15 / 1
فَضلُ لَیلَةِ العِید
8785.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَسُحُّ اللّه ُ عز و جل مِنَ الخَیرِ فی أربَعِ لَیالٍ سَحّا : لَیلَةِ الأَضحى ، وَالفِطرِ… .(1)
8786.الکافی عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یُقبِلُ بِوَجهِهِ إلَى النّاسِ فَیَقولُ : یا مَعشَرَ النّاسِ ، إذا طَلَعَ هِلالُ شهَرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ و … حَتّى إذا طَلَعَ هِلالُ شَوّالٍ نُودِیَالمُؤمِنونَ: أنِ اغدوا إلى جَوائِزِکُم فَهُوَ یَومُ الجائِزَةِ . ثُمَّ قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : أما وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، ما هِیَ بِجائِزَةِ الدَّنانیرِ ولَا الدَّراهِمِ .(2)
تعلیق
قالَ الشیخُ المفیدُ قدس سره : أوَّلُ لَیلَةٍ مِنهُ [شَهرِ شَوّالٍ] فیها غُسلٌ عِندَ وجُوبِ(3) الشَّمسِ ، کَما ذَکَرنا ذلِکَ فی أوَّلِ لَیلَةٍ مِن شَهرِرَمَضانَ ، وفیها دُعاءُ الِاستِهلالِ وهُوَ عِندَ رُؤیَةِ الهِلالِ ، وفیهَا ابتِداءُ التَّکبیرِ عِندَ الفَراغِ مِن فَرضِ المَغرِبِ ،وَانتِهاؤُهُ عِندَ الفَراغِ مِن صَلاةِ العیدِ مِن یَومِ الفِطرِ ، فَیَکونُ ذلِکَ فی عَقِبِ أربَعِ صَلَواتٍ … . وتَطابَقَتِ الآثارُ عَن أئِمَّةِ الهُدى علیهم السلام بِالحَثِّ عَلَى القِیامِ فی هذِهِ اللَّیلَةِ ، وَالاِنتِصابِ لِلمَسأَلَةِ وَالِاستغفارِ وَالدُّعاءِ .(4)
15 / 1
فضیلت شب عید
8785.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند، در چهار شب، پیوسته خیر فرو مى ریزد: شب عید قربان و عید فطر… .
8786.الکافی – به نقل از جابر -: امام باقر علیه السلام فرمود : «پیامبر خدا ، به مردم رو مى کرد و مى فرمود: اى مردم! چون هلال ماه رمضان بر آید ، شیطان هاى سرکش به بند کشیده مى شوند و… تا آن گاه که هلال ماه شوّال بر آید ، به مؤمنان ندا داده مى شود: صبحگاهان به سوى جایزه هاى خویش بشتابید که امروز ، روز جایزه است » . سپس امام باقر علیه السلام فرمود: «سوگند به آن که جانم به دست اوست ، آن جایزه ، دینار و درهم نیست» .
یاد داشت:
شیخ مفید رحمه الله مى گوید : در شب اوّل ماه شوّال ، هنگام غروب خورشید ، غسل [، مستحب]است ، همان گونه که این را در شب اوّل ماه رمضان گفتیم. در این شب ، دعاى استهلال ، هنگام دیدن هلال ماه [، مستحب] است. نیز در این شب ، آغاز تکبیر پس از فراغت از نماز مغرب است و پایان آن ، فراغت از نماز عید در روز عید فطر. پس ، این تکبیرها ، پس از چهار نماز گفته مى شود… . احادیث امامان هدایتگر علیهم السلام همگى بر عبادت و نماز و پرداختن به درخواست از خدا و استغفار و توبه در این شب ، تأکید دارند .
15 / 2
آدابُ لَیلَةِ العِید
أ – صَلاةُ رَکعَتَینِ
8787.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن صَلّى لَیلَةَ الفِطرِ رَکعَتَینِ یَقرَأُ فی أوَّلِ رَکعَةٍ مِنهُمَا : «الحَمدَ» ، و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » ألفَ مَرَّةٍ ، وفِی الرَّکعَةِ الثّانِیَةِ : «الحَمدَ» ، و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » مَرَّةً واحِدَةً ، لَم یَسأَلِ اللّه َ تَعالى شَیئا إلّا أعطاهُ اللّه ُ إیّاهُ .(5)
ب – صَلاةُ سِتِّ رَکَعاتٍ
8788.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن صَلّى لَیلَةِ العیدِ سِتَّ رَکَعاتٍ ، یَقرَأُ فی کُلِّ رَکعَةٍ خَمسَ مَرّاتٍ «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » ، إلّا شُفِّعَ فی أهلِ بَیتِهِ کُلِّهِم وإن کانوا قَد وَجَبَت لَهُمُ النّارُ .(6)
ج – صَلاةُ عَشرِ رَکَعاتٍ
8789.ثواب الأعمال : عَن عَبدِ اللّه ِ بنِ مَسعودٍ عَنِ النَّبی صلى الله علیه و آله عَن جِبرائیلَ عَن إسرافیلَ عَن ربِّهِ تَبارَکَ وتَعالى أ نَّهُ قالَ : مَن صَلّى لَیلَةَ الفِطرِ عَشرَ رَکَعاتٍ ، یَقرَأُ فی کُلِّ رَکعَةٍ بِ «فاتِحةِ الکِتابِ» ، و «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » عَشرَ مَرّاتٍ ، ویَقولُ فی رُکوعِهِ وسُجودِهِ : «سُبحانَ اللّه ِ وَالحَمدُ للّه ِِ ولا إلهَ إلَا اللّه ُ وَاللّه ُ أکبَرُ» ، ثُمَّ یَتَشَهَّدُ ویُسَلِّمُ بَینَ کُلِّ رَکعَتَینِ ؛ فَإِذا فَرَغَ مِنها قالَ ألفَ مَرَّةٍ : «أستَغفِرُ اللّه َ وأتوبُ إلَیهِ» ، ثُمَّ یَسجُدُ ویَقولُ فی سُجودِهِ : یا حَیُّ یا قَیّومُ یا ذَا الجَلالِ وَالإِکرامِ ، یا رَحمانَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ورَحیمَهُما ، یا أکرَمَ الأَکرَمینَ یا أرحَمَ الرّاحِمینَ ، یاإلهَ الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ ، اغفِر لی ذُنوبی وتَقَبَّل صَومی وصَلاتی وقِیامی . قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نَبِیّا إنَّهُ لا یَرفَعُ رَأسَهُ مِنَ السُّجودِ حَتّى یَغفِرَ اللّه ُ لَهُ ویَتَقَبَّلَ مِنهُ شَهرَ رَمَضانَ ، ویَتَجاوَزَ عَن ذُنوبِهِ .(7)
15 / 2
آداب شب عید
الف – دو رکعت نماز
8787.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در شب عید فطر ، دو رکعت نماز بخواند (در رکعت اوّل ، «حمد» و هزار بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » و در رکعت دوم ، «حمد» و یک بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » ) ، از خداى متعال چیزى درخواست نمى کند ، مگر آن که خداوند به او عطا مى کند.
ب – شش رکعت نماز
8788.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که شب عید ، شش رکعت نماز بخواند (در هر رکعت: پنج بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » ) ، شفاعت او را درباره همه خانواده اش مى پذیرند ، هر چند اهل آتش شده باشند.
ج – ده رکعت نماز
8789.ثواب الأعمال: از عبد اللّه بن مسعود ، به نقل از پیامبر صلى الله علیه و آله ، از جبرئیل ، از اسرافیل علیهماالسلام ، از پروردگار متعال چنین روایت شده که فرموده است: «هر کس شب عید فطر،(8) ده رکعت نماز بخواند (در هر رکعت: سوره فاتحه و ده بار سوره «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » ) و در رکوع و سجودش بگوید: سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلّا اللّه و اللّه أکبر ، سپس در بین هر دو رکعت ، تشهّد و سلام بگوید و چون از آنها فراغت یافت ، هزار بار بگوید: أستَغْفِرُ اللّه َ وَ أتُوبُ إلیه ، سپس سجده کند و در سجده اش بگوید: اى زنده پا بر جاى ، اى صاحب شُکوه و بزرگوارى ، اى بخشنده و مهربان در دنیا و آخرت ، اى گرامى ترینِ گرامى تران ، اى مهربان ترینِ مهربانان ، اى معبود اوّلین و آخرین! گناهان مرا بیامرز و روزه و نماز و عبادتم را بپذیر [، او را چنین و چنان ، پاداش مى دهم]» . پیامبر خدا فرمود : «سوگند به آن که مرا به حق به پیامبرى برانگیخت ، سرش را از سجده بر نمى دارد تا آن که خداوند ، او را مى آمرزد و ماه رمضان را از او مى پذیرد و از گناهانش در مى گذرد» .
د – الإِحیاء
8790.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أحیا لَیلَةَ العیدِ لَم یَمُت قَلبُهُ یَومَ تَموتُ القُلوبُ .(9)
8791.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قامَ لَیلَتَیِ العیدَینِ مُحتَسِبا للّه ِ، لَم یَمُت قَلبُهُ یَومَ تَموتُ القُلوبُ .(10)
15 / 3
فَضلُ یَومِ العِید
8792.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : قَدِمتُ المَدینَةَ ولِأهلِ المَدینَةِ یَومانِ یَلعَبونَ فیهِما فیالجاهِلِیَّةِ ، وإنَّ اللّه َ قَد أبدَلَکُم بِهِما خَیرا مِنهُما : یَومَ الفِطرِ ، ویَومَ النَّحرِ .(11)
د – شب زنده دارى
8790.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که شبِ عید را زنده بدارد ، در آن روز که دل ها مى میرند ، دل او نمى میرد.
8791.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس دو شب عید (فطر و قربان) را به خاطر پاداش خدا به عبادت بپردازد ، در آن روز که دل ها مى میرند ، دلِ او نمى میرد.
15 / 3
فضیلت روز عید
8792.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : من وارد مدینه شدم، در حالى که اهالى این شهر از زمان جاهلیت، دو روز داشتند که در آن به بازى [و تفریح] مى پرداختند؛ ولى خداوند به جاى آن دو روز، دو روز بهتر به شما داد : روز فطر و روز قربان.
8793.الکافی عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام : قالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : «إذا کانَ أوَّلُ یَومٍ مِن شَوّالٍ نادى مُنادٍ : أیُّهَا المُؤمِنونَ ، اُغدوا إلى جَوائِزِکُم» . ثُمَّ قالَ : یا جابِرُ جَوائِزُ اللّه ِ لَیسَت بِجَوائِزِ هؤُلاءِ المُلوکِ ، ثُمَّ قالَ : هُوَ یَومُ الجَوائِزِ .(12)
8794.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ المَلائِکَةَ یَقومونَ یَومَ العیدِ عَلى أفواهِ السِّکَّةِ ، ویَقولونَ : اُغدوا إلى رَبٍّ کَریمٍ یُعطِی الجَزیلَ ویَغفِرُ العَظیمَ .(13)
8795.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ یَومُ الفِطرِ وَقَفَتِ المَلائِکَةُ عَلى أبوابِ الطُّرُقِ فَنادَوا : «اُغدوا یا مَعشَرَ المُسلِمینَ إلى رَبٍّ کَریمٍ ، یَمُنُّ بِالخَیرِ ، ثُمَّ یُثیبُ عَلیهِ الجَزیلَ ، ولَقَد اُمِرتُم بِقِیامِ اللَّیلِ فَقُمتُم ، واُمِرتُم بِصِیامِ النَّهارِ فَصُمتُم وأطَعتُم رَبَّکُم ؛ فَاقبِضوا جَوائِزَکُم» . فَإِذا صَلَّوا نادى مُنادٍ : «ألا إنَّ رَبَّکُم قَد غَفَرَ لَکُم ، فَارجِعوا راشِدینَ إلى رِحالِکُم فَهُوَ یَومُ الجائِزَةِ ، ویُسمّى ذلِکَ الیَومُ فِی السَّماءِ یَومَ الجائِزَةِ» .(14)
8796.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ لَیلَةُ القَدرِ نَزَلَ جِبریلُ علیه السلام فی کُبکُبَةٍ مِنَ المَلائِکَةِ یُصَلّونَ عَلى کُلِّ عَبدٍ قائِمٍ أو قاعِدٍ یَذکُرُ اللّه َ عز و جل فَإِذا کانَ یَومُ عیدِهِم – یَعنی یومَ فِطرِهِم – باهى بِهِم مَلائِکَتَهُ ، فَقالَ : یا مَلائِکَتی ، ما جَزاءُ أجیرٍ وَفّى عَمَلَهُ؟ قالوا : رَبَّنا جَزاؤُهُ أن یُؤتى أجرَهُ . قالَ : یا مَلائِکَتی ، عَبیدی وإمائی قَضَوا فَریضَتی عَلَیهِم ثُمَّ خَرَجوا یَعِجّونَ إلَیَّ بِالدُّعاءِ ، وعِزَّتی وجَلالی وکَرَمی وعُلُوّی وَارتِفاعِ مَکانی لاُجیبَنَّهُم . فَیَقولُ : اِرجِعوا فَقَد غَفَرتُ لَکُم ، وبَدَّلتُ سَیِّئاتِکُم حَسَناتٍ . فَیَرجِعونَ مَغفوراً لَهُم .(15)
8793.الکافى – به نقل از جابر -: امام باقر علیه السلام فرمود : «پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: چون روز اوّل ماه شوّال شود ، منادى ندا مى دهد: اى مؤمنان! صبحگاهان ، به سوى جایزه هایتان بشتابید » . [امام باقر علیه السلام] سپس فرمود: «اى جابر! جایزه هاى خدا ، جوایز این پادشاهان نیستند . آن روز ، روزِ جایزه هاست» .
8794.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : فرشتگان ، روز عید ، بر سرِ کوچه ها و گذرها مى ایستند و مى گویند: «بشتابید به سوى پروردگار کریم که عطاى بسیار مى دهد و [گناه]بزرگ را مى آمرزد» .
8795.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون روز عید فطر شود ، فرشتگان بر سرِ راه ها مى ایستند و ندا مى دهند: «اى گروه مسلمانان! بشتابید به سوى پروردگار بزرگوار ، که با [دادن توفیقِ]نیکوکارى ، [بر شما] منّت مى نهد و سپس پاداش فراوان بر آن مى دهد. شما را فرمان دادند که شب به عبادت بپردازید ، که عبادت کردید. شما را به روزه فرمان دادند ، که گرفتید و پروردگارتان را فرمان بُردارى کردید. پس جایزه هایتان را دریافت کنید» . پس چون نماز [عید] بخوانند ، منادى ندا مى دهد : «آگاه باشید که پروردگارتان شما را آمرزید. پس کامیاب به خانه هاى خود برگردید که امروز ، روز جایزه است و این روز را در آسمان ، روز جایزه مى نامند» .
8796.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون شب قدر شود ، جبرئیل علیه السلام با انبوهى از فرشتگانْ فرود مى آید ، در حالى که بر هر بنده ایستاده یا نشسته اى که ذکر خدا مى گوید ، درود مى فرستند. پس چون عید فطرِ آنان ، فرا مى رسد ، خداوند به آنان بر فرشتگانش مباهات مى کند و مى فرماید : «اى فرشتگان من! پاداش اجیرى که کار خود را کامل انجام داده ، چیست؟» . مى گویند : پروردگارا! پاداش او ، آن است که مزدش داده شود . مى فرماید : «اى فرشتگان من! بندگان من (از زن و مرد) ، واجبِ مرا انجام دادند. سپس براى دعا و نالیدن ، بیرون رفتند. به عزّت و جلال و بزرگوارى و والایى و بلندمرتبگىِ خودم ، دعایشان را مستجاب مى کنم» . سپس مى فرماید: «باز گردید ، که شما را آمرزیدم و بدى هاى شما را به خوبى تبدیل کردم». پس در حالى که آمرزیده شده اند، بر مى گردند .
15 / 4
مایَنبَغی قَبلَ الخُروجِ إلى الصَّلاةِ
أ – الغُسل
8797.سنن ابن ماجة عن الفاکه بن سعد : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَغتَسِلُ یَومَ الفِطرِ ، ویَومَ النَّحرِ ، ویَومَ عَرَفَةَ .(16)
ب – الإِفطار
8798.الإمام علیّ علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا أرادَ أن یَخرُجَ إلَى المُصَلّى یَومَ الفِطرِ ، کانَ یُفطِرُ عَلى تَمَراتٍ أو زَبیباتٍ .(17)
8799.سنن الترمذی عن أنس : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله کانَ یُفطِرُ عَلى تَمَراتٍ یَومَ الفِطرِ قَبلَ أن یَخرُجَ إلَى المُصَلّى .(18)
8800.سنن الترمذی عن بریدة : کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله لا یَخرُجُ یَومَ الفِطرِ حَتّى یَطعَمَ ، ولا یَطعَمُ یَومَ الأَضحى حَتّى یُصَلِّیَ .(19)
15 / 4
آنچه پیش از رفتن به سوى نماز ، شایسته است
الف – غسل
8797.سنن ابن ماجة – به نقل از فاکه بن سعد -: پیامبر خدا ، روز عید فطر ، روز عید قربان و روز عرفه ، غسل مى کرد .
ب – غذا خوردن
8798.امام على علیه السلام : پیامبر خدا ، هر گاه مى خواست در روز عید فطر به مصلّا برود ، چند خرما یا کشمش مى خورد.
8799.سنن الترمذى – به نقل از اَنَس -: [پیامبر صلى الله علیه و آله] روز عید فطر ، پیش از آن که براى نماز به مصلّا برود ، چند خرما مى خورد.
8800.سنن الترمذى – به نقل از بُرَیده -: روز عید فطر ، پیامبر صلى الله علیه و آله [براى نماز] بیرون نمى رفت ، تا آن که چیزى مى خورْد و روز عید قربان ، چیزى نمى خورد ، تا آن که نماز عید را مى خوانْد.
8801.المعجم الکبیر عن جابر بن سمرة : کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله لا یَغدو یَومَ الفِطرِ حَتّى یَأکُلَ سَبعَ تَمراتٍ .(20)
8802.صحیح البخاری عن أنس : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لا یَغدو یَومَ الفِطرِ حَتّى یَأکُلَ تَمَراتٍ … ویَأکُلُهُنَّ وَترا .(21)
8803.المستدرک على الصحیحین عن أنس : ما خَرَجَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَومَ فِطرٍ حَتّى یَأکُلَ تَمَراتٍ ثَلاثا أو خَمسا أو سَبعا ، أو أقَلَّ مِن ذلِکَ ، أو أکثَرَ مِن ذلِکَ وَترا .(22)
ج – إخراجُ الزَّکاةِ
8804.السنن الکبرى عن عمرو بن عوف المزنی : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله سُئِلَ عَن قَولِهِ «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّى – وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّى»(23) قالَ : «هِیَ زَکاةُ الفِطرِ» .(24)
8805.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لایَزالُ صِیامُ العَبدِ مُعَلَّقا بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ حَتّى تُؤَدِّیَ زَکاةَ فِطرِهِ.(25)
8806.سنن الترمذی عن ابن عمر : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَأمُرُ بِإِخراجِ الزَّکاةِ قَبلَ الغُدُوِّ لِلصَّلاةِ یَومَ الفِطرِ .(26)
8807.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أدّوا صاعا مِن قَمحٍ أو صاعا مِن بُرٍّ عَن کُلِّ اثنَینِ صَغیرٍ أو کبیرٍ ، ذَکَرٍ أو اُنثى ، حَرٍّ أو مَملوکٍ ، غَنِیٍّ أو فَقیرٍ ، أمّا غَنِیُّکُم فَیُزَکّیهِ اللّه ُ ، وأمّا فَقیرُکُم فَیُرَدُّ عَلَیهِ أکثَرُ مِمّا یُعطی .(27)
8801.المعجم الکبیر – به نقل از جابر بن سَمُره -: پیامبر خدا ، صبح روز عید فطر ، بیرون نمى رفت ، تا آن که هفت دانه خرما مى خورد.
8802.صحیح البخارى – به نقل از اَنَس -: پیامبر خدا ، روز عید فطر بیرون نمى رفت ، تا آن که چند خرما مى خورْد… و به شمارِ فرد (نه جفت) خرما مى خورْد.
8803.المستدرک على الصحیحین – به نقل از اَنَس -: پیامبر خدا ، هرگز روز عید فطر بیرون نمى رفت ، مگر آن که سه یا پنج یا هفت خرما یا کمتر و بیشتر از آن (به تعداد فرد) مى خورْد .
ج – پرداخت زکات
8804.السنن الکبرى – به نقل از عمرو بن عوف مزنى -: از پیامبر خدا ، درباره این آیه: » رستگار شد کسى که زکات داد و نام پروردگارش را یاد کرد ، پس نماز خواند» پرسیدند . فرمود: «آن ، زکات فطره است».
8805.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه بنده ، همواره بین آسمان و زمین ، آویخته است ، تا آن که زکات فطره اش را بپردازد.
8806.سنن الترمذى – به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا ، دستور مى داد که زکات را پیش از رفتن براى نماز روز عید فطر ، بدهند.
8807.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : براى هر دو نفر ، یک صاع(28) گندم پوست دار یا یک صاع گندم پوست کَنْده بدهید ، کوچک باشد یا بزرگ ، مرد باشد یا زن ، آزاد باشد یا برده ، توانگر باشد یا نیازمند. خداوند ، توانگرتان را پاک مى سازد و به نیازمندتان ، بیش از آنچه مى دهد ، برگردانده مى شود .
8808.صحیح مسلم عن ابن عمر : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَرَضَ زَکاةَ الفِطرِ مِن رَمَضانَ عَلَى النّاسِ صاعا مِن تَمرٍ ، أو صاعا مِن شَعیرٍ ، عَلى کُلِّ حُرٍّ أو عَبدٍ ، ذَکَرٍ أو اُنثى مِنَ المُسلِمینَ .(29)
8809.سنن أبی داوود عن ابن عبّاس : فَرَضَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله زَکاةَ الفِطرِ طُهرَةً لِلصّائِمِ مِنَ اللَّغوِ وَالرَّفَثِ ، وطُعمَةً لِلمَساکینِ ، مَن أدّاها قَبلَ الصَّلاةِ فَهِیَ زَکاةٌ مَقبولَةٌ ، ومَن أدّاها بَعدَ الصَّلاةِ فَهِیَ صَدَقَةٌ مِنَ الصَّدَقاتِ .(30)
15 / 5
ما یَنبَغی فِی الخُروجِ إلَى الصَّلاةِ
أ – الخُروجُ بَعدَ طُلوعِ الشَّمسِ
8810.الإمام الصادق علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَخرُجُ بَعدَ طُلوعِ الشَّمسِ .(31)
ب – رَفعُ الصَّوتِ بِالتَّهلیلِ وَالتَّکبیرِ
8811.شعب الإیمان عن ابن عمر : کانَ صلى الله علیه و آله یَخرُجُ فِی العیدَینِ رافِعا صَوتَهُ بِالتَّهلیلِ وَالتَّکبیرِ .(32)
8812.سنن الدارقطنی عن ابن عمر : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یُکَبِّرُ یَومَ الفِطرِ مِن حینِ یَخرُجُ مِن بَیتِهِ حَتّى یَأتِیَ المُصَلّى .(33)
8808.صحیح مسلم – به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا ، زکات فطره رمضان را به اندازه یک صاع از خرما ، یا یک صاع از جو ، بر مردم مسلمانْ واجب کرد ، چه آزاد باشند و چه برده ، چه مرد باشند و چه زن .
8809.سنن أبى داوود – به نقل از ابن عبّاس -: پیامبر خدا ، زکات فطره را واجب کرد تا روزه دار را از بیهوده ها و زشتى ، پاک سازد و خوراکى براى بینوایان باشد. هر که آن را پیش از نماز بپردازد ، زکاتى پذیرفته [پرداخت کرده]است و هر که آن را پس از نماز بپردازد ، صدقه اى از صدقه هاست .
15 / 5
آنچه هنگام رفتن به سوى نماز ، شایسته است
الف – رفتن پس از طلوع آفتاب
8810.امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا ، پس از طلوع خورشید ، بیرون مى رفت.
ب – بلند گفتن تهلیل و تکبیر(34)
8811.شعب الإیمان – به نقل از ابن عمر -: پیامبر صلى الله علیه و آله در روز عید فطر و عید قربان بیرون مى آمد ، در حالى که صدایش را به تهلیل و تکبیر ، بلند مى کرد.
8812.سنن الدار قطنى – به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا ، روز عید فطر ، از لحظه اى که از خانه اش بیرون آمد تا وقتى به مصلّا مى رسید ، تکبیر مى گفت.
8813.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : زَیِّنوا أعیادَکُم بِالتَّکبیرِ .(35)
8814.عنه صلى الله علیه و آله : زَیِّنوا العیدَینِ بِالتَّهلیلِ والتَّکبیرِ والتَّحمیدِ والتَّقدیسِ .(36)
8815.النهایة : کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله یَخرُجُ یَومَ الفِطرِ وَالأَضحى رافِعا صَوتَهُ بِالتَّکبیرِ .(37)
ج – المشی
8816.سنن ابن ماجة عن ابن عمر : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَخرُجُ إلَى العیدِ ماشِیا ، ویَرجِعُ ماشِیا .(38)
د – الرُّجوعُ مِن غَیرِ طَریقِ الذَّهابِ
8817.السنن الکبرى عن ابن عمر : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَخرُجُ فِی العیدَینِ – مَعَ الفَضلِ بنِ العَبّاسِ ، وعَبدِ اللّه ِ ، وَالعَبّاسِ ، وعَلِیٍّ ، وجَعفَرٍ ، وَالحَسَنِ ، وَالحُسَینِ ، واُسامَةَ بنِ زَیدٍ ، وزَیدِ بنِ حارِثَةَ ، وأیمَنَ بنِ أُمِّ أیمَنَ – رافِعا صَوتَهُ بِالتَّهلیلِ وَالتَّکبیرِ ، فَیَأخُذُ طَریقَ الحَدّادینَ حَتّى یَأتِیَ المُصَلّى ، وإذا فَرَغَ رَجَعَ عَلَى الحَذّائینَ حَتّى یَأتِیَ مَنزِلَهُ .(39)
8818.سنن الترمذی عن أبی هریرة : کانَ النَّبِیُ صلى الله علیه و آله إذا خَرَجَ یَومَ العیدِ فی طَریقٍ رَجَعَ فی غَیرِهِ .(40)
8819.الإمام علیّ علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا خَرَجَ إلَى المُصَلّى لَم یَرجِع فِی الطَّریقِ الَّذِی ابتَدَأَ بِهِ .(41)
8813.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عیدهاى خود را با گفتن «اللّه اکبر»، آذین بندید.
8814.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عید فطر و قربان را با [گفتن] «لا إله إلا اللّه » و «اللّه اکبر» و «الحمد للّه» و «سبحان اللّه «، آذین بخشید.
8815.النهایة: پیامبر صلى الله علیه و آله روز عید فطر و عید قربان بیرون مى آمد ، در حالى که صدایش را به تکبیر ، بلند مى کرد.
ج – پیاده رفتن
8816.سنن ابن ماجة – به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا ، براى نماز عید ، پیاده بیرون مى رفت و پیاده بر مى گشت .
د – بازگشت از راه دیگر
8817.السنن الکبرى – به نقل از ابن عمر -: پیامبر خدا ، در روز عید فطر و عید قربان ، همراه فضل بن عبّاس ، عبد اللّه ، عبّاس ، على ، جعفر ، حسن ، حسین ، اُسامة بن زید ، زید بن حارثه و اَیمَن (پسر اُمّ اَیمَن) بیرون مى رفت ، در حالى که صدایش را به تهلیل و تکبیر ، بلند مى کرد و از راه [بازار] آهنگران مى رفت تا به مصلّا مى رسید و چون از نماز فارغ مى شد ، از مسیر [بازار] کفشدوزان بر مى گشت تا به خانه اش برود.
8818.سنن الترمذى – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا ، روز عید ، چون از راهى بیرون مى رفت ، از راهى دیگر بر مى گشت.
8819.امام على علیه السلام : پیامبر خدا ، چون به مصلّا مى رفت ، از همان راهى که رفته بود ، بر نمى گشت .
8820.تاریخ دمشق عن عبدالرحمن بن حاطب : رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَأتِی العیدَ یَذهَبُ فی طَریقٍ ، ویَرجِعُ فی طَریقٍ آخَرَ .(42)
8821.عوالی اللآلی : کانَ صلى الله علیه و آله یَخرُجُ إلَى العیدِ مِن طَریقِ الشَّجَرَةِ ، ویَدخُلُ مِن طَریقِ المُعَرِّسِ . وکانَ صلى الله علیه و آله یَقصُدُ فِی الخُرُوجِ أبعَدَ الطَّریقَینِ،ویَقصُدُ فِی الرُّجوعِ أقرَبَهُما.(43)
15 / 6
صَلاةُ العِیدِ
أ – فَضلُها
8822.تاریخ دمشق عن جابر : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لا یَکادُ یَدَعُ أحَدا مِن أهلِهِ یَومَ عیدٍ إلّا أخرَجَهُ .(44)
8823.مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَأمُرُ بَناتِهِ ونِساءَهُ أن یَخرُجنَ فِی العیدَینِ .(45)
8824.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تعالى یَطَّلِعُ فِی العیدَینِ إلَى الأَرضِ ، فَابرُزوا مِنَ المَنازِلِ تَلحَقکُمُ الرَّحمَةُ .(46)
8825.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ یَومُ الفِطرِ وخَرَجَ النّاسُ إلَى الجَبّانَةِ اطَّلَعَ اللّه ُ عَلَیهِم ، ویَقولُ : عِبادی لی صُمتُم ولی صَلَّیتُم عودوا مَغفوراً لَکُم .(47)
8820.تاریخ دمشق – به نقل از عبد الرحمان بن حاطب -: پیامبر خدا را دیدم که هنگام رفتن براى نماز عید ، از راهى مى رفت و از راهى دیگر بر مى گشت .
8821.عوالى اللآلى : پیامبر صلى الله علیه و آله براى نماز عید ، از مسیر «شجره» بیرون مى رفت و از راه «مُعرِّس»(48) بر مى گشت . پیامبر صلى الله علیه و آله هنگام رفتن ، دورترین راه ، و هنگام بازگشت ، نزدیک ترین راه را بر مى گزید.
15 / 6
نماز عید
الف – فضیلت نماز عید
8822.تاریخ دمشق – به نقل از جابر -: پیامبر خدا ، روز عید ، هیچ یک از خانواده اش را وا نمى نهاد ، مگر آن که او را بیرون مى بُرد.
8823.مسند ابن حنبل – به نقل از ابن عبّاس -: پیامبر خدا به دختران و همسرانش دستور مى داد که روز عید فطر و عید قربان [براى نماز]بیرون بروند.
8824.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال ، در روز عید فطر و عید قربان ، به زمین ، با عنایت مى نگرد. پس از خانه ها بیرون بیایید تا رحمت به شما برسد .
8825.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون روز عید فطر شود و مردم به صحرا بیرون روند ، خداوند بر آنان مى نگرد و مى گوید: «بندگان من! براى من ، روزه گرفتید و براى من ، نماز خواندید. به خانه هایتان باز گردید که آمرزیده اید» .
ب – الصَّلاةُ فِی الصَّحراءِ أو مَکانٍ بارِزٍ
8826.الإمام الصادق علیه السلام : قیلَ لِرَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَومَ فِطرٍ أو یَومَ أضحى : لَو صَلَّیتَ فی مَسجِدِکَ . فَقالَ : إنّی لَاُحِبُّ أن أبرُزَ إلى آفاقِ السَّماءِ .(49)
8827.الإقبال عن محمّد بن الحسن بن الولید بإسناده إلى ا إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَخرُجُ حَتّى یَنظُرَ إلى آفاقِ السَّماءِ ، وقالَ : لاتُصَلَّیَنَّ یَومَئِذٍ عَلى بِساطٍ ولا بارِیَةٍ ، یَعنی : فِی العیدینِ .(50)
8828.الإمام الصادق علیه السلام : لا یُصلّى فِی العیدَینِ فِی السَّقائِفِ ولا فِی البُیوتِ ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَخرُجُ فیها حَتّى یَبرُزَ لِاُفُقِ السَّماءِ ، ویَضَعُ جَبهَتَهُ عَلَى الأَرضِ .(51)
8829.عنه عَن أبیهِ علیهماالسلام : أ نَّهُ کانَ إذا خَرَجَ یَومَ الفِطرِ وَالأَضحى أبى أن یُؤتى بِطُنفَسَةٍ یُصَلِّی عَلَیها ، یَقولُ : هذا یَومٌ کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَخرُجُ فیهِ حَتّى یَبرُزَ لِافاقِ السَّماءِ ، ثُمَّ یَضَعُ جَبهَتَهُ عَلَى الأَرضِ .(52)
ج – الصَّلاةُ بِغَیرِ أذانٍ ولا إقامَةٍ
8830.المعجم الکبیر عن أبی رافع : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله کانَ یَخرُجُ إلَى العیدَینِ ماشِیاً ، ویُصَلّی بِغَیرِ أذانٍ ولا إقامَةٍ ، ثُمَّ یَرجِعُ ماشِیاً فی طَریقٍ آخَرَ .(53)
ب – نماز گزاردن در صحرا یا جاى بدون سقف(54)
8826.امام صادق علیه السلام : یک روزِ عید فطر یا عید قربان ، به پیامبر خدا گفتند: خوب بود در مسجدِ خود ، نماز مى خواندى. فرمود: «دوست دارم که به طرف آفاق آسمان ، بیرون بیایم» .
8827.الإقبال – به نقل از محمّد بن حسن بن ولید ، به اسنادش به ا: پیامبر خدا [در عیدهاى فطر و قربانْ] بیرون مى رفت تا به آفاقِ آسمان بنگرد و فرمود: «در چنین روزى ، هرگز ، روى زیرانداز یا حصیر ، نماز نخوان». مقصود ایشان ، عید فطر و عید قربان بود.
8828.امام صادق علیه السلام : در عید فطر و عید قربان ، نماز ، زیر سایه بان ها و درونِ خانه ها خوانده نمى شود؛ چرا که پیامبر خدا در آن روزها بیرون مى رفت تا برابر افق هاى آسمان قرار بگیرد ، و پیشانى اش را بر زمین مى گذاشت.
8829.امام صادق – درباره پدرش علیهماالسلام -: چون روز عید فطر و عید قربان بیرون مى رفت ، نمى گذاشت زیراندازى را که روى آن نماز مى خواند ، بیاورند و مى فرمود: «امروز ، روزى است که پیامبر خدا بیرون مى رفت تا در برابر آفاقِ آسمان قرار بگیرد». سپس پیشانى اش را بر زمین مى نهاد.
ج – نماز گزاردن بدون اذان و اقامه
8830.المعجم الکبیر – به نقل از ابو رافع -: پیامبر صلى الله علیه و آله براى [خواندن] نماز عید فطر و عید قربان ، پیاده بیرون مى رفت و بدون اذان و اقامه ، نماز مى خواند و پیاده از راهى دیگر باز مى گشت .
1) کنز العمّال : ج 12 ص 322 ح 35215 نقلاً عن الدیلمی عن عائشة.
2) الکافی : ج 4 ص 67 ح 6 وص 168 ح 3 نحوه ، بحار الأنوار : ج 96 ص 360 ح 27 ؛ تاریخ دمشق : ج 51 ص 186 ح 10845 نحوه.
3) وجبت الشمس : إذا غابت وغَربَت (مجمع البحرین : ج 3 ص 1907).
4) مسارّ الشیعة : ص 29.
5) تهذیب الأحکام : ج 3 ص 71 ح 228 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 91 ص 120 ح 8.
6) الإقبال : ج 1 ص 459.
7) ثواب الأعمال : ص 100 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 91 ص 130 ح 31 و ج 98 ص 73 ح 1.
8) این روایت در ثواب الأعمال ، المزار الکبیر و الإقبال در مورد اعمال شب عید فطر ذکر شده؛ ولى در فضائل الأشهر الثلاثة و جایى دیگر از الإقبال ، در اعمال شب آخر ماه رمضان آمده است. ظاهرا مخصوص شب عید فطر است؛ ولى مانعى ندارد که در یکى از دو شب یا در هر دو شب انجام شود ، آن گونه که از الإقبال بر مى آید.
9) ثواب الأعمال : ص 101 ح 1 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 91 ص 132 ح 32 ؛ المعجم الأوسط : ج 1 ص 57 ح 159 عن عبادة بن الصامت وفیه «من صلّى لیلة الفطر والأضحى » بدل «من أحیا لیلة العید».
10) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 567 ح 1782 عن أبی اُمامة.
11) کنز العمّال : ج 8 ص 547 ح 24102 نقلاً عن السنن الکبرى عن أنس.
12) الکافی : ج 4 ص 168 ح 3 و ص 68 ح 6 نحوه.
13) مستدرک الوسائل : ج 6 ص 154 ح 6678 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
14) المعجم الکبیر : ج 1 ص 226 ح 617 عن أوس الأنصاری.
15) شعب الإیمان : ج 3 ص 343 ح 3717 عن أنس وراجع: بحار الأنوار : ج 96 ص 351 ح 22.
16) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 417 ح 1316 و 1315 عن ابن عبّاس.
17) النوادر للراوندی : ص 187 ح 332 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 91 ص 122 ح 11.
18) سنن الترمذی: ج 2 ص 427 ح 543.
19) سنن الترمذی : ج 2 ص 426 ح 542.
20) المعجم الکبیر : ج 2 ص 247 ح 2039.
21) صحیح البخاری : ج 1 ص 325 ح 910.
22) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 434 ح 1090.
23) الأعلى : 14 و 15.
24) السنن الکبرى : ج 4 ص 268 ح 7668.
25) تاریخ بغداد : ج 9 ص 121 الرقم 4735 عن أنس.
26) سنن الترمذی : ج 3 ص 62 ح 677.
27) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 167 ح 23725 عن ثعلبة بن أبی صغیر عن أبیه.
28) پیمانه اى برابر با سه کیلو.
29) صحیح مسلم : ج 2 ص 677 ح 12.
30) سنن أبی داوود : ج 2 ص 111 ح 1609.
31) الإقبال : ج 1 ص 478 عن أبی بصیر ، بحار الأنوار : ج 90 ص 371 ح 23.
32) شُعب الإیمان : ج 3 ص 342 ح 3714.
33) سنن الدارقطنی : ج 2 ص 44 ح 6.
34) تهلیل ، گفتنِ «لا إله إلّا اللّه » و تکبیر ، گفتنِ «اللّه أکبر» است.
35) کنز العمّال : ج 8 ص 546 ح 24094 نقلاً عن المعجم الاوسط عن أنس.
36) کنز العمّال : ج 8 ص 546 ح 24095 عن أنس.
37) النهایة للمحقّق الحلّی : ص 66 ، بحار الأنوار : ج 91 ص 118 ح 5.
38) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 411 ح 1295 و 1294.
39) السنن الکبرى : ج 3 ص 395 ح 6130.
40) سنن الترمذی : ج 2 ص 424 ح 541.
41) الجعفریّات : ص 47 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 90 ص 374 ح 27.
42) تاریخ دمشق : ص 34 ح 281.
43) عوالی اللآلی : ج 2 ص 221 ح 22 و 23.
44) تاریخ دمشق : ج 43 ص 4 ح 9068.
45) مسند ابن حنبل : ج 1 ص 498 ح 2054.
46) تاریخ دمشق : ج 55 ص 161 ح 11650 عن أنس.
47) مستدرک الوسائل : ج 6 ص 121 ح 6587 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
48) مسیر مسجد ذى الحلیفه است که در چند مایلى مدینه بوده و پیامبر صلى الله علیه و آله به آن جا آمد و شد داشته است.
49) الکافی : ج 3 ص 460 ح 4 عن لیث المرادی.
50) الإقبال : ج 1 ص 487 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 371.
51) دعائم الإسلام : ج 1 ص 185 ، بحار الأنوار : ج 90 ص 374 ح 27.
52) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 1 ص 508 ح 1468 عن الحلبی.
53) المعجم الکبیر : ج 1 ص 318 ح 943.
54) شیخ مفید رحمه الله گفته است: «این نماز ، براى هر که نماز جمعه بر او لازم است ، واجب است ، به شرط حضور امام علیه السلام ، و در هنگام عدم حضور امام علیه السلام ، انفرادى خواندن آن ، مستحب است. پس چون روز عید شد ، پس از طلوع صبح ، غسل مى کنى ، پاکیزه ترین جامه هایت را مى پوشى ، عطر مى زنى و براى نماز عید به محلّ تجمّع مردم در شهر مى روى. پس چون خورشید دمید ، کمى صبر کن. سپس زیر آسمان به نماز بپرداز و سجودت ، بر خودِ زمین باشد. پس چون ایستادى ، یک تکبیر بگو» (ر . ک : المقنعة : ص 194).
