11 / 1
فَضائِلُ لَیلَةِ القَدرِ
الکتاب
» إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ – وَ مَآ أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ – لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ – تَنَزَّلُ الْمَلَئِکَةُ وَ الرُّوحُ فِیهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن کُلِّ أَمْرٍ – سَلَمٌ هِىَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ » .(1)
» حم – وَ الْکِتَبِ الْمُبِینِ – إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةٍ مُّبَرَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ – فِیهَا یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکِیمٍ – أَمْرًا مِّنْ عِندِنَآ إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ » .(2)
» یُنَزِّلُ الْمَلَئِکَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَن یَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنذِرُواْ أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَا أَنَا فَاتَّقُونِ » .(3)
» شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِى أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ «.
11 / 1
فضایل شب قدر
قرآن
«ما آن (قرآن) را در شب قدر ، فرو فرستادیم . و تو چه مى دانى که شب قدر ، چیست ؟ شبِ قدر ، بهتر از هزار ماه است . در آن [شب] ، فرشتگان، با «روح» ، به فرمان پروردگارشان، براى هر کارى [که مقرّر شده است ،] فرود مى آیند . [آن شب] تا دَمِ صبح ، سلام (صلح) است» .
«حا میم . سوگند به کتاب روشنگر ، [که] ما آن را در شبى فرخنده ، نازل کردیم . همانا ما هشداردهنده بودیم. در آن [شب] ، هر [گونه]کارى [به نحو] استوار ، فیصله مى یابد . [این ،]کارى است [که] از جانب ما . همانا ما فرستنده[ى پیامبران]بودیم» .
«فرشتگان را با «روح»، به فرمان خود، بر هر کس از بندگانش که بخواهد ، نازل مى کند که : بیم دهید که معبودى جز من نیست. پس، از منْ پروا کنید» .
«ماه رمضان ، ماهى است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است ؛ راهبر براى مردم و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت، و جداکننده حق از باطل» .
الحدیث
8742.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ سَیِّدُ الشُّهورِ ، ولَیلَةُ القَدرِ سَیِّدَةُ اللَّیالی .(4)
8743.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل اختارَ مِنَ الأَیّامِ الجُمُعَةَ ، ومِنَ الشُّهورِ شَهرَ رَمَضانَ ، ومِنَ اللَّیالی لَیلَةَ القَدرِ .(5)
8744.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ موسى : إلهی اُریدُ قُربَکَ . قالَ : «قُربی لِمَن یَستَیقِظُ لَیلَةَ القَدرِ» . قالَ : إلهی اُریدُ رَحمَتَکَ . قالَ : «رَحمَتی لِمَن رَحِمَ المَساکینَ لَیلَةَ القَدرِ» . قالَ : إلهی اُریدُ الجَوازَ عَلَى الصِّراطِ . قالَ : «ذلِکَ لِمَن تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ فی لَیلَةِ القَدرِ» . قالَ : إلهی اُریدُ أشجارَ الجَنَّةِ وثِمارَها . قالَ : «ذلِکَ لِمَن سَبَّحَ تَسبیحَةً فی لَیلَةِ القَدرِ» . قالَ : إلهی اُریدُ النَّجاةَ مِنَ النّارِ . قالَ : «ذلِکَ لِمَن استَغفَرَ فی لَیلَةِ القَدرِ» . قالَ : إلهی اُریدُ رِضاکَ . قالَ : «رِضایَ لِمَن صَلّى رَکعَتَینِ فی لَیلَةِ القَدرِ» .(6)
8745.عنه صلى الله علیه و آله : یُفتَحُ أبوابُ السَّماواتِ فی لَیلَةِ القَدرِ ، فَما مِن عَبدٍ یُصَلِّی فیها إلّا کَتَبَ اللّه ُ تَعالى لَهُ بِکُلِّ سَجدَةٍ شَجَرَةً فِی الجَنَّةِ لَو یَسیرُ الرّاکِبُ فی ظِلِّها مِئَةَ عامٍ لا یَقطَعُها ، وبِکُلِّ رَکعَةٍ بَیتا فِی الجَنَّةِ مِن دُرٍّ ویاقوتٍ وزَبَرجَدٍ ولُؤلُؤٍ ، وبِکُلِّ آیَةٍ تاجا مِن تیجانِ الجَنَّةِ .(6)
حدیث
8742.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، سَرور ماه هاست و شب قدر ، سَرور شب ها .
8743.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، از میان روزها ، جمعه را و از میان ماه ها ، ماه رمضان را و از میان شب ها ، شب قدر را برگزید .
8744.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : موسى علیه السلام گفت: خدایا! نزدیکى به تو را مى خواهم . فرمود: «نزدیکى به من ، براى کسى است که شب قدر را بیدار مى مانَد» . گفت: خدایا! رحمت تو را مى خواهم. فرمود: «رحمت من ، براى کسى است که در شب قدر ، بر بینوایانْ رحم مى کند». گفت: خدایا! عبور از صراط را مى خواهم. فرمود: «آن ، براى کسى است که در شب قدر ، صدقه اى بدهد». گفت: خدایا! درختان و میوه هاى بهشتى را مى خواهم. فرمود: «آن ، براى کسى است که در شب قدر ، تسبیح بگوید». گفت: خدایا! رهایى از آتش را مى خواهم. فرمود: «آن ، براى کسى است که در شب قدر ، آمرزش بخواهد» . گفت: خدایا! خشنودى تو را مى خواهم. فرمود: «خشنودى من ، براى کسى است که در شب قدر ، دو رکعت نماز بگزارد».
8745.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در شب قدر ، درهاى آسمان ، گشوده مى شوند. پس هیچ بنده اى نیست که در آن شب ، نماز بخواند ، مگر آن که خداوند براى هر سجده اش ، درختى در بهشت براى او قرار مى دهد ، که اگر سواره صد سال در سایه آن راه بپیماید ، به پایانش نمى رسد ، و براى هر رکعت ، خانه اى از دُر و یاقوت و زِبَرجد و لؤلؤ قرار مى دهد و براى هر آیه ، تاجى از تاج هاى بهشتى قرار مى دهد.
8746.السنن الکبرى عن مجاهد : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله ذَکَرَ رَجُلاً مِن بَنی إسرائیلَ لَبِسَ السِّلاحَ فی سَبیلِ اللّه ِ ألفَ شَهرٍ . قال : فَعَجِبَ المُسلِمونَ مِن ذلِکَ . قالَ : فَأنزَلَ اللّه ُ عز و جل «إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ – وَ مَآ أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ – لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» الَّتی لَبِسَ فیها ذلِکَ الرَّجُلُ السِّلاحَ فی سَبیلِ اللّه ِ ألفَ شَهرٍ .(7)
8747.تفسیر ابن کثیر عن علیّ بن عروة : ذَکَرَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَوما أربَعَةً مِن بَنی إسرائیلَ عَبَدوا اللّه َ ثَمانینَ عاما ، لَم یَعصُوهُ طَرفَةَ عَینٍ ؛ فَذَکَرَ أیُّوبَ ، وَزَکَریّا ، وحِزقیلَ بنَ العَجوزِ ، ویوشَعَ بَنَ نونٍ . قالَ : فَعَجِبَ أصحابُ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مِن ذلِکَ فَأتاهُ جِبرِیلُ ، فقالَ : یا مُحَمَّدُ ، عَجِبَت أُمَّتُکَ مِن عِبادَةِ هؤُلاءِ النَّفَرِ ثَمانینَ سَنَةً لَم یَعصُوهُ طَرفَةَ عَینٍ ؛ فَقَد أنزَلَ اللّه ُ خَیرا مِن ذلِکَ فَقَرَأَ عَلَیهِ «إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةِ الْقَدْرِ – وَ مَآ أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ – لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ» ، هذا أفضَلُ مِمّا عَجِبتَ أنتَ وَ أُمَّتُکَ . قالَ : فَسُرَّ بِذلِکَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وَالنّاسُ مَعَهُ .(8)
8746.السنن الکبرى – به نقل از مجاهد -: پیامبر صلى الله علیه و آله از مردى از بنى اسرائیل یاد کرد که در راه خدا ، هزار ماه سلاح به تن کرد. مسلمانان ، از این سخنْ در شگفت شدند. پس خداوند ، این آیات را نازل فرمود: » ما آن را در شب قدر ، فرو فرستادیم . و تو چه مى دانى که شب قدر چیست؟ شب قدر ، بهتر از هزار ماه است» . شبى که آن مرد در آن شب ، در راه خدا سلاح به تن کرد ، همان شبى بود که هزار ماه است.
8747.تفسیر ابن کثیر – به نقل از على بن عُروه -: روزى ، پیامبر خدا از چهار نفر از بنى اسرائیل یاد کرد که هشتاد سال ، خدا را پرستیدند ، بى آن که یک چشم بر هم زدنى ، او را نافرمانى کنند و از: ایّوب ، زکریّا ، حِزقیل بن عَجوز و یوشَع بن نون ، یاد کرد . اصحاب پیامبر خدا ، از آنْ تعجّب کردند. جبرئیل علیه السلام ، نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى محمّد! امّت تو از آن چند نفر که هشتاد سال خدا را پرستیدند و یک چشم بر هم زدن هم او را نافرمانى نکردند ، در شگفت شدند . خداوند ، بهتر از آن را نازل کرده است . آن گاه ، این آیه را بر پیامبر صلى الله علیه و آله تلاوت نمود : » ما آن را در شب قدر ، فرو فرستادیم . و تو چه مى دانى که شب قدر چیست؟ شب قدر ، بهتر از هزار ماه است» . این ، برتر از آن چیزى است که تو و امّت تو [از آن ،]تعجّب کردید». پیامبر خدا و کسانى که با او بودند ، از این خبر ، خوش حال شدند.
11 / 2
خَصائِصُ لَیلَةِ القَدرِ
أ – اِختِصاصُها بِوُلاةِ الأَمرِ
8748.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : آمِنوا بِلَیلَةِ القَدرِ ؛ إنَّها تَکونُ لِعَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ولِوُلدِهِ الأَحَدَ عَشَرَ مِن بَعدی .(9)
8749.الإمام الجواد علیه السلام : إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام قالَ لِابنِ عَبّاسٍ : إنَّ لَیلَةَ القَدرِ فی کُلِّ سَنَةٍ ، وإنَّهُ یَنزِلُ فی تِلکَ اللَّیلَةِ أمرُ السَّنَةِ ، ولِذلِکَ الأَمرِ وُلاةٌ بَعدَ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله . فَقالَ ابنُ عَبَّاسٍ : مَن هُم؟ قالَ علیه السلام : أنَا وأحَدَ عَشَرَ مِن صُلبی أئِمَّةٌ مُحَدَّثونَ .(10)
8750.الإمام علیّ علیه السلام : قالَ لی رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : یا عَلِیُّ ، أتَدری ما مَعنى لَیلَةِ القَدرِ؟ فَقُلتُ : لا ، یا رَسولَ اللّه ِ . فَقالَ صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَبارَکَ وتَعالى قَدَّرَ فیها ما هُوَ کائِنٌ إلى یَومِ القِیامَةِ ، فَکانَ فیما قَدَّرَ عز و جل وِلایَتُکَ ووِلایَةُ الأَئِمَّةِ مِن وُلدِکَ إلى یَومِ القِیامَةِ .(11)
8751.الإمام الباقر علیه السلام : یا مَعشَرَ الشّیعَةِ ، خاصِموا بِسورَةِ «إِنَّآ أَنزَلْنَهُ» تَفلُجوا(12) ، فَوَاللّه ِ إنَّها لَحُجَّةُ اللّه ِ تَبارَکَ وتَعالى عَلَى الخَلقِ بَعدَ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، وإنَّها لَسَیِّدَةُ دینِکُم ، وإنَّها لَغایَةُ عِلمِنا . یا مَعشَرَ الشّیعَةِ ، خاصِموا ب «حم – وَ الْکِتَبِ الْمُبِینِ – إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةٍ مُّبَرَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ » ؛ فَإِنَّها لِوُلاةِ الأمرِ خاصَّةً بَعدَ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله .(13)
11 / 2
ویژگى هاى شب قدر
الف – اختصاص آن به پیشوایان
8748.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به شب قدر ، ایمان بیاورید. آن شب ، پس از من ، از آنِ على بن ابى طالب و فرزندان یازده گانه اوست.
8749.امام جواد علیه السلام : امیر مؤمنان ، به ابن عبّاس فرمود: «شب قدر ، در هر سال هست. در آن شب ، برنامه سال ، فرود مى آید و پس از پیامبر خدا ، آن برنامه را عهده دارانى است». ابن عبّاس گفت: آنان ، کیان اند؟ فرمود: «من و یازده نفر از پشت من ، پیشوایانى مُحدَّث [که از عالم غیب با آنان ، سخن گفته مى شود] «.
8750.امام على علیه السلام : پیامبر خدا به من فرمود: «اى على! آیا مى دانى معناى شب قدر چیست؟». گفتم: نه ، اى پیامبر خدا! فرمود: «خداوند متعال ، در آن شب ، آنچه را تا روز قیامت خواهد شد ، مقدّر کرده است و از جمله آنچه مقدّر کرده ، ولایت تو و ولایت امامان از فرزندان تو تا روز قیامت است».
8751.امام باقر علیه السلام : اى گروه شیعه! با سوره «إنّا أنزلناه» [با مخالفتان] احتجاج کنید تا چیره شوید. به خدا سوگند که این سوره ، پس از پیامبر خدا ، حجّت خداى متعال بر مردم است و این سوره ، سَرور آیین شما و نهایتِ دانش ماست. اى گروه شیعه! با سوره «حم وَ الْکِتَبِ الْمُبِینِ إِنَّآ أَنزَلْنَهُ فِى لَیْلَةٍ مُّبَرَکَةٍ إِنَّا کُنَّا مُنذِرِینَ» احتجاج کنید ، که این آیات ، ویژه پیشوایان [الهى] پس از پیامبر خداست.
ب – هِیَ خَیرٌ مِن ألفِ شَهر
«وَ مَآ أَدْرَاکَ مَا لَیْلَةُ الْقَدْرِ – لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ » .(14)
ج – سَلامٌ هِیَ حَتّى مَطلَعِ الفَجرِ
8752.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الشَّیطانَ لا یَخرُجُ فی هذِهِ اللَّیلَةِ حَتّى یُضِیء فَجرُها وَلا یَستَطِیعُ فیها عَلى أحَدٍ بِخَبَلٍ أو داءٍ ، أو ضَربٍ مِن ضُروبِ الفَسادِ ، ولا یُنفَذُ فیهِ سِحرُ ساحِرٍ .(15)
11 / 3
اِستِمرارُ لَیلَةِ القَدرِ فی کُلِّ عامٍ
8753.المستدرک على الصحیحین عن أبی ذرّ : قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، تَکُونُ [لَیلَةُ القَدرِ] مَعَ الأنبِیاءِ ما کانوا فَإذا قُبِضَ الأنبِیاءُ رُفِعَت أم هِیَ إلى یَومِ القیامَةِ؟ قالَ : بَل هِیَ إلى یَومِ القیامَةِ .(16)
8754.المصنَّف لابن أبی شیبة عن مرثد بن أبی مرثد عن أبی کُنتُ مَعَ أبی ذَرٍّ عِندَ الجَمرَةِ الوُسطى فَسَأَلتُهُ عَن لَیلَةِ القَدرِ . فَقالَ : کانَ أسأَلَ النّاسِ عَنها رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله [أنَا ، قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ](17) لَیلَةُ القَدرِ کانَت تَکونُ عَلى عَهدِ الأنبِیاءِ فإذا ذَهَبوا رُفِعَت؟ قالَ : لا ، وَلکِن تَکونُ إلى یَومِ القِیامَةِ .(18)
ب – آن شب ، بهتر از هزار ماه است
«و تو چه مى دانى که شب قدر چیست ؟ شبِ قدر ، بهتر از هزار ماه است» .
ج – آن شب ، تا دمیدن سپیده ، ایمن است
8752.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شیطان ، در این شب (شب قدر) ، بیرون نمى آید ، تا آن که سپیده اش تابان شود و در آن شب ، او نمى تواند کسى را فلج یا دردمند سازد ، یا فسادى بر کسى وارد آورد. در آن [شب] ، جادوى هیچ جادوگرى کارگر نمى شود.
11 / 3
وجود شب قدر در هر سال
8753.المستدرک على الصحیحین – به نقل از ابو ذر -: گفتم: اى پیامبر خدا! تا پیامبران هستند ، شب قدر با آنان است. وقتى پیامبران مى میرند ، آیا شب قدر ، برداشته مى شود ، یا تا روز قیامت هست؟ فرمود: «آن شب ، تا روز قیامت هست».
8754.المصنَّف ، ابن ابى شیبه – به نقل از مَرثَد بن ابى مَرثَد ، از پدرش -: با ابو ذر [در مِنا]کنار جَمَره میانى بودم. از او درباره شب قدر پرسیدم. گفت: بیش از همه ، من درباره آن از پیامبر خدا مى پرسیدم. [یک بار گفتم: اى پیامبر خدا!] آیا شب قدر ، در دوران پیامبران است و آن گاه که در گذرند ، آن شب هم برداشته مى شود؟ فرمود: «نه؛ بلکه تا روز قیامت ، خواهد بود» .
1) القدر : 1 – 5.
2) الدخان : 1 – 5.
3) النحل : 2.
4) بحار الأنوار : ج 40 ص 54 ح 89 نقلاً عن کنز الفوائد مخطوط عن سلمان.
5) کمال الدین : ص 281 ح 32 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 7 ح 9.
6) الإقبال : ج 1 ص 345 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 145 ح 3.
7) السنن الکبرى : ج 4 ص 505 ح 8522.
8) تفسیر ابن کثیر : ج 8 ص 464.
9) الکافی : ج 1 ص 533 ح 12 عن الحسن بن العبّاس عن الإمام الجواد علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 15 ح 26.
10) الکافی : ج 1 ص 532 ح 11 و ص 247 ح 2 کلاهما عن الحسن بن العبّاس ، بحار الأنوار : ج 97 ص 15 ح 25.
11) معانی الأخبار : ص 315 ح 1 عن الأصبغ بن نباته ، بحار الأنوار : ج 97 ص 18 ح 38.
12) تَفلُجوا : أی تظفروا ، وتغلبوا من خاصمکم (مجمع البحرین : ج 3 ص 1412).
13) الکافی : ج 1 ص 249 ح 6 عن الحسن بن العبّاس عن الإمام الجواد عن الإمام الصادق علیهماالسلام.
14) القدر : 2 و 3.
15) مجمع البیان : ج 10 ص 789 ؛ تفسیر القرطبی : ج 20 ص 137.
16) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 603 ح 1596 وج 2 ص 578 ح 3960.
17) سقط ما بین المعقوفین من المصدر هنا ، وأثبتناها من نفس المصدر ص 487 ح 5.
18) المصنَّف لابن أبی شیبة : ج 2 ص 394 ح 5 ؛ مجمع البیان : ج 10 ص 786 نحوه ، بحار الأنوار : ج 25 ص 97 ح 72.
