کیفیة التهیؤ لضیافة الله (چگونگى آماده شدن براى میهمانى خدا)

5 / 1

صِیامُ شَعبان

8575.السنن الکبرى عن أنس : قیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أیُ الصَّومِ أفضَلُ؟ قالَ : صَومُ شَعبانَ تَعظیما لِرَمَضانَ .(1)

5 / 2

أکل الحلال

8576.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : کُلُوا الحَلالَ یَتِمَّ لَکُم صَومُکُم .(2)

8577.عدّة الداعی عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله : العِبادَةُ مَعَ أکلِ الحَرامِ کَالبِناءِ عَلَى الرَّملِ . وقیلَ : عَلَى الماءِ .(3)

8578.إرشاد القلوب عن حذیفة بن الیمان رفعه عن رسول اللّ إنَّ قَوما یَجیؤونَ یَومَ القِیامَةِ ولَهُم مِنَ الحَسَناتِ أمثالُ الجِبالِ ، فَیَجعَلُهَا اللّه ُ هَباءً مَنثورا ، ثُمَّ یُؤمَرُ بِهِم إلَى النّارِ . فَقالَ سَلمانُ : صِفهُم لَنا یا رَسولَ اللّه ِ . فَقالَ : أما إنَّهُم قَد کانوا یَصومونَ ویُصَلّونَ ، ویَأخُذونَ اُهبَةً مِنَ اللَّیلِ ، ولکِنَّهُم کانوا إذا عَرَضَ لَهُم شَیءٌ مِنَ الحَرامِ وَثَبوا عَلَیهِ .(4)

5 / 1

روزه گرفتن در ماه شعبان

8575.السنن الکبرى – به نقل از اَ نَس -: به پیامبر خدا گفتند : کدام روزه برتر است؟ فرمود : «روزه شعبان براى بزرگداشتِ رمضان» .

5 / 2

حلال خورى

8576.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : غذاى حلال بخورید تا روزه براى شما کامل گردد .

8577.عدّة الداعى : پیامبر خدا فرمود : «عبادت با حرامخوارى ، همچون ساختن بنا بر شِنزار است» و نیز نقل شده است [که فرمود] : «همچون ساختن بنا بر آب است» .

8578.إرشاد القلوب – به نقل از حُذَیفة بن یمان -: پیامبر خدا فرمود : «روز قیامت ، گروهى مى آیند ، در حالى که حسناتشان همچون کوه هاست . خداوند ، همه آنها را نابود و پراکنده مى سازد . سپس فرمان مى رسد که آنان را به آتش بیفکنند» . سلمان گفت : اى پیامبر خدا! آنان را براى ما توصیف کن . فرمود : «آنان ، کسانى هستند که روزه گرفته ، نماز خوانده و شب زنده دارى کرده اند ؛ لیکن هر گاه حرامى بر آنان عرضه مى شده ، بر آن مى شتافته اند» .

سخنى درباره نقش خوراک در بهره گیرى از آثار روزه

خوردن و نوشیدن به هنگام افطار و سحر ، جانْ مایه روزه دارى است . از این رو ، در دیدگاه اسلام ، حلال یا حرام بودن خوردنى ها و نوشیدنى ها ، اندازه و نوع آنها و همچنین انگیزه روزه داران از خوردن و آشامیدن ، در میزان بهره ورى از روزه ، نقشى اساسى دارند و در دستاوردهاى روزه دار از برکات این میهمانى ، بسیار مؤثّرند . نخستین شرط بهره ورى از روزه ، آن است که تأمین کننده نیرو و قوّت انسان براى روزه گرفتن ، حلال باشد . غذاى حرام ، نه تنها در بهره مندى انسان از آثار و برکات روزه ، نقش تخریبى دارد ، بلکه آفتى است که همه عبادت ها را به گونه اى که در احادیث گذشته اشاره شد ، تهدید مى کند . از این رو ، پیامبر خدا مى فرماید : العِبادَةُ مَعَ أکلِ الحَرامِ کَالبِناءِ عَلَى الرَّملِ .(5) عبادت همراه با حرامخوارى ، مثل بنا ساختن بر شِنزار است . بر این پایه ، براى روزه دار ، شناخت غذاهاى حرام ، اهمّیتى ویژه دارد .

انواع خوردنى ها و آشامیدنى هاى حرام

خوردنى ها و آشامیدنى هاى حرام ، چند دسته اند : 1 . آنچه حرمت ذاتى دارد ، مثل : گوشت حیوانات حرام گوشت ، تخم پرندگان

حرام گوشت ، بعضى از اعضاى حیوانات حلال گوشت (مانند : طحال ، نرینه ، بچّه دان ، دُنبلان ، مثانه ، غدّه ها ، کیسه صفرا و نخاع) ، اعیان نجس (مانند : مُردار ، خون ، گوشت خوک ، شراب و هر مایع مست کننده دیگر) .(6) 2 . آنچه حرمت عَرَضى دارد ، مانند : غذاهایى که به سبب برخورد با عین نجس ، نجس شده اند ، یا براى جسم و جان انسان ، زیان عمده دارند . 3 . آنچه با مال حرام تهیّه مى شود ، مثل : سفره هاى افطارى اى که بدون اجازه قانونى ، هزینه شان از بیت المال ، پرداخت مى شود . 4 . آنچه از مال مخلوط به حرام ، تهیّه مى شود . 5 . آنچه از مالى تهیّه مى شود که حقوق شرعى آن (مانند : خمس و زکات) پرداخت نشده است . 6 . آنچه با مال حلال فراهم مى شود ؛ ولى در کیفیّت و مقدار آن ، اسراف مى گردد .

پرهیز از غذاهاى شبهه ناک

اگر روزه دار بخواهد از روزه اش بهره ببرد ، سزاوار است که نه تنها از غذاهایى که حرمتشان قطعى است ، بلکه از غذاهاى شبهه ناک هم پرهیز کند . غذاهاى شبهه ناک دو گونه اند : نوع اوّل ، غذاهایى که در ظاهر ، حلال شمرده مى شوند ، مثل : غذایى که میزبانِ مسلمان براى میهمانش تهیّه مى کند ؛ ولى میهمان ، احتمال مى دهد که از مال حرام باشد . نوع دوم ، غذاهایى که در ظاهر ، حرام شمرده مى شوند ، مثل : غذایى که از مال مخلوط به حرام تهیّه مى شود ، به گونه اى که جدا کردن حلال و حرام آن ، ممکن

نیست . نکته قابل توجّه در این زمینه ، آن است که اسلام براى استفاده از این گونه غذاها ، راه حل دارد و براى رهایى از پیامدهاى آن ، تدبیرى اندیشیده است و آن ، پرداخت خمس مال شبهه ناک است . از این راه ، روزه دار مى تواند از مشکل غذاهاى شبهه ناکى که بخصوص در میهمانى ها مى خورد و یا به میهمانان خود مى دهد ، بِرَهد ، تا روزه ماه رمضان ، پاک و داراى آثار معنوى بیشترى باشد .

انگیزه هاى خوردن و آشامیدن

انگیزه اى که روزه دار براى خوردن و آشامیدن در وقت افطار و سحر دارد ، تأثیر مهمّى در بهره ورى کامل از برکات روزه دارد . در یکى از توصیه هاى پیامبر صلى الله علیه و آله به ابوذر غفارى ، چنین آمده است : یا أبا ذَرٍّ! لِیَکُن لَکَ فى کُلِّ شَى ءٍ نِیَّةٌ صالِحَةٌ حَتَّى الأَکلِ وَ النَّومِ .(7) اى ابو ذر! براى هر چیزى نیّت خوب داشته باش ، حتّى براى خوردن و خوابیدن . میان روزه دارى که سحرى و افطارى را تنها براى رفع گرسنگى و تشنگى مى خورد ، با کسى که آنها را به قصد قُربت و کسب رضاى خداوند مى خورد ، فرق بسیار است . نورانیّت روزه اى که روزه دار با قصد قربت غذا مى خورد ، هرگز با روزه اى که روزه دار با انگیزه حیوانى و خواسته نفْس غذا مى خورد و نیرو مى گیرد ، برابر نیست . روشن است که داشتن انگیزه خدایى و قصد قربت در غذا خوردن ، نیازمند مقدّماتى هماهنگ با آن است که از جمله آنها ، تناسب نوع و مقدار غذا با نیاز بدن است . بر اساس آنچه گذشت ، مى توان فشرده سخن در زمینه اصلاح غذا به وسیله

روزه دار را ، در سه نکته زیر خلاصه کرد که پایبندى به آنها موجب مى شود تا روزه دار، هر چه بیشتر ، از مواهب و دستاوردهاى میهمانى خدا ، بهره مند گردد : 1 . آنچه خورده و آشامیده مى شود ، حلال باشد و از غذاهاى حرام و شبهه ناک ، پرهیز شود . 2 . نوع و مقدار غذاها و نوشیدنى ها با نیاز و خواسته بدن ، تناسب داشته باشند و از مصرف غذاهاى رنگارنگ و افزون بر حدّ نیاز ، پرهیز شود . 3 . به قصد قربت و با انگیزه کسب رضاى خداوند و اطاعت از فرمان او ، خورده و آشامیده شود . عالم ربّانى ، آیة اللّه میرزا جواد آقا ملکى تبریزى رحمه الله ، در پایان بحثى که درباره انواع روزه داران از جهت برخوردشان با خوردنى ها و آشامیدنى ها دارد ، مى گوید : برخى از آنان ، همه خورد و خوراکشان ، حلال و دور از اسراف و تجمّل است ؛ بلکه در مقدار خوردنى و آشامیدنى شان ، حتّى از اندازه حلال و غیر مکروه هم متواضعانه مى کاهند و این گونه از لذّت مى گذرند و در خورشت ، به یک نوع ، بسنده مى کنند ، یا بعضى از لذّت ها و فزونى ها را ترک مى کنند . درجات آنان نزد پروردگارشان – که نگاه دارنده تلاش ها و مجاهدت هاى آنان است – محفوظ است و آنان ، پاداش مى یابند و هیچ ستمى به آنان نمى شود . خداوند ، آنان را به بهترین کارهایشان پاداش مى دهد و از عطاى خویش ، بى حساب بر آنان مى افزاید . پس هیچ کس نمى داند چه پاداش هاى بزرگى – که مایه چشم روشنى است و برایشان پنهان نگه داشته شده است – خواهند داشت ؛ پاداش هایى که بر هیچ دلى خطور نکرده است .(8) خدایا! ما را هم از آنان قرار بده .

1) السنن الکبرى : ج 4 ص 503 ح 8517 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 77 ح 35.

2) کنز العمّال : ج 15 ص 844 ح 43356 نقلاً عن الدیلمی عن جابر.

3) عدّة الداعی : ص 141 و 284 وفیه «الدعاء» بدل «العبادة» ، بحار الأنوار : ج 103 ص 16 ح 73 و ج 84 ص 258 ح 56.

4) إرشاد القلوب : ص 191.

5) عدّة الداعى : ص 141 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 16 ح 73.

6) براى آگاهى بیشتر از این دسته محرّمات ، علاوه بر منابع فقهى ، ر . ک : رسالة فى الواجب و الحرام.

7) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 370 ح 2661 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 58.

8) براى مطالعه تمام سخن ، ر.ک : المراقبات : ص 98.