها کنید؛ چرا که همین گناه براى تو کافى است که همواره جدالگر باشى . جدال را رها کنید؛ چرا که من در روز قیامت ، جدالگر را شفاعت نمى کنم . جدال را رها کنید؛ چرا که من ، براى کسى که جدال را ترک کند و صادق باشد ، سه خانه در حاشیه ، وسط و بالاى بهشت ، متعهّد مى شوم . جدال را رها کنید؛ چرا که پس از نهى از پرستش بتان ، اوّلین نهى پروردگار ، نهى از جدالگرى بود» .
9616.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، مجادله کنندگان در دین را به زبان هفتاد پیامبر ، نفرین کرده است . کسى که در آیه هاى قرآن مجادله کند ، کافر مى شود . خداوند مى فرماید : «جز آنهایى که کفر ورزیدند ، [کسى] در آیات خدا ستیزه نمى کند . پس رفت و آمدشان در شهرها ، تو را دست خوش فریب نگردانَد» .
9617.سنن الترمذی عن أبی اُمامة : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ما ضَلَّ قَومٌ بَعدَ هُدًى کانوا عَلَیهِ إلّا اُوتُوا الجَدَلَ . ثُمَّ تَلا رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله هذِهِ الآیَةَ : » مَاضَرَبُوهُ لَکَ إِلَا جَدَلَا بَلْ هُمْ قَوْمٌ خَصِمُونَ «(14) .(30)
9618.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما ثارَ قَومٌ فِتنَةً إلّا اُوتوا بِها جَدَلاً ، وما ثارَ قَومٌ فی فِتنَةٍ إلّا کانوا لَها حَرَزا .(31)
2 / 6
مَن لا یَنبَغی مُجادَلَتُهُ
9619.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا تُجادِلوا أهلَ البِدَعِ ، فَإِنَّ الشَّیطانَ یُریدُ بِکُمُ الغَیَّ ، وَاللّه ُ یُریدُ بِکُمُ الخَیرَ .(32)
9620.عنه صلى الله علیه و آله : إیّاکُم وجِدالَ المَفتونِ! فَإِنَّ کُلَّ مَفتونٍ مُلقىً حُجَّتُهُ إلَى انقِضاءِ مُدَّتِهِ ، فَإِذَا انقَضَت مُدَّتُهُ أحرَقَتهُ فِتنَتُهُ بِالنّارِ .(33)
9621.عنه صلى الله علیه و آله : إذا أحبَبتَ رَجُلاً فَلا تُمارِهِ ولا تُجارِهِ ولا تُشارِهِ .(34)
9617.سنن الترمذى ـ به نقل از ابو اُمامه ـ: پیامبر خدا فرمود : «هیچ مردمى پس از راهیابى گم راه نشدند ، مگر به خاطر جدلگرى» . آن گاه ، این آیه را خواند : » «آن [مثال] را جز از راه جدل براى تو نزدند؛ بلکه آنان ،مردمى جدل پیشه اند» » .
9618.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ گروهى فتنه بر پا نکردند ، مگر پس از آن که براى فتنه ، جدالگرى کردند و هیچ گروهى در فتنه در نغلتیدند ، مگر آن که آن را پاس داشتند .
2 / 6
کسى که مجادله با او نارواست
9619.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : با بدعت گذاران ، مجادله نکنید؛ چرا که شیطان ، گم راهىِ شما را مى طلبد و خداوند ، خیر شما را مى خواهد .
9620.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از مجادله با شیفته بپرهیزید؛ چرا که هر شیفته اى ، دلیلش تا پایان مدّت شیفتگى اش است و زمانى که آن حالت پایان یافت ، شیفتگى اش وى را به آتش مى سوزانَد .
9621.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر کسى را دوست مى دارى ، با وى جدال مکن ، به وى ستم نورز و فریبش مده .
1) منیة المرید : ص 171 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 138 ح 50 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 175.
2) منیة المرید : ص 171 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 138 ح 53 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 175.
3) معانی الأخبار : ص 196 ح 1 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 2 ص 127 ح 3.
4) ربیع الأبرار : ج 1 ص 718.
5) الجعفریّات : ص 49 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 75 ص 118 ح 3.
6) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 374 ح 2661 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 85 ح 3.
7) سنن الترمذی : ج 4 ص 359 ح 1995 عن ابن عبّاس ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 108.
8) الکافی : ج 2 ص 300 ح 2 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 2 ص 139 ح 55.
9) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 108 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 138 ح 51 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 175.
10) رَبَض الجنّة : ما حولها خارجا عنها، تشبیها بالأبنیة التی تکون حول المُدُن وتحت القِلاع (النهایة:ج 2 ص 185).
11) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 19 ح 51 عن أنس.
12) المعجم الأوسط : ج 1 ص 269 ح 878 ؛ الخصال : ص 144 ح 170 عن جبلة الإفریقی نحوه ، بحار الأنوار : ج 2 ص 128 ح 8.
13) التوحید : ص 461 ح 33 عن مسعدة بن صدقة.
14) الزخرف : 58.
15) تفسیر الطبری : ج 13 الجزء25 ص 88.
16) المستدرک على الصحیحین : ج 2 ص 243 ح 2883 عن أبی هریرة.
17) مسند الطیالسی : ص 302 ح 2286 عن عبداللّه بن عمرو.
18) سنن أبی داوود : ج 4 ص 199 ح 4603 عن أبی هریرة ؛ تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 18 ح 3 عن یاسر عن الإمام الرضا علیه السلام وفیه «کتاب اللّه » بدل «القرآن».
19) المعجم الکبیر : ج 5 ص 152 ح 4916 عن زید بن ثابت.
20) ینزع : أی ینجذب ویمیل (النهایة : ج 5 ص 41).
21) المعجم الکبیر: ج 6 ص 37 ح 5442.
22) واژه «ینزع» که در متن عربى حدیث آمده ، یعنى : جذب مى شد ؛ تمایل مى یافت.
23) نَهَرَ الرجلَ : زَجَرَهُ ، کانتَهَرَهُ (القاموس المحیط : ج 2 ص 150 «نهر»).
24) فی المعجم الکبیر : «أخذوا المراء» والظاهر أنّه تصحیف ، ومافی المتن من کنز العمّال : ج 3 ص 644 ح 8312 ، والترغیب والترهیب : ج 1 ص 131 ح 2.
25) فی المعجم الکبیر : «نَمَت» وما فی المتن من کنز العمّال والترغیب والترهیب.
26) فی المعجم الکبیر : «بثلاث آیات» وهو تصحیف ، وما فی المتن من کنز العمّال ، والترغیب والترهیب.
27) المعجم الکبیر : ج 8 ص 152 ح 7659 ؛ منیة المرید : ص 316 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 138 ح 54.
28) غافر : 4.
29) کمال الدین : ص 256 ح 1 عن عبدالرحمن بن سمرة ، بحار الأنوار : ج 36 ص 227 ح 3.
30) سنن الترمذی : ج 5 ص 378 ح 3253 ؛ منیة المرید : ص 171 وفیه «ما ضلّ قوم إلّا اُوتوا الجدل» فقط ، بحار الأنوار : ج 2 ص 138 ح 52.
31) الدرّ المنثور : ج 7 ص 386 نقلاً عن سعید بن منصور عن أبی ادریس الخولانی.
32) تاریخ بغداد : ج 2 ص 388 عن أنس.
33) الزهد للحسین بن سعید : ص 5 ح 4 عن جعفر بن إبراهیم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 289 ح 54.
34) حلیة الأولیاء : ج 5 ص 136 عن معاذ بن جبل ؛ الکافی : ج 2 ص 664 ح 9 عن الإمام الصادق علیه السلام وفیه «فلا تمازحه ، ولا تماره» بدل «فلا تماره . . .».
