4 / 1
الإخلاصُ
8960.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَأتی عَلَى النّاسِ زَمانٌ یَکونُ فیهِ حَجُّ المُلوکِ نُزهَةً ، وحَجُّ الأَغنِیاءِ تِجارَةً ، وحَجُّ المَساکینِ مَسأَلَةً .(1)
8961.عنه صلى الله علیه و آله : یَأتی عَلَى النّاسِ زَمانٌ یَحُجُّ أغنِیاءُ اُمَّتی لِلنُّزهَةِ ، وأوساطُهُم لِلتِّجارَةِ وقُرّاؤُهُم لِلرِّیاءِ والسُّمعَةِ ، وفُقَراؤُهُم لِلمَسأَلَةِ .(2)
8962.سنن ابن ماجة عن أنَس بن مالِک : حَجَّ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله عَلى رَحلٍ رَثٍّ(3) وقَطیفَةٍ(4) تُساوی أربَعَةَ دَراهِمَ أو لا تُساوی ، ثُمَّ قالَ : اللّهُمَّ حَجَّةً لا رِیاءَ فیها ولا سُمعَةَ .(5)
8963.الإمام الباقر علیه السلام : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله حَمَلَ جِهازَهُ عَلى راحِلَتِهِ ، قالَ : هذِهِ حَجَّةٌ لا رِیاءَ فیها ولا سُمعَةَ .(6)
4 / 1
اخلاص
8960.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زمانى بر مردم خواهد آمد که حجّ زمامدارانْ تفریح ، حجّ ثروتمندانْ تجارت و حجِّ فقیران ، درخواست است .
8961.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زمانى بر مردم خواهد آمد که ثروتمندانِ امّت من براى تفریح ، میانه هایشان براى داد و ستد ، نیازمندانشان براى درخواست و قاریانشان براى ریا و خودنمایى ، به حج مى روند .
8962.سنن ابن ماجة – به نقل از اَنَس بن مالک -: پیامبر خدا ، با وسایلى کهنه و عبایى که به چهار درهم مى ارزید یا به آن هم نمى ارزید، حج انجام داد. سپس گفت: «خدایا! [حجّ من]حجّى است که در آن، ریا و خودنمایى نیست».
8963.امام باقر علیه السلام : پیامبر خدا ، بار و وسایل خود را بر روى مَرکب نهاد و فرمود : «این، حجّى است که در آن، ریا و خودنمایى نیست» .
4 / 2
تَعَلُّمُ المَناسِکِ
الکتاب
» رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَیْنِ لَکَ وَ مِن ذُرِّیَّتِنَآ أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّکَ وَ أَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَ تُبْ عَلَیْنآ إِنَّکَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ » .(7)
الحدیث
8964.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : تَعَلَّموا مَناسِکَکُم ، فَإِنَّها مِن دینِکُم .(8)
8965.المستدرک على الصحیحین عن ابن عُمَر : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا کانَ قَبلَ التَّروِیَةِ بِیَومٍ خَطَبَ النّاسَ فَأَخبَرَهُم بِمَناسِکِهِم .(9)
8966.أخبار مکّة عن مُحَمَّد بن إبراهیم التَّیمِیِّ عَن – یُقالُ لَهُ مُعاذُ بنُ عُثمانَ ، أو عُثمانُ بنُ: أنَّهُ سَمِعَ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله یُعَلِّمُ النّاسَ مَناسِکَهُم بِمِنى ، قالَ : وفَتَحَ اللّه ُ – تَعالى – أسماعَنا حَتّى إنّا لَنَسمَعُهُ ونَحنُ فی رِحالِنا . قالَ : فَنَزَلَ المُهاجِرونَ شِعبَ المُهاجِرینَ ، ونَزَلَ الأَنصارُ شِعبَ الأَنصارِ ، ونَزَلَ النّاسُ مَنازِلَهُم ، وعَلَّمَ النّاسَ مَناسِکَهُم ، وقالَ : «اِرموا بِمِثلِ حَصَى الخَذفِ» .(10)
8967.إرشاد القلوب عن حُذَیفَة : أمَرَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله المُؤَذِّنینَ ، فَأَذَّنوا فی أهلِ السّافِلَةِ والعالِیَةِ : ألا إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قَد عَزَمَ عَلَى الحَجِّ فی عامِهِ هذا لِیُفهِمَ النّاسَ حَجَّهُم ویُعَلِّمَهُم مَناسِکَهُم ، فَیَکونَ سُنَّةً لَهُم إلى آخِرِ الدَّهرِ ، فَلَم یَبقَ أحَدٌ مِمَّن دَخَلَ فِی الإِسلامِ إلّا حَجَّ مَعَ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لِسَنَةِ عَشرٍ لِیَشهَدوا مَنافِعَ لَهُم ، ویُعَلِّمَهُم حَجَّهُم ، ویُعَرِّفَهُم مَناسِکَهُم وخَرَجَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله بِالنّاسِ – وخَرَجَ بِنِسائِهِ مَعَهُ – وهِیَ حَجَّةُ الوَداعِ ، فَلَمَّا استَتَمَّ حَجُّهُم وقَضَوا مَناسِکَهُم ، وعَرَّفَ النّاسَ جَمیعَ مَا احتاجوا إلَیهِ ، وأعلَمَهُم أنَّهُ قَد أقامَ لَهُم مِلَّةَ إبراهیمَ علیه السلام ، وقَد أزالَ عَنهُم جَمیعَ ما أحدَثَهُ المُشرِکونَ بَعدَهُ ، ورَدَّ الحَجَّ إلى حالَتِهِ الاُولى .(11)
4 / 2
یاد گرفتن مناسک حج
قرآن
«پروردگارا! ما را تسلیم [ِ- فرمان]خود قرار ده و از نسل ما، امّتى فرمان بُردارِ خود [پدید آور]. و آداب دینىِ ما را به ما نشان ده. و بر ما ببخشاى، که تویى توبه پذیرِ مهربان» .
حدیث
8964.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مناسک خود را بیاموزید، که جزو دین شماست.
8965.المستدرک على الصحیحین – به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا ، یک روز قبل از تَرویَه، براى مردم ، سخنرانى مى کرد و آنان را از مناسکشان آگاه مى کرد .
8966.أخبار مکّة – به نقل از محمّد بن ابراهیم تَیمى، از مردى از قب: شنیدم که پیامبر صلى الله علیه و آله در مِنا، مناسک مردم را به آنان مى آموخت و خداوند متعال، گوش هاى ما را گشود و شنوا کرد، تا آن جا که کنار وسایل خودمان بودیم و سخن او را مى شنیدیم. مهاجران ، در درّه مهاجرانْ فرود آمدند و انصار ، در درّه انصار و دیگر مردم نیز در جاهاى خودشان . آن گاه ، به مردم مناسکشان را آموخت و فرمود: «رَمْى جَمَره کنید، مثل ریگ انداختن با انگشت».
8967.إرشاد القلوب – به نقل از حُذَیفه -: پیامبر خدا ، به مؤذّنان دستور داد که در میان مردمِ منطقه پایین و بالا اعلام کردند: «آگاه باشید! پیامبر خدا ، امسالْ آهنگ حج دارد تا به مردم، حجّ آنان را تفهیم کند و مناسکشان را به آنان بیاموزد ، تا همیشه برایشان سنّت باشد». پس هیچ کس از آنان که مسلمان شده بودند، باقى نمانْد، مگر آن که در سال دهم، با پیامبر صلى الله علیه و آله حج گزاردند تا شاهد منافعشان باشند و پیامبر صلى الله علیه و آله حجّشان را به آنان بیاموزد و مناسکشان را به آنان بشناسانَد. پیامبر خدا ، مردم را بیرون آورد و همسران خود را نیز با خود آورد، و آن، حجّة الوداع (واپسین حج) بود. پس چون حجّشان پایان یافت و مناسک خود را به پایان بردند، مردم ، همه آنچه را بدان نیازمند بودند، شناختند و پیامبر خدا به آنان اعلام کرد که آیین ابراهیم علیه السلام را برایشان بر پا داشته و همه آنچه را مشرکان پس از او پدید آورده بودند، از آنانْ زدوده و حج را به حالتِ نخستینِ آن ، باز گردانده است.
8968.الإمام الصادق علیه السلام : إنَّما لَبَّى النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله عَلَى البَیداءِ لِأَنَّ النّاسَ لَم یَکونوا یَعرِفونَ التَّلبِیَةَ ، فَأَحَبَّ أن یُعَلِّمَهُم کَیفَ التَّلبِیَةُ .(12)
8969.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی خُطبَتِهِ یَومَ الغَدیر -: مَعاشِرَ النّاسِ ، حُجُّوا البَیتَ بِکَمالِ الدّینِ والتَّفَقُّهِ ، ولا تَنصَرِفوا عَنِ المَشاهِدِ إلّا بِتَوبَةٍ وإقلاعٍ .(13)
4 / 3
تَطهیِرُ المالِ
الکتاب
» الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَّعْلُومَتٌ فَمَن فَرَضَ فِیهِنَّ الْحَجَّ فَلَا رَفَثَ وَلَا فُسُوقَ وَلَا جِدَالَ فِى الْحَجِّ وَمَا تَفْعَلُواْ مِنْ خَیْرٍ یَعْلَمْهُ اللَّهُ وَتَزَوَّدُواْ فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ یَأُوْلِى الْأَلْبَبِ » .(14)
» یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُحِلُّواْ شَعَئِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْىَ وَلَا الْقَلَئِدَ وَلَا ءَآمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَ نًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَئانُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى الْاءِثْمِ وَالْعُدْوَ نِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ » .(15)
8968.امام صادق علیه السلام : پیامبر صلى الله علیه و آله از این رو در بَیداء لبّیک گفت که مردم ، لبّیک گویى را نمى دانستند و او دوست داشت که چگونگىِ لبّیک گویى [و اعمال مربوط به آن]را به آنان بیاموزد.
8969.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در خطبه روز غدیر -: اى مردم! با دین و دین شناسىِ کامل، به حجّ خانه خدا بروید و از جایگاه ها [ى مربوط به حج] باز نگردید، مگر با توبه و دست برداشتن [از گناهان] .
4 / 3
پاک کردن مال از حرام
قرآن
«حج ، در ماه هاى معیّنى است. پس هر کس در این [ماه]ها، حج را [بر خود]واجب گردانَد، [بداند که]در اثناى حج، هم بسترى و گناه و جدال [روا]نیست، و هر کار نیکى انجام مى دهید، خدا آن را مى داند. و براى خود، توشه برگیرید که در حقیقت، بهترین توشه، پرهیزگارى است و اى خردمندان! از منْ پروا کنید» .
«اى کسانى که ایمان آورده اید! حرمت شعائر خدا، و ماه حرام، و قربانى بى نشان، و قربانى هاى گردنبنددار، و راهیان بیت الحرام را – که فضل و خشنودى پروردگار خود را مى طلبند – نگه دارید. و چون از احرام بیرون آمدید، [مى توانید]شکار کنید. و البتّه نباید کینه توزىِ گروهى که شما را از مسجد الحرام باز داشتند، شما را به سرکشى وا دارد. و در نیکوکارى و پرهیزگارى، با یکدیگر همکارى کنید، و در گناه و سرکشى، دستْ یار هم نشوید. و از خدا پروا کنید که خدا ، سختْ کیفر است» .
الحدیث
8970.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن تَجَهَّزَ وفی جِهازِهِ عَلَمٌ حَرامٌ لَم یَقبَلِ اللّه ُ مِنهُ الحَجَّ .(16)
8971.عنه صلى الله علیه و آله : إذا حَجَّ الرَّجُلُ بِمالٍ مِن غَیرِ حِلِّهِ فَقالَ : «لَبَّیکَ اللّهُمَّ لَبَّیکَ» قالَ اللّه ُ : لا لَبَّیکَ ولا سَعدَیکَ ، هذا مَردودٌ عَلَیکَ .(17)
8972.عنه صلى الله علیه و آله : إذا خَرَجَ الرَّجُلُ حاجًّا بِنَفَقَةٍ طَیِّبَةٍ، ووَضَعَ رِجلَهُ فِی الغَرزِ(18) فَنادى: لَبَّیکَ اللّهُمَّ لَبَّیکَ ، ناداهُ مُنادٍ مِنَ السَّماءِ : لَبَّیکَ وسَعدَیکَ ، زادُکَ حَلالٌ ، وراحِلَتُکَ حَلالٌ ، وحَجُّکَ مَبرورٌ غَیرُ مَأزورٍ . وإذا خَرَجَ بِالنَّفَقَةِ الخَبیثَةِ فَوَضَعَ رِجلَهُ فِی الغَرزِ ، فَنادى : لَبَّیکَ ، ناداهُ مُنادٍ مِنَ السَّماءِ : لا لَبَّیکَ ولاسَعدَیکَ، زادُکَ حَرامٌ، ونَفَقَتُکَ حَرامٌ، وحَجُّکَ مَأزورٌ غَیرُ مَبرورٍ .(19)
4 / 4
التَّزَوُّدُ مِن أطیَبِ الزّادِ
8973.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن نَفَقَةٍ أحَبُّ إلَى اللّه ِ عز و جل مِن نَفَقَةِ قَصدٍ ، ویُبغِضُ الإِسرافَ إلّا فِی الحَجِّ والعُمرَةِ ، فَرَحِمَ اللّه ُ مُؤمِنًا کَسَبَ طَیِّبًا ، وأنفَقَ مِن قَصدٍ ، أو قَدَّمَ فَضلا ً .(20)
حدیث
8970.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس خود را براى سفر [ِ- خانه خدا] آماده سازد و در وسایلش [حتّى]پرچم حرامى باشد ، خداوندْ حجّش را نمى پذیرد .
8971.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه کسى با مال غیر حلال به حج رود ، چون «لبّیک اللّهمّ لبّیک» بگوید ، خداوند مى فرماید : «لا لبّیک و لا سَعْدَیک! [چه لبّیکى؟!] . این ، به خودت بر مى گردد» .
8972.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه کسى با خرجىِ پاک، براى حج بیرون آید و پا در رکاب نهد و بگوید: «لبّیک اللّهم لبّیک»، ندا دهنده اى از آسمان ، او را ندا دهد: «لبّیک و سعدیک! توشه ات حلال و مرکبت حلال، و حجّ تو پذیرفته است و تو بدون گناهى». و اگر با خرجىِ ناپاکْ بیرون آید و پا در رکاب نهد و لبّیک گوید، ندا دهنده اى از آسمان ندایش مى دهد: «لا لبّیک و لا سَعْدَیک! ره توشه ات حرام، خرجى ات حرام، و حجّ تو گناه آلود و نامقبول است».
4 / 4
تهیه ره توشه از پاکیزه ترین ها
8973.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ خرجى اى نزد خداوند عز و جل ، محبوب تر از میانه خرجى نیست. خداوند ، از اسرافْ نفرت دارد ، مگر در حج و عمره . پس رحمت خدا بر مؤمنى که مال پاکیزه به دست آورد و با میانه روى خرج کند ، یا احسانى را پیش فرستد !
8974.عنه صلى الله علیه و آله : کُلُّ نَعیمٍ مَسؤولٌ عَنهُ صاحِبُهُ ، إلّا ما کانَ فی غَزوٍ أو حَجٍّ .(21)
4 / 5
إطعامُ الطَّعامِ وَطِیبُ الکَلامِ
8975.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – لَمّا سُئِلَ ما بِرُّ الحَجِّ ؟ -: إطعامُ الطَّعامِ وطیبُ الکَلامِ .(22)
4 / 6
التَّعجیلُ فی الرُّجُوعِ بَعدَ قَضاءِ المَناسِکِ
8976.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا قَضى أحَدُکُم حَجَّهُ فَلیُعَجِّلِ الرِّحلَةَ إلى أهلِهِ ، فَإِنَّهُ أعظَمُ لِأَجرِهِ .(23)
8977.عنه صلى الله علیه و آله – حَولَ سُکنى مَکَّةَ -: ثَلاثٌ لِلمُهاجِرِ بَعدَ الصَّدَرِ .(24)
8978.عنه صلى الله علیه و آله : یُقیمُ المُهاجِرُ بِمَکَّةَ بَعدَ قَضاءِ نُسُکِهِ ثَلاثًا .(25)
4 / 7
تَرکُ ما کانَ عَلَیهِ مِنَ الذُّنُوبِ
8979.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : آیَةُ قَبولِ الحَجِّ تَرکُ ما کانَ عَلَیهِ العَبدُ مُقیمًا مِنَ الذُّنوبِ .(25)
8980.عنه صلى الله علیه و آله : مِن عَلامَةِ قَبولِ الحَجِّ إذا رَجَعَ الرَّجُلُ عَمّا کانَ عَلَیهِ مِنَ المَعاصی ، هذا عَلامَةُ قَبولِ الحَجِّ . وإن رَجَعَ مِنَ الحَجِّ ثُمَّ انهَمَکَ فیما کانَ مِن زِناءٍ أو خِیانَةٍ أو مَعصِیَةٍ فَقَد رُدَّ عَلَیهِ حَجُّهُ .(26)
8974.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از هر صاحب نعمتى، نسبت به آن نعمت ، سؤال خواهد شد [که چگونه خرج کرده است]، مگر آنچه براى جهاد یا حج ، مصرف شود .
4 / 5
اطعام کردن و سخن پاکیزه گفتن
8975.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در پاسخ این سؤال که: نیکىِ حج، چیست؟ -: اطعامِ دیگران و سخنِ پاکیزه گفتن .
4 / 6
زود برگشتن ، بعد از گزاردن حج
8976.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه یکى از شما حجّ خود را انجام داد ، زود به سوى خانواده اش باز گردد ؛ چرا که این کار ، پاداش او را بیشتر مى کند .
8977.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – درباره مدّت ماندن در مکّه -: بعد از رفتن مردم ، براى مهاجر ، سه روز [فرصت ، باقى] است .
8978.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مهاجر ، پس از انجام دادن مراسم حجّ خود ، سه روز [در مکّه] مى مانَد .
4 / 7
وا نهادن گناهان
8979.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نشانه قبولى حج ، آن است که بنده ، گناهانى را که مرتکب مى شده است ، ترک کند .
8980.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از نشانه هاى قبولىِ حج، آن است که فرد ، از گناهانى که انجام مى داده است ، برگردد . این، نشانه قبولى حجّ است . و اگر از حج باز گردد ، ولى همچنان در لجنزار زنا یا خیانت یا معصیت فرو رود ، حجّ او به خودش برگردانده مى شود .
4 / 8
زِیارَةُ الحاجِّ
8981.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا لَقیتَ الحاجَّ فَسَلِّم عَلَیهِ وصافِحهُ ومُرهُ أن یَستَغفِرَ لَکَ قَبلَ أن یَدخُلَ بَیتَهُ ، فَإِنَّهُ مَغفورٌ لَهُ .(27)
4 / 8
دیدار با حج گزار
8981.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه حج گزارى را دیدار کردى ، به او سلام بده و با او مُصافحه کن و بخواه که پیش از آن که وارد خانه اش شود ، براى تو آمرزش بخواهد ؛ زیرا خود او آمرزیده است .
1) تهذیب الأحکام : ج 5 ص 462 ح 1613 عن محمّد بن جعفر عن أبیه علیه السلام.
2) تاریخ بغداد : ج 10 ص 296 عن أنس بن مالک وراجع: عوالی اللآلی : ج 4 ص 29 ح 97.
3) الرَّثُّ : الخَلَق البالی من کلّ شیء ، تقول : ثوبٌ رثٌّ ، وحبلٌ رثٌّ (لسان العرب : ج 2 ص 151).
4) القطیفة : کساء له خمل (لسان العرب: ج 9 ص 286).
5) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 965 ح 2890.
6) المحاسن : ج 1 ص 170 ح 259 عن إسماعیل بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام.
7) البقرة : 128.
8) تاریخ دمشق : ج 26 ص 211 عن أبی سعید.
9) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 632 ح 1693.
10) اخبار مکّة للفاکهی : ج 4 ص 264 ح 2590.
11) إرشاد القلوب : ص 328 ، بحار الأنوار : ج 28 ص 95 ح 3 وج 37 ص 115 وج 21 ص 378.
12) الکافی : ج 4 ص 334 ح 12 عن عبداللّه بن سنان.
13) الاحتجاج : ج 1 ص 156 ح 32 عن علقمة عن الإمام الباقر علیه السلام.
14) البقرة : 197.
15) المائدة : 2.
16) المحاسن : ج 1 ص 170 ح 259 عن إسماعیل بن مسلم عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام.
17) الفردوس : ج 1 ص 295 ح 1166 عن عمر بن الخطّاب ؛ کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 317 ح 2557 نحوه.
18) الغَرْز : رِکابُ کُورِ الجمل إذا کان من جلدٍ أو خشب ، وقیل : هو الکور مطلقًا ، مثل الرکاب للسَّرج (النهایة : ج 3 ص 359).
19) المعجم الأوسط : ج 5 ص 251 ح 5228 عن أبی هریرة.
20) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 167 ح 3621 عن ابن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام.
21) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 221 ح 2231.
22) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 658 ح 1778 عن جابر بن عبد اللّه.
23) سنن الدارقطنی : ج 2 ص 300 ح 289 عن عائشة.
24) صحیح البخاری : ج 3 ص 1431 ح 3718 عن العلاء بن الحضرمیّ.
25) صحیح مسلم : ج 2 ص 985 ح 1352 عن العلاء بن الحضرمیّ.
26) الجعفریّات : ص 66 عن إسماعیل عن أبیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
27) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 351 ح 5371 عن عبد اللّه بن عمر.
