تأهیل الناس لضیافة الله (آماده کردن مردم براى میهمانى خدا)

خطاباتُ النَّبِیِّ عِندَ حُضورِ شَهرِ رَمَضانَ

8559.الإمام الرضا عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله خَطَبَنا ذاتَ یَومٍ فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ، إنَّهُ قَد أقبَلَ إلَیکُم شَهرُ اللّه ِ بِالبَرَکَةِ وَالرَّحمَةِ وَالمَغفِرَةِ ، شَهرٌ هُوَ عِندَ اللّه ِ أفضَلُ الشُّهورِ ، وَأیّامُهُ أفضَلُ الأَیّامِ ، ولَیالیهِ أفضَلُ اللَّیالی ، وساعاتُهُ أفضَلُ السّاعاتِ . هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلى ضِیافَةِ اللّه ِ ، وجُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَةِ اللّه ِ ، أنفاسُکُم فیهِ تَسبیحٌ ، ونَومُکُم فیهِ عِبادَةٌ ، وعَمَلُکُم فیهِ مَقبولٌ ، ودُعاؤُکُم فیهِ مُستَجابٌ . فَاسأَلُوا اللّه َ رَبَّکُم بِنِیّاتٍ صادِقَةٍ وقُلوبٍ طاهِرَةٍ أن یُوَفِّقَکُم لِصِیامِهِ وتِلاوَةِ کِتابِهِ ؛ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللّه ِ فی هذَا الشَّهرِ العَظیمِ . وَاذکُروا بِجوعِکُم وعَطَشِکُم فیهِ جوعَ یَومِ القِیامَةِ وعَطَشَهُ ، وتَصَدَّقوا عَلى فُقَرائِکُم ومَساکینِکُم ، ووَقِّروا کِبارَکُم ، وَارحَموا صِغارَکُم ، وصِلوا أرحامَکُم ، وَاحفَظوا ألسِنَتَکُم ، وغُضّوا عَمّا لا یَحِلُّ النَّظَرُ إلَیهِ أبصارَکُم ، وعَمّا لا یَحِلُ الِاستِماعُ إلَیهِ أسماعَکُم ، وتَحَنَّنوا عَلى أیتامِ النّاسِ یُتَحَنَّن عَلى أیتامِکُم ، وتوبوا إلَى اللّه ِ مِن ذُنوبِکُم ، وَارفَعوا إلَیهِ أیدِیَکُم بِالدُّعاءِ فی أوقاتِ صَلَواتِکُم ؛ فَإِنَّها أفضَلُ السّاعاتِ ، یَنظُرُ اللّهُ عز و جل فیها بِالرَّحمَةِ إلى عِبادِهِ ، یُجیبُهُم إذا ناجَوهُ ، ویُلَبّیهِم إذا نادَوهُ ویَستَجیبُ لَهُم إذا دَعَوهُ . یا أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ أنفُسَکُم مَرهونَةٌ بِأَعمالِکُم فَفُکّوها بِاستِغفارِکُم ، وظُهورَکُم ثَقیلَةٌ مِن أوزارِکُم فَخَفِّفوا عَنها بِطولِ سُجودِکُم ، وَاعلَموا أنَّ اللّه َ – تَعالى ذِکرُهُ – أقسَمَ بِعِزَّتِهِ ألّا یُعَذِّبَ المُصَلّینَ وَالسّاجِدینَ ، ولا یُرَوِّعَهُم بِالنّارِ یَومَ یَقومُ النّاسُ لِرَبِّ العالَمینَ . أیُّهَا النّاسُ ، مَن فَطَّرَ مِنکُم صائِما مُؤمِنا فی هذَا الشَّهرِ کانَ لَهُ بِذلِکَ عِندَ اللّه ِ عِتقُ نَسَمَةٍ ومَغفِرَةٌ لِما مَضى مِن ذُنوبِهِ . فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ولَیسَ کُلُّنا یَقدِرُ عَلى ذلِکَ! فَقالَ صلى الله علیه و آله : اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشِقِّ تَمرَةٍ ، اِتَّقُوا النّارَ ولَو بِشَربَةٍ مِن ماءٍ . أیُّهَا النّاسُ ، مَن حَسَّنَ مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ خُلُقَهُ کانَ لَهُ جَوازا عَلَى الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأَقدامُ ، ومَن خَفَّفَ فی هذَا الشَّهرِ عَمّا مَلَکَت یَمینُهُ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ ، ومَن کَفَّ فیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللّه ُ فیهِ غَضَبَهُ یَومَ یَلقاهُ ، ومَن أکرَمَ فیهِ یَتیما أکرَمَهُ اللّه ُ یَومَ یَلقاهُ ، ومَن وَصَلَ فیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللّه ُ بِرَحمَتِهِ یَومَ یَلقاهُ ، ومَن قَطَعَ رَحِمَهُ قَطَعَ اللّه ُ عَنهُ رَحمَتَهُ یَومَ یَلقاهُ ، ومَن تَطَوَّعَ فیهِ بِصَلاةٍ کُتِبَ لَهُ بَراءَةٌ مِنَ النّارِ ، ومَن أدّى فیهِ فَرضا کانَ لَهُ ثَوابُ مَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ ، ومَن أکثَرَ فیهِ مِنَ الصَّلاةِ عَلَیَّ ثَقَّلَ اللّه ُ میزانَهُ یَومَ تَخَفَّفُ المَوازینُ ، ومَن تَلا فیهِ آیَةً مِنَ القُرآنِ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ مَن خَتَمَ القُرآنَ فی غَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ . أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ أبوابَ الجِنانِ فی هذَا الشَّهرِ مُفَتَّحَةٌ ، فَاسأَلوا رَبَّکُم ألّا یُغلِقَها عَلَیکُم ، وأبوابَ النّیرانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألّا یَفتَحَها عَلَیکُم ، وَالشَّیاطینَ مَغلولَةٌ فَاسأَلوا رَبَّکُم ألّا یُسَلِّطَها عَلَیکُم . قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : فَقُمتُ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما أفضَلُ الأَعمالِ فی هذا الشَّهرِ؟ فَقالَ : یا أبَا الحَسَنِ ، أفضَلُ الأَعمالِ فی هذَا الشَّهرِ الوَرَعُ عَن مَحارِمِ اللّه ِ عز و جل . ثُمَّ بَکى ، فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما یُبکیکَ؟ فَقالَ : یا عَلِیُّ ، أبکی لِما یُستَحَلُّ مِنکَ فی هذَا الشَّهرِ ، کَأَنّی بِکَ وأنتَ تُصَلّی لِرَبِّکَ ، وقَدِ انبَعَثَ أشقَى الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ ، شَقیقُ عاقِرِ ناقَةِ ثَمودَ ، فَضَرَبَکَ ضَربَةً عَلى فَرقِکَ (قَرنِکَ) فَخَضَّبَ مِنها لِحیَتَکَ . قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ وذلِکَ فی سَلامَةٍ مِن دینی؟ فَقالَ : فی سَلامَةٍ مِن دینِکَ . ثُمَّ قالَ صلى الله علیه و آله : یا عَلِیُّ ، مَن قَتَلَکَ فَقَد قَتَلَنی ، ومَن أبغَضَکَ فَقَد أبغَضَنی ، ومَن سَبَّکَ فَقَد سَبَّنی ؛ لِأَنَّکَ مِنّی کَنَفسی ، وَروحُکَ مِن روحی ، وَطینَتُکَ مِن طینَتی . إنَّ اللّه َ – تَبارَکَ وَتَعالى – خَلَقَنی وإیّاکَ ، وَاصطَفانی وَإیّاکَ ، وَاختارَنی لِلنُّبُوَّةِ وَاختارَکَ لِلإِمامَةِ ، وَمَن أنکَرَ إمامَتَکَ فَقَد أنکَرَنی نُبُوَّتی . یا عَلِیُّ ، أنتَ وَصِیِّی ، وأبو وُلدی ، وزَوجُ ابنَتی ، وخَلیفَتی عَلى اُمَّتی فی حَیاتی وبَعدَ مَوتی ، أمرُکَ أمری ونَهیُکَ نَهیی . اُقسِمُ بِالَّذی بَعَثَنی بِالنُّبُوَّةِ وجَعَلَنی خَیرَ البَرِیَّةِ ، إنَّکَ لَحُجَّةُ اللّه ِ عَلى خَلقِهِ ، وأمینُهُ عَلى سِرِّهِ ، وَخَلیفَتُهُ عَلى عِبادِهِ .(1)

خطبه هاى پیامبر ، هنگام فرا رسیدن ماه رمضان

8559.امام رضا علیه السلام – به نقل از پدرانش علیهم السلام ، از امام على علی: روزى ، پیامبر خدا براى ما خطبه خواند و فرمود : «اى مردم! همانا ماه خدا ، همراه با برکت و رحمت و آمرزش ، به شما روى آورده است ؛ ماهى که نزد خدا برترینِ ماه هاست و روزهایش برترینِ روزها ، شب هایش برترینِ شب ها و ساعاتش برترینِ ساعات است . آن ، ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شده اید و از شایستگانِ کرامت خداوند ، قرار داده شده اید . نَفَس هایتان در آن ، تسبیح ، خوابتان در آن ، عبادت ، عملتان در آن ، پذیرفته و دعایتان در آن ، مورد اجابت است . پس با نیّت هاى راست و دل هاى پاک ، از پروردگارتان بخواهید تا براى روزه دارىِ آن و تلاوت کتاب خویش ، توفیقتان دهد ؛ چرا که بدبخت ، کسى است که در این ماه بزرگ ، از آمرزش خداوند ، محروم بماند . با گرسنگى و تشنگى خود در این ماه ، گرسنگى و تشنگىِ روز قیامت را یاد کنید . به نیازمندان و بینوایانتان صدقه بدهید ، به بزرگان خود احترام بگذارید ، بر کوچک هایتان ترحّم نمایید و به بستگانتان نیکى کنید . زبانتان را نگه بدارید و چشم هایتان را از آنچه نگاه به آن حلال نیست ، بپوشانید و گوش هایتان را از آنچه شنیدنش حلال نیست ، فرو بندید . به یتیمان مردم ، محبّت کنید تا بر یتیمان شما محبّت ورزند . از گناهانتان به پیشگاه خداوند ، توبه کنید و در هنگام نمازها ، دستانتان را بر آستان او به دعا بلند کنید ؛ چرا که آنها (هنگامه نمازها) ، برترین ساعت هایند و خداوند [در آن ساعت ها]با نظر رحمت به بندگانش مى نگرد و چون با او مناجات کنند ، پاسخشان مى دهد و چون او را صدا بزنند ، جوابشان مى گوید و چون او را بخوانند ، اجابتشان مى کند . اى مردم! جان هاى شما در گِرو کارهاى شماست . پس با آمرزش خواهى خود ، آنها را آزاد سازید . و پشت هاى شما از بارِ گناهانتان سنگین است . پس با طول دادن سجده هاى خود ، آنها را سبُک کنید و بدانید که خداوند – که یادش والاست – به عزّت خود ، سوگند خورده است که نمازگزاران و سجده کنندگان را عذاب نمى کند و در روزى که مردم در پیشگاه پروردگار جهانیان [براى حساب]مى ایستند ، آنان را با آتش ، هراسان نمى سازد . اى مردم ! هر که از شما در این ماه ، روزه دارى را افطارى دهد ، پاداش او براى آن ، نزد خدا ، [پاداشِ] آزاد کردن یک برده و آمرزش گناهان گذشته اوست» . گفتند : اى پیامبر خدا ! همه ما توانایىِ این کار را نداریم! پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «خود را از آتش ، نگه دارید ، هر چند با یک دانه خرما ؛ خود را از آتش نگه دارید ، هر چند با یک جرعه آب . اى مردم! هر کس اخلاقش را در این ماه ، نیکو سازد ، براى او وسیله عبور از صراط خواهد بود ، در آن روز که گام ها بر صراط مى لغزند و هر کس در این ماه بر بردگان خود آسان بگیرد ، خداوند ، حساب او را سبُک خواهد گرفت و هر کس در این ماه ، شرّ خود را [از دیگران] باز دارد ، خداوند در روز دیدارش ، خشم خویش را از او باز خواهد داشت و هر که در این ماه ، یتیمى را گرامى بدارد ، در روز دیدار ، خداوند ، گرامى اش خواهد داشت و هر که در آن به خویشاوند خود نیکى کند ، در روز دیدار ، خداوند با رحمتش به او نیکى خواهد کرد و هر کس در آن از خویشان خود ببُرد ، خداوند در روز دیدار ، رحمتش را از او قطع خواهد نمود و هر کس در آن ، نماز مستحب بخواند ، براى او دورى از آتش ، نوشته مى شود و هر کس واجبى را در آن ادا کند ، پاداش کسى را دارد که هفتاد واجب را در ماه هاى دیگر ، ادا کرده است و هر کس در آن بر من بسیار صلوات بفرستد ، خداوند در روزى که وزنه اعمال ، سبُک مى شود ، وزنه اعمال او را مى افزاید و هر کس در آن ، آیه اى از قرآن تلاوت کند ، پاداش کسى را دارد که در ماه هاى دیگر ، ختم قرآن کرده است . اى مردم! در این ماه ، درهاى بهشت ، بازند . پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نبندد . و درهاى دوزخ ، بسته اند . پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما نگشاید . و شیطان ها در بندند . پس ، از پروردگارتان بخواهید که آنها را بر شما مسلّط نسازد» . من برخاستم و گفتم : اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود : «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه ، پرهیز از حرام هاى الهى است» و سپس گریست . گفتم : اى پیامبر خدا! سبب گریه شما چیست؟ فرمود : «اى على! بر این مى گِریم که حرمت تو را در این ماه مى شکنند . گویا مى بینم که تو در حال نماز براى پروردگار خویشى و نگون بخت ترینِ اوّلین و آخرین ، همو که برادر پى کننده ناقه قوم ثمود است ، برمى خیزد و بر فرق سرت ضربتى مى زند و محاسنت ، از خون سرت ، رنگین مى شود» . گفتم : اى پیامبر خدا! آیا در آن حالت ، دینم سالم است؟ فرمود : «دینت ، سالم است» . سپس فرمود : «اى على! هر کس تو را بکُشد ، مرا کُشته است و هر کس تو را دشمن بدارد ، مرا دشمن داشته است و هر کس تو را ناسزا گوید ، مرا ناسزا گفته است ؛ چرا که تو از من هستى ، همچون جان من . روح تو ، از روح من است و سرشت تو ، از سرشت من است . خداى متعال ، من و تو را آفرید و من و تو را برگزید و مرا براى پیامبرى و تو را براى امامت ، انتخاب کرد . هر کس امامت تو را انکار کند ، نبوّت مرا انکار کرده است . اى على! تو وصىّ من ، پدر فرزندان من ، همسر دختر من و جانشین من بر امّتم در حال حیاتم و پس از مرگم هستى . فرمان تو ، فرمان من است و نهى تو ، نهى من است . سوگند به خدایى که مرا به نبوّت برانگیخت و مرا بهترینِ آفریدگان قرار داد، تو حجّت پروردگار بر خلق اویى و امین او در رازش و جانشین او میان بندگانش» .

8560.الإمام الباقر علیه السلام : خَطَبَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله النّاسَ فی آخِرِ جُمُعَةٍ مِن شَعبانَ ، فَحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ، قَد أظَلَّکُم شَهرٌ فیهِ لَیلَةٌ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، وهُوَ شَهرُ رَمَضانَ ؛ فَرَضَ اللّه ُ عز و جل صِیامَهُ ، وجَعَلَ قِیامَ لَیلِهِ نافِلَةً ، فَمَن تَطَوَّعَ بِصَلاةِ لَیلَةٍ فیهِ کانَ کَمَن تَطَوَّعَ بِسَبعینَ لَیلَةً فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ ، وجَعَلَ لِمَن تَطَوَّعَ فیهِ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَیرِ وَالبِرِّ کَأَجرِ مَن أَدّى فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّه ِ تَعالى ، ومَن أدّى فیهِ فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّه ِ تَعالى کانَ کَمَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً مِن فَرائِضِ اللّه ِ تَعالى فیما سِواهُ مِنَ الشُّهورِ . وهُوَ شَهرُ الصَّبرِ ، وإنَّ الصَّبرَ ثَوابُهُ الجَنَّةُ ، وهُوَ شَهرُ المُواساةِ ، وهُوَ شَهرٌ یَزیدُ اللّه ُ فی رِزقِ المُؤمِنِ فیهِ ، ومَن فَطَّرَ فیهِ مُؤمِنا صائِما کانَ لَهُ عِندَ اللّه ِ بِذلِکَ عِتقُ رَقَبَةٍ ومَغفِرَةٌ لِذُنوبِهِ فیما مَضَى . فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، لَیسَ کُلُّنا یَقدِرُ عَلى أن یُفَطِّرَ صائِما ! فَقالَ : إنَّ اللّه َ کَریمٌ یُعطی هذَا الثَّوابَ لِمَن لا یَقدِرُ إلّا عَلى مَذقَةٍ مِن لَبَنٍ یُفَطِّرُ بِها صائِما ، أو شَربَةِ ماءٍ عَذبٍ ، أو تَمَراتٍ ، لا یَقدِرُ عَلى أکثَرَ مِن ذلِکَ . ومَن خَفَّفَ فیهِ عَن مَملوکِهِ خَفَّفَ اللّه ُ عَنهُ حِسابَهُ . وهُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ ، وأوسَطُهُ مَغفِرَةٌ ، وآخِرُهُ الإِجابَةُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ . ولا غِنى بِکُم عَن أربَعِ خِصالٍ : خَصلَتانِ تُرضونَ اللّه عز و جل بِهِما ، وخَصلَتانِ لا غِنى بِکُم عَنهُما ، فَأَمَّا اللَّتانِ تُرضونَ اللّه َ عز و جل بِهِما : فَشَهادَةُ أن لا إلهَ إلَا اللّه ُ ، وأنَّنی رَسولُ اللّه ِ . وأمَّا اللَّتانِ لا غِنى بِکُم عَنهُما : فَتَسأَلونَ اللّه َ فیهِ حَوائِجَکُم وَالجَنَّةَ ، وتَسأَلونَ اللّه َ العافِیَةَ ، وتَعوذونَ بِاللّه ِ مِنَ النّارِ .(2)

8560.امام باقر علیه السلام : پیامبر خدا ، در آخرین جمعه شعبان ، خطبه خواند . خدا را حمد و ثنا گفت و سپس فرمود : «اى مردم! ماهى بر شما سایه افکنده که در آن ، شبى است بهتر از هزار ماه و آن ، ماه رمضان است . خداوند ، روزه اش را واجب ساخته و نماز در شبش را مستحب قرار داده است . پس هر کس یک شب در آن ، نماز مستحب بخواند ، گویا هفتاد شبْ نماز مستحب در ماه هاى دیگر خوانده است و [خداوند] براى کسى که در آن ، کار نیک مستحبّى از کارهاى نیک انجام دهد ، پاداشى همچون پاداش کسى قرار داده که واجبى از واجبات خداوند متعال را انجام داده است و هر کس در آن ، واجبى از واجبات خداوند متعال را ادا کند ، همچون کسى خواهد بود که در ماه هاى دیگر ، هفتاد واجب از واجبات خداوند متعال را انجام داده است . این ماه ، ماه شکیبایى است و پاداش شکیبایى ، بهشت است . این ماه ، ماه مواسات (همدردى با دیگران در نیازها) است و ماهى است که در آن ، خداوند ، روزىِ مؤمن را مى افزاید . هر کس مؤمنِ روزه دارى را در آن افطارى دهد ، نزد خداوند ، [پاداش]آزاد کردن یک بنده و آمرزش گناهان گذشته اش را دارد» . گفتند : اى پیامبر خدا! همه ما توان افطارى دادن به یک روزه دار را نداریم . فرمود : «خداوند ، کریم است . این ثواب را به کسى نیز مى دهد که براى افطارى دادن ، جز بر جرعه اى شیر یا جرعه اى آب و یا چند خرما قدرت ندارد و بیش از این را نمى تواند . هر کس در این ماه بر برده خویش سبُک بگیرد ، خداوند هم حساب او را سبُک مى گیرد . ماه رمضان ، ماهى است که آغازش رحمت ، میانش آمرزش ، و پایانش اجابت و آزادى از آتش دوزخ است . شما از چهار خصلت ، بى نیاز نیستید : دو خصلت که خدا را با آنها راضى مى کنید ، و دو خصلت که از آن دو ، بى نیاز نیستید . آن دو خصلتى که خدا را با آنها راضى مى کنید ، شهادت به این است که : معبودى جز خداوند نیست و من ، فرستاده خدایم ، و دو خصلتى که از آن بى نیاز نیستید ، [این است که]از خداوند ، نیازهایتان و بهشت را بطلبید و از خداوند ، عافیت بخواهید و از آتش به خداوند ، پناه ببرید» .

8561.دعائم الإسلام : عَن رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله أ نَّهُ خَطَبَ النّاسَ آخِرَ یَومٍ مِن شَعبانَ ، فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ، إنَّهُ قَد أظَلَّکُم شَهرٌ عَظیمٌ ، شَهرٌ مُبارَکٌ ، شَهرٌ فیهِ لَیلَةٌ العَمَلُ فیها خَیرٌ مِنَ العَمَلِ فی ألفِ شَهرٍ . مَن تَقَرَّبَ فیهِ بِخَصلَةٍ مِن خِصالِ الخَیرِ کانَ کَمَن أدّى فَریضَةً فیما سِواهُ ، ومَن أدّى فیهِ فَریضَةً کانَ کَمَن أدّى سَبعینَ فَریضَةً فیما سِواهُ . وهُوَ شَهرُ الصَّبرِ ؛ وَالصَّبرُ ثَوابُهُ الجَنَّةُ ، وشَهرُ المُواساةِ ، شَهرٌ یُزادُ فیهِ فی رِزقِ المُؤمِنِ ؛ مَن فَطَّرَ فیهِ صائِما کانَ لَهُ مَغفِرَةٌ لِذُنوبِهِ وعِتقُ رَقَبَتِهِ مِنَ النّارِ ، وکانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیءٌ . فَقالَ بَعضُ القَومِ : یا رَسولَ اللّه ِ ، لَیسَ کُلُّنا یَجِدُ ما یُفَطِّرُ الصّائِمَ! فَقالَ صلى الله علیه و آله : یُعطِی اللّه ُ هذَا الثَّوابَ مَن فَطَّرَ صائِما عَلى مَذقَةِ لَبَنٍ أو تَمرَةٍ أو شَربَةِ ماءٍ ، ومَن أشبَعَ صائِما سَقاهُ اللّه ُ مِن حَوضی شَربَةً لا یَظمَأُ بَعدَها . وهُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ ، وأوسَطُهُ مَغفِرَةٌ ، وآخِرُهُ عِتقٌ مِنَ النّارِ ؛ مَن خَفَّفَ عَن مَملوکِهِ فیهِ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ وأعتَقَهُ مِنَ النّارِ . وَاستَکثِروا فیهِ مِن أربَعِ خِصالٍ ؛ خَصلَتانِ تُرضونَ بِهِما رَبَّکُم ، وخَصلَتانِ لا غِنى بِکُم عَنهُما ، فَأَمَّا الخَصلَتانِ اللَّتانِ تُرضونَ بِهِما رَبَّکُم : فَشَهادَةُ أن لا إلهَ إلَا اللّه ُ ، وتَستَغفِرونَهُ ، وأمَّا اللَّتانِ لا غِنى بِکُم عَنهُما : فَتَسأَلونَ اللّه َ الجَنَّةَ ، وتَعوذونَ بِهِ مِنَ النّارِ .(3)

8561.دعائم الإسلام : در آخرین روز شعبان ، پیامبر خدا براى مردم خطبه خواند و فرمود : «اى مردم! ماهى بزرگ بر شما سایه افکنده است ؛ ماهى مبارک ، ماهى که در آن ، شبى است که عمل در آن ، بهتر از عمل در هزار ماه است . هر کس با کارى نیک از کارهاى نیکْ در آن به خداوندْ تقرّب بجوید ، گویا واجبى را در ماه هاى دیگر ادا کرده است ، و هر کس واجبى را در آن انجام دهد ، همچون کسى است که هفتاد واجب را در ماه هاى دیگر انجام داده است . و آن ، ماه شکیبایى است و پاداش شکیبایى ، بهشت است . ماه مواسات (همدردى با دیگران) است و ماهى است که روزىِ مؤمن در آن افزوده مى شود . هر کس روزه دارى را در آن افطارى دهد ، پاداشش آمرزش گناهانش و آزادى اش از آتش است و به اندازه او (روزه دار) ، پاداش دارد ، بى آن که از اجر او چیزى کاسته شود» . برخى گفتند : اى پیامبر خدا! همه ما آن اندازه چیز نداریم که روزه دارى را افطارى دهیم . فرمود : «خداوند ، این پاداش را به کسى مى دهد که روزه دارى را به اندازه جرعه اى شیر یا دانه اى خرما و یا جرعه اى آب ، افطارى دهد . و هر کس روزه دارى را سیر کند ، خداوند ، او را از حوض من ، چنان سیراب مى کند که پس از آن ، هرگز تشنه نمى گردد . این ، ماهى است که آغازش رحمت ، میانش آمرزش و پایانش آزادى از آتش است . هر که در این ماه بر برده خود آسان بگیرد ، خداوند ، او را مى آمرزد و از آتش ، آزادش مى کند . در این ماه ، چهار کار را فراوان انجام دهید ، که با دو کار ، پروردگارتان را راضى مى کنید و از دو کار هم بى نیاز نیستید . دو کارى که پروردگارتان را با آنها راضى مى کنید ، شهادت به یکتایى خداوند و آمرزش خواهى از اوست ، و آن دو که از آنها بى نیاز نیستید ، [این است که] از خداوند ، بهشت بخواهید و از آتش به او پناه ببرید» .

8562.الإمام الباقر علیه السلام : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لَمّا حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ وذلِکَ فی ثَلاثٍ بَقینَ مِن شَعبانَ ، قالَ لِبِلالٍ : نادِ فِی النّاسِ . فَجَمَعَ النّاسَ ، ثُمَّ صَعِدَ المِنبَرَ فَحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ، إنَّ هذَا الشَّهرَ قَد خَصَّکُمُ اللّه ُ بِهِ وحَضَرَکُم ، وهُوَ سَیِّدُ الشُّهورِ ، لَیلَةٌ فیهِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، تُغَلَّقُ فیهِ أبوابُ النّارِ وتُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ الجِنانِ ؛ فَمَن أدرَکَهُ ولَم یُغفَر لَهُ فَأَبعَدَهُ اللّه ُ ، ومَن أدرَکَ والِدَیهِ ولَم یُغفَر لَهُ فَأَبعَدَهُ اللّه ُ ، ومَن ذُکِرتُ عِندَهُ فَلَم یُصَلِّ عَلَیَّ فَلَم یَغفِرِ اللّه ُ لَهُ فَأَبعَدَهُ اللّه ُ .(4)

8563.الکافی عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یُقبِلُ بِوَجهِهِ إلَى النّاسِ فَیَقولُ : یا مَعشَرَ النّاسِ ، إذا طَلَعَ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ ، وفُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ وأبوابُ الرَّحمَةِ ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ ، وَاستُجیبَ الدُّعاءُ ، وکانَ للّه ِ فیهِ عِندَ کُلِّ فِطرٍ عُتَقاءُ یُعتِقُهُمُ اللّه ُ مِنَ النّارِ ، ویُنادی مُنادٍ کُلَّ لَیلَةٍ : هَل مِن سائِلٍ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ؟ اللّهُمَّ أعطِ کُلَّ مُنفِقٍ خَلَفا ، وأعطِ کُلَّ مُمسِکٍ تَلَفا . حَتّى إذا طَلَعَ هِلالُ شَوّالٍ نودِیَ المُؤمِنونَ : أنِ اغدوا إلى جَوائِزِکُم فَهُوَ یَومُ الجائِزَةِ . ثُمَّ قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : أما وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، ما هِیَ بِجائِزَةِ الدَّنانیرِ ولَا الدَّراهِمِ!(5)

8562.امام باقر علیه السلام : چون ماه رمضان در حال فرا رسیدن بود و سه روز از شعبان مانده بود ، پیامبر خدا به بلال فرمود : «مردم را خبر کن» . مردم گرد آمدند . [پیامبر صلى الله علیه و آله] بر منبر رفت و خدا را حمد و ثنا گفت . سپس فرمود : «اى مردم! خداوند ، شما را به این ماه ، ویژه ساخته است و اینک ، فرا مى رسد . آن ، سَرور ماه هاست و در آن ، شبى بهتر از هزار ماه است . درهاى آتش در آن ، بسته مى شوند و درهاى بهشت در آن ، گشوده مى گردند . پس دور باد از رحمت حق ، کسى که این ماه را دریابد و آمرزیده نشود! دور باد از رحمت حق ، کسى که پدر و مادرش را در یابد و [با نیکى به آنان]آمرزیده نشود! دور باد از رحمت حق ، کسى که مرا نزد او یاد کنند و او بر من درود نفرستد!» .

8563.الکافى – به نقل از جابر -: امام باقر علیه السلام فرمود : «پیامبر خدا ، رو به مردم مى کرد و مى فرمود : اى گروه مردم! هر گاه هلال ماه رمضان طلوع کند ، شیاطینِ سرکش به بند کشیده مى شوند ، درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت ، گشوده مى گردند ، درهاى آتش بسته مى شوند و دعا اجابت مى شود . خدا را در هر افطار ، آزادشدگانى است که آنان را از آتش مى رهانَد و هر شب ، منادى ندا مى دهد : «آیا خواهنده اى هست؟ آیا استغفار کننده اى هست؟ خدایا! به هر انفاق کننده اى جایگزین عطا کن و هر امساک کننده [از انفاق] را دچار تلف ساز!» ، تا آن که هنگامى که هلال شوّال بر مى آید ، مؤمنان را ندا مى دهند که : به سوى جایزه هایتان بشتابید ، که امروز ، روز جایزه است! » . سپس امام باقر علیه السلام فرمود: «به خدایى که جانم در دست اوست ، آن جایزه ، دینار و درهم نیست» .

8564.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – مِن کَلامٍ لَهُ وقَد حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ -: أتاکُم رَمَضانُ شَهرُ بَرَکَةٍ ، یُغنیکُمُ اللّه ُ فیهِ فَیُنزِلُ الرَّحمَةَ ، ویَحُطُّ الخَطایا ، ویَستَجیبُ فیهِ الدُّعاءَ ، یَنظُرُ اللّه ُ إلى تَنافُسِکُم ، ویُباهی بِکُم مَلائِکَتَهُ ؛ فَأَرُوا اللّه َ مِن أنفُسِکُم خَیرا ؛ فَإِنَّ الشَّقِیَّ مَن حُرِمَ فیهِ رَحمَةَ اللّه ِ عز و جل .(6)

8565.فضائل الأشهر الثلاثة عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : «إنَّ شَهرَ رَمَضانَ شَهرٌ عَظیمٌ ، یُضاعِفُ اللّه ُ فیهِ الحَسَناتِ ، ویَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ ، ویَرفَعُ فیهِ الدَّرَجاتِ ؛ مَن تَصَدَّقَ فی هذَا الشَّهرِ بِصَدَقَةٍ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ، ومَن أحسَنَ فیهِ إلى ما مَلَکَت یَمینُهُ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ» . ثُمَّ قالَ علیه السلام : إنَّ شَهرَکُم هذا لَیسَ کَالشُّهورِ ؛ إذا أقبَلَ إلَیکُم أقبَلَ بِالبَرَکَةِ وَالرَّحمَةِ ، وإذا أدبَرَ عَنکُم أدبَرَ بِغُفرانِ الذُّنوبِ . هذا شَهرٌ الحَسَناتُ فیهِ مُضاعَفَةٌ ، وأعمالُ الخَیرِ فیهِ مَقبولَةٌ ، مَن صَلّى مِنکُم فی هذَا الشَّهرِ للّه ِِ عز و جل رَکعَتَینِ یَتَطَوَّعُ بِهِما غَفَرَ اللّه ُ لَهُ . ثُمَّ قالَ علیه السلام : إنَّ الشَّقِیَ حَقَّ الشَّقِیِ مَن خَرَجَ عَنهُ هذَا الشَّهرُ ولَم یُغفَر ذُنوبُهُ ، فَحینَئِذٍ یَخسَرُ حینَ یَفوزُ المُحسِنونَ بِجَوائِزِ الرَّبِّ الکَریمِ .(7)

8566.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ بَینَ شَعبانَ وشَوّالٍ شَهرَ رَمَضانَ الَّذی اُنزِلَ فیهِ القُرآنُ ، وهُوَ شَهرُ اللّه ِ – تَعالى ذِکرُهُ – وهُوَ شَهرُالبَرَکَةِ، وهُوَ شَهرُالمَغفِرَةِ، وهُوَ شَهرُ الرَّحمَةِ ، وهُوَ شَهرُ التَّوبَةِ ، وهُوَ شَهرُ الإِنابَةِ ، وهُوَ شَهرُ قِراءَةِ القُرآنِ ، وهُوَ شَهرُ الِاستِغفارِ ، وهُوَ شَهرُ الصِّیامِ ، وهُوَ شَهرُ الدُّعاءِ ، وهُوَ شَهرُ العِبادَةِ ، وهَوُ شَهرُ الطّاعَةِ ، وهُوَ شَهرُ العِتقِ مِنَ النّارِ وَالفَوزِ بِالجَنَّةِ . مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شَهرِ رَمَضانَ لَم یُغفَر لَهُ إلى قابِلٍ ، فَأَیُّکُم مُتَّثِقٌ (یَثِقُ) بِبُلوغِ شَهرِ رَمَضانَ قابِلٍ؟! صوموهُ صِیامَ مَن یَرى أ نَّهُ لا یَصومُ بَعدَهُ أبَدا ؛ فَکَم مِن صائِمٍ لَهُ عاما أوَّلَ أمسى عامَکُم هذا فِی القَبرِ مَدفونا ، وأصبَحَ فِی التُّرابِ وَحیدا فَریدا ! یُنَبِّهُکُمُ اللّه ُ مِن رَقدَهِ الغافِلینَ، وغَفَرَ لَنا ولَکُم یَومَ الدّینِ.(8)

8564.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سخنى در آستانه ماه رمضان -: ماه رمضان ، ماه برکت ، بر شما آمد . خداوند ، در آن ، بى نیازتان مى کند ، رحمت فرو مى فرستد ، خطاها را از شما فرو مى ریزد و دعا را در آن ، مستجاب مى کند . [خداوند] به سبقتگیرى شما [در عبادت] مى نگرد و با شما بر فرشتگانش مباهات مى کند . پس به خداوند از جانب خود ، نیکى نشان دهید . بدبخت ، کسى است که در این ماه ، از رحمت خدا محروم شود .

8565.فضائل الأشهر الثلاثة – به نقل از حسن بن على بن فضّال ، از امام رضا ، ا: پیامبر خدا فرمود : «ماه رمضان ، ماهى بزرگ است . خداوند در این ماه ، حسنات را دو برابر مى کند و سیّئات را محو مى سازد و درجات را بالا مى برد . هر کس در این ماه ، صدقه اى دهد ، خداوندْ او را مى آمرزد و هر کس در این ماه به برده خویش نیکى کند ، خداوندْ او را مى آمرزد» . سپس فرمود : «این ماه شما ، همچون ماه هاى دیگر نیست . وقتى به سراغ شما مى آید ، با برکت و رحمت مى آید و چون مى رود ، با آمرزش گناهان مى رود . این [ماه] ، ماهى است که حسنات ، در آن ، دو برابر مى گردند و کارهاى خیر در آن ، قبول مى شوند . هر کس از شما در این ماه ، دو رکعت نماز مستحب براى خدا بخواند ، خداوندْ او را مى آمرزد» . سپس فرمود : «بدبخت واقعى ، کسى است که این ماه از او بگذرد و گناهانش آمرزیده نشوند . پس آن گاه که نیکوکاران ، جوایز خود را از پروردگار کریم دریافت مى کنند ، او زیانکار خواهد بود» .

8566.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : میان ماه شعبان و شوّال ، ماه رمضان است که قرآن در آن نازل شده است و آن ، ماه خداى متعال است ؛ ماه برکت ، ماه آمرزش ، ماه رحمت ، ماه توبه و ماه بازگشت به سوى خدا ، ماه قرائت قرآن ، ماه استغفار ، ماه روزه دارى ، ماه دعا ، ماه عبادت ، ماه طاعت و ماه آزاد شدن از آتش و دست یافتن به بهشت . هر که در ماه رمضان آمرزیده نشود ، تا سال آینده آمرزیده نخواهد شد . پس کدامتان اطمینان دارد که به ماه رمضان آینده مى رسد ؟ آن را روزه بدارید ، روزه داشتنِ کسى که مى اندیشد که پس از آن ، دیگر آن ماه را روزه نخواهد داشت . چه بسا روزه دارى که آن را سال گذشته ، روزه گرفته ؛ امّا امسال در گور ، آرمیده و در خاک ، یکّه و تنها مانده است . خداوند ، شما را از خواب غفلت بیدار کند و ما و شما را در روز جزا بیامرزد!

8567.عنه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ لَیسَ کَالشُّهورِ ؛ لِما تُضاعَفُ فیهِ مِنَ الاُجورِ . هُوَ شَهرُ الصِّیامِ ، وشَهرُ القِیامِ ، وشَهرُ التَّوبَةِ وَالِاستِغفارِ ، وشَهرُ تِلاوَةِ القُرآنِ ؛ هُوَ شَهرٌ أبوابُ الجِنانِ فیهِ مُفَتَّحَةٌ وأبوابُ النّیرانِ فیهِ مُغَلَّقَةٌ ؛ هُوَ شَهرٌ یُکتَبُ فیهِ الآجالُ ، ویُبَثُّ فیهِ الأَرزاقُ ، وفیهِ لَیلَةٌ فیها یُفرَقُ کُلُّ أمرٍ حَکیمٍ ، ویُکتَبُ فیها وَفدُ بَیتِ اللّه ِ الحَرامِ ، تَتَنَزَّلُ المَلائِکَةُ وَالرّوحُ فیها عَلَى الصّائِمینَ وَالصّائِماتِ بِإِذنِ رَبِّهِم فی کُلِّ أمرٍ ، سَلامٌ هِیَ حَتّى مَطلَعِ الفَجرِ . مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شَهرِ رَمَضانَ لَم یُغفَر إلى قابِلٍ ؛ فَبادِروا بِالأَعمالِ الصّالِحاتِ الآنَ وبابُ التَّوبَةِ مَفتوحٌ وَالدُّعاءُ مُستَجابٌ قَبلَ » أَن تَقُولَ نَفْسٌ یَحَسْرَتَى عَلَى مَا فَرَّطتُ فِى جَنبِ اللَّهِ وَ إِن کُنتُ لَمِنَ السَّخِرِینَ «(9) (10)

8567.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، همچون ماه هاى دیگر نیست ، به خاطر پاداش ها که در آن ، دو برابر مى شوند . آن ، ماه روزه دارى و عبادت است ، ماه توبه و استغفار ، و ماه تلاوت قرآن . آن ، ماهى است که در آن ، درهاى بهشت ، گشوده و درهاى آتش ، بسته اند و ماهى است که اَ جَل ها در آن نوشته مى شوند و روزى ها پخش مى گردند . و در آن ، شبى است که هر فرمان حکمت آمیزى ، در آن مقدّر (جدا) مى گردد و میهمانان خانه خدا ، در این ماه نوشته مى شوند . در این ماه ، فرشتگان و روح الأمین به اذن پروردگارشان ، بر مردان و زنان روزه دار ، درباره هر کارى فرود مى آیند . آن شب تا دمیدن صبح ، سلامت است . هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشود ، تا سال آینده آمرزیده نمى شود . پس هم اکنون که درِ توبه گشوده است و دعا مستجاب است ، به کارهاى نیک بشتابید ، پیش از آن که «کسى بگوید : دریغا بر آن کوتاهى اى که در حضورخدا کردم و من از مسخره کنندگان بودم!» .

8568.عنه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه ِ عز و جل ، وهُوَ شَهرٌ یُضاعِفُ اللّه ُ فیهِ الحَسَناتِ ویَمحو فیهِ السَّیِّئاتِ ، وهُوَ شَهرُ البَرَکَةِ ، وهُوَ شَهرُ الإِنابَةِ ، وهُوَ شَهرُ التَّوبَةِ ، وهُوَ شَهرُ المَغفِرَةِ ، وهُوَ شَهرُ العِتقِ مِنَ النّارِ وَالفَوزِ بِالجَنَّةِ . ألا فَاجتَنِبوا فیهِ کُلَّ حَرامٍ ، وأکثِروا فیهِ مِن تِلاوَةِ القُرآنِ ، وسَلوا فیهِ حَوائِجَکُم ، وَاشتَغِلوا فیهِ بِذِکرِ رَبِّکُم . ولا یَکونَنَّ شَهرُ رَمَضانَ عِندَکُم کَغَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ ؛ فَإِنَّ لَهُ عِندَ اللّه ِ حُرمَةً وفَضلاً عَلى سائِرِ الشُّهورِ . ولا یَکونَنَّ شَهرُ رَمَضانَ یَومُ صَومِکُم کَیَومِ فِطرِکُم .(11)

8568.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، ماه خداست . ماهى که خداوند ، حَسَنات را در آن ، دو برابر مى کند و سیّئات را محو مى کند ؛ ماه برکت ، ماه بازگشت به سوى خدا ، ماه توبه ، ماه آمرزش ، ماه آزاد شدن از آتش و دست یافتن به بهشت . پس ، در این ماه از هر حرامى بپرهیزید و در آن ، بسیار قرآن تلاوت کنید و در آن ، حاجت هاى خویش را بخواهید و در آن ، به ذکر پروردگارتان بپردازید . مبادا ماه رمضان نزد شما ، مانند ماه هاى دیگر باشد ؛ چرا که آن نزد خداوند ، نسبت به ماه هاى دیگر ، حرمت و برترى دارد و مبادا در ماه رمضان ، روز روزه دارى تان مثل روز خوردنتان باشد !

1) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 77 ح 61 عن الحسن بن علیّ بن فضّال ، بحار الأنوار : ج 96 ص 356 ح 25.

2) المقنعة : ص 306 عن أبی الورد ، بحار الأنوار : ج 96 ص 359 ح 26.

3) دعائم الإسلام : ج 1 ص 268 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 342 ح 6 وص 350 ح 18 ؛ صحیح ابن خزیمة : ج 3 ص 191 ح 1887 عن سلمان.

4) الکافی : ج 4 ص 67 ح 5 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 363 ح 31.

5) الکافی : ج 4 ص 67 ح 6 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 360 ح 27 ؛ تاریخ دمشق : ج 51 ص 186 ح 10845 نحوه.

6) مجمع الزوائد : ج 3 ص 344 ح 4783 نقلاً عن الطبرانی عن عبادة بن الصامت.

7) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 73 ح 53 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 361 ح 29.

8) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 117 ح 112 عن علیّ بن الحسین البرقی عن أبیه عن جدّه [عن] الإمام الحسن علیه السلام.

9) الزمر : 56.

10) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 100 ح 86 عن ابن عبّاس.

11) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 95 ح 78 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 340 ح 5.