7 / 1
التَّطَوُّعُ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَیرِ
8657.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن تَطَوَّعَ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَیرِ فی شَهرِ رَمَضانَ کانَ کَمَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّه عز و جل ، ومَن أدّى فیهِ فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّه ِ کانَ کَمَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّه ِ تَعالى فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ .(1)
7 / 2
تَفطیرُ الصّائِمینَ
8658.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن فَطَّرَ صائِما کانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ ، غَیرَ أ نَّهُ لا یَنقُصُ مِن أجرِ الصّائِمِ شَیئا .(2)
8659.عنه صلى الله علیه و آله : مَن فَطَّرَ صائِما کانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِنهُ شَیءٌ ، وما عَمِلَ بِقُوَّةِ ذلِکَ الطَّعامِ مِن بِرٍّ .(3)
7 / 1
انجام دادن یکى از کارهاى نیک
8657.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که در ماه رمضان ، یکى از کارهاى نیک را انجام دهد ، همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خدا را انجام داده است و هر کس در این ماه ، واجبى از واجبات خدا را انجام دهد ، همچون کسى است که هفتاد واجب از واجبات خداى متعال را در ماه هاى دیگر انجام داده است.
7 / 2
افطارى دادن به روزه داران
8658.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که روزه دارى را افطار دهد ، پاداشى مثل او دارد ،(4) جز این که چیزى از پاداش روزه دار ، کم نمى شود.
8659.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس روزه دارى را افطارى دهد ، مثل پاداش و هر عمل خوبى که روزه دار با نیروى آن غذا انجام مى دهد ، بدون آن که از پاداشش چیزى کم شود ، براى افطارى دهنده است.
8660.عنه صلى الله علیه و آله : فِطرُکَ لِأَخیکَ المُسلِمِ وإدخالُکَ السُّرورَ عَلَیهِ أعظَمُ أجرا مِن صِیامِکَ .(5)
8661.عنه صلى الله علیه و آله – لِعَلِیٍّ علیه السلام -: یا عَلِیُّ ، ثَلاثُ فَرَحاتٍ لِلمُؤمِنِ فِی الدُّنیا : لِقاءُ الإِخوانِ ، وتَفطیرُ الصّائِمِ ، وَالتَّهَجُّدُ مِن آخِرِ اللَّیلِ .(6)
8662.عنه صلى الله علیه و آله : مَن فَطَّرَ مُؤمِنا فی شَهرِ رَمَضانَ کانَ لَهُ بِذلِکَ عِتقُ رَقَبَةٍ ومَغفِرَةٌ لِذُنوبِهِ فیما مَضى ، فَإِن لَم یَقدِر إلّا عَلى مَذقَةِ لَبَنٍ فَفَطَّرَ بِها صائِما أو شَربَةٍ مِن ماءٍ عَذبٍ وتَمرٍ لا یَقدِرُ عَلى أکثَرَ مِن ذلِکَ ، أعطاهُ اللّه ُ هذَا الثَّوابَ .(7)
8663.شعب الإیمان عن سلمان عن رسول اللّه صلى الله علیه مَن فَطَّرَ صائِما فی رَمَضانَ مِن کَسبٍ حَلالٍ صَلَّت عَلَیهِ المَلائِکَةُ لَیالِیَ رَمَضانَ کُلَّها ، وصافَحَهُ جَبرَئیلُ علیه السلام لَیلَةَ الفِطرِ(8) ، ومَن صافَحَهُ جَبرَئیلُ تَکثُرُ دُموعُهُ ویَرِقُّ قَلبُهُ . فَقالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أ رَأَیتَ مَن لَم یَکُن ذاکَ عِندَهُ؟ قالَ : فَلُقمَةُ خُبزٍ . قالَ : أ فَرَأَیتَ مَن لَم یَکُن ذاکَ عِندَهُ؟ قالَ : فَقَبضَةٌ مِن طَعامٍ . قالَ : أ فَرَأَیتَ مَن لَم یَکُن ذاکَ عِندَهُ؟ قالَ : فَمَذقَةٌ مِن لَبَنٍ . قالَ : أَ فَرَأَیتَ مَن لَم یَکُن ذاکَ عِندَهُ؟ قالَ : فَشَربَةٌ مِن ماءٍ .(9)
8660.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : افطارى دادنت به برادر مسلمانت و خوش حال کردن او ، پاداشى بزرگ تر از روزه دارى تو دارند.
8661.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به على علیه السلام -: اى على! مؤمن در دنیا سه خوش حالى دارد: دیدار برادران ، افطارى دادن به روزه دار ، و تهجّد در آخر شب.
8662.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس مؤمنى را در ماه رمضان افطارى دهد ، پاداش کارش [پاداشى برابر با پاداشِ]آزاد کردن بنده و [نیز] آمرزش گناهان گذشته اوست. پس اگر بجز جرعه اى شیر یا جرعه اى آب گوارا و خرما به روزه دارى افطارى ندهد و بیش از این هم نتواند ، خداوندْ همان پاداش را به او مى دهد.
8663.شعب الإیمان – به نقل از سلمان -: پیامبر خدا فرمود : «هر کس در ماه رمضان ، از درآمد حلال ، به روزه دارى افطارى دهد ، در همه شب هاى رمضان ، فرشتگان بر او درود مى فرستند و شب عید فطر ،(10) جبرئیل علیه السلام با او دست مى دهد و هر کس که جبرئیل علیه السلام با او دست بدهد ، اشکش افزون و دلش نازک مى شود». مردى گفت : اى پیامبر خدا! اگر کسى آن را نداشت؟ فرمود : «یک لقمه نان [بدهد]» . گفت : اگر آن را هم نداشت؟ فرمود: «یک مشت غذا [بدهد]». گفت : اگر آن را هم نداشت؟ فرمود: «جرعه اى شیر [بدهد]». گفت : اگر آن را هم نداشت؟ فرمود: «یک جرعه آب [بدهد]».
یاد داشت:
عالم ربّانى ، آیة اللّه میرزا جواد آقا ملکى تبریزى رحمه الله ، گفته است : از مهم ترین کارهاى این ماه ، افطارى دادن به روزه داران است. پاداش آن را در خطبه پیامبر صلى الله علیه و آله شنیده اى. مهم تر ، آن است که در این کار ، نیّت خالص و مؤدّب شدن به ادب الهى باشد و این که انگیزه آن ، تنها به دست آوردن رضاى خدا باشد ، نه نشان دادن شرافت دنیا و شرافت آخرتى [اش] ، و نه تقلید کردن ، و نه انجام دادن بر اساس رسم و عادت . باید بکوشد تا عمل خود را از این هدف ها خالص سازد و آن را با برخى آزمون ها بیازماید و از فریبکارى هواى نفْس و شیطان ، خاطرجمع نباشد و هم در اصل افطارى دادن ، هم در تعیین مؤمنانى که به آنان افطارى مى دهد ، هم در نوع غذا ، و هم در کیفیّت برخورد با میهمانش ، از خداوند مدد بجوید؛ چرا که همه اینها با اهداف مختلف ، کیفیّت هاى متفاوت مى یابند. بیداردلان ، راه هاى ورود شیطان را در این موارد مى شناسند و از آنچه موافق دستور شیطان است ، پرهیز مى کنند و پیرو چیزى مى شوند که موافق فرمان و رضایتِ مالک دین و دنیایشان است. در نتیجه ، به پذیرش الهى نایل مى شوند و از پاداش هاى او بیش از حدّ آرزوهایشان برخوردار مى گردند. همچنین درباره قبول دعوت دیگرى براى افطارى، در اخلاص نیّتش بکوشد؛ چون گاه کسى که با اخلاص ، دعوت مؤمنى را مى پذیرد و در مجلس و افطارى او حاضر مى شود ، بهره اى مى برد که با عبادتِ دراز مدّت ، به آن نمى رسد. از این رو ، همّت اولیاى خدا بر خالص سازى کارها بوده است ، نه بسیارى آنها. و این ، عبرت گرفتن از کار آدم و ابلیس است؛ چرا که عبادت هزاران ساله آن خبیث ، رد شد و یک بار توبه خالصانه آدم علیه السلام ، پذیرفته گشت و مایه برگزیدگى اش شد.(11)
7 / 3
کَثرَةُ الإِنفاقِ
8664.سنن الترمذی عن أنس : سُئِلَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : … أیُّ الصَّدَقَةِ أفضَلُ؟ قالَ : صَدَقَةٌ فی رَمَضانَ .(12)
8665.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن نَفَقَةٍ إلّا ویُسأَلُ العَبدُ عَنها ، إلَا النَّفَقَةَ فی شَهرِ رَمَضانَ صِلَةً لِلعِبادِ ، وکانَ کَفّارَةً لِذُنوبِهِم ، ومَن تَصَدَّقَ فی شَهرِ رَمَضانَ بِصَدَقَةٍ مِثقالِ ذَرَّةٍ فَما فَوقَها ؛ إذا کانَ أثقَلَ عِندَ اللّه ِ عز و جل مِن جِبالِ الأَرضِ ذَهَبا تَصَدَّقَ بِها فی غَیرِ رَمَضانَ .(13)
8666.صحیح البخاری عن ابن عبّاس : کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله أجوَدَ النّاسِ بِالخَیرِ ، وکانَ أجوَدُ ما یَکونُ فی رَمَضانَ حینَ یَلقاهُ جِبریلُ ، وکانَ جِبریلُ علیه السلام یَلقاهُ کُلَّ لَیلَةٍ فی رَمَضانَ حَتّى یَنسَلِخَ ، یَعرِضُ عَلَیهِ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله القُرآنَ ، فَإِذا لَقِیَهُ جِبریلُ علیه السلام کانَ أجوَدَ بِالخَیرِ مِنَ الرّیحِ المُرسَلَةِ .(14)
8667.ثواب الأعمال عن ابن عبّاس : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا دَخَلَ شَهرُ رَمَضانَ أطلَقَ کُلَّ أسیرٍ ، وأعطى کُلَّ سائِلٍ .(15)
7 / 4
کَثرَةُ تِلاوَةِ القُرآنِ
أ – فَضلُ التِّلاوَةِ وَالحَثُّ عَلَیها
8668.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی آدابِ شَهرِ رَمَضانَ -: أکثِروا فیهِ مِن تِلاوَةِ القُرآنِ .(16)
7 / 3
بسیار انفاق کردن
8664.سنن الترمذى – به نقل از اَ نَس -: از پیامبر صلى الله علیه و آله پرسیدند:… کدام صدقه برتر است؟ فرمود: «صدقه در [ماه] رمضان» .
8665.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ خرج کردنى نیست ، مگر آن که بنده درباره آن بازخواست مى شود ، جز خرج کردن در ماه رمضان در راه احسان به بندگان و این ، کفّاره گناهان مى شود. هر کس در ماه رمضان به اندازه سنگینىِ ذرّه اى یا بالاتر از آن صدقه دهد ، نزد خداوند ، سنگین تر از کوه هاى زمین از طلاست که در غیر ماه رمضان صدقه مى دهد.
8666.صحیح البخارى – به نقل از ابن عبّاس -: پیامبر صلى الله علیه و آله در بخشش ، از همه مردم بخشنده تر بود و بیشترین بخشندگى او ، وقتى بود که در ماه رمضان ، جبرئیل علیه السلام او را دیدار مى کرد . جبرئیل علیه السلام در [ماه] رمضان ، هر شب ، ایشان را دیدار مى کرد تا آن که ماه رمضان سپرى شود و پیامبر صلى الله علیه و آله ، قرآن را بر او عرضه مى کرد. پس وقتى جبرئیل علیه السلام او را دیدار مى کرد ، در بخشندگى ، بخشنده تر از بادِ وزان [نسبت به باران] بود.
8667.ثواب الأعمال – به نقل از ابن عبّاس -: وقتى ماه رمضان مى شد ، پیامبر خدا ، همه اسیران را آزاد مى کرد و به هر نیازمندى ، بخشش مى نمود .
7 / 4
بسیار قرآن خواندن
الف – فضیلت تلاوت قرآن و تشویق به آن
8668.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در بیان آداب ماه رمضان -: در این ماه ، بسیار قرآن بخوانید.
8669.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قَرَأَ آیَةً فی رَمَضانَ أو سَبَّحَ کانَ لَهُ مِنَ الفَضلِ عَلى غَیرِهِ کَفَضلی عَلى اُمَّتی ، فَطوبى لِمَن أدرَکَ رَمَضانَ! ثُمَّ طوبى لَهُ!(17)
ب – الدُّعاءُ عِندَ خَتمِ القُرآنِ
8670.الإمام علیّ علیه السلام : حَبیبی رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وسلم أمَرَنی أن أدعُوَ بِهِنَّ عِندَ خَتمِ القُرآنِ : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ إخباتَ المُخبِتینَ،وإخلاصَ الموقِنینَ ، ومُرافَقَةَ الأَبرارِ، وَاستِحقاقَ حَقائِقِ الإِیمانِ ، وَالغَنیمَةَ مِن کُلِّ بِرٍّ ، وَالسَّلامَةَ مِن کُلِّ إثمٍ ، ووُجوبَ رَحمَتِکَ ، وعَزائِمَ مَغفِرَتِکَ ، وَالفَوزَ بِالجَنَّةِ ، وَالنَّجاةَ مِنَ النّارِ .(18)
7 / 5
کَثرَةُ الِاستِغفارِ
8671.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ فی رَمَضانَ یُنادی مُنادٍ بَعدَ ثُلُثِ اللَّیلِ الأَوَّلِ ، أو ثُلُثِ اللَّیلِ الآخِرِ : ألا سائِلٌ یَسأَلُ فَیُعطى؟ ألا مُستَغفِرٌ یَستَغفِرُ فَیُغفَرَ لَهُ؟ ألا تائِبٌ یَتوبُ فَیَتوبَ اللّه ُ عَلَیهِ؟(19)
8672.الإمام علیّ علیه السلام : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن قَرَأَ فی رَجَبٍ ، وشَعبانَ ، وشَهرِ رَمَضانَ کُلَّ یَومٍ ولَیلَةٍ : «فاتِحَةَ الکِتابِ» ، و«آیَةَ الکُرسِیِّ» ، و «قُلْ یَأَیُّهَا الْکَفِرُونَ » ، و » قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ » و » قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ » ، و » قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ » ، ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ویَقولُ : «سُبحانَ اللّه ِ وَالحَمدُ للّه ولا إلهَ إلَا اللّه ُ وَاللّه ُ أکبَرُ ولا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللّه ِ العَلِیِّ العَظیمِ» ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ یُصَلّی عَلَى النَّبِیِّ وآلِهِ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ویَقولُ : «اللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ – ثَلاثَ مَرّاتٍ – ، وعَلى کُلِّ نَبِیٍّ» ، ثُمَّ یَقولُ : «اللّهُمَّ اغفِر لِلمُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ» ثَلاثَ مَرّاتٍ ، ثُمَّ یَقولُ : «أستَغفِرُ اللّه َ وأتوبُ إلَیهِ» أربَعَمِئَةِ مَرَّةٍ . ثُمَّ قالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، مَن قَرَأَ هذِهِ السُّوَرَ وفَعَلَ ذلِکَ کُلَّهُ فِی الشُّهورِ الثَّلاثَةِ ولَیالیها ، لا یَفوتُهُ(20) شَیءٌ ، لَو کانَت ذُنوبُهُ عَدَدَ قَطرِ المَطَرِ ، ووَرَقِ الشَّجَرِ ، وزَبَدِ البَحرِ ، غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ، وإنَّهُ یُنادی مُنادٍ یَومَ الفِطرِ یَقولُ : یا عَبدی أنتَ وَلِیّی حَقّا حَقّا ، ولَکَ عِندی بِکُلِّ حَرفٍ قَرَأتَهُ شَفاعَةٌ فِی الإِخوانِ وَالأَخَواتِ بِکَرامَتِکَ عَلَیَّ .(21)
8669.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در ماه رمضان ، آیه اى بخواند و یا تسبیحى بگوید ، برترىِ آن بر غیر ماه رمضان ، همچون برترىِ من بر امّت من است. پس خوشا به حال آن که رمضان را دریابد ؛ خوشا به حال او!
ب – دعا در هنگام ختم قرآن
8670.امام على علیه السلام : حبیب من ، پیامبر خدا ، مرا دستور داد که هنگام ختم قرآن ، چنین دعا بخوانم : «خداوندا! از تو خشوع خاشعان ، اخلاص اهل یقین ، دوستى با نیکان ، شایستگى براى حقایق ایمان ، بهره مندى از هر نیکى ، دور بودن از هر گناه ، لزوم رحمتت ، آمرزش هاى حتمى ات ، رسیدن به بهشت ، و رهایى از آتش را مى خواهم» .
7 / 5
بسیار استغفار کردن
8671.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در رمضان ، پس از گذشتن یکْ سومِ اوّل شب و یا یک سومِ آخر آن ، منادى ندا مى دهد: «آیا خواهنده اى هست تا بخواهد و به او بدهند؟ آیا استغفار کننده اى هست که آمرزش بخواهد و آمرزیده شود؟ آیا توبه کننده اى هست که توبه کند و خداوند هم توبه اش را بپذیرد؟» .
8672.امام على علیه السلام : پیامبر خدا فرمود: «هر کس در رجب و شعبان و ماه رمضان ، هر روز و شب ، سوره حمد و آیة الکرسى و سوره هاى: قل یا أیّها الکافرون ، قل هو اللّه أحد ، و قل أعوذ بربّ الناس و قل أعوذ بربّ الفلق را سه بار بخواند و سه بار بگوید: سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلّا اللّه و اللّه أکبر و لا حول و لا قوّة إلّا باللّه العلىّ العظیم و سپس سه بار بر پیامبر صلى الله علیه و آله و خاندانش درود فرستد و سه بار بگوید: خدایا! بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و بر هر پیامبر و سپس سه بار بگوید: خدایا! مردان و زنان مؤمن را بیامرز و سپس چهارصد مرتبه بگوید: أَستغفر اللّه َ و أَتوبُ إلیه » . سپس پیامبر صلى الله علیه و آله [در ادامه] فرمود: «سوگند به آن که جانم در دست اوست ، هر کس این سوره ها را بخواند و همه این کارها را در [این] سه ماه و شب هایش انجام دهد ، هیچ چیزى را از دست نمى دهد و اگر گناهانش به شمار قطره هاى باران و برگ درختان و کف هاى دریا باشد ، خداوندْ او را مى آمرزد. همانا روز عید فطر ، منادى ندا مى دهد و مى گوید: اى بنده من! تو به حق ، بنده راستین منى و در برابر هر حرفى که خوانده اى ، با کرامتى که نزد من دارى ، پیش من حقّ شفاعت درباره برادران و خواهران [خود را] دارى» .
7 / 6
کَثرَةُ الدُّعاءِ وَالذِّکرِ
الکتاب
» وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْیَسْتَجِیبُواْ لِى وَلْیُؤْمِنُواْ بِى لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ » .(22)
الحدیث
8673.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی دُعاءِ اللَّیلَةِ الثّامِنَةِ مِن شَهرِ رَمَ: اللّهُمَّ هذا شَهرُکَ الَّذی أمَرتَ فیهِ عِبادَکَ بِالدُّعاءِ وضَمِنتَ لَهُمُ الإِجابَةَ ، وقُلتَ : «وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِى عَنِّى فَإِنِّى قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ» .(23)
8674.فضائل الأوقات عن عائشة : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا دَخَلَ رَمَضانُ تَغَیَّرَ لَونُهُ ، وکَثُرَت صَلاتُهُ ، وَابتَهَلَ فِی الدُّعاءِ وأشفَقَ مِنهُ .(24)
7 / 6
بسیار دعا خواندن و ذکر گفتن
قرآن
«و هر گاه بندگان من، از تو درباره من مى پرسند، [بگو :] به یقین ، من نزدیکم . دعاى دعاکننده را ، آن گاه که مرا بخواند ، اجابت مى کنم . پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند . باشد که راه یابند» .
حدیث
8673.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در دعاى شب هشتم ماه رمضان -: خداوندا! این ، ماه توست ؛ ماهى که بندگانت را فرمان داده اى در آن تو را بخوانند و اجابت دعایشان را بر عهده گرفته اى و گفته اى : «و چون بندگان من ، از تو درباره من مى پرسند ،[بگو :] «به یقین ، من نزدیکم . دعاى دعاکننده را آن گاه که مرا بخواند ، اجابت مى کنم»» .
8674.فضائل الأوقات – به نقل از عایشه -: هر گاه ماه رمضان وارد مى شد ، رنگ چهره پیامبر خدا ، دگرگون مى گشت و نمازش افزون مى شد و در دعا به درگاه خدا مى نالید و از او بیمناک بود .
8675.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ذاکِرُ اللّه ِ فی رَمَضانَ مَغفورٌ لَهُ ، وسائِلُ اللّه ِ فیهِ لا یُخَیَّبُ .(25)
8676.الإمام علیّ علیه السلام : لَمّا حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ قامَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ، کَفاکُمُ اللّه ُ عَدُوَّکُم مِنَ الجِنِّ وَالإِنسِ ، وقالَ : «ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَکُمْ»(26) ووَعَدَکُمُ الإِجابَةَ ، ألا وأبوابُ السَّماءِ مُفَتَّحَةٌ مِن أوَّلِ لَیلَةٍ مِنهُ ، ألا وَالدُّعاءُ فیهِ مَقبولٌ .(27)
8677.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – مِن کَلامٍ لَهُ فی شَهرِ رَمَضانَ -: إنَّ اللّه َ – جَلَّ جَلالُهُ – یَقولُ کُلَّ لَیلَةٍ مِن هذَا الشَّهرِ : وعِزَّتی وجَلالی لَقَد أمَرتُ مَلائِکَتی بِفَتحِ أبوابِ سَماواتی لِلدّاعینَ مِن عِبادی وإمائی ، فَما لی أرى عَبدِیَ الغافِلَ ساهِیا عَنّی ، مَتى سَأَلَنی فَلَم اُعطِهِ؟ ومَتى نادانی فَلَم اُجِبهُ؟ ومَتى ناجانی فَلَم اُقَرِّبهُ؟ ومَتى رَجانی فَخَیَّبتُهُ؟ ومَتى أمَّلَنی فَحَرَمتُهُ؟ ومَتى قَصَدَ بابی فَحَجَبتُهُ؟ ومَتى تَقَرَّبَ فَباعَدتُهُ؟ ومَتى هَرَبَ مِنّی فَلَم أدعُهُ؟ ومَتى رَجَعَ إلَیَّ فَلَم أقبَلهُ؟ ومَتى أقَرَّ بِذُنوبِهِ فَلَم أرحَمهُ؟ ومَتَى استَغفَرَنی فَلَم أغفِر لَهُ ذَنبَهُ؟ ومَتى تابَ فَلَم أقبَلهُ تَوبَتَهُ؟ عَبدی! کَیفَ تَقصُدُ بِرَجائِکَ مَلِکا مَملوکا ولا تَقصُدُنی بِرَجائِکَ وأنَا مَلِکُ المُلوکِ!؟ أم کَیفَ تَسأَلُ مَن یَخافُ الفَقرَ ولا تَسأَلُنی وأنَا الغَنِیُّ الَّذی لا أفتَقِرُ!؟ أم کَیفَ تَخدُمُ مَلِکا یَنامُ ویَموتُ ولا تَخدُمُنی وأنَا الحَیُّ الَّذی لا یَموتُ ولا یَأخُذُنی سِنَةٌ ولا نَومٌ!؟ یا سَوأَةً لِمَن عَصانی ! ویا بُؤسا لِلقانِطینَ مِن رَحمَتی ! بِعِزَّتی حَلَفتُ لَاخُذَنَّهُ أخذَ عَزیزٍ مُقتَدِرٍ یَغضَبُ لِغَضَبِهِ السَّماءُ وَالأَرضُ ، فَأَینَ تَفِرُّ مِنّی إلّا إلَیَّ؟ وأنَا اللّه ُ العَزیزُ الحَکیمُ .(28)
8675.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یادکننده خدا در [ماه] رمضان ، آمرزیده است و خواهنده از او در این ماه ، محروم نمى شود.
8676.امام على علیه السلام : چون ماه رمضان رسید ، پیامبر خدا ایستاد ، خدا را حمد و ثنا گفت و سپس فرمود: «اى مردم! خداوند ، شرّ دشمنان شما را (اعم از جنّ و انس) برطرف کرد و فرمود: «مرا بخوانید ، تا شما را اجابت کنم» و به شما وعده اجابت داد . آگاه باشید که درهاى آسمان از اوّلین شبِ این ماه ، گشوده اند و دعا در این ماه ، پذیرفته است».
8677.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سخنى در ماه رمضان -: خداوند متعال ، در هر شب از این ماه مى گوید: «به عزّت و جلالم سوگند ، به فرشتگانم فرمان دادم که درهاى آسمان هایم را به روى بندگان و کنیزانِ دعاکننده ام بگشایند. پس چه شده که بنده غافلم را مى بینم که مرا فراموش کرده است؟ کِى از من خواسته که نداده ام؟ کِى ندایم کرده که پاسخ نداده ام؟ کِى با من نجوا کرده که قُربش نبخشیده ام؟ کِى به من امید بسته که محرومش کرده ام؟ کِى آرزومندم شده که محرومش کرده ام؟ کِى به درگاهم آمده که مانعش شده ام؟ کِى به من نزدیک شده که دورش کرده ام؟ کِى از من گریخته که صدایش نکرده ام؟ کِى به سوى من باز گشته که قبولش نکرده ام؟ کِى به گناهانش اعتراف کرده که به او رحم نکرده ام؟ کِى از من آمرزش خواسته که گناهانش را نبخشیده ام؟ و کِى توبه کرده که توبه اش را نپذیرفته ام؟ بنده من! چگونه با امیدت ، به درگاه فرمان رواى مملوک مى روى؛ امّا با امیدت ، به درگاه من نمى آیى ، با آن که من ، فرمان رواىِ فرمان روایانم؟ یا چگونه از کسى که از فقر مى ترسد ، درخواست مى کنى؛ امّا از من درخواست نمى کنى ، با آن که من بى نیازى هستم که فقیر نمى شوم ؟ یا چگونه به خدمت پادشاهى در مى آیى که مى خوابد و مى میرد؛ امّا مرا خدمت نمى کنى ، با آن که من ، زنده نامیرایم و نه چُرت ، مرا مى گیرد و نه خواب؟ بدا به حال آن که نافرمانى ام کند! بدا به حال مأیوسان از رحمتم! به عزّتم سوگند ، هر آینه او را مى گیرم ، گرفتنِ پیروزمندِ نیرومندى که به خشمش ، آسمان و زمین ، خشمگین مى شوند. از من به کجا مى گریزى ، جز به درگاه من ، حال آن که منم خداوندِ شکست ناپذیر حکیم؟».
8678.عنه صلى الله علیه و آله : رَمَضانُ شَهرُ اللّه ِ – تَبارَکَ وتَعالى – اِستَکثِروا فیهِ مِنَ التَّهلیلِ وَالتَّکبیرِ وَالتَّحمیدِ وَالتَّمجیدِ وَالتَّسبیحِ ، وهُوَ رَبیعُ الفُقَراءِ ، وإنَّما جَعَلَ اللّه ُ لأَضحى لِتَشبَعَ المَساکینُ مِنَ اللَّحمِ ، فَأَظهِروا مِن فَضلِ ما أنعَمَ اللّه ُ بِهِ عَلَیکُم عَلى عِیالاتِکُم وجیرانِکُم ، وأحسِنوا جِوارَ نِعَمِ اللّه ِ عَلَیکُم ، وواصِلوا إخوانَکُم ، وأطعِمُوا الفُقَراءَ وَالمَساکینَ مِن إخوانَکُم ؛ فَإِنَّهُ مَن فَطَّرَ صائِما فَلَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیئا ، وسُمِّیَ شَهرُ رَمَضانَ شَهرَ العِتقِ ؛ لِأَنَّ للّه ِ فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَةٍ سِتَّمِئَةِ عَتیقٍ ، وفی آخِرِهِ مِثلَ ما أعتَقَ فیما مَضى .(29)
7 / 7
کَثرَةُ الصَّلاةِ
8679.الإمام الصادق علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا جاءَ شَهرُ رَمَضانَ زادَ فِی الصَّلاةِ ، وأنَا أزیدُ فَزیدوا .(30)
8680.صحیح مسلم عن أبی هریرة : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یُرَغِّبُ فی قِیامِ رَمَضانَ مِن غَیرِ أن یَأمُرَهُم فیهِ بِعَزیمَةٍ ، فَیَقولُ : مَن قامَ رَمَضانَ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ .(31)
8678.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، ماه خداوند – تبارک و تعالى – است. در آن ، «لا إله إلّا اللّه » و تکبیر و حمد و تمجید و تسبیح ، بسیار بگویید. آن ، بهار تنگ دستان است. خداوند ، عید قربان را قرار داده تا بینوایان ، از گوشت ، سیر شوند. از فضل نعمت هایى که خداوند به شما داده است ، بر خانواده و همسایگانتان آشکار کنید . با نعمت هاى خداوند که نزد شماست ، خوبْ همجوارى کنید . به برادرانتان برسید و برادران فقیر و بینواى خود را غذا بدهید ، که همانا هر کسْ روزه دارى را افطارى دهد ، پاداشى همانند او دارد ، بى آن که از پاداش روزه دار ، چیزى کاسته شود. ماه رمضان را «ماه آزاد کردن» نامیده اند؛ چون خداوند در هر روز و شب [این ماه] ، ششصد آزادشده دارد و در پایان آن نیز به اندازه همه آنان که در گذشته آزاد کرده ، آزاد مى کند.
7 / 7
بسیار نماز خواندن
8679.امام صادق علیه السلام : چون ماه رمضان مى آمد ، پیامبر خدا بر نمازش مى افزود. من نیز مى افزایم . پس شما هم بیفزایید.
8680.صحیح مسلم – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا ، به نماز در [ماه]رمضان ترغیب مى کرد ، بى آن که دستورى حتمى به آنان بدهد و مى فرمود: «هر کس در ماه رمضان از روى ایمان و براى پاداش [الهى] به عبادت بِایستد ، گناهان گذشته اش آمرزیده مى شود» .
8681.مسند ابن حنبل عن أبی هریرة : سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یُرَغِّبُ النّاسَ فی قِیامِ رَمَضانَ ، ویَقولُ : «مَن قامَهُ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ» . ولَم یَکُن رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله جَمَعَ النّاسَ عَلَى القِیامِ .(32)
8682.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن صَلّى مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ للّه ِ عز و جل رَکعَتَینِ یَتَطَوَّعُ بِهِما ، غَفَرَ اللّه ُ لَهُ .(33)
7 / 8
العُمرَة
8683.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ عُمرَةً فی رَمَضانَ تَقضی حَجَّةً مَعی .(34)
8684.عنه صلى الله علیه و آله : عُمرَةٌ فی رَمَضانَ تَعدِلُ حَجَّةً .(35)
8685.عنه صلى الله علیه و آله – لِامرَأَةٍ مِنَ الأَنصارِ -: إذا کانَ رَمَضانُ اعتَمِری فیهِ ؛ فَإِنَّ عُمرَةً فی رَمَضانَ حَجَّةٌ .(36)
8686.الکافی عن الولید بن صبیح : قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّه ِ علیه السلام : بَلَغَنا أنَّ عُمرَةً فی شَهرِ رَمضانَ تَعدِلُ حَجَّةً . فَقالَ : إنَّما کانَ ذلِکَ فِی امرَأَةٍ وَعَدَها رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالَ لَها : اِعتَمِری فی شَهرِ رَمَضانَ فَهِیَ لَکِ حَجَّةٌ .(37)
8681.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو هُرَیره -: شنیدم که پیامبر خدا ، مردم را به نماز در [ماه]رمضان ترغیب مى کرد و مى فرمود : «هر کس از روى ایمان و براى پاداش [الهى]به نماز بِایستد ، گناهان گذشته اش آمرزیده مى شود» و هرگز پیامبر خدا مردم را براى برپایى نماز [استحبابى به جماعت] ، گرد نیاورد .
8682.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس از شما در این ماه ، دو رکعت نماز مستحب براى خدا بخواند ، خداوندْ او را مى آمرزد.
7 / 8
عُمره
8683.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عُمره در ماه رمضان ، در حکم حجّ همراه من است.
8684.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عُمره در [ماه] رمضان ، برابر حجّ است.
8685.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به زنى از انصار -: چون [ماه] رمضان شود ، در آن عمره به جاى آور؛ چرا که یک عمره در رمضان ، [برابر با] یک حج است .
8686.الکافى – به نقل از ولید بن صبیح -: به امام صادق علیه السلام گفتم : به ما چنین رسیده که عمره در رمضان ، با حجْ برابر است . فرمود : «این در مورد زنى بود که پیامبر خدا به او وعده داد و فرمود: در ماه رمضان ، عمره به جا آور ، که برایت یک حجّ است «.
7 / 9
الحضور فی مکة
8687.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : رَمَضانُ بِمَکَّةَ أفضَلُ مِن ألفِ رَمَضانَ بِغَیرِ مَکَّةَ .(38)
8688.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أدرَکَ شَهرَ رَمَضانَ بِمَکَّةَ مِن أوَّلِهِ إلى آخِرِهِ صِیامَهُ وقِیامَهُ ، کَتَبَ اللّه ُ لَهُ مِئَةَ ألفِ شَهرِ رَمَضانَ فی غَیرِها ، وکانَ لَهُ بِکُلِّ یَومٍ مَغفِرَةٌ وشَفاعَةٌ ، وبِکُلِّ لَیلَةٍ مَغفِرَةٌ وشَفاعَةٌ ، وبِکُلِّ یَومٍ حُملانُ فَرَسٍ فی سَبیلِ اللّه ِ ، ولَهُ بِکُلِّ یَومٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ .(39)
8689.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أدرَکَ شَهرَ رَمَضانَ بِمَکَّةَ فَصامَهُ وقامَهُ بِما تَیَسَّرَ لَهُ عَدَلَ مِئَهَ ألفِ شَهرٍ فیما سِواهُ مِنَ البَلَدِ ، وکانَ لَهُ بِکُلِّ یَومٍ حُملانُ فَرَسٍ فی سَبیلِ اللّه ِ ، وکُلِّ لَیلَةٍ حُملانُ فَرَسٍ فی سَبیلِ اللّه ِ ، فی کُلِّ لَیلَةٍ عِتقُ رَقَبَةٍ ، وکُلِ یَومٍ صَدَقَةٌ ، وکُلِّ لَیلَةٍ صَدَقَةٌ ، وکُلِّ یَومٍ شَفاعَةٌ ، وکُلِّ لَیلَةٍ شَفاعَةٌ ، وکُلِّ یَومٍ دَرَجَةٌ .(40)
7 / 10
الِاعتِکاف
8690.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اِعتِکافُ عَشرٍ فی شَهرِ رَمَضانَ یَعدِلُ حَجَّتَینِ وعُمرَتَینِ .(41)
7 / 9
حضور در مکّه
8687.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یک رمضان در مکّه بودن ، برتر از هزار رمضان در غیر مکّه بودن است.
8688.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس [ماه] رمضان را از آغاز تا پایانش با روزه و نمازش در مکّه درک کند ، خداوند براى او صد هزار رمضانِ در غیر مکّه مى نویسد و براى او در هر روز ، یک آمرزش و شفاعت ، و در هر شب ، یک آمرزش و شفاعت ، و در هر روز ، [ثواب] به راه انداختن یک اسب [براى جهاد] در راه خداست و او در هر روز ، یک دعاى مستجاب دارد .
8689.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس ماه رمضان را در مکّه درک کند و به اندازه اى که در توانش است ، روزه بدارد و نماز بخواند ، [پاداشش] برابر با هزار ماه [درک کردن ماه رمضان] در شهرى جز آن است و براى او در هر روز ، [ثواب]به راه انداختن یک اسب [براى جهاد] در راه خدا ، و در هر شب ، [ثواب] به راه انداختن یک اسب [براى جهاد]در راه خداست و [نیز] در هر شب ، [پاداش]آزاد کردن یک بنده و در هر روز ، [ثواب]یک صدقه و در هر شب ، [ثواب]یک صدقه و در هر روز ، شفاعتى و در هر شب ، شفاعتى و در هر روز ، درجه اى .
7 / 10
اعتکاف
8690.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اعتکاف ده روز ماه رمضان ، برابر دو حج و دو عمره است.
8691.الإمام الصادق علیه السلام : کانَت بَدرٌ فی شَهرِ رَمَضانَ فَلَم یَعتَکِف رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَلَمّا أن کانَ مِن قابِلٍ اِعتَکَفَ عِشرینَ : عَشرا لِعامِهِ ، وعَشرا قَضاءً لِما فاتَهُ .(42)
8692.صحیح البخاری عن أبی هریرة : کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله یَعتَکِفُ فی کُلِّ رَمَضانَ عَشَرَةَ أیّامٍ ، فَلَمّا کانَ العامُ الَّذی قُبِضَ فیهِ اعتَکَفَ عِشرینَ یَوما .(43)
8693.الإمام الصادق علیه السلام : اِعتَکَفَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فی شَهرِ رَمَضانَ فِی العَشرِ الأَوَّلِ ، ثُمَّ اعتَکَفَ فِی الثّانِیَةِ فِی العَشرِ الوُسطى ، ثُمَّ اعتَکَفَ فِی الثّالِثَةِ فِی العَشرِ الأَواخِرِ ، ثُمَّ لَم یَزَل یَعتَکِفُ فِی العَشرِ الأَواخِرِ .(44)
8691.امام صادق علیه السلام : جنگ بدر ، در ماه رمضان بود. پس پیامبر خدا ، معتکف نشد. سال بعد، بیست روز معتکف شد: ده روز براى همان سال ، و ده روز براى قضاى آنچه از او فوت شده بود.
8692.صحیح البخارى – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر صلى الله علیه و آله در هر رمضان ، ده روز ، معتکف مى شد ؛ امّا در سالى که در آن وفات کرد ، بیست روز معتکف شد.
8693.امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا در ماه رمضان ، در ده روز اوّل ، معتکف شد. سال بعد ، در ده روز وسط ، و در سال سوم ، در ده روز آخر معتکف شد. سپس پیوسته در ده روز آخر ، اعتکاف مى نمود .
1) المقنعة : ص 341.
2) سنن الترمذی : ج 3 ص 171 ح 807 عن زید بن خالد الجهنی.
3) تهذیب الأحکام : ج 4 ص 202 ح 582 عن حمّاد بن زید عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 381 ح 6.
4) سیّد بن طاووس مى گوید: «بِدان که فضیلت طعام دادن ، بر اساس رأى عقل هایى که تصدیق کننده پیامبران الهى اند ، اندیشمندانه است؛ زیرا اقدام یک شخص به اِطعام روزه داران ، مثل آن است که طاعت ها و عبادت هاى آنان را مالک شود؛ چون توانایى کسانى که به ایشان غذا مى رسد ، گویا نیروى بنده اطعام کننده است که در تن اوست. همچنان که نیروى بدنى اش ، هر چه با آن غذا فراهم شود ، از عبادت او شمرده مى شود ، هر کارى هم که از نیروى افطارى دادن به روزه دار سر بزند ، در پرونده کسى ثبت مى شود که روزه دار را اطعام کرده است» (ر . ک : الإقبال : ج 1 ص 37).
5) الجعفریّات : ص 60 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 126 ح 7.
6) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 360 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا ، بحار الأنوار : ج 96 ص 247 ح 8.
7) المحاسن : ج 2 ص 158 ح 1430 عن أبی أیّوب عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 316 ح 4.
8) فی نسخة : «القدر» بدل «الفطر» (هامش المصدر).
9) شُعب الإیمان : ج 3 ص 419 ح 3955.
10) در بعضى نسخه ها به جاى «شب عید فطر» ، «شب قدر» است.
11) المراقبات : ص 139.
12) سنن الترمذی : ج 3 ص 51 ح 663.
13) بحار الأنوار : ج 96 ص 345 ح 9 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن عبد اللّه بن مسعود.
14) صحیح البخاری : ج 2 ص 672 ح 1803 وج 4 ص 1911 ح 4711.
15) ثواب الأعمال : ص 97 ح 13 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 363 ح 32 ؛ مکارم الأخلاق لابن أبی الدنیا : ص 253 ح 386.
16) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 95 ح 78 عن الإمام الصادق علیه السلام.
17) بحار الأنوار : ج 6 ص 345 ح 9 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن عبد اللّه بن مسعود.
18) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 139 ح 2349 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 206 ح 1 ؛ المناقب للخوارزمی : ص 86 ح 76 عن زرّ بن حبیش.
19) شُعب الإیمان : ج 3 ص 311 ح 3628 عن ابن عبّاس.
20) فی المصدر : «یفوتها» ، وما أثبتناه من بحار الأنوار.
21) أعلام الدین : ص 355 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 53 ح 43 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن أنس ولیس فیه ذیله و ج 96 ص 381 ح 7.
22) البقرة : 186.
23) الإقبال : ج 1 ص 269 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 27 ح 2.
24) فضائل الأوقات للبیهقی : ص 49 ح 84.
25) المعجم الأوسط : ج 7 ص 226 ح 7341 عن عمر بن الخطّاب.
26) غافر : 60.
27) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 98 ح 1837 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 372 ح 56.
28) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 99 ح 85 عن ابن عبّاس.
29) النوادر للأشعری : ص 17 ح 2 عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 381 ح 6.
30) تهذیب الأحکام : ج 3 ص 60 ح 204 عن أبی خدیجة.
31) صحیح مسلم : ج 1 ص 523 ح 174.
32) مسند ابن حنبل : ج 3 ص 138 ح 7886.
33) عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 293 ح 46 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 361 ح 29.
34) صحیح البخاری : ج 2 ص 659 ح 1764 عن ابن عبّاس.
35) سنن الترمذی : ج 3 ص 276 ح 939 عن اُمّ معقل ؛ دعائم الإسلام : ج 1 ص 333 عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
36) صحیح البخاری : ج 2 ص 631 ح 1690 عن ابن عبّاس ؛ الجعفریّات : ص 67 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلى الله علیه و آله.
37) الکافی : ج 4 ص 535 ح 1.
38) کنز العمّال : ج 12 ص 197 ح 34643 نقلاً عن البزّار عن ابن عمر.
39) شُعب الإیمان : ج 3 ص 487 ح 4149 وص 347 ح 3729 کلاهما عن ابن عبّاس ؛ بحار الأنوار : ج 96 ص 349 ح 16 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن أبی عیّاش.
40) فضائل الأشهر الثلاثة: ص136 ح145؛ سنن ابن ماجة: ج2 ص1041 ح3117 نحوه وکلاهما عن ابن عبّاس.
41) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 188 ح 2101 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 97 ص 129 ح 4 ؛ المعجم الکبیر : ج 3 ص 128 ح 2888 عن محمّد بن سلیمان عن الإمام زین العابدین عن أبیه علیهماالسلامعنه صلى الله علیه و آله.
42) الکافی : ج 4 ص 175 ح 2 عن الحلبی ، بحار الأنوار : ج 97 ص 128 ح 2 وج 16 ص 274 ح 103.
43) صحیح البخاری : ج 2 ص 719 ح 1939.
44) الکافی : ج 4 ص 175 ح 3 عن أبی العبّاس ، بحار الأنوار: ج 98 ص 4 ح 2.
