1 / 1
فَضلُ مَکَّةَ
الکتاب
» رَّبَّنَآ إِنِّى أَسْکَنتُ مِن ذُرِّیَّتِى بِوَادٍ غَیْرِ ذِى زَرْعٍ عِندَ بَیْتِکَ الْمُحَرَّمِ رَبَّنَا لِیُقِیمُواْ الصَّلَوةَ فَاجْعَلْ أَفْـئدَةً مِّنَ النَّاسِ تَهْوِى إِلَیْهِمْ وَ ارْزُقْهُم مِّنَ الثَّمَرَ تِ لَعَلَّهُمْ یَشْکُرُونَ » .(1)
«وَ قَالُواْ إِن نَّتَّبِعِ الْهُدَى مَعَکَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنَآ أَوَ لَمْ نُمَکِّن لَّهُمْ حَرَمًا ءَامِنًا یُجْبَى إِلَیْهِ ثَمَرَ تُ کُلِّ شَىْ ءٍ رِّزْقًا مِّن لَّدُنَّا وَ لَـکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ» .(2)
«إِنَّمَآ أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ رَبَّ هَـذِهِ الْبَلْدَةِ الَّذِى حَرَّمَهَا وَ لَهُ کُلُّ شَىْ ءٍ وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِینَ» .(3)
«لَا أُقْسِمُ بِهَـذَا الْبَلَدِ – وَ أَنتَ حِلٌّ بِهَـذَا الْبَلَدِ» .(4)
الحدیث
9189.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ مَکَّةَ بَلَدٌ عَظَّمَهُ اللّه ُ وعَظَّمَ حُرمَتَهُ ، خَلَقَ مَکَّةَ وحَفَّها بِالمَلائِکَةِ قَبلَ أن یَخلُقَ شَیئًا مِنَ الأَرضِ یَومَئِذٍ کُلِّها بِأَلفِ عامٍ ، ووَصَلَ المَدینَةَ بِبَیتِ المَقدِسِ ، ثُمَّ خَلَقَ الأَرضَ کُلَّها بَعدَ ألفِ عامٍ خَلقًا واحِدًا .(5)
1 / 1
ارزش مکّه
قرآن
«پروردگارا! من [یکى از] فرزندانم را در درّه اى بى کِشت، نزد خانه محترم تو، سکونت دادم ـ پروردگارا ـ تا نماز را به پا دارند. پس، دل هاى برخى از مردم را به سوى آنان گرایش ده و آنان را از محصولات [مورد نیازشان] روزى ده ، باشد که سپاس گزارى کنند» .
«و گفتند: «اگر با تو از [نورِ] هدایت پیروى کنیم، از سرزمین خود، ربوده خواهیم شد» . آیا آنان را در حرمى امن جاى ندادیم که محصولات هر چیزى ـ که رزقى از جانب ماست ـ به سوى آن سرازیر مى شود؟ ولى بیشترشان نمى دانند» .
«من مأمورم که تنها پروردگار این شهر را ـ که آن را مقدّس شمرده و هر چیزى از آنِ اوست ـ ، پرستش کنم، و مأمورم که از مسلمانان باشم» .
«سوگند به این شهر! و حال آن که تو در این شهر، جاى دارى» .
حدیث
9189.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مکّه ، شهرى است که خداوند، آن را و حرمتش را بزرگ داشته است. [خداوند،]مکّه را هزار سال پیش از آن که چیزى از زمین را بیافریند، آفرید و آن را پُر از فرشتگان قرار داد و مدینه را به بیت المقدّس وصل کرد. آن گاه پس از هزار سال، در یک آفرینش، همه زمین را آفرید.
9190.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ للّه ِ عَزَّوجَلَّ خِیارًا مِن کُلِّ ما خَلَقَهُ . . . فَأَمّا خِیارُهُ مِنَ البِقاعِ فَمَکَّةُ والمَدینَةُ وبَیتُ المَقدِسِ .(6)
9191.عنه صلى الله علیه و آله ـ مُخاطِبًا مَکَّةَ ـ: إنّی لَأَعلَمُ أنَّکِ حَرَمُ اللّه ِ وأمنُهُ ، وأحَبُّ البُلدانِ إلَى اللّه ِ تَعالى.(7)
9192.عنه صلى الله علیه و آله ـ وکانَ واقِفًا بِالحَزوَرَةِ(8) فی سوقِ مَکَّ: واللّه ِ ، إنَّکِ لَخَیرُ أرضِ اللّه ِ وأحَبُّ أرضِ اللّه ِ إلَى اللّه ِ عَزَّوَجلَّ ، ولَولا أنّی اُخرِجتُ مِنکِ ما خَرَجتُ .(9)
9193.عنه صلى الله علیه و آله ـ مُخاطِبًا مَکَّةَ ـ: ما أطیَبَکِ مِن بَلَدٍ وأحَبَّکِ إلَیَّ ! ولَولا أنَّ قَومی أخرَجونی مِنکِ ما سَکَنتُ غَیرَکِ .(10)
1 / 2
أمنُ کُلِّ خائِفٍ دَخَل الحَرَم
الکتاب
» وَ إِذْ قَالَ إِبْرَ هِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هَـذَا بَلَدًا ءَامِنًا وَ ارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَ تِ مَنْ ءَامَنَ مِنْهُم بِاللهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ قَالَ وَ مَن کَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلاً ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ » .(11)
9190.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل از هر چه آفریده است، برگزیده اى دارد … و برگزیده او از سرزمین ها مکّه، مدینه و بیت المقدّس اند.
9191.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ خطاب به مکّه ـ: من مى دانم که تو، حرم امن خدایى و نزد خداى متعال ، محبوب ترینِ شهرهایى.
9192.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در حالى که در حَزْوَره (جایى در بازار مکّه) ایس: به خدا سوگند، تو بهترین زمین خدا و محبوب ترین سرزمین نزد خداى بزرگى، و اگر نبود این که مرا از تو بیرون کردند، بیرون نمى رفتم.
9193.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ خطاب به مکّه ـ: چه شهر پاکى هستى و چه قدر نزد من محبوبى! اگر نبود که قوم من ، مرا از تو بیرون کردند، در جایى جز تو ساکن نمى شدم.
1 / 2
در اَمان بودنِ هر ترسانى که وارد آن شود
قرآن
«و چون ابراهیم گفت: «پروردگارا! این [سرزمین] را شهرى امن گردان و مردمش را ـ هر کس از آنان که به خدا و روز بازپسین، ایمان بیاورد ـ از فرآورده ها روزى بخش» . فرمود: «ولى هر کس کفر بورزد، اندکى برخوردارش مى کنم، سپس او را با خوارى به سوى عذاب آتش [دوزخ] مى کشانم ؛ و چه بد سرانجامى است!»» .
«فِیهِ ءَایَـتٌ بَیِّنَـتٌ مَّقَامُ إِبْرَ هِیمَ وَمَن دَخَلَهُ کَانَ ءَامِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللهَ غَنِىٌّ عَنِ الْعَــلَمِینَ» .(12)
«أَوَ لَمْ یَرَوْاْ أَنَّا جَعَلْنَا حَرَمًا ءَامِنًا وَ یُتَخَطَّفُ النَّاسُ مِنْ حَوْلِهِمْ أَفَبِالْبَـطِـلِ یُؤْمِنُونَ وَبِنِعْمَةِ اللهِ یَکْفُرُونَ» .(13)
«وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ – وَ طُورِ سِینِینَ – وَ هَـذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ» .(14)
الحدیث
9194.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن قَتَلَ قَتیلاً وأذنَبَ ذَنبًا ثُمَّ لَجَأَ إلَى الحَرَمِ فَقَد أمِنَ ، لا یُقادُ فیهِ ما دامَ فِی الحَرَمِ ، ولا یُؤخَذُ ولا یُؤذى ولا یُؤوى ولا یُطعَمُ ولا یُسقى ولا یُبایَعُ ولا یُضیفُ ولا یُضافُ .(15)
9195.عنه صلى الله علیه و آله : ألا لَعنَةُ اللّه ِ والمَلائِکَةِ والنّاسِ أجمَعینَ عَلى مَن أحدَثَ فِی الإِسلامِ حَدَثًا ، یَعنی یُحدِثُ فِی الحِلِّ فَیَلجَأُ إلَى الحَرَمِ فَلا یُؤویهِ أحَدٌ ، ولا یَنصُرُهُ ، ولا یُضیفُهُ ، حَتّى یَخرُجَ إلَى الحِلِّ فَیُقامَ عَلَیهِ الحَدُّ .(15)
1 / 3
حُرمَةُ نَقض أمنِ الحَرَم
الکتاب
» وَاقْتُلُوهُمْ حَیْثُ ثَقِفْتُمُوهُمْ وَأَخْرِجُوهُم مِّنْ حَیْثُ أَخْرَجُوکُمْ وَ الْفِتْنَةُ أَشَدُّ مِنَ الْقَتْلِ وَ لَا تُقَـتِلُوهُمْ عِندَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ حَتَّى یُقَـتِلُوکُمْ فِیهِ فَإِن قَـتَلُوکُمْ فَاقْتُلُوهُمْ کَذَ لِکَ جَزَآءُ الْکَـفِرِینَ » .(16)
«در آن، نشانه هایى روشن است، [از جمله] مقام ابراهیم است و هر که در آن در آید، در امان است؛ و براى خدا، حجّ آن خانه، بر عهده مردم است، [البتّه بر] کسى که بتواند به سوى آن راه یابد. و هر که کفر ورزد، یقیناً خداوند، از جهانیان بى نیاز است» .
«آیا ندیده اند که ما [براى آنان] حرمى امن قرار دادیم و حال آن که مردم از حوالىِ آنان رُبوده مى شوند؟ آیا به باطل ایمان مى آورند و به نعمت خدا کفر مى ورزند؟» .
«سوگند به [کوه] تین و زیتون، و طور سینا، و این شهر امن» .
حدیث
9194.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس انسانى را بکُشد یا گناهى کند، سپس به حرمْ پناه آورد، ایمن است و تا وقتى در حرم است، قصاص نمى شود و دستگیر و اذیّت نمى شود و [البتّه]به او پناه داده نمى شود، به او غذا و آب داده نمى شود، با او داد وستد نمى شود، مهمانى نمى کند و مهمان نمى شود.
9195.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آگاه باشید! لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم بر کسى که در اسلام، چیزى پدید آورد (جنایتى کند)، یعنى در محدوده حِلّ، جرمى مرتکب شود و آن گاه به حرم پناهنده شود! پس کسى او را پناه ندهد و یارى نکند و مهمان نکند تا آن که از حرم به حِلّ بیرون آید. آن گاه بر او حد جارى مى شود.
1 / 3
ممنوعیّتِ از بین بردن ایمنى حرم
قرآن
«و هر کجا بر ایشان دست یافتید، آنان را بکشید و همان گونه که شما را بیرون راندند، آنان را بیرون برانید ؛ [چرا که] فتنه (شرک) از قتل، بدتر است. [با این همه] در کنار مسجد الحرام با آنان جنگ مکنید، مگر آن که با شما در آن جا به جنگ در آیند . پس اگر با شما جنگیدند، آنان را بکشید، که کیفر کافران، چنین است» .
الحدیث
9196.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ یَومَ فَتحِ مَکَّةَ ـ: إنَّ اللّه َ حَرَّمَ مَکَّةَ یَومَ خَلَقَ السَّماواتِ والأَرضَ ، وهِیَ حَرامٌ إلى أن تَقومَ السَّاعَةُ ، لَم تَحِلَّ لِأَحَدٍ قَبلی ، ولا تَحِلُّ لِأَحَدٍ بَعدی ، ولَم تَحِلَّ لی إلّا ساعَةً مِن نَهارٍ .(17)
9197.صحیح البخاری عن أبی شُرَیح ـ لِعَمرِو بنِ سَعیدٍ ، وهُوَ یَبعَثُ البُعوثَ إل: اِیذَن لی أیُّهَا الأَمیرُ اُحَدِّثکَ قَولًا قامَ بِهِ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله الغَدَ مِن یَومِ الفَتحِ ، سَمِعَتهُ اُذُنایَ ووَعاهُ قَلبی وأبصَرَتهُ عَینایَ حینَ تَکَلَّمَ بِهِ ، حَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : إنَّ مَکَّةَ حَرَّمَهَا اللّه ُ ولَم یُحَرِّمهَا النّاسُ ، فَلا یَحِلُّ لِامرِئٍ یُؤمِنُ بِاللّه ِ والیَومِ الآخِرِ أن یَسفِکَ بِها دَمًا ولا یَعضِدَ(18) بِها شَجَرَةً ، فَإِن أحَدٌ تَرَخَّصَ لِقِتالِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فیها فَقولوا : إنَّ اللّه َ قَد أذِنَ لِرَسولِهِ ولَم یَأذَن لَکُم ، وإنَّما أذِنَ لی فیها ساعَةً مِن نَهارٍ ، ثُمَّ عادَت حُرمَتُهَا الیَومَ کَحُرمَتِها بِالأَمسِ ، ولیُبَلِّغِ الشّاهِدُ الغائِبَ .(19)
1 / 4
حُرمَةُ الصَّید ونَزع شَجَر الحَرَم
9198.صحیح البخاری عن إبن عبّاس عن رسول اللّه صلى الله ـ یَومَ افتَتَحَ مَکَّةَ ـ: هذا بَلَدٌ حَرَّمَهُ اللّه ُ یَومَ خَلَقَ السَّماواتِ والأَرضَ ، وهُوَ حَرامٌ بِحُرمَةِ اللّه ِ إلى یَومِ القِیامَةِ . . . لا یُعضَدُ شَوکُهُ ، ولا یُنَفَّرُ صَیدُهُ ، ولا یَلتَقِطُ لُقَطَتَهُ إلّا مَن عَرَّفَها ، ولا یُختَلى خَلاها .(20) قالَ العَبّاسُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، إلَا الإِذخِرَ(21) فَإِنَّهُ لِقَینِهِم(22) ولِبُیوتِهِم . قالَ : إلَا الإِذخِرَ .(23)
حدیث
9196.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در روز فتح مکّه ـ: خداوند، روزى که آسمان ها و زمین را آفرید، مکّه را حرام ساخت و تا برپایى قیامت نیز حرام است و آن براى هیچ کس پیش از من، حلال نشده و براى هیچ کس پس ازمن نیز حلال نخواهد شد و براى من، جز ساعتى از یک روز،حلال نشده است.
9197.صحیح البخارى ـ به نقل از ابو شُرَیح، به عمرو بن سعید، در حالى: اى امیر! اجازه بده سخنى را از قول پیامبر صلى الله علیه و آله در فرداى روز فتح مکّه برایت باز گویم. دو گوشم شنید و با قلبم در یافتم و دو چشمم دید که پیامبر صلى الله علیه و آله آن سخن را گفت. او پس از حمد و ثناى خدا فرمود: «مکّه را خداوند، حرام کرده است ؛ ولى مردم، حرامش ندانستند! براى هیچ کس که به خدا و قیامتْ ایمان دارد، حلال نیست که در آن، خونى بریزد و درختى را قطع کند. پس اگر کسى در پى رخصت بود و به جنگ پیامبر صلى الله علیه و آله در مکّه استناد کرد،بگویید: خداوند به پیامبرش اجازه داد و به شما اجازه نداده است. همانا خداوند، تنها یک ساعت از یک روز را در آن به من اجازه داد. سپس احترام امروزش، به مثل احترام دیروزش باز گشت. [این سخن را] حاضر به غایب برساند!».
1 / 4
ممنوعیّت شکار و کَندن درخت در حرم
9198.صحیح البخارى ـ به نقل از ابن عبّاس ـ: پیامبر خدا ، روز فتح مکّه فرمود: «این، شهرى است که خداوند، روزى که آسمان ها و زمین را آفرید، حرمتش بخشید و این شهر، با حرمت خدا تا روز قیامت ، حرام است… نه خارَش چیده مى شود، نه شکارش رَمانده مى شود، نه یافته شده اش برداشته مى شود، مگر کسى بخواهد اعلام کند [، تا صاحبش پیدا شود]، و نه گیاهان تازه روییده اش، چیده مى شوند». عبّاس گفت: اى پیامبر خدا! جز گیاهِ «اِذْخِر» که براى تزیین و براى خانه هایشان است. فرمود: «جز اِذخِر».
9199.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الحَرَمُ لا یُختَلى خَلاهُ ، ولا یُعضَدُ شَجَرُهُ ولا شَوکُهُ ، ولا یُنَفَّرُ صَیدُهُ . . . فَمَن أصَبتُموهُ اختَلى أو عَضَدَ الشَّجَرَ أو نَفَّرَ الصَّیدَ فَقَد حَلَّ لَکُم سَبُّهُ وأن توجِعوهُ ظَهرَهُ بِمَا استَحَلَّ فِی الحَرَمِ .(15)
1 / 5
ثَوابُ الصِّیامِ بِمَکَّةَ
9200.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أدرَکَهُ شَهرُ رَمَضانَ بِمَکَّةَ فَصامَهُ کُلَّهُ وقامَ مِنهُ ما تَیَسَّرَ کَتَبَ اللّه ُ لَهُ مِائَةَ ألفِ شَهرِ رَمَضانَ بِغَیرِ مَکَّةَ ، وکَتَبَ لَهُ کُلَّ یَومٍ حَسَنَةً وکُلَّ لَیلَةٍ حَسَنَةً .(24)
1 / 6
شِدَّةُ حُرمَةِ الاحتِکار فی مَکَّةَ
9201.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اِحتِکارُ الطَّعامِ بِمَکَّةَ إلحادٌ .(25)
9199.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : گیاه حرم ، چیده نمى شود و درخت خار آن، قطع نمى شود و شکارش رَمانده نمى شود… . پس، هر که را دیدید که گیاه حرام را چیده یا درختش را قطع کرده یا شکارش را رَمانده است، براى شما رواست که ناسزایش بگویید، یا پشت او را ـ در حدّى که در حرم، حلال است ـ به درد آورید.
1 / 5
ثواب روزه گرفتن در مکّه
9200.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که ماه رمضان در مکّه باشد و همه آن ماه را روزه بگیرد و تا آن جا که مى تواند ، نماز بخواند، خداوند براى او پاداش صد هزار رمضان در غیر مکّه را مى نویسد و براى او هر روز ، یک حَسَنه و هر شب ، یک حَسَنه مى نویسد .
1 / 6
ممنوعیّتِ اکید احتکار در مکّه
9201.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : احتکار طعام در مکّه، اِلحاد (کفر) است.
1 / 7
حُدودُ الحَرَمِ
9202.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أنزَلَ جَبرَئیلُ آدَمَ مِنَ الصَّفا ، وأنزَلَ حَوّاءَ مِنَ المَروَةِ ، وجَمَعَ بَینَهُما فِی الخَیمَةِ . وکانَ عَمودُ الخَیمَةِ قَضیبَ یاقوتٍ أحمَرَ ، فَأَضاءَ نورُهُ وضَوؤُهُ جِبالَ مَکَّةَ وما حَولَها ، وکُلَّمَا امتَدَّ ضَوءُ العَمودِ فَجَعَلَهُ اللّه ُ حَرَمًا فَهُوَ مَواضِعُ الحَرَمِ الیَومَ کُلُّ ناحِیَةٍ مِن حَیثُ بَلَغَ ضَوءُ العَمودِ ، فَجَعَلَهُ اللّه ُ حَرَمًا لِحُرمَةِ الخَیمَةِ والعَمودِ ؛ لِأَنَّهُنَّ مِنَ الجَنَّةِ .(26)
1 / 7
محدوده حرم
9202.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جبرئیل، آدم را از صفا و حوّا را از مَروه فرود آورد و آن دو را در خیمه اى جمع کرد. ستون خیمه از یاقوت سرخ بود که روشنایى و فروغ آن، کوه هاى مکّه و اطراف آن را روشن ساخت و تا هر جا که نور آن ستونْ گسترش یافت، خداوندْ آن جا را حرم قرار داد. پس امروز، محدوده حرم، جاهایى است که فروغ آن ستون به آنها رسیده است. خداوند به احترام آن خیمه و ستون، آن را حرم قرار داده است ؛ چرا که آنها از بهشت اند.
توضیحى درباره محدوده حرم
محدوده حرم در احادیث و اقوال فقیهان ، یک بَرید در یک بَرید تعیین شده است و چون هر بَرید، چهار فرسخ شرعى است ، مساحت تقریبى حرم، شانزده فرسخ مربّع مى شود.(27) این مساحت که اندکى از مکّه بزرگ تر است، به عنوان حرم امن خداوند، شناخته مى شود و احکام ویژه اى دارد . در تعیین محدوده حرم از هر طرف شهر مکّه، گفته هاى گوناگونى وجود دارد که مشهورترین و مقبول ترینِ آنها ، حدود حرم را این گونه بیان مى دارد : از طریق مدینه به فاصله سه میلى(28) مکّه ، اندکى پیش از «تنعیم» ؛ از طریق یمن به فاصله هفت میل در طرف «إضائة لِبن» ؛ از طریق جدّه، در «مُنقَطَع الأعشاش» ، به فاصله ده میل ؛ از طریق طائف در راهى که از «عرفه» و داخل «نَمِره» مى گذرد ، به فاصله یازده میل ؛(29) از طریق عراق بر گردنه «خلّ» در کوه «مقطع» ، به فاصله هفت میل ؛ و از طریق جِعرانه، در درّه آل عبد اللّه بن خالد، به فاصله نُه میل .
البتّه این فاصله ها تقریبى است و برخى از مُدقّقان، فاصله دقیق این حدود را تا دیوار مسجد الحرام ، محاسبه کرده اند و به ذراع بیان نموده اند که مقدارى با اندازه هاى پیشْ گفته متفاوت است. به طور مثال، فاسى در بیان محدوده حرم از جهت طائف از راه عرفه مى گوید : از دیوار بنى شیبه تا دو عَلَمى که نشانه حدّ حرم اند، از طرف عرفه، سى و هفت هزار و هفده ذراع کوچک (فاصله سر انگشت تا آرنج) است.(30) شناخت محدوده حرم، بسیار مهم و در احکام فراوانى دخیل است و به علّت وجود اَنصابى (علائمى) که از هر طرف به عنوان علامت بنا شده اند، تشخیص آن در عمل آسان است . این اَنصاب در همه سو بجز سمت جَدّه و جَعرانه، به دست ابراهیم خلیل علیه السلام و به راه نمایى جبرئیل علیه السلام نصب گشته اند، هر چند در طول تاریخ(31) ، بارها تجدید شده اند و از جمله تجدید بناکنندگان بنا آنها ، اسماعیل علیه السلام ، قُصَى بن کِلاب و پیامبر صلى الله علیه و آله هستند … . بعدها نیز خلفا مکرّرا آنها را تجدید بنا کرده اند .(32) تحقیقات میدانى در عصر حاضر ، نشان مى دهد که این علائم، هنوز پا بر جا هستند و انصاب و حدود ششگانه ، تنها حدّ حرم را در راه هاى ورودى تعیین مى کنند و انصاب و حدود همه حرم، بسیار بیشتر است .(33)
1 / 8
أدَبُ دُخولِ مَکَّةَ
9203.سنن الترمذی عن ابن عُمَر : اِغتَسَلَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله لِدُخولِهِ مَکَّةَ بِفَخٍّ .(34)
9204.صحیح مسلم عن عائِشَة : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله لَمّا جاءَ إلى مَکَّةَ ، دَخَلَها مِن أعلاها ، وخَرَجَ مِن أسفَلِها .(35)
9205.الإمام الصادق علیه السلام ـ فی صِفَةِ حَجِّ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و: ودَخَلَ مِن أعلى مَکَّةَ مِن عَقَبَةِ المَدَنِیّینَ ، وخَرَجَ مِن أسفَلِ مَکَّةَ مِن ذی طُوًى .(36)
1 / 9
أدَبُ الخُروجِ مِن مَکَّةَ
9206.صحیح مسلم عن ابن عُمَر : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَخرُجُ مِن طَریقِ الشَّجَرَةِ ، ویَدخُلُ مِن طَریقِ المُعَرَّسِ(37) ، وإذا دَخَلَ مَکَّةَ دَخَلَ مِنَ الثَّنِیَّةِ العُلیا ویَخرُجُ مِنَ الثَّنِیَّةِ السُّفلى .(38)
1 / 8
آداب ورود به مکّه
9203.سنن الترمذى ـ به نقل از ابن عمر ـ: پیامبر صلى الله علیه و آله براى ورود به مکّه، در فَخ، غسل کرد.
9204.صحیح مسلم ـ به نقل از عایشه ـ: چون پیامبر صلى الله علیه و آله به مکّه آمد، از بالاى آن وارد شد و از پایین و جنوب آن، خارج گشت.
9205.امام صادق علیه السلام ـ در وصف حجّ پیامبر خدا ـ: از بالاى مکّه از عَقَبه و گردنه مدنى ها وارد شد و از پایین مکّه از ذى طُوى، بیرون شد.
1 / 9
آداب خروج از مکّه
9206.صحیح مسلم ـ به نقل از ابن عمر ـ: پیامبر خدا از راه مسجد شجره از مدینه بیرون مى رفت و از راه مُعَرَّس(39) وارد مى شد و هر گاه وارد مکّه مى شد، از بلندىِ شمال ، وارد مى شد و از بلندىِ پایین ، خارج مى گشت .
1) إبراهیم : 37.
2) القصص : 57 وراجع : العنکبوت : 67.
3) النمل : 91.
4) البلد : 1 و 2.
5) فضائل بیت المقدس للمقدسی : ص 48 ح 14 عن عائشة.
6) التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری علیه السلام : ص 661 ح 374 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 37 ص 52 ح 27.
7) أخبار مکّة للفاکهی : ج 2 ص 261 ح 1478 عن الزهریّ.
8) الحَزْوَرَة : موضع بمکّة عند باب الحنّاطین (النهایة : ج 1 ص 380).
9) مسند ابن حنبل : ج 6 ص 449 ح 18740 عن عبداللّه بن عدیّ بن الحمراء الزهریّ.
10) سنن الترمذی : ج 5 ص 723 ح 3926 عن ابن عبّاس ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 186 ح 260.
11) البقرة : 126.
12) آل عمران : 97.
13) العنکبوت : 67 ، و راجع : القصص : 57.
14) التین : 1 ـ 3.
15) الجعفریّات : ص 71 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
16) البقرة : 191.
17) الکافی : ج 4 ص 226 ح 4 عن معاویة بن عمّار ، بحارالأنوار : ج 21 ص 136 ح 27 ؛ صحیح البخاری : ج 2 ص 652 ح 1738 عن ابن عبّاس.
18) أی یُقطع (النهایة : ج 3 ص 251).
19) صحیح البخاری : ج 1 ص 51 ح 104.
20) الخَلا : النبات الرَّطْب الرقیق مادام رَطْبًا . واختلاؤه : قَطْعه (النهایة : ج 2 ص 75).
21) الإذخِر ـ بکسر الهمزة ـ : حشیشة طیّبة الرائحة تُسقّف بها البیوت فوق الخشب (النهایة : ج 1 ص 33).
22) القین والقینة: العبد والأمة، والتقیّن: التزیّن بألوان الزینة (العین : ص 694).
23) صحیح البخاری : ج 2 ص 651 ح 1737 ؛ کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 246 ح 2316 عن کلیب الأسدیّ عن الإمام الصادق علیه السلام.
24) أخبار مکّة للأزرقی : ج 2 ص 23 ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 136 ح 145 نحوه وکلاهما عن ابن عبّاس ، بحارالأنوار : ج 96 ص 349 ح 16.
25) المعجم الأوسط : ج 2 ص 133 ح 1485 عن ابن عمر.
26) تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 36 ح 21 عن عطاء عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 11 ص 183 ح 36.
27) شکل حرم، مربّع نیست و منظور، این است که مساحت حرم، به اندازه مربّعى است که ضلعش یک بَرید باشد.
28) هر میل، در حدود یکهزار و هشتصد متر است.
29) صاحب جواهر الکلام به نقل از سروجى، فاصله حدّ طریق طائف را هفت میل ذکر مى کند و نَوَوى، رأى جمهور علما را همین مى داند.
30) شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام: ج 1 ص 59.
31) أخبار مکّة ، فاکهى : ج 5 ص 225 ح 129، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام : ج 1 ص 55؛ جواهر الکلام : ج 7 ص 396، المفصّل فى تاریخ العرب : ج 6 ص 441.
32) أخبار مکّة ، ازرقى : ج 2 ص 129، أخبار مکّة ، فاکهى : ج 2 ص 273، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام : ج 1 ص 55 ؛ الکافى : ج 4 ص 211 ح 18.
33) الحرم المکّى الشریف و الأعلام المحیطة به: ص 71 و 87.
34) سنن الترمذی : ج 3 ص 208 ح 852.
35) صحیح مسلم : ج 2 ص 918 ح 1258.
36) الکافی : ج 4 ص 248 ح 4 عن معاویة بن عمّار ، بحارالأنوار : ج 21 ص 393 ح 13.
37) المُعَرَّس : موضع التعریس ـ وهو نزول القوم فی السفر من آخر اللیل للاستراحة ـ وبه سمّی مُعرَّس ذی الحُلَیفة ، عرّس به صلى الله علیه و آله وصلّى فیه الصبح ثمّ رحل (لسان العرب : ج 6 ص 136).
38) صحیح مسلم : ج 2 ص 918 ح 1257.
39) معرّس، جایى است که آخر شب، افراد براى استراحت، فرود مى آیند. استراحتگاه «ذى الحُلَیفه» به این نام نامیده شده؛ چون پیامبر صلى الله علیه و آله در آن جا فرود آمد، نماز صبح را آن جا خواند و سپس حرکت کرد.
