الأعمال المختصة بالعشر الأواخر (اعمال مخصوص دهه آخر)

9 / 1

الغُسل

8731.الإمام الصادق علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَغتَسِلُ فی شَهرِ رَمَضانَ فِی العَشرِ الأَواخِرِ فی کُلِّ لَیلَةٍ .(1)

9 / 2

الاِعتِکاف

8732.الکافی عن الحلبی عن الإمام الصادق علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا کانَ العَشرُ الأَواخِرُ اعتَکَفَ فِی المَسجِدِ ، وضُرِبَت لَهُ قُبَّةٌ مِن شَعرٍ ، وشَمَّرَ المِئزَرَ ، وطَوى فِراشَهُ(2) وقالَ بَعضُهُم : وَاعتَزَلَ النِّساءَ ، فَقالَ أبو عَبدِ اللّه ِ علیه السلام : أمَّا اعتِزالُ النِّساءِ فَلا .(3)

9 / 1

غسل

8731.امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا ، در دهه آخر ماه رمضان ، هر شبْ غسل مى کرد.

9 / 2

اعتکاف

8732.الکافى – به نقل از حَلَبى -: امام صادق علیه السلام فرمود : «دهه آخِر ماه رمضان که مى شد ، پیامبر خدا ، در مسجد ، معتکف مى شد و براى او چادرى بافته شده از مو[ى چارپایان] بر افراشته مى گشت. کمر [به عبادت] مى بست و بستر خود را جمع مى کرد» .(4) برخى گفته اند: از زنان نیز کناره مى گرفت. امام صادق علیه السلام فرمود: «از زنان ، کناره نمى گرفت» .

تعلیق

قال السیّد ابن طاووس قدس سره : اعلم أنّ کمال الاعتکاف هو إیقاف العقول والقلوب والجوارح على مجرّد العمل الصالح ،وحبسها على باب اللّه جلّ جلاله ، ومقدّس إرادته ، وتقییدها بقیود مراقباته ، وصیانتها عمّا یصون الصائم کمال صونه عنه ، ویزید على احتیاط الصائم فی صومه زیادة معنى المراد من الاعتکاف ، والتلزّم بإقباله على اللّه وترک الإعراض عنه . فمتى أطلق المعتکف خاطرا لغیر اللّه فی طرق أنوار عقله وقلبه ، أو استعمل جارحة فی غیر الطاعة لربّه ، فإنّه یکون قد أفسد من حقیقة کمال الاعتکاف بقدر ما غفل أو هوّن به من کمال الأوصاف .(5)

9 / 3

الِاجتِهادُ فِی العِبادَةِ

8733.السنن الکبرى عن عائشة : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَجتَهِدُ فِی العَشرِ الأَواخِرِ مِن رَمَضانَ ما لا یَجتَهِدُ فی غَیرِها .(6)

8734.صحیح مسلم عن عائشة : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا دَخَلَ العَشرُ أحیَا اللَّیلَ ، وأیقَظَ أهلَهُ ، وجَدَّ وشَدَّ المِئزَرَ .(7)

8735.الإمام علیّ علیه السلام : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله کانَ یوقِظُ أهلَهُ فِی العَشرِ الأَواخِرِ مِن رَمَضانَ .(8)

8736.عنه علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا کانَ العَشرُ الأَواخِرُ مِن رَمَضانَ شَمَّرَ المِئزَرَ ، وَاعتَزَلَ النِّساءَ .(9)

یاد داشت:

سیّد بن طاووس مى گوید : کمال اعتکاف ، آن است که [روزه دار] ، عقل و دل و اعضا را تنها براى عمل صالح ، اختصاص دهد و آنها را در آستان خداى متعال و اراده مقدّس او نگه دارد و آنها را با قید و بندهاى مراقبت الهى ، مقیّد سازد و آنها (اعضا) را از آنچه یک روزه دار ، خود را به نحو کامل از آنها نگه مى دارد ، نگه دارد و بر احتیاط روزه دار در روزه اش ، معناى اراده شده از اعتکاف و همواره اقبال داشتن به سوى خدا و ترک اعراض از او را بیفزاید. پس هر گاه معتکف ، در راه هاى انوار عقل و دلش ، خاطر را براى غیر خدا رها سازد،یا عضوى را در غیر اطاعت پروردگارش به کار گیرد ، به همان اندازه اى که غافل مى شود و یا کمال اوصاف را نادیده مى گیرد ، حقیقتِ کمال اعتکاف را تباه مى سازد .(5)

9 / 3

تلاش بیشتر براى عبادت

8733.السنن الکبرى – به نقل از عایشه -: پیامبر خدا ، تلاشى را که [براى عبادت]در دهه آخر رمضان داشت ، در غیرِ آن نداشت.

8734.صحیح مسلم – به نقل از عایشه -: هر گاه دهه آخر[ِ- رمضان]مى رسید ، پیامبر خدا ، شب را بیدار مى مانْد و خانواده را بیدار مى کرد و کمر [به عبادت] مى بست.

8735.امام على علیه السلام : پیامبر صلى الله علیه و آله خانواده خود را براى دهه آخر [ماه] رمضان ، بیدار مى کرد.

8736.امام على علیه السلام : هر گاه دهه آخر [ماه] رمضان مى شد ، پیامبر خدا ، کمر [به عبادت] مى بست و از زنان ، کناره مى گرفت.

8737.عنه علیه السلام : إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِنَ العَشرِ قامَ [رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله] فَحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ … ثُمَّ قامَ ، وشَمَّرَ وشَدَّ المِئزَرَ ، وبَرَزَ مِن بَیتِهِ ، وَاعتَکَفَ وأحیَا اللَّیلَ کُلَّهُ ، وکانَ یَغتَسِلُ کُلَّ لَیلَةٍ مِنهُ بَینَ العِشاءَینِ .(10)

8738.الإمام الصادق علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ إذا دَخَلَ العَشرُ الأَواخِرُ شَدَّ المِئزَرَ ، وَاجتَنَبَ النِّساءَ ، وأحیَا اللَّیلَ ، وتَفَرَّغَ لِلعِبادَةِ .(11)

8739.الاُصول الستّة عشر عن إسحاق بن عمّار أو سماعة بن کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا دَخَلَ العَشرُ الأَواخِرُ ، ضُرِبَت لَهُ قُبَّةُ شَعرٍ ، وشَدَّ المِئزَرَ . قالَ : قُلتُ لَهُ : وَاعتَزَلَ النِّساءَ؟ قالَ : أمَّا اعتِزالُ النِّساءِ فَلا .(12)

8737.امام على علیه السلام : چون اوّلین شب از دهه[ى آخر رمضان] مى شد ، پیامبر خدا ، بر مى خاست و خداوند را حمد و ثنا مى گفت… . پس مى ایستاد ، آستینْ بالا مى زد و کمر [به عبادت] مى بست و از خانه اش بیرون مى آمد و معتکف مى شد و همه شب را اِحیا مى داشت و در هر شب از این ده شب ، بین نماز مغرب و عشا ، غسل مى کرد.

8738.امام صادق علیه السلام : چون دهه آخر [رمضان] فرا مى رسید ، پیامبر خدا ، کمر [به عبادت]مى بست و از زنان ، کناره مى گرفت و شب را اِحیا مى داشت و تنها به عبادت مى پرداخت.

8739.الاُصول الستّة عشر – به نقل از اسحاق بن عمّار یا سماعة بن مهران -: امام صادق علیه السلام فرمود : «چون دهه آخر [رمضان] فرا مى رسید ، براى پیامبر خدا ، خیمه اى بافته شده از مو بر مى افراشتند و او کمر [به عبادت] مى بست» . گفتم : از زنان نیز کناره مى گرفت؟ فرمود : «از زنان ، کناره گیرى نمى کرد» .

1) الإقبال : ج 1 ص 358 و 411 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 19 ح 24 و ج 98 ص 68 و ص 151.

2) قال العلّامة المجلسی رحمه الله : قوله علیه السلام : «وطوى فراشه» کنایة عن ترک الجماع والمضاجعة أو عن قلّة النوم . والأول أظهر ، ولا ینافیه قوله علیه السلام : «أمّا اعتزال النساء فلا» فإنّ المراد به الاعتزال بالکلّیّة بحیث یمنعهنّ عن الخدمة والمکالمة والجلوس معه (مرآة العقول : ج 16 ص 426) . وقال الشیخ الطوسی قدس سره فی الاستبصار : إنّ قوله علیه السلام : «أمّا اعتزال النساء فلا» المعنى فیه مخالطتهنّ ومجالستهنّ دون أن یکون المراد به وطأهنّ فی حال الاعتکاف ؛ لأنّ الّذی یحرم فی حال الاعتکاف الجماع دون ما سواه ممّا ذکرناه (الاستبصار : ج 2 ص 131).

3) الکافی : ج 4 ص 175 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 273 ح 102.

4) علّامه مجلسى گفته است: جمع کردن بستر ، کنایه از ترک آمیزش و همخوابگى یا کاستن از خواب است. البتّه احتمال اوّل ، قوى تر است و با این سخن امام علیه السلام که: «از زنان ، کناره نمى گرفت» نیز منافات ندارد؛ چون مقصود از این کلام ، [نفىِ] کناره گیرى کلّى از زنان است ، به نحوى که نتوانند به ایشان خدمت کنند و با او گفتگو و همنشینى کنند . شیخ طوسى در الاستبصار گفته است: این سخن امام صادق علیه السلام که: «از زنان ، کناره نمى گرفت» ، معنایش [ترک نکردن] گفتگو و همنشینى با زنان است ، نه آمیزش با آنها در حال اعتکاف؛ زیرا آنچه در حال اعتکافْ حرام است ، هم بستر شدن است ، نه چیزهایى که یاد کردیم.

5) الإقبال : ج 1 ص 357.

6) السنن الکبرى : ج 4 ص 516 ح 8561.

7) صحیح مسلم : ج 2 ص 832 ح 7.

8) سنن الترمذی : ج 3 ص 161 ح 795 عن هبیرة ؛ مجمع البیان : ج 10 ص 787.

9) فضائل الأوقات للبیهقى : ص 52 ح 94 عن عاصم بن ضمرة.

10) الإقبال : ج 1 ص 72 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 18 ح 24.

11) الکافی : ج 4 ص 155 ح 3 عن أبی بصیر.

12) الاُصول الستّة عشر : ص 112.