2 / 1
وُجوبُ الحُبِّ فِی اللّه ِ
9320.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الحُبُّ فِی اللّه ِ فَریضَةٌ ، وَ البُغضُ فِی اللّه ِ فَریضَةٌ .(1)
2 / 2
الإِیمانُ حُبٌّ وبُغضٌ
9321.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : هَلِ الدّینُ إلَا الحُبُّ وَالبُغضُ ؟! قالَ اللّه ُ عز و جل : «إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللهَ فَاتَّبِعُونِ یُحْبِبْکُمُ اللهُ»(2) .(3)
2 / 1
واجب بودنِ دوستى در راه خدا
9320.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دوستى در راه خدا واجب است ، و دشمنى در راه خدا نیز واجب است .
2 / 2
ایمان ، دوستى و دشمنى است
9321.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آیا دین ، جز دوستى و دشمنى است ؟ خداوند عز و جلمى فرماید : «اگر خدا را دوست دارید ، از من پیروى کنید تا خداوند ، دوستتان بدارد» .
2 / 3
أوثَقُ عُرَى الإِیمانِ
9322.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أوثَقُ عُرَى الإِیمانِ الحُبُّ فِی اللّه ِ وَ البُغضُ فِی اللّه ِ .(4)
9323.عنه صلى الله علیه و آله : أفضَلُ الإِیمانِ أن تُحِبَّ للّه ِ و تُبغِضَ للّه ِ .(5)
9324.عنه صلى الله علیه و آله : وُدُّ المُؤمِنِ لِلمُؤمِنِ فِی اللّه ِ مِن أعظَمِ شُعَبِ الإِیمانِ . ألا و مَن أحَبَّ فِی اللّه ِ و أبغَضَ فِی اللّه ِ و أعطى فِی اللّه ِ و مَنَعَ فِی اللّه ِ فَهُوَ مِن أصفِیاءِ اللّه ِ .(6)
9325.المعجم الکبیر عن ابن عبّاس : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لِأَبی ذَرٍّ : أیُّ عُرَى الإِیمانِ أوثَقُ ؟ قالَ : اللّه ُ ورَسولُهُ أعلَمُ . قالَ : المُوالاةُ فِی اللّه ِ وَ المُعاداةُ فِی اللّه ِ ، وَ الحُبُّ فِی اللّه ِ وَ البُغضُ فِی اللّه ِ .(7)
9326.المستدرک على الصحیحین عن عبداللّه بن مسعود : قالَ لِیَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : یا عَبدَاللّه ِ بنَ مَسعودٍ ، فَقُلتُ : لَبَّیکَ یا رَسولَ اللّه ِ ـ ثَلاثَ مِرارٍ ـ . قالَ : هَل تَدری أیُّ عُرَى الإِیمانِ أوثَقُ ؟ قُلتُ : اللّه ُ و رَسولُهُ أعلَمُ. قالَ : أوثَقُ الإِیمانِ الوِلایَةُ فِی اللّه ِ؛ بِالحُبِّ فیهِ وَ البُغضِ فیهِ .(8)
2 / 3
استوارترین دستاویز ایمان
9322.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : استوارترین دستاویز ایمان ، دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خداست .
9323.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترین ایمان ، آن است که براى خدا دوست بدارى و براى خدا دشمن بدارى .
9324.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دوستىِ مؤمن با مؤمن [دیگر] در راه خدا ، از بزرگ ترین شاخه هاى ایمان است . هان ! هر که در راه خدا دوست بدارد و در راه خدا دشمن بدارد و در راه خدا ببخشد و در راه خدا از بخشیدن باز ایستد ، از برگزیدگانِ خداست .
9325.المعجم الکبیر ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پیامبر خدا از ابو ذر پرسید: «استوارترین دستاویز ایمان ، کدام است؟» . پاسخ داد : خدا و پیامبرش داناترند . خود فرمود : «دوستى کردن در راه خدا و دشمنى کردن در راه خداست ، و مهرورزى در راه خدا و کین ورزى در راه خدا».
9326.المستدرک على الصحیحین ـ به نقل از عبد اللّه بن مسعود ـ: پیامبر صلى الله علیه و آله مرا صدا زد . سه بار گفتم : اى پیامبر خدا ، لبّیک! فرمود : «آیا مى دانى استوارترین دستاویز ایمان ، کدام است ؟». گفتم : خدا و پیامبرش داناترند . فرمود : «استوارترین ایمان ، خداوند را سرپرست خود گرفتن است؛ از طریق دوستى و دشمنى در راه او» .
9327.الإمام الصادق علیه السلام : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لِأَصحابِهِ : أیُّ عُرَى الإِیمانِ أوثَقُ ؟ فَقالوا : اللّه ُ و رَسولُهُ أعلَمُ ، و قالَ بَعضُهُم : الصَّلاةُ ، و قالَ بَعضُهُم : الزَّکاةُ ، و قالَ بَعضُهُم : الصِّیامُ ، و قالَ بَعضُهُم : الحَجُّ وَ العُمرَةُ ، و قالَ بَعضُهُم : الجِهادُ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : لِکُلِّ ما قُلتُم فَضلٌ و لَیسَ بِهِ، و لکِن أوثَقُ عُرَى الإِیمانِ الحُبُّ فِی اللّه ِ وَ البُغضُ فِی اللّه ِ ، و تَوالی (وتَوَلّی) أولِیاءِ اللّه ِ وَ التَّبَرّی مِن أعداءِ اللّه ِ .(9)
2 / 4
سَبَبُ قَبولِ الأَعمالِ
9328.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ فی حِسابِ اللّه ِ یومَ القِیامَةِ ـ: یُؤتى بِعَبدٍ مُحسِنٍ فی نَفسِهِ لایَرى أنَّ لَهُ ذَنبا ، فَیَقولُ لَه : هَل کُنتَ تُوالی أولِیائی ؟ قالَ : کُنتُ مِنَ النّاسِ سِلما . قالَ : فَهَل کُنتَ تُعادی أعدائی ؟ قالَ : یا رَبِّ ، لَم یَکُن بَینی و بَینَ أحَدٍ شَیءٌ . فَیَقولُ اللّه ُ عز و جل : لا یَنالُ رَحمَتی مَن لا یُوالی أولِیائی و یُعادی أعدائی .(10)
2 / 5
أفضَلُ الأَعمالِ
9329.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أفضَلُ الأَعمالِ الحُبُّ فِی اللّه ِ ، وَ البُغضُ فِی اللّه ِ .(11)
9327.امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا به یارانش فرمود : «استوارترین دستاویز ایمان ، کدام است ؟». گفتند : خدا و پیامبرش داناترند . برخى از آنان گفتند : نماز است . پاره اى گفتند : زکات است . عدّه اى گفتند : روزه است . گروهى گفتند : حج و عمره است . برخى نیز گفتند : جهاد است . پیامبر خدا فرمود : «هر آنچه گفتید ، فضیلتى دارد؛ امّا آن نیست . بلکه استوارترین دستاویز ایمان ، دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خدا ، و دوستى کردن با دوستان خدا و بیزارى جستن از دشمنان خداست» .
2 / 4
عامل پذیرش اعمال
9328.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ درباره حسابرسىِ روز قیامت ـ: بنده اى را [براى حسابرسى] مى آورند که خود را نیکوکار و بى گناه مى داند. آن گاه، خداوند به او مى فرماید: «آیا با دوستانم دوستى مى کردى ؟». پاسخ مى دهد : کارى به کسى نداشتم . خداوند مى فرماید : «آیا با دشمنانم ، دشمنى مى کردى ؟». پاسخ مى دهد : میان من و کسى، هیچ دشمنى اى نبود . پس خداوند عز و جل مى فرماید : «کسى که با دوستانم دوستى و با دشمنانم دشمنى نکند ، به رحمتم دست نمى یابد» .
2 / 5
برترینِ اعمال
9329.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برترینِ اعمال ، دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خداست .
9330.مسند ابن حنبل عن أبی ذرّ : خَرَجَ إلَینا رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَقالَ : أتَدرونَ أیُّ الأَعمالِ أحَبُّ إلَى اللّه ِ عز و جل ؟ قالَ قائِلٌ : الصَّلاةُ و الزَّکاةُ ، و قالَ قائِلٌ : الجِهادُ . قالَ : إنَّ أحَبَّ الأَعمالِ إلَى اللّه ِ عز و جل الحُبُّ فِی اللّه ِ ، وَ البُغضُ فِی اللّه ِ .(12)
9331.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ تَعالى إلى نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ أن قُل لِفُلانٍ العابِدِ : أمّا زُهدُکَ فِی الدُّنیا فَتَعَجَّلتَ راحَةَ نَفسِکَ ، و أمَّا انقِطاعُکَ إلَیَّ فَتَعَزَّزتَ بی ، فَماذا عَمِلتَ فیما لی عَلَیکَ ؟ قالَ : یا رَبِّ ، و ماذا لَکَ عَلَیَّ ؟ قالَ : هَل عادَیتَ فِیَّ عَدُوّا ، أو والَیتَ فِیَّ وَلِیّا ؟!(13)
9332.عنه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ تَعالى إلى موسى علیه السلام : هَل عَمِلتَ لی عَمَلاً قَطُّ ؟ قالَ : إلهی صَلَّیتُ لَکَ ، و صُمتُ ، و تَصَدَّقتُ ، و ذَکَرتُ لَکَ . فَقالَ : إنَّ الصَّلاةَ لَکَ بُرهانٌ ، وَ الصَّومَ جُنَّةٌ ، وَ الصَّدَقَةَ ظِلٌّ ، وَ الذِّکرَ نورٌ ، فَأَیُّ عَمَلٍ عَمِلتَ لی ؟ فَقالَ موسى علیه السلام : دُلَّنی عَلى عَمَلٍ هُوَ لَکَ ؟ فَقالَ : یا موسى ، هَل والَیتَ لی وَلِیّا ، و هَل عادَیتَ لی عَدُوّا قَطُّ ؟! فَعَلِمَ موسى علیه السلام أنَّ أحَبَّ الأَعمالِ الحُبُّ فِی اللّه ِ وَ البُغضُ فِی اللّه ِ .(14)
9330.مسند ابن حنبل ـ به نقل از ابو ذر ـ: پیامبر خدا به سوى ما آمد و فرمود : «مى دانید محبوب ترینِ اعمال نزد خداوند عز و جل چیست ؟». کسى گفت : نماز و زکات است . کس دیگرى گفت : جهاد است . ایشان خود فرمود : «محبوب ترینِ اعمال در نزد خداوند عز و جل ، دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خداست» .
9331.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال ، به یکى از پیامبرانْ وحى کرد که به فلان عابد بگو : «با زهد خود ، راحتِ جانت را پیش انداخته اى ، و با [گسستن از دیگران و]پیوستنت به من ، خودت را با من ارجمند ساخته اى . پس براى حقّى که بر تو دارم ، چه کرده اى؟». عابد گفت : پروردگارا ! چه حقّى بر من دارى ؟ فرمود : «آیا در راه من، با یکى از دشمنانم ، دشمنى و یا با یکى از دوستانم ، دوستى کرده اى؟».
9332.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال به موسى علیه السلام وحى کرد : «آیا هرگز براى من کارى کرده اى ؟». موسى علیه السلام پاسخ داد : خدایا ! برایت نماز خوانده ام ، روزه گرفته ام، صدقه داده ام و برایت ذکر گفته ام . خداوند فرمود : «نماز ، برایت برهان و دلیل است . روزه ، سپر [ـِ عذاب]است . صدقه ، سایه است و ذکر ، نور است . پس چه کارى براى من کرده اى ؟». موسى علیه السلام گفت : مرا به کارى که براى توست ، راه نمایى کن . فرمود : «اى موسى ! آیا هرگز با یکى از دوستانم دوستى کرده اى؟ و آیا با یکى از دشمنانم دشمنى کرده اى ؟». پس موسى علیه السلام دانست که محبوب ترین عمل، دوستى در راه خدا و دشمنى در راه خداست.
2 / 6
الاِستِعانَةُ بِاللّه ِ فی حُبِّ مَن یُحِبُّهُ
9333.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اللّهُمَّ اجعَلنا هادینَ مُهتَدینَ ، غَیرَ ضالّینَ ولا مُضِلّینَ ، سِلما لِأَولِیائِکَ ، وعَدُوّا لِأَعدائِکَ ، نُحِبُّ بِحُبِّکَ مَن أحَبَّکَ ، و نُعادی بِعَداوَتِکَ مَن خالَفَکَ .(15)
2 / 7
المَحَبَّةُ فِی اللّه ِ جَهلاً
9334.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أحَبَّ رَجُلاً فِی اللّه ِ ؛ لِعَدلٍ ظَهَرَ مِنهُ ـ و هُوَ فی عِلمِ اللّه ِ مِن أهلِ النّارِ ـ آجَرَهُ اللّه ُ عَلى حُبِّهِ إیّاهُ کَما لَو أحَبَّ رَجُلاً مِن أهل الجَنَّةِ. و مَن أبغَضَ رَجُلاً فِی اللّه ِ ؛ لِجَورٍ ظَهَرَ مِنهُ ـ و هُوَ فی عِلمِ اللّه ِ مِن أهلِ الجَنَّةِ ـ آجَرَهُ اللّه ُ عَلى بُغضِهِ إیّاهُ کَما لَو کانَ یُبغِضُ رَجُلاً مِن أهلِ النّارِ .(16)
تعلیق :
هذا إذا لم یکن المکلّف مقصّرا فی التحقیق وإلّا فلا ریب فی أنّه غیر مثاب على حبّه وبغضه بل یُؤاخَذ على تقصیره .
2 / 8
النَّوادِر
9335.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِرَجُلٍ ـ: ألا أدُلُّکَ عَلى مِلاکِ هذَا الأَمرِ الَّذی تُصیبُ بِهِ خَیرَ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ ؟ عَلَیکَ بِمُجالَسَةِ أهلِ الذِّکرِ ، و إذا خَلَوتَ فَحَرِّک لِسانَکَ مَا استَطَعتَ بِذِکرِ اللّه ِ ، و أحبِب فِی اللّه ِ ، و أبغِض فِی اللّه ِ .(17)
2 / 6
یارى خواستن از خدا براى دوستى با دوستانش
9333.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در نیایش: بار الها ! ما را هدایتگر و هدایت شده ، نه گم راه و گم راه کننده ، و دوستِ دوستانت و دشمنِ دشمنانت قرار ده تا با دوستىِ تو ، کسانى را که تو را دوست مى دارند ، دوست بداریم و با دشمنىِ تو ، با کسى که با تو مخالفت مى کند ، دشمنى کنیم .
2 / 7
دوستىِ ناآگاهانه در راه خدا
9334.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دیگرى را به سبب دیدن عدالتى که از او پدیدار شده ، در راه خدا دوست بدارد ، حال آن که آن شخص ، در علم خدا دوزخى باشد ، خداوند عز و جل او را به سبب این دوستى ، پاداش خواهد داد ، چنان که گویى یکى از بهشتیان را دوست داشته است . و هر که دیگرى را به سبب ستمى که از او پدیدار شده ، در راه خدا دشمن بدارد ، حال آن که در علم خدا آن شخص ، بهشتى باشد ، خداوند به او به سبب این دشمنى ، پاداش خواهد داد، چنان که گویى یکى از دوزخیان را دشمن داشته است.
یادداشت
آنچه در این حدیث آمده است ، مربوط به وقتى است که مکلّف، در تحقیق ، مقصّر نباشد. در غیر این صورت، شکّى نیست که براى کوتاهى کردن در حُب و بغض، مؤاخذه خواهد شد .
2 / 8
گوناگون
9335.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ خطاب به مردى ـ: هان! تو را به معیار این مسئله راه نمایى کنم که خیر دنیا و آخرت را با آن به دست آورى ؟ پایبند همنشینى با اهل ذکر باش و هر گاه تنها شدى، تا مى توانى، زبانت را به ذکر خدا بچرخان و در راه خدا ، دوست بدار و در راه خدا ، دشمن بدار .
9336.عنه صلى الله علیه و آله : أمّا عَلامَةُ البارِّ فَعَشَرَةٌ : یُحِبُّ فِی اللّه ِ ، و یُبغِضُ فِی اللّه ِ ، و یُصاحِبُ فِی اللّه ِ ، و یُفارِقُ فِی اللّه ِ ، و یَغضَبُ فِی اللّه ِ ، و یَرضى فِی اللّه ِ ، و یَعمَلُ فِی اللّه ِ ، و یَطلُبُ إلَیهِ ، ویَخشَعُ للّه خائِفا مَخوفا طاهِرا مُخلِصا مُستَحیِیا مُراقِبا ، و یُحسِنُ فِی اللّه ِ .(18)
9337.عنه صلى الله علیه و آله : طوبى لِلمُتَحابّینَ فِی اللّه ِ .(19)
9338.عنه صلى الله علیه و آله : ما أحَبَّ عَبدٌ عَبدا للّه عز و جل إلّا أکرَمَ رَبَّهُ عز و جل .(20)
9339.عنه صلى الله علیه و آله : لَو أنَّ عَبدَینِ تَحابّا فِی اللّه ِ ـ واحِدٌ فِی المَشرِقِ وآخَرُ فِی المَغرِبِ ـ لَجَمَعَ اللّه ُ بَینَهُما یَومَ القِیامَةِ ، یَقولُ : هذَا الَّذی کُنتَ تُحِبُّهُ فِیَّ .(21)
9336.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نشانه شخص نیکوکار ، ده چیز است : در راه خدا دوست مى دارد؛ در راه خدا دشمن مى دارد؛ در راه خدا همراهى مى کند؛ در راه خدا جدا مى شود؛ در راه خدا به خشم مى آید؛ در راه خدا خشنود مى گردد؛ در راه خدا عمل مى کند؛ در راه خدا مى جوید؛ در حالى که ترسان است و ترسیده و پاک و پیراسته و آزرمگین و نگران ، براى خدا فروتنى مى کند ؛ و در راه خدا نیکى مى نماید .
9337.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خوشا آنان که در راه خدا با یکدیگر دوستى مى کنند !
9338.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه بنده اى ، بنده دیگرى را براى خداوند عز و جل دوست بدارد ، پروردگارش را گرامى داشته است .
9339.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه دو بنده ، یکى در شرق و دیگرى در غرب عالم باشند و یکدیگر را در راه خدا دوست بدارند، خداوند ، آنان را روز قیامتْ گِرد مى آورد و [به هر یک]مى فرماید: «این ، همان است که در راه من ، دوستش مى داشتى» .
1) جامع الأخبار : ص 352 ح 980 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 69 ص 252 ح 32 ؛ الفردوس : ج 2 ص 156 ح 2787 عن أنس.
2) آل عمران : 31.
3) المستدرک على الصحیحین : ج 2 ص 319 ح 3148 عن عائشة ؛ الخصال : ص 21 ح 74 عن سعید بن یسار عن الإمام الصادق علیه السلام.
4) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 362 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 237 ح 38 ؛ المصنّف لابن أبی شیبة : ج 7 ص 229 ح 92 عن ابن مسعود وص 226 ح 69 عن البرّاء وفیه «الإسلام» بدل «الإیمان».
5) المعجم الکبیر : ج 20 ص 191 ح 425 عن أنس.
6) الکافی : ج 2 ص 125 ح 3 عن سلام بن المستنیر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 69 ص 240 ح 14.
7) المعجم الکبیر : ج 11 ص 171 ح 11537 ؛ تحف العقول : ص 55 ولیس فیه «والحبّ فی اللّه » ، بحار الأنوار : ج 77 ص 159 ح 152.
8) المستدرک على الصحیحین : ج 2 ص 522 ح 3790.
9) الکافی : ج 2 ص 125 ح 6 عن عمرو بن مدرک الطائی ، بحار الأنوار : ج 69 ص 242 ح 17 وراجع: شُعب الإیمان : ج 1 ص 46 ح 13.
10) المعجم الکبیر : ج 22 ص 59 ح 140 عن واثلة بن الأسقع.
11) سنن أبی داوود : ج 4 ص 198 ح 4599 عن أبی ذرّ ؛ جامع الأخبار : ص 352 ح 978 وفیه «الإیمان» بدل «الأعمال».
12) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 68 ح 21361.
13) تاریخ بغداد : ج 3 ص 202 عن ابن مسعود ؛ تحف العقول : ص 455 عن الإمام الجواد علیه السلام نحوه.
14) جامع الأخبار : ص 352 ح 976 ، بحار الأنوار : ج 69 ص 252 ح 33.
15) سنن الترمذی : ج 5 ص 482 ح 3419 ؛ عوالیاللآلی : ج 1 ص 193 ح 283 کلاهما عن ابن عبّاس.
16) تنبیه الغافلین : ص 482 ح 752 عن محمّد بن علیّ.
17) تاریخ دمشق : ج 13 ص 317 ح 3285.
18) تحف العقول : ص 21 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 121 ح 11.
19) الخصال : ص 638 ح 13 عن سهیل بن غزوان البصری عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 353 ح 25 و ص 392 ح 13.
20) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 289 ح 22292 عن أبی اُمامة.
21) شُعب الإیمان : ج 6 ص 492 ح 9022 عن أبی هریرة ؛ جامع الأخبار : ص 352 ح 977 نحوه ، بحار الأنوار : ج 69 ص 252 ح 32.
