1 / 1
عَظَمَةُ شَهرِ رَمَضانَ وحُرمَتُهُ
8416.فضائل الأشهر الثلاثة عن أنس عن رسول اللّه صلى الل – عِندَ حُضورِ شَهرِ رَمَضانَ -: سُبحانَ اللّه ِ ! ماذا یَستَقبِلُکُم!؟ وماذا تَستَقبِلونَ!؟ – قالَها ثَلاثا – .(1)
8417.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَو یَعلَمُ العِبادُ ما فی رَمَضانَ لَتَمَنَّت أن یَکونَ رَمَضانُ سَنَةً .(2)
8418.عنه صلى الله علیه و آله : لَو عَلِمتُم ما لَکُم فی رَمَضانَ لَزِدتُم للّه شُکرا .(3)
8419.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَکونَنَّ شَهرُ رَمَضانَ عِندَکُم کَغَیرِهِ مِنَ الشُّهورِ ؛ فَإِنَّ لَهُ عِندَ اللّه ِ حُرمَةً وفَضلاً عَلى سائِرِ الشُّهورِ ، ولا یَکونَنَّ شَهرُ رَمَضانَ یَومُ صَومِکُم کَیَومِ فِطرِکُم .(4)
8420.الإمام علیّ علیه السلام : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله خَطَبَنا ذاتَ یَومٍ فَقالَ : «أیُّهَا النّاسُ ، إنَّهُ قَد أقبَلَ إلَیکُم شَهرُ اللّه ِ بِالبَرَکَةِ وَالرَّحمَةِ وَالمَغفِرَةِ ، شَهرٌ هُوَ عِندَ اللّه ِ أفضَلُ الشُّهورِ ، وأیّامُهُ أفضَلُ الأَیّامِ ، ولَیالیهِ أفضَلُ اللَّیالی ، وساعاتُهُ أفضَلُ السّاعاتِ …» .(5)
1 / 1
عظمت و احترام ماه رمضان
8416.فضائل الأشهر الثلاثة – به نقل از اَ نَس -: پیامبر خدا [به هنگام فرا رسیدن ماه رمضان]سه بار فرمود : «سبحان اللّه ! چه چیزى به استقبال شما مى آید؟! و شما چه چیزى را استقبال مى کنید؟!» .
8417.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر بندگان مى دانستند که در رمضان چه [برکاتى]هست ، آرزو مى کردند که رمضان ، یک سال باشد .
8418.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر مى دانستید که در رمضان براى شما چه [نعمت ها و برکاتى] هست ، از خداوندْ بیشتر سپاس گزارى مى کردید .
8419.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر آینه ماه رمضان پیش شما مثل ماه هاى دیگر نباشد؛ چرا که نزد خداوند ، احترام و بر سایر ماه ها برترى دارد . حتما در ماه رمضان ، روزِ روزه دارى شما مثل روزِ خوردنتان نباشد (ادب و حرمت این ماه را نگه دارید) .
8420.امام على علیه السلام : روزى ، پیامبر خدا براى ما سخنرانى کرد و فرمود : «اى مردم! ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش ، به شما روى آورده است؛ ماهى که نزد خدا برترینِ ماه ها ، روزهایش بهترینِ روزها ، شب هایش برترینِ شب ها ، و ساعاتش بهترینِ ساعت هاست …» .
1 / 2
خَصائِصُ شَهرِ الصِّیام
أ – شَهرُ اللّه ِ
8421.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : شَعبانُ شَهری ، وشَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه ِ .(6)
8422.عنه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه ِ ، وشَهرُ شَعبانَ شَهری ؛ شَعبانُ المُطَهِّرُ ، ورَمَضانُ المُکَفِّرُ .(7)
8423.عنه صلى الله علیه و آله : رَمَضانُ شَهرُ اللّه ِ ، وهُوَ رَبیعُ الفُقَراءِ .(8)
ب – شَهرُ ضِیافَةِ اللّه ِ
8424.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی وَصفِ شَهرِ رَمَضانَ -: هُوَ شَهرٌ دُعیتُم فیهِ إلى ضِیافَةِ اللّه ِ ، وجُعِلتُم فیهِ مِن أهلِ کَرامَةِ اللّه ِ ، أنفاسُکُم فیهِ تَسبیحٌ ، ونَومُکُم فیهِ عِبادَةٌ ، وعَمَلُکُم فیهِ مَقبولٌ ، ودُعاؤُکُم فیهِ مُستَجابٌ .(9)
1 / 2
ویژگى هاى ماه رمضان
الف – ماه خدا
8421.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شعبان ، ماه من است و ماه رمضان ، ماه خداست .
8422.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، ماه خداست و ماه شعبان ، ماه من است ؛ شعبانِ پاک کننده و رمضانِ پوشاننده [و جبران کننده گناهان] .
8423.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رمضان ، ماه خداست . این ماه ، بهار فقیران است .
ب – ماه میهمانى خدا
8424.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در توصیف ماه رمضان -: آن ، ماهى است که در آن به میهمانى خدا دعوت شده اید و در آن ، از اهل کرامت خدا قرار داده شده اید . نفَس هایتان در آن ، تسبیح است . خوابتان در آن ، عبادت است . عمل [خیرِ]شما در آن ، پذیرفته است و دعاى شما در آن ، مستجاب است .
8425.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ یُنادِی المُنادی : أینَ أضیافُ اللّه ِ؟ فَیُؤتى بِالصّائِمینَ … فَیُحمَلونَ عَلى نُجُبٍ مِن نورٍ ، وعَلى رُؤوسِهِم تاجُ الکَرامَةِ ، ویُذهَبُ بِهِم إلَى الجَنَّةِ .(10)
ج – سَیِّدُ الشُّهورِ
8426.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ سَیِّدُ الشُّهورِ .(11)
د – فیهِ لَیلَةُ القَدرِ
8427.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : قَد جاءَکُم شَهرُ رَمَضانَ ؛ شَهرٌ مُبارَکٌ … فیهِ لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، مَن حُرِمَها فَقَد حُرِمَ .(12)
8428.سنن أبی داوود عن عبد اللّه بن عمر : سُئِلَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله – وأنَا أسمَعُ – عَن لَیلَةِ القَدرِ ، فَقالَ : «هِیَ فی کُلِّ رَمَضانَ» .(13)
8429.مسند ابن حنبل عن أبی مرثد : سَأَلتُ أبا ذَرٍّ قُلتُ : کُنتَ سَأَلتَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَن لَیلَةِ القَدرِ؟ قالَ : أنَا کُنتُ أسأَلَ النّاسِ عَنها(14) ، قالَ : قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أخبِرنی عَن لَیلَةِ القَدرِ أ فی رَمَضانَ هِیَ أو فی غَیرِهِ؟ قالَ : بَل هِیَ فی رَمَضانَ . قالَ : قُلتُ : تَکونُ مَعَ الأَنبِیاءِ ما کانوا فَإِذا قُبِضوا رُفِعَت ، أم هِیَ إلى یَومِ القِیامَةِ؟ قالَ : بَل هِیَ إلى یَومِ القِیامَةِ .(15)
8425.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون روز قیامت شود ، منادى ندا مى دهد : «کجایند میهمانان خدا؟» . پس ، روزه داران را مى آورند … ، آنان را بر مَرکب هایى عالى از [جنس]نور سوار مى کنند و در حالى که تاجِ کرامت بر سر آنان است ، آنان را به بهشت مى برند .
ج – سَرور ماه ها
8426.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، سَرور ماه هاست .
د – شب قدر ، در ماه رمضان است
8427.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، شما را فرا رسیده است؛ ماهى مبارک … که در آن ، شب قدر است که بهتر از هزار ماه است . محروم ، کسى است که از آن شب ، محروم بمانَد .
8428.سنن أبى داوود – به نقل از عبد اللّه بن عمر -: از پیامبر خدا درباره شب قدر پرسیدند و من هم مى شنیدم . فرمود : «آن ، در هر ماه رمضانى هست» .
8429.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو مرثد -: از ابو ذر پرسیدم : آیا از پیامبر خدا درباره شب قدر پرسیده اى؟ گفت : من بیشتر از همه مردم ، پرسشگرِ آن بودم . گفتم : اى پیامبر خدا! مرا از شب قدر ، آگاه ساز که آیا در رمضان است یا در غیر آن؟ فرمود : «البتّه در رمضان است» . گفتم : آیا همراه با پیامبران است ، تا وقتى که باشند و چون پیامبران بمیرند ، شب قدر هم برداشته مى شود ، یا شب قدر تا روز قیامت هست؟ فرمود : «البتّه تا روز قیامت هست» .
ه – فیهِ نُزولُ القُرآنِ
الکتاب
«شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِى أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْءَانُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن کَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَلَا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَلِتُکْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُکَبِّرُواْ اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاکُمْ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ» .(16)
الحدیث
8430.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اُنزِلَ القُرآنُ فی ثَلاثٍ وعِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ .(17)
و – فیهِ نُزولُ الکُتُبِ السَّماوِیَّةِ
8431.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : نَزَلَت صُحُفُ إبراهیمَ فی أوَّلِ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، واُنزِلَتِ التَّوراةُ لِسِتٍّ مَضَینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، واُنزِلَ الإِنجیلُ لِثَلاثَ عَشرَةَ لَیلَةً خَلَت مِن شَهرِ رَمَضانَ ، واُنزِلَ الزَّبورُ لِثَمانِیَ عَشرَةَ خَلَونَ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، واُنزِلَ القُرآنُ فی ثَلاثٍ وعِشرینَ مِن شَهرِ رَمَضانَ .(18)
ه – نزول قرآن ، در ماه رمضان
قرآن
«ماه رمضان [، همان ماهى]است که در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [کتابى]که مردم را راهبر و [متضمّن] دلایل آشکار هدایت و [میزان]تشخیص حق از باطل است. پس هر کس از شما این ماه را درک کند ، باید آن را روزه بدارد، و کسى که بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،]تعدادى از روزهاى دیگر را [روزه بدارد] . خدا براى شما آسانى مى خواهد و براى شما دشوارى نمى خواهد؛ تا شماره[ى مقرّر] را تکمیل کنید ؛ و خدا را به پاس آن که ره نمونى تان کرده است ، به بزرگى بستایید، و باشد که شکرگزارى کنید» .
حدیث
8430.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : قرآن ، در بیست و سوم ماه رمضان ، فرو فرستاده شده است .
و – نزول کتب آسمانى ، در ماه رمضان
8431.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : صُحُف ابراهیم ، در شب اوّل ماه رمضان نازل شد . تورات ، شش [شب]از ماه رمضانْ گذشته ، نازل شد . انجیل ، سیزده شب از ماه رمضانْ گذشته ، نازل شد . زبور ، هجده [شب] از ماه رمضانْ گذشته ، نازل شد . و قرآن ، در بیست و سوم ماه رمضان ، نازل گشت .
1 / 3
بَرَکاتُ شَهرِ رَمَضانَ
أ – غُفرانُ اللّه ِ
8432.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ ؛ لِأَ نَّهُ یُرمِضُ الذُّنوبَ .(19)
8433.عنه صلى الله علیه و آله : أتَدرونَ لِمَ سُمِّیَ شَعبانُ شَعبانَ؟ لِأَ نَّهُ یَتَشَعَّبُ مِنهُ خَیرٌ کَثیرٌ لِرَمَضانَ ، وإنَّما سُمِّیَ رَمَضانُ رَمَضانَ ؛ لِأَ نَّهُ تُرمَضُ فیهِ الذُّنوبُ – أی تُحرَقُ – .(20)
8434.الدرّ المنثور عن عائشة : قیلَ لِلنَّبِیِّ صلى الله علیه و آله : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما رَمَضانُ؟ قالَ : أرمَضَ اللّه ُ فیهِ ذُنوبَ المُؤمِنینَ وغَفَرَها لَهُم .(21)
8435.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ رَمَضانَ وقامَهُ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ ، ومَن قامَ لَیلَةَ القَدرِ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ .(22)
8436.عنه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ شَهرٌ فَرَضَ اللّه ُ عز و جل عَلَیکُم صِیامَهُ ؛ فَمَن صامَهُ إیمانا وَاحتِسابا خَرَجَ مِن ذُنوبِهِ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ .(23)
1 / 3
برکات ماه رمضان
الف – آمرزش خداوند
8432.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رمضان را به این جهت رمضان نامیده اند که گناهان را مى سوزانَد .
8433.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آیا مى دانید که چرا شعبان را شعبان نامیده اند؟ چون از آن ، خیرِ فراوان براى رمضان ، منشعب مى شود ، و رمضان را به این جهت رمضان نامیده اند که گناهان در آن ، سوزانده مى شوند .
8434.الدرّ المنثور – به نقل از عایشه -: به پیامبر صلى الله علیه و آله گفتند : اى پیامبر خدا! رمضان چیست؟ فرمود : «خداوند ، در آن ، گناهان مؤمنان را مى سوزانَد و مى آمرزد » .
8435.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس رمضان را از روى ایمان و براى خدا و پاداش او ، روزه بگیرد و به عبادت برخیزد ، گناهان گذشته اش آمرزیده مى شود و هر کس شبِ قدر را از روى ایمان و به امید پاداش [الهى] ، به عبادت بِایستد ، گناهان گذشته اش بخشوده مى گردد .
8436.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، ماهى است که خداوند ، روزه آن را بر شما واجب ساخت . پس هر کس آن را از روى ایمان و به امید پاداش [الهى] روزه بدارد ، از گناهانش بیرون مى آید ، همچون روزى که مادرش او را زاده است .
8437.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ رَمَضانَ وخَتَمَهُ بِصَدَقَةٍ ؛ وغَدا إلَى المُصَلّى بِغُسلٍ ، رَجَعَ مَغفورا لَهُ .(24)
8438.عنه صلى الله علیه و آله : یَأمُرُ اللّه ُ مَلَکا یُنادی فی کُلِّ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ فِی الهَواءِ : أبشِروا عِبادی! فَقَد وَهَبتُ لَکُم ذُنوبَکُمُ السّالِفَةَ ، وشَفَّعتُ بَعضَهُم فی بَعضٍ فی لَیلَةِ القَدرِ ، إلّا مَن أفطَرَ عَلى مُسکِرٍ أو حِقدٍ عَلى أخیهِ المُسلِمِ .(25)
8439.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ رَمَضانَ شَهرٌ افتَرَضَ اللّه ُ عز و جل صِیامَهُ ، وإنّی سَنَنتُ لِلمُسلِمینَ قِیامَهُ ؛ فَمَن صامَهُ إیمانا وَاحتِسابا خَرَجَ مِنَ الذُّنوبِ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ .(26)
8440.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ رَمَضانَ ؛ وعَرَفَ حُدودَهُ ؛ وتَحَفَّظَ مِمّا کانَ یَنبَغی لَهُ أن یَتَحَفَّظَ فیهِ ، کَفَّرَ ما قَبلَهُ .(27)
8441.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ مَن تَمَسَّکَ فی شَهرِ رَمَضانَ بِسِتِّ خِصالٍ غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ذُنوبَهُ : أن یَحفَظَ دینَهُ ، ویَصونَ نَفسَهُ ، ویَصِلَ رَحِمَهُ ، ولا یُؤذِیَ جارَهُ ، ویَرعى إخوانَهُ ، ویَخزُنَ لِسانَهُ . أمَّا الصِّیامُ فَلا یَعلَمُ ثَوابَ عامِلِهِ إلَا اللّه ُ .(28)
8442.عنه صلى الله علیه و آله : شَهرُ رَمَضانَ یُکَفِّرُ ما قَبلَهُ إلى شَهرِ رَمَضانَ .(29)
8443.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ رَمَضانَ إلى رَمَضانَ کَفّارَةٌ لِما بَینَهُما .(30)
8437.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس رمضان را روزه بدارد و آن را با صدقه به پایان ببرد و با غسل به نمازگاه [عید] برود ، آمرزیده باز مى گردد .
8438.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند به فرشته اى فرمان مى دهد که در هر روز از ماه رمضان در هوا ندا دهد : «اى بندگان من! مژده! گناهان گذشته شما را بخشیدم و شفاعت شما را درباره یکدیگر در شب قدر قبول کردم ، مگر آن را که با شراب افطار کرده باشد ، یا از برادر مسلمانش کینه در دل داشته باشد» .
8439.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا رمضان ، ماهى است که خداوند ، روزه آن را واجب کرده است و من ، قیام [براى نماز] را در آن ، سنّت قرار داده ام . پس هر کس آن را از روى ایمان و به خاطر پاداش [الهى] روزه بدارد ، از گناهانْ خارج مى شود ، همچون روزى که مادرش او را زاده است .
8440.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس رمضان را روزه بدارد و حدود آن را بشناسد و خود را از آنچه سزاوار خویشتندارى در این ماه است ، نگه بدارد ، گناهان پیشین را پاک کرده است .
8441.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا هر کس در ماه رمضان ، شش کار را با قوّت انجام دهد ، خداوندْ گناهانش را مى آمرزد : دین خود را حفظ کند ، خویشتن را نگه دارد ، به خویشاوندانش نیکى کند ، همسایه اش را نیازارد ، حال برادرانش را مراعات کند ، و زبان خویش را در کام نگه دارد . امّا روزه ! پس پاداش روزه دار را جز خداوند نمى داند .
8442.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : [روزه] ماه رمضان ، همه گناهان پیش از آن را تا رمضان [دیگر ،]پاک مى کند .
8443.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رمضان تا رمضان ، کفّاره (پاک کننده) [گناهانِ] میان این دو رمضان است .
8444.عنه صلى الله علیه و آله – کانَ یَقولُ -: الصَّلَواتُ الخَمسُ ؛ وَالجُمُعَةُ إلَى الجُمُعَةِ ؛ ورَمَضانُ إلى رَمَضانَ ، مُکَفِّراتٌ ما بَینَهُنَّ إذَا اجتُنِبَ الکَبائِرُ .(31)
8445.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قامَ رَمَضانَ إیمانا وَاحتِسابا غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ .(32)
8446.فضائل الأوقات عن أنس : لَمّا أقبَلَ شَهرُ رَمَضانَ قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : سُبحانَ اللّه ِ ! ماذا تَستَقبِلونَ!؟ ماذا یَستَقبِلُکُم!؟ . فَقالَ عُمَرُ بنُ الخَطّابِ : بِأَبی أنتَ واُمّی یا رَسولَ اللّه ِ ! وَحیٌ نَزَلَ أو عَدُوٌّ حَضَرَ؟ قالَ : لا ، ولکِن شَهرُ رَمَضانَ یَغفِرُ اللّه ُ تَعالى فی لَیلَةٍ لِکُلِّ أهلِ هذِهِ القِبلَةِ . قالَ : وفِی القَومِ رَجُلٌ یَهُزُّ رَأسَهُ : بَخٍ بَخٍ! فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : کَأَ نَّهُ ضاقَ صَدرُکَ بِما سَمِعتَ! قالَ : لا وَاللّه ِ ، لا یا رَسولَ اللّه ِ ، لکِن ذَکَرتُ المُنافِقَ . فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : المُنافِقُ کافِرٌ ، ولَیسَ لِلکافِرِ فی ذا شَیءٌ .(33)
ب – العِتقُ مِنَ النّارِ
8447.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : سُمِّیَ شَهرُ رَمَضانَ شَهرَ العِتقِ ؛ لِأَنَّ للّه ِِ فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَةٍ سِتَّمِئَةِ عَتیقٍ ، وفی آخِرِهِ مِثلَ ما أعتَقَ فیما مَضى .(34)
8444.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – بسیار مى فرمود -: نمازهاى پنجگانه ، نماز جمعه تا نماز جمعه و رمضان تا رمضان ، پاک کننده گناهان میان آنهایند ، هر گاه که از گناهان کبیره پرهیز شود .
8445.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس ماه رمضان را از روى ایمان و به امید پاداش الهى [به عبادت]برخیزد ، گناهان گذشته اش آمرزیده مى شود .
8446.فضائل الأوقات – به نقل از اَنَس -: چون ماه رمضان فرا رسید ، پیامبر خدا فرمود : «سبحان اللّه ! به استقبال چه چیزى مى روید؟! و چه چیزى به استقبال شما مى آید؟!» . عمر بن خطّاب گفت : پدرم و مادرم به فدایت ، اى پیامبر خدا! وحى اى نازل شده است ، یا دشمنى روى آورده است؟ فرمود : «نه؛ ولى در ماه رمضان ، خداوند در یک شب ، همه اهل این قبله (مسلمانان) را مى آمرزد» . در میان مردم ، مردى بود که سرش را تکان مى داد و مى گفت : به به! پیامبر خدا به او فرمود : «گویا از آنچه شنیدى ، سینه ات دچار تنگى شد!» . گفت : نه – اى پیامبر خدا – ؛ ولى من به یاد منافقان افتادم . پیامبر خدا فرمود : «منافق ، کافر است و کافر را در این مسئله ، بهره اى نیست» .
ب – رهایى از آتش
8447.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان را ماه آزادسازى نامیده اند ؛ چون خداوند در هر روز و شب ، ششصد آزادشده دارد و نیز در آخر ماه ، به اندازه آنچه در [روزها و شب هاى]گذشته آزاد کرده است .
8448.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ للّه ِ تَعالى فی کُلِّ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ سِتَّمِئَةِ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ(35) ، فَإِذا کانَ آخِرُ لَیلَةٍ أعتَقَ اللّه ُ بِعَدَدِ کُلِّ مَن مَضى .(36)
8449.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ للّه ِ فی کُلِّ یَومِ جُمُعَةٍ سِتَّمِئَةِ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ کُلُّهُم قَدِ استَوجَبوها ، وفی کُلِّ ساعَةٍ مِن لَیلٍ أو نَهارٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ألفَ عَتیقٍ مِنَ النّارِ کُلُّهُم قَدِ استَوجَبوها ، ولَهُ یَومَ الفِطرِ مِثلُ ما أعتَقَ فِی الشَّهرِ وَالجُمُعَةِ .(37)
8450.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ للّه ِ عز و جل عِندَ کُلِّ فَطرَةٍ(38) عُتَقاءَ مِنَ النّارِ .(39)
ج – تَصفیدُ الشَّیاطین
8451.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا دَخَلَ شَهرُ رَمَضانَ فُتِّحَت أبوابُ الرَّحمَةِ ، وغُلِّقَت أبوابُ جَهَنَّمَ ، وسُلسِلَتِ الشَّیاطینُ .(40)
8452.عنه صلى الله علیه و آله – مِن خُطبَتِهِ فی آخِرِ جُمُعَةٍ مِن شَعبانَ -: یا مَعشَرَ النّاسِ ، إذا طَلَعَ هِلالُ شَهرِ رَمَضانَ غُلَّت مَرَدَةُ الشَّیاطینِ ، وفُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ وأبوابُ الجِنانِ وأبوابُ الرَّحمَةِ ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ .(41)
8453.عنه صلى الله علیه و آله : إذا جاءَ رَمَضانُ فُتِّحَت أبوابُ الجَنَّةِ ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ ، وصُفِّدَتِ الشَّیاطینُ .(42)
8448.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، در هر شب [ماه] رمضان ، ششصد هزار آزادشده از آتش دارد .(43) پس چون آخرین شب فرا رسد ، خداوند به شمارِ همه آنچه پیش تر آزاد کرده ، آزاد مى کند .
8449.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند را در هر روز جمعه ، ششصد هزار آزادشده از آتش است که همه آنان شایسته آن اند ؛ و [خداوند را] در هر ساعت از شب یا روز ماه رمضان ، هزار آزادشده از آتش است که همه آنان شایسته آن اند ؛ و او را در روز فطر ، به اندازه آزادشدگان در این ماه و جمعه است .
8450.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خدا را به هنگام هر نوبت افطار ، آزادشدگانى از آتش است .
ج – به بند کشیده شدن شیطان ها
8451.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون ماه رمضان وارد شود ، درهاى رحمت ، گشوده ، و درهاى دوزخ ، بسته مى شوند و شیاطین به بند کشیده مى شوند .
8452.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سخنرانى خویش در آخرین جمعه ماه شعبان -: اى گروه مردم! هر گاه هِلال ماه رمضان برآید ، شیاطینِ سرکش به بند کشیده مى شوند ، درهاى آسمان و درهاى بهشت و درهاى رحمت ، گشوده و درهاى آتش ، بسته مى شوند .
8453.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون [ماه] رمضان بیاید ، درهاى بهشت باز مى شوند ، درهاى آتش بسته مى گردند و شیاطین ، به زنجیر و بند کشیده مى شوند .
8454.عنه صلى الله علیه و آله – یُبَشِّرُ أصحابَهُ -: جاءَکُم رَمَضانُ ، جاءَکُم شَهرٌ مُبارَکٌ اِفتَرَضَ اللّه ُ عَلَیکُم صِیامَهُ ، تُفَتَّحُ فیهِ أبوابُ الجِنانِ ، وتُغَلَّقُ فیه أبوابُ الجَحیمِ ، وتُغَلُّ فیهِ الشَّیاطینُ ، فیهِ لَیلَةٌ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، مَن حُرِمَ خَیرَها فَقَد حُرِمَ .(44)
8455.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ نادَى الجَلیلُ – تَبارَکَ وتَعالى – : » … یا جَبرَئیلُ … ، انزِل عَلَى الأَرضِ فَغُلَّ فیها مَرَدَةَ الشَّیاطینِ حَتّى لایُفسِدوا عَلى عِبادی صَومَهُم» .(45)
8456.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ صُفِّدَتِ الشَّیاطینُ ومَرَدَةُ الجِنِّ ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ فَلَم یُفتَح مِنها بابٌ ، وفُتِّحَت أبوابُ الجَنَّةِ فَلَم یُغلَق مِنها بابٌ ، ویُنادی مُنادٍ : یا باغِیَ الخَیرِ أقبِل! ویا باغِیَ الشَّرِّ أقصِر ! وللّه ِ عُتَقاءُ مِنَ النّارِ .(46)
8457.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ فُتِّحَت أبوابُ الجِنانِ کُلُّها فَلَم یُغلَق مِنها بابٌ واحِدٌ الشَّهرَ کُلَّهُ ، وغُلِّقَت أبوابُ النّارِ فَلا یُفتَحُ مِنها بابٌ واحِدٌ الشَّهرَ کُلَّهُ ، وغُلَّت عُتاةُ الجِنِّ ، ونادى مُنادٍ فِی السَّماءِ کُلَّ لَیلَةٍ إلَى انفِجارِ الصُّبحِ : یا باغِیَ الخَیرِ هَلُمَّ ! ویا باغِیَ الشَّرِّ انتَهِ! هَل مِن مُستَغفِرٍ یُغفَرُ لَهُ؟ هَل مِن تائِبٍ یُتابُ عَلَیهِ؟ هَل مِن سائِلٍ فَیُعطى؟ هَل مِن داعٍ فَیُستَجابُ لَهُ؟ وللّه ِِ عِندَ وَقتِ کُلِّ لَیلَةِ فِطرٍ مِن رَمَضانَ عُتَقاءُ یُعتِقُهُم مِنَ النّارِ .(47)
8454.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در مُژده دادن به یاران خویش -: رمضان ، شما را فرا رسیده است . ماهى مبارک ، شما را فرا رسیده که خداوند ، روزه دارىِ آن را بر شما واجب ساخته است . در این ماه ، درهاى بهشت ، گشوده و درهاى جهنّم ، بسته مى شوند و شیاطین ، به بند کشیده مى شوند . در آن ، شبى است که بهتر از هزار ماه است . هر کس از خیر آن محروم شود ، به یقین ، محروم مانده است .
8455.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون شب اوّلِ ماه رمضان شود ، خداى باعظمت – تبارک و تعالى – ندا مى دهد : «… اى جبرئیل! … به زمین ، فرود آى و شیاطین سرکش را به بند کش تا روزه بندگانم را بر آنان تباه نسازند» .
8456.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون اوّلین شب ماه رمضان شود ، شیاطین و سرکشانِ جنْ به بند کشیده مى شوند و درهاى آتش ، بسته مى شوند و هیچ درى از آنها گشوده نمى گردد ، و درهاى بهشت ، باز مى شوند و هیچ درى از آنها بسته نمى گردد ، و ندا دهنده اى ندا مى دهد : «اى جویاى خیر! روى آور ، و اى جویاى شر! کوتاه بیا (دست بردار)» و خدا را آزادشدگانى از آتش است .
8457.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون اوّلین شب [ماه] رمضان شود ، همه درهاى بهشت ، گشوده مى شوند و در همه این ماه ، حتّى درى از آنها بسته نمى گردد و درهاى آتش ، بسته مى شوند و در همه ماه ، حتّى درى از آنها گشوده نمى گردد ، و سرکشانِ جنْ به بند کشیده مى شوند و هر شب تا دمیدن صبح ، منادى در آسمان ندا مى دهد : «اى جویاى خیر! پیش آى ، و اى جویاى شر! دست بردار . آیا استغفار کننده اى هست تا آمرزیده شود؟ آیا توبه کننده اى هست که توبه اش پذیرفته گردد؟ آیا خواهنده اى هست تا عطا شود؟ آیا دعا کننده اى هست تا دعایش پذیرفته گردد؟» و خدا را به هنگام هر شبِ عید فطرى از رمضان ، آزادشدگانى است که آنان را از آتش ، آزاد مى کند .
8458.الإمام علیّ علیه السلام : لَمّا حَضَرَ شَهرُ رَمَضانَ قامَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ، کَفاکُمُ اللّه ُ عَدُوَّکُم مِنَ الجِنِّ وَالإِنسِ … ألا وقَد وَکَّلَ اللّه ُ عز و جل بِکُلِّ شَیطانٍ مَریدٍ سَبعینَ مِن مَلائِکَتِهِ ، فَلَیسَ بِمَحلولٍ حَتّى یَنقَضِیَ شَهرُکُم هذا ، ألا وأبوابُ السَّماءِ مُفَتَّحَةٌ مِن أوَّلِ لَیلَةٍ مِنهُ ، ألا وَالدُّعاءُ فیهِ مَقبولٌ .(48)
8459.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : رَجَبٌ شَهرُ اللّه ِ الأَصَبُّ(49) ، یَصُبُّ اللّه ُ فیهِ الرَّحمَةَ عَلى عِبادِهِ ، وشَهرُ شَعبانَ تَنشَعِبُ فیهِ الخَیراتُ . وفی أوَّلِ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ تُغَلُّ المَرَدَةُ مِنَ الشَّیاطینِ ، ویُغفَرُ فی کُلِّ لَیلَةٍ سَبعینَ ألفا ، فَإِذا کانَ فی لَیلَةِ القَدرِ غَفَرَ اللّه ُ بِمِثلِ ما غَفَرَ فی رَجَبٍ وشَعبانَ وشَهرِ رَمَضانَ إلى ذلِکَ الیَومِ ، إلّا رَجُلٌ بَینَهُ وبَینَ أخیهِ شَحناءُ ، فَیَقولُ اللّه ُ عز و جل : أنظِروا هؤُلاءِ حَتّى یَصطَلِحوا .(50)
8458.امام على علیه السلام : چون ماه رمضان فرا رسید ، پیامبر خدا ایستاد و خدا را ستایش و درود گفت . سپس فرمود : «اى مردم! خداوند ، شما را درباره دشمنتان ، چه جن و چه اِنس ، کفایت کرد … . آگاه باشید! خداوند بر هر شیطان سرکشى ، هفتاد فرشته گماشته است . او رها نمى شود تا این ماهتان سپرى گردد . آگاه باشید که درهاى آسمان از نخستین شب این ماه ، گشوده اند و دعا در آن ، پذیرفته است» .
8459.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رجب ، ماه ریزش [رحمت] خداست و در آن ، رحمت خدا بر بندگانش فرو مى ریزد ، و در ماه شعبان ، خیرات ، منشعب مى شوند . در نخستین شب ماه رمضان ، شیاطینِ سرکش به بند کشیده مى شوند و هر شب ، هفتاد هزار نفر آمرزیده مى شوند . پس چون شب قدر شود ، خداوند ، به همان اندازه که در رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن روز آمرزیده است ، مى آمرزد ، مگر کسى را که میان او و برادرش دشمنى باشد و خداوند متعال مى فرماید : «[آمرزشِ]اینان را به تأخیر اندازید تا با هم آشتى کنند» .
سخنى درباره به بند کشیده شدن شیطان ها در ماه رمضان
در چند حدیث پیشین ، به این نکته اشاره شده بود که در ماه رمضان ، شیاطین به بند کشیده مى شوند . در این زمینه پرسش هاى زیر قابل طرح است : شیطان کیست؟ در نظام حکیمانه خلقت ، چرا به شیطان ، اجازه داده شده که انسان را گم راه سازد؟ مرز تسلّط شیطان بر انسان تا کجاست؟ چرا خداوند ، در ماه رمضان ، شیاطین را به بند مى کشد و از تأثیر گم راهگرانه آنان جلوگیرى مى کند؛ ولى در ماه هاى دیگر ، آنان را آزاد مى گذارد؟ و سرانجام ، اگر این گونه احادیثْ درست اند ، چگونه شمارى از روزه داران ، در این ماه ، مرتکب گناه مى شوند؟ پاسخ تفصیلى و کافى به این پرسش ها ، مجالى دیگر مى طلبد ؛(51) امّا آنچه به طور اجمال مى توان گفت ، این است که : در دیدگاه اسلامى ، شیاطین ، موجوداتى نامرئى از جنس جن اند که از شعور ، آگاهى ، آزادى و قدرتِ انتخاب برخوردارند ؛ لیکن با سوء استفاده از آزادى خود ، با زیبا جلوه دادن زشتى ها و تحریک هوس هاى نامشروع انسان ، به گم راه ساختن و فریب دادن او مى پردازند . حکمت نقش اغواگرانه اى که شیاطین در نظام آفرینش بازى مى کنند ، شکوفایى استعدادهاى پنهانى انسان ، تربیت شدن در حدّ انسان کامل ، و مقاوم شدن او در
[1]
[2] در قرآن آمده است : «چون کار داورى به پایان مى رسد ، شیطان مى گوید : خداوند به شما وعده راست داد و من به شما وعده دادم ؛ امّا تخلّف کردم . من بر شما سلطه اى نداشتم ، جز آن که شما را دعوت کردم . شما هم پذیرفتید . پس مرا سرزنش نکنید و خودتان را ملامت کنید» (ابراهیم : آیه 22) .
برابر مشکلات در سایه مقاومت در برابر این لغزشگاه ها و فریب هاست . این ، در حالى است که مرز سلطه شیاطین بر انسان ، از حدّ تحریک و وسوسه فراتر نمى رود . از این رو ، آنان ، انسان را به زشتى ها دعوت مى کنند؛ لیکن نمى توانند او را به ارتکاب زشتى ها وا دارند .(52)
1 . علّت به بند کشیده شدن شیاطین در ماه رمضان
بررسى احادیث دینى در موضوع به بند کشیده شدن شیاطین و جلوگیرى از اِغواگرى آنها در ماه رمضان ، دو علّت را نشان مى دهد ، با این توضیح که علّت دوم در طولِ علّت اوّل است :
علّت اوّل: طبیعت پیشگیرانه روزه
روزه به طور طبیعى ، زمینه اى را که شیطان بر اساس آن ، انسان را به گم راهى مى کشانَد ، از بین مى برد . به تعبیر دقیق تر ، زنجیرى که در ماه رمضان ، شیطان را به بند مى کشد، چیزى جز خودِ روزه نیست. از این رو، در حدیث پیامبر خدا آمده است: إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ فَضَیِّقوا مَجارِیَهُ بِالجُوعِ .(53) شیطان در انسان ، همچون جریان خون، جارى مى شود . پس با گرسنگى ، گذرگاه هاى او را تنگ کنید . این حدیث ، به روشنى بر این نکته دلالت دارد که روزه به طور طبیعى ، مانع
تسلّط شیطان بر انسان مى شود . زنجیرى که روزه دارد ، نه تنها شیطان را به بند مى کشد ، بلکه کشش هاى نفْس امّاره را هم مهار مى کند ، آن را به اسارت در مى آورد و جلوى سلطه آن را بر انسان مى گیرد و به فرموده امیر مؤمنان : نِعمَ العَونُ عَلى أسرِ النَّفسِ وَ کَسرِ عادَتِهَا التَّجَوُّعُ .(54) گرسنگى ، چه خوب یاورى براى اسیر کردن نفْس و شکستن عادت آن است! بر این اساس ، هدف همه احادیثى که درباره مفید بودن گرسنگى و نقش آن در خودسازى و تربیت نفْس ، وارد شده اند ، ایجاد مانع طبیعى در برابر سلطه شیطان بر انسان ، نگهدارى انسان از کشش ها و اغواگرى هاى نفْس ، و آزادسازى نیروهاى عقلى و شکوفاسازى استعدادهاى انسانى است ، چنان که از این دو حدیث – که از مجموعه احادیثِ این گونه برگزیده ایم – روشن مى شود . پیامبر خدا فرمود : جاهِدوا أنفُسَکُم بِالجُوعِ وَ العَطَشِ ، فَإِنَّ الأجرَ فى ذلِکَ کَأَجرِ المُجاهِدِ فى سَبیلِ اللّه ِ .(55) به وسیله گرسنگى و تشنگى ، با نفْس خویش ، جهاد کنید ؛ چرا که پاداش آن ، مثل پاداش جهادکننده در راه خداست . نیز فرمود : أحیوا قُلُوبَکُم بِقِلَّةِ الضِّحکِ و قِلَّةِ الشَّبَعِ ، وَ طَهِّروها بِالجُوعِ تَصفو وَ تَرِقُّ .(56) دل هاى خود را با کم خندیدن و کم خوردن ، زنده کنید و آن را با گرسنگى ، پاک سازید تا صاف و رقیق شود .
علّت دوم: عنایت ویژه خداوند
افزون بر پشتوانه اى که روزه به طور طبیعى براى روزه داران در جلوگیرى از سلطه شیطان و اغواگرى هاى او پدید مى آورد ، این برنامه عبادى ، خود به خود ، زمینه ساز شمول عنایت هاى خدا بر آنان مى گردد . آنچه در احادیث با عنوان «به بند کشیدن شیاطین در این ماه» آمده است ، به همین نکته اشاره دارد . به عبارت دیگر ، عنایت الهى گزاف نیست تا سؤال شود : چرا خداى سبحان ، مانع سلطه شیطان نمى شود و در بقیّه ماه ها بین انسان و سلطه او فاصله نمى اندازد؟ هرگز! بلکه ریشه این توفیق و عنایت الهى ، در انتخاب خود انسان و ورود او به میهمان سراى رمضان ، نهفته است .
2 . علّت سود نبردن برخى انسان ها از به بند کشیده شدن شیاطین
در چارچوب تحلیلى که گذشت – که مى رساند در این ماه ، شیاطین بر انسان و دست کم ، بر روزه داران ، سلطه ندارند – ، سؤال اساسى دومى مطرح مى شود؛ چرا که مى بینیم گاهى روزه داران هم در این ماه ، دچار غفلت و گناه مى شوند . تشریع کفّاره هایى که براى درمان این حالت هاست ، نیز گواه آن است . سیّد بن طاووس رحمه اللهدر تصویر این نکته مى گوید : یکى از دینداران از من پرسید : «من از به بند کشیده شدن شیاطین بهره چندانى نمى برم ؛ چون همان حالت غفلت را که پیش از ماه رمضان داشته ام ، دارم و گویا فرقى نکرده است و با زنجیر شدن یاران شیطان ، از آن کاسته نشده است …» .(57) دو پاسخ به این پرسش مى توان داد :
یک . شیطان ، به تنهایى زمینه ساز گناهان نیست
پاسخ اوّل ، بر این نکته استوار است که خطاها و گناهانى که از انسان سر مى زند ، تنها به شیطان و اغواگرى او مربوط نمى شوند ؛ بلکه دو منشأ اساسى دیگرى هم دارند : نفْس امّاره ، و زنگارهاى متراکمى که پیامد گناهان پیشین اند و دل را آلوده و سیاه ساخته اند . در واقع ، عنایت الهى اى که در ماه رمضان شامل انسان مى شود ، تنها تأثیر عامل نخستین را – که مربوط به شیطان است – از بین مى برد؛ امّا دو عامل دیگر ، همچنان نقشْ ایفا مى کنند و براى انحراف انسان و سر زدن گناهان از او و غافل ماندن وى ، کافى اند . بر فرض که روزه بتواند وسوسه هاى شیطان و کشش هاى نفْس امّاره را بپوشانَد و تأثیر آنها را در کشاندن انسان به طرف خطاها و گناهان از بین ببرد ، زنگارهاى متراکم از گناهان گذشته ، کافى اند که براى روزه دار ، خطرآفرین باشند و او را در معرض غفلت و گناه قرار دهند .
دو . در بند بودن شیطان ها ، نسبى است
گفتیم که زنجیرى که شیطان را به بند مى کشد ، از خودِ روزه ماه رمضان پدید مى آید و نه از چیز دیگر . بنا بر این ، هر چه روزه درست تر و کامل تر باشد ، زنجیرى که شیطان را به بند مى کشد و جلوى نفْس امّاره را مى گیرد ، محکم تر خواهد بود و از میزان غفلت و انحراف هاى ناشى از آن ، خواهد کاست . بر این پایه ، مى توان گفت : روزه آنان که در ماه رمضان ، گناهانى مرتکب مى شوند ، روزه کاملى نیست .
د – تِلکَ البَرَکات
8460.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی فَضلِ شَهرِ رَمَضانَ -: هُوَ شَهرٌ أوَّلُهُ رَحمَةٌ ، وأوسَطُهُ مَغفِرَةٌ ، وآخِرُهُ الإِجابَةُ وَالعِتقُ مِنَ النّارِ .(58)
8461.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَحَفِظَ فَرجَهُ ولِسانَهُ وکَفَّ أذاهُ عَنِ النّاسِ ، غَفَرَ اللّه ُ لَهُ ذُنوبَهُ ما تَقَدَّمَ مِنها وما تَأَخَّرَ ، وأعتَقَهُ مِنَ النّارِ ، وأحَلَّهُ دارَ القَرارِ ، وقَبِلَ شَفاعَتَهُ فی عَدَدِ رَملِ عالِجٍ مِن مُذنِبی أهلِ التَّوحیدِ .(59)
8462.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ، نَظَرَ اللّه ُ إلى خَلقِهِ ، وإذا نَظَرَ اللّه ُ إلى عَبدٍ لَم یُعَذِّبهُ أبَدا ، وللّه ِ فی کُلِّ لَیلَةٍ ویَومٍ ألفُ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ ، فَإِذا کانَت لَیلَةُ تِسعٍ وعِشرینَ أعتَقَ اللّه ُ فیها مِثلَ جَمیعِ ما أعتَقَ فِی الشَّهرِ کُلِّهِ،فَإِذا کانَت لَیلَهُ الفِطرِ ارتَجَّتِ المَلائِکَةُ وتَجَلَّى الجَبّارُ بِنورِهِ مَعَ أ نَّهُ لا یَصِفُهُ الواصِفونَ ، فَیَقولُ(60) المَلائِکَةُ وهُم فی عیدِهِم مِنَ الغَدِ : یا مَعشَرَ المَلائِکَةِ ، یوحى إلَیهِم : «ما جَزاءُ الأَجیرِ إذا وَفّى عَمَلَهُ؟» تَقولُ المَلائِکَةُ : یُوَفّى أجرَهُ ، فَیَقولُ اللّه ُ تَعالى : «اُشهِدُکُم أنّی قَد غَفَرتُ لَهُم» .(61)
8463.عنه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ فُتِّحَت أبوابُ السَّماءِ فَلا یُغلَقُ مِنها بابٌ حَتّى یَکونَ آخِرُ لَیلَةٍ مِن رَمَضانَ ، فَلَیسَ مِن عَبدٍ مُؤمِنٍ یُصَلّی فی لَیلَةٍ مِنها إلّا کَتَبَ اللّه ُ لَهُ ألفا وخَمسَمِئَةِ حَسَنَةٍ بِکُلِّ سَجدَةٍ ، وبَنى لَهُ بَیتا فِی الجَنَّةِ مِن یاقوتَةٍ حَمراءَ لَها سِتّونَ ألفَ بابٍ ، لِکُلِّ بابٍ مِنها قَصرٌ مِن ذَهَبٍ مُوَشَّحٍ بِیاقوتَةٍ حَمراءَ ، فَإِذا صامَ أوَّلَ یَومٍ مِن رَمَضانَ غُفِرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ إلى مِثلِ ذلِکَ الیَومِ ، ومَن شَهِدَ رَمَضانَ استَغفَرَ لَهُ کُلَّ یَومٍ سَبعونَ ألفَ مَلَکٍ مِن صَلاةِ الغَداةِ إلى أن تَوارى بِالحِجابِ ، وکانَ لَهُ بِکُلِّ سَجدَةٍ سَجَدَها فی شَهرِ رَمَضانَ بِلَیلٍ أو نَهارٍ شَجَرَةٌ یَسیرُ الرّاکِبُ فی ظِلِّها خَمسَمِئَةِ عامٍ .(62)
د – چند برکت دیگر
8460.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – درباره فضیلت ماه رمضان -: ماهى است که آغاز آن ، رحمت و میانه آن ، آمرزش و پایان آن ، اجابت [دعا]و آزادى از آتش است .
8461.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس ماه رمضان را روزه بدارد و پاک دامنى ورزد و زبانش را حفظ کند و آزارش را به مردم نرساند ، خداوند ، گناهان گذشته و آینده او را مى آمرزد و از آتش ، آزادش مى کند و در سراى ابدى جایش مى دهد و شفاعت او را به تعداد کوه هاى به هم پیوسته(63) درباره موحّدانِ گنهکار مى پذیرد .
8462.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون شب اوّل ماه رمضان شود ، خداوند به آفریدگانش [با عنایت] مى نگرد و هر گاه خداوند به بنده اى [از روى عنایت] بنگرد ، هرگز عذابش نمى کند . و خدا را در هر شب و روزى ، هزار هزار آزادشده از آتش است . پس چون شب بیست و نهم شود ، [خداوند ،] در آن شب ، به اندازه همه آنچه در همه ماه آزاد ساخته است ، آزاد مى کند و چون شب عید فطر شود ، فرشتگان به جنبش مى آیند و خداوند ، با فروغ خود ، تجلّى مى کند ، به گونه اى که ستایشگران نمى توانند او را بستایند . پس [خداوند] به فرشتگان – در حالى که در تدارک عید فردایشان اند – وحى مى فرماید : «اى گروه فرشتگان! پاداش کارگرى که کار خود را کامل انجام دهد ، چیست؟» . فرشتگان مى گویند : پاداش کامل داده مى شود . خداوند متعال مى فرماید : «شما را گواه مى گیرم که آنان را آمرزیدم» .
8463.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون اوّلین شب [ماه] رمضان شود ، درهاى آسمان ، گشوده مى شوند و هیچ درى از آنها بسته نمى شود تا آن که آخرین شب رمضان ، فرا رسد . هیچ بنده مؤمنى در شبى از آن ، نماز نمى خوانَد ، مگر آن که خداوند براى هر سجده ، هزار و پانصد حَسَنه مى نویسد و برایش خانه اى از یاقوت سرخ که شصت هزار در دارد ، در بهشت بنا مى کند که براى هر درى ، قصرى طلایى و آراسته به یاقوت سرخ است . پس چون اوّلین روز [ماه]رمضان را روزه بگیرد ، همه گناهان گذشته اش تا مثل آن روز ، آمرزیده مى شود . هر کس به [ماه] رمضان برسد ، هر روز ، هفتاد هزار فرشته از نمازِ بامداد تا آن گاه که [خورشید ،] پوشیده در حجاب شود ، براى او آمرزش مى طلبند ، و براى او در برابر هر سجده اى که شب یا روز در ماه رمضان به جا آورده است ، درختى خواهد بود که سوار ، در [امتداد] سایه آن [باید]پانصد سال راه برود .
8464.الخصال عن جابر بن عبد اللّه عن رسول اللّه صلى الل اُعطِیَت اُمَّتی فی شَهرِ رَمَضانَ خَمسا لَم یُعطَهُنَّ اُمَّةُ نَبِیٍّ قَبلی : أمّا واحِدَةٌ : فَإِذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ نَظَرَ اللّه ُ عز و جل إلَیهِم ، ومَن نَظَرَ اللّه ُ إلَیهِ لَم یُعَذِّبهُ أبَدا . وأمَّا الثّانِیَةُ : فَإِنَّ خُلوفَ أفواهِهِم – حینَ یُمسونَ – عِندَ اللّه ِ عز و جل أطیَبُ مِن ریحِ المِسکِ . وأمَّا الثّالِثَةُ : فَإِنَّ المَلائِکَةَ یَستَغفِرونَ لَهُم فی لَیلِهِم ونَهارِهِم . وأمَّا الرّابِعَةُ : فَإِنَّ اللّه َ عز و جل یَأمُرُ جَنَّتَهُ أنِ استَغفِری وتَزَیَّنی لِعِبادی ، فَیوشِکُ أن یَذهَبَ عَنهُم نَصَبُ الدُّنیا وأذاها ویَصیروا إلى جَنَّتی وکَرامَتی . وأمَّا الخامِسَةُ : فَإِذا کانَ آخِرُ لَیلَةٍ غُفِرَ لَهُم جَمیعا . فَقالَ رَجُلٌ : فی لَیلَةِ القَدرِ یا رَسولَ اللّه ِ؟ فَقالَ : ألَم تَرَ إلَى العُمّالِ إذا فَرَغوا مِن أعمالِهِم وُفّوا؟!(64)
8464.الخصال – به نقل از جابر بن عبد اللّه -: پیامبر خدا فرمود : «به امّت من در ماه رمضان ، پنج چیز داده شده که به امّت هیچ پیامبرى پیش از من داده نشده است : اوّل، آن که چون نخستین شب ماه رمضان شود ، خداوند [با نظر رحمت]به آنان مى نگرد و خداوند به هر کس [چنین] بنگرد ، هرگز عذابش نمى کند . دوم ، آن که بوى ناخوش دهان آنان ، آن گاه که به شب وارد مى شوند ، نزد خداوند متعال از بوى مُشک ، خوش بوتر است . سوم ، آن که فرشتگان در هر شب و روزشان ، براى آنان آمرزش مى طلبند . چهارم ، آن که خداوند متعال به بهشتِ خود فرمان مى دهد که : استغفار کن و خود را براى بندگانم بیاراى . نزدیک است که رنج و آزار دنیا از آنان ، زدوده شود و به بهشت من و کرامت من روى آورند . و پنجم ، آن که چون آخرین شب فرا رسد ، همه آنان آمرزیده مى شوند» . مردى گفت : در شب قدر ، اى پیامبر خدا؟ فرمود : «مگر ندیده اى که کارگران ، چون از کارهاى خود فارغ مى شوند ، مزد کامل مى گیرند؟» .
8465.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الجَنَّةَ تُزَخرَفُ لِرَمَضانَ مِن رَأسِ الحَولِ إلى حَولٍ قابِلٍ ، فَإِذا کانَ أوَّلُ یَومٍ مِن رَمَضانَ هَبَّت رَیحٌ تَحتَ العَرشِ مِن فَوقِ الجَنَّةِ عَلَى الحورِ العینِ ، فَیَقُلنَ : یا رَبِّ ، اجعَل لَنا مِن عِبادِکَ أزواجا تَقَرُّ بِهِم أعیُنُنا وتَقَرُّ أعیُنُهُم بِنا .(65)
8466.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الجَنَّةَ لَتُنَجَّدُ وتُزَیَّنُ مِنَ الحَولِ إلَى الحَولِ لِدُخولِ شَهرِ رَمَضانَ ، فَإِذا کانَ أوَّلُ لَیلَةٍ مِنهُ هَبَّت ریحٌ مِن تَحتِ العَرشِ یُقالُ لَهَا المُثیرَةُ تَصفِقُ وَرَقَ أشجارِ الجِنانِ وحَِلَقَ المَصاریعِ ، فَیُسمَعُ لِذلِکَ طَنینٌ لَم یَسمَعِ السّامِعونَ أحسَنَ مِنهُ ، وتَبرُزنَ الحورُ العینُ حَتّى یَقِفنَ بَینَ شُرَفِ الجَنَّةِ ، فَیُنادینَ : هَل مِن خاطِبٍ إلَى اللّه ِ عز و جل فَیُزَوِّجَهُ؟ … . ویَقولُ اللّه ُ – تَبارَکَ وتَعالى – فی کُلِّ لَیلَةٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ ثَلاثَ مَرّاتٍ : هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِیَهُ سُؤلَهُ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَیهِ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ؟ مَن یُقرِضُ المَلیءَ غَیرَ المُعدِمِ ، وَالوَفِیَّ غَیرَ الظّالِمِ؟ وإنَّ للّه تَعالى فی آخِرِ کُلِّ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ عِندَ الإِفطارِ ألفَ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ ، فَإِذا کانَت لَیلَةُ الجُمُعَةِ ویَومُ الجُمُعَةِ أعتَقَ فی کُلِّ ساعَةٍ مِنهُما ألفَ ألفِ عَتیقٍ مِنَ النّارِ، وکُلُّهُم قَدِ استَوجَبُوا العَذابَ ، فَإِذا کانَ فی آخِرِ یَومٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ أعتَقَ اللّه ُ فی ذلِکَ الیَومِ بِعَدَدِ ما أعتَقَ مِن أوَّلِ الشَّهرِ إلى آخِرِهِ . فَإِذا کانَت لَیلَةُ القَدرِ أمَرَ اللّه ُ عز و جل جَبرَئیلَ علیه السلام ، فَهَبَطَ فی کَتیبَةٍ مِنَ المَلائِکَةِ إلَى الأَرضِ … فَیُجاوِزانِ المَشرِقَ وَالمَغرِبَ ، ویَبُثُّ جَبرَئیلُ علیه السلام المَلائِکَةَ فی هذِهِ اللَّیلَةِ ، فَیُسَلِّمونَ عَلى کُلِّ قائِمٍ وقاعِدٍ ، ومُصَلٍّ وذاکِرٍ ویُصافِحونَهُم ویُؤَمِّنونَ عَلى دُعائِهِم حَتّى یَطلُعَ الفَجرُ ، فَإِذا طَلَعَ الفَجرُ نادى جَبرَئیلُ علیه السلام : یا مَعشَرَ المَلائِکَةِ ، الرَّحیلَ الرَّحیلَ ، فَیَقولونَ : یا جَبرَئیلُ ، فَمَاذا صَنَعَ اللّه ُ تَعالى فی حَوائِجِ المُؤمِنینَ مِن اُمَّةِ مُحَمَّدٍ؟ فَیَقولُ : إنَّ اللّه َ تَعالى نَظَرَ إلَیهِم فی هذِهِ اللَّیلَةِ فَعَفا عَنهُم وغَفَرَ لَهُم إلّا أربَعَةً : … مُدمِنَ الخَمرِ ، وَالعاقَّ لِوالِدَیهِ ، وَالقاطِعَ الرَّحِمِ ، وَالمُشاحِنَ . فَإِذا کانَت لَیلَةُ الفِطرِ – وهِیَ تُسَمّى : «لَیلَةَ الجَوائِزِ» – أعطَى اللّه ُ العامِلینَ أجرَهُم بِغَیرِ حِسابٍ ، فَإِذا کانَت غَداةُ یَومِ الفِطرِ بَعَثَ اللّه ُ المَلائِکَةَ فی کُلِّ البِلادِ ، فَیَهبِطونَ إلَى الأَرضِ ویَقِفونَ عَلى أفواهِ السِّکَکِ ، فَیَقولونَ : یا اُمَّةَ مُحَمَّدٍ ، اُخرُجوا إلى رَبٍّ کَریمٍ ؛ یُعطِی الجَزیلَ ویَغفِرُ العَظیمَ . فَإِذا بَرَزوا إلى مُصَلّاهُم قالَ اللّه ُ عز و جل لِلمَلائِکَةِ : مَلائِکَتی ، ما جَزاءُ الأَجیرِ إذا عَمِلَ عَمَلَهُ؟ فَتَقولُ المَلائِکَةُ : إلهَنا وسَیِّدَنا ، جَزاؤُهُ أن تُوَفِّیَ أجرَهُ . فَیَقولُ اللّه ُ عز و جل : فَإِنّی اُشهِدُکُم مَلائِکَتی ، أنّی قَد جَعَلتُ ثَوابَهُم عَن صِیامِهِم شَهرَ رَمَضانَ وقِیامِهِم فیهِ رِضایَ ومَغفِرَتی . ویَقولُ : یا عِبادی ، سَلونی ، فَوَعِزَّتی وجَلالی لا تَسأَلونِّی الیَومَ فی جَمعِکُم لِاخِرَتِکُم ودُنیاکُم إلّا أعطَیتُکُم ، وعِزَّتی لَأَستُرَنَّ عَلَیکُم عَوراتِکُم ما راقَبتُمونی ، وعِزَّتی لَأَجَرتُکُم ولا أفضَحُکُم بَینَ یَدَی أصحابِ الخُلودِ ، اِنصَرِفوا مَغفورا لَکُم ، قَد أرضَیتُمونی ورَضیتُ عَنکُم . فَتَفرَحُ المَلائِکَةُ وتَستَبشِرُ ویُهَنِّئُ بَعضُها بَعضا بِما یُعطِی اللّه ُ هذِهِ الاُمَّةَ إذا أفطَروا.(66)
8465.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهشت ، از سَرِ سال تا سال آینده ، براى [رسیدن ماه] رمضان ، آراسته مى شود . پس چون اوّلین روز [ماه]رمضان شود ، نسیمى از زیر عرش از بالاى بهشت بر حوریان بهشتى مى وزد . مى گویند : «پروردگارا! براى ما از بندگانت ، همسرانى قرار بده که چشم ما بِدانان ، و چشم آنان به ما روشن گردد» .
8466.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا بهشت براى فرا رسیدن ماه رمضان ، از سال تا سال [آینده اش] ، آراسته و زینت مى شود . پس چون نخستین شب ماه رمضان شود ، نسیمى از زیر عرش مى وزد که به آن ، «مُثیره (برانگیزنده)» مى گویند . برگ درختان بهشت و حلقه هاى درهاى بهشت به صدا در مى آیند و از حرکت آنها آهنگى شنیده مى شود که شنوندگان ، زیباتر از آن را نشنیده اند . حوریان بهشتى سر بر مى آورند و میان سرْ درهاى بهشت مى ایستند و بانگ بر مى آورند : «آیا خواستگارى به درگاه خدا هست تا خداوند ، او را همسر دهد؟…» . خداوند – تبارک و تعالى – در هر شب از ماه رمضان ، سه بار مى فرماید : «آیا خواهنده اى هست که خواسته اش را برآورم؟ آیا توبه کننده اى هست که توبه اش را بپذیرم؟ آیا آمرزش خواهى هست که او را بیامرزم؟ کیست که به توانگرِ مورد اعتماد و وفاکننده بى ستم ، قرض دهد؟» .(67) و خداوند را به هنگام افطار در آخر هر روز از ماه رمضان ، هزار هزار آزاده شده از آتش است . پس چون شب جمعه و روز جمعه شود ، خداوند در هر ساعتى از آنها ، هزار هزار نفر را از آتش ، آزاد مى کند که همه آنان سزاوار عذاب اند . پس چون آخرین روز ماه رمضان شود ، خداوند در آن روز ، به شمار آنچه از اوّل تا آخر ماه ، آزاد کرده است ، آزاد مى کند . پس چون شب قدر شود ، خداوند به جبرئیل علیه السلام فرمان مى دهد و او و گروهى از فرشتگان ، به زمین فرود مى آیند … . آنان ، از شرق و غرب ، عبور مى کنند و در آن شب ، جبرئیل علیه السلام ، فرشتگان را پخش مى کند . پس بر هر ایستاده و نشسته اى ، و نمازگزار و ذکرگوینده اى سلام مى کنند و با آنان دست مى دهند و دعاهاى آنان را تا طلوع فجر ، آمین مى گویند . پس چون سپیده بدمد ، جبرئیل علیه السلام ندا مى دهد : «اى گروه فرشتگان! کوچ ، کوچ!» . [فرشتگان] مى گویند : اى جبرئیل! خداوند با حاجت هاى مؤمنان امّت محمّد ، چه مى کند؟ مى گوید : «خداى متعال ، در این شب به همه آنان نگریست و همه را بخشود و آمرزید ، مگر چهار نفر را : … شرابخوار ، عاق والدین شده ، قطع رحِم کننده، و کینه توز» . پس چون شب عید فطر شود – که به آن «لَیْلَةُ الْجَوائِز (شب جایزه ها)» مى گویند – ، خداوند ، مُزد عمل کنندگان را بى حساب مى دهد . پس چون صبح روز فطر شود ، خداوند ، فرشتگان خود را به همه شهرها مى فرستد . آنان به زمین فرود مى آیند و سرِ راه ها و گذرگاه ها مى ایستند و مى گویند : «اى امّت محمّد! به سوى پروردگار کریم خویش بیرون آیید که پاداش فراوان مى دهد و گناه بزرگ را مى آمرزد» . پس چون به نمازگاه هاى خویش در آیند ، خداوند به فرشتگان مى فرماید : «فرشتگان من! مزد کارگرى که کارش را انجام داده ، چیست؟» . فرشتگان مى گویند : اى معبود و سَرور ما! پاداش او ، آن است که مزدش کامل داده شود . پس خداوند مى فرماید : «شما فرشتگانم را گواه مى گیرم که من ، پاداش روزه دارى و نمازشان در ماه رمضان را رضایت و آمرزش خود قرار دادم» و مى فرماید : «اى بندگان من! از من بخواهید . به عزّت و جلالم سوگند ، امروز در این اجتماع خود ، براى آخرتتان و دنیایتان چیزى نمى خواهید ، مگر آن که به شما مى دهم . به عزّتم سوگند ، تا وقتى مرا مراقب خود بدانید ، عیب هاى شما را مى پوشانم . به عزّتم سوگند ، شما را پناه مى دهم و شما را پیشِ اصحاب خلود (جاودانگان) رسوا نمى سازم . باز گردید که آمرزیده اید . مرا راضى کردید؛ من هم از شما راضى شدم» . پس فرشتگان به خاطر پاداشى که خداوند به این امّت ، هنگام افطار ، عطا مى کند ، خوش حال مى شوند و به یکدیگر مژده و تهنیت مى گویند .
1 / 4
تأکِیدُ استِثمارِ بَرَکاتِهِ
8467.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الشَّقِیَّ مَن حُرِمَ غُفرانَ اللّه ِ فی هذَا الشَّهرِ العَظیمِ .(9)
8468.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الشَّقِیَّ حَقَّ الشَّقِیِّ مَن خَرَجَ عَنهُ هذَا الشَّهرُ ولَم یُغفَر ذُنوبُهُ ، فَحینَئِذٍ یَخسَرُ حینَ یَفوزُ المُحسِنونَ بِجَوائِزِ الرَّبِّ الکَریمِ .(68)
8469.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ انسَلَخَ مِن شَهرِ رَمَضانَ ولَم یُغفَر لَهُ فَلا غَفَرَ اللّه ُ لَهُ .(69)
8470.عنه صلى الله علیه و آله : رَغِمَ أنفُ رَجُلٍ دَخَلَ عَلَیهِ رَمَضانَ ثُمَّ انسَلَخَ قَبلَ أن یُغفَرَ لَهُ .(70)
8471.عنه صلى الله علیه و آله – عِندَ دُخولِ شَهرِ رَمَضانَ -: إنَّ هذَا الشَّهرَ قَد حَضَرَکُم ، وفیهِ لَیلَةٌ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، مَن حُرِمَها فَقَد حُرِمَ الخَیرَ کُلَّهُ ، ولا یُحرَمُ خَیرَها إلّا مَحرومٌ .(71)
8472.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ جَبرَئیلَ أتانی فَقالَ : مَن أدرَکَ شَهرَ رَمَضانَ ولَم یُغفَر لَهُ فَدَخَلَ النّارَ فَأَبعَدَهُ اللّه ُ ، قُل : آمینَ ، فَقُلتُ : آمینَ .(72)
8473.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أدرَکَ شَهرَ رَمَضانَ فَلَم یُغفَر لَهُ فَأَبعَدَهُ اللّه ُ ، ومَن أدرَکَ لَیلَةَ القَدرِ فَلَم یُغفَر لَهُ فَأَبعَدَهُ اللّه ُ .(73)
1 / 4
تأکید بر بهره ورى از برکات ماه رمضان
8467.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بدبخت ، کسى است که در این ماه بزرگ ، از آمرزش خداوند ، محروم بماند .
8468.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بدبخت واقعى ، کسى است که این ماه از او بگذرد؛ ولى گناهانش آمرزیده نشوند . پس آن گاه که نیکوکاران به جوایز پروردگار کریمشان دست مى یابند ، او زیانکار (بازنده) خواهد بود .
8469.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس از ماه رمضان بیرون آید ، ولى آمرزیده نشود ، خدا او را نیامرزد!
8470.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ناتوان و خوار باد کسى که ماه رمضانش فرا رسد و پیش از آن که آمرزیده شود ، سپرى گردد !
8471.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به هنگام فرا رسیدن ماه رمضان -: همانا این ماه ، شما را فرا رسیده است . در آن ، شبى است بهتر از هزار ماه . هر کس از آن محروم بماند ، از همه خیر محروم مانده است و جز محروم ، از خیر آن بى بهره نمى مانَد .
8472.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت : «هر کس ماه رمضان را دریابد و آمرزیده نشود و وارد آتش شود ، دور از رحمت خدا باد!»، بگو : آمین! من هم گفتم : «آمین!» .
8473.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس ماه رمضان را دریابد ، ولى آمرزیده نشود ، از رحمت خدا دور باد ! و هر کس شب قدر را دریابد ، ولى آمرزیده نشود ، از رحمت خدا دور باد !
8474.اُسد الغابة عن أنس : اِرتَقَى النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله عَلَى المِنبَرِ دَرَجَةً فَقالَ : «آمینَ» ، فَقیلَ لَهُ : عَلامَ أمَّنتَ یا رَسولَ اللّه ِ؟ فَقالَ : أتانی جِبریلُ فَقالَ : رَغِمَ أنفُ مَن أدرَکَ رَمَضانَ فَلَم یُغفَر لَهُ ؛ قُل : آمینَ .(74)
8475.السنن الکبرى عن أبی هریرة : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ارتَقَى المِنبَرَ فَقالَ : آمینَ آمینَ آمینَ . فَقیلَ لَهُ یا رَسولَ اللّه ِ ، ما کُنتَ تَصنَعُ هذا! فَقالَ : قالَ لی جِبریلُ علیه السلام : رَغِمَ أنفُ عَبدٍ دَخَلَ عَلَیهِ رَمَضانُ فَلَم یُغفَر لَهُ ، فَقُلتُ : آمینَ . ثُمَّ قالَ : رَغِمَ أنفُ عَبدٍ ذُکِرتَ عِندَهُ فَلَم یُصَلِّ عَلَیکَ ، فَقُلتُ : آمینَ . ثُمَّ قالَ : رَغِمَ أنفُ عَبدٍ أدرَکَ والِدَیهِ أو أحَدَهُما فَلَم یَدخُلِ الجَنَّةَ ، فَقُلتُ : آمینَ .(75)
8476.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن لَم یُغفَر لَهُ فی شَهرِ رَمَضانَ فَفی أیِّ شَهرٍ یُغفَرُ لَهُ؟!(76)
8477.عنه صلى الله علیه و آله : قَد جاءَکُم شَهرُ رَمَضانَ ؛ شَهرٌ مُبارَکٌ … فیهِ لَیلَةُ القَدرِ خَیرٌ مِن ألفِ شَهرٍ ، مَن حُرِمَها فَقَد حُرِمَ .(12)
8474.اُسد الغابة – به نقل از اَ نَس -: پیامبر صلى الله علیه و آله یک پله بر منبر بالا رفت و فرمود : «آمین!» . گفتند : براى چه «آمین» گفتى ، اى پیامبر خدا؟ فرمود : «جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت : ناتوان و بى بهره باد کسى که رمضان را دریابد و آمرزیده نشود! بگو : آمین » .
8475.السنن الکبرى – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا بر منبر رفت و فرمود : «آمین ، آمین ، آمین!» . گفتند : اى پیامبر خدا! چنین نمى کردى! فرمود : «جبرئیل علیه السلام به من گفت : محروم باد کسى که ماه رمضان بر او وارد شود و آمرزیده نگردد! . پس گفتم : آمین! سپس گفت : محروم باد بنده اى که نزد او یاد شوى و بر تو درود نفرستد! . پس گفتم : آمین . سپس گفت : محروم باد بنده اى که پدر و مادرش یا یکى از آن دو را دریابد و [با نیکى کردن بر آنان]وارد بهشت نشود! . پس گفتم : آمین!» .
8476.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در ماه رمضان آمرزیده نشود ، پس در کدام ماه آمرزیده مى شود؟!
8477.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ماه رمضان ، شما را فرا رسید ؛ ماهى مبارک … . در آن ، شب قدر است که بهتر از هزار ماه است . محروم ، کسى است که از آن ، بى بهره بماند .
یاد داشت:
ظاهر احادیث اخیر ، هشدار و بیم دادن است؛ امّا باطن آنها بشارت است ، بویژه احادیثى که پیامبر صلى الله علیه و آله در آنها کسانى را که در این ماه ، مشمول آمرزش الهى نمى شوند ، نفرین مى کند و آنان را بدبخت مى شمارد . از این رو ، عالم ربّانى ، آیة اللّه میرزا جواد آقا ملکى تبریزى رحمه الله (م 1343 ق) مى گوید : از رساترین نکاتى که در بشارت به ماه رمضان روایت شده ، نفرین پیامبر صلى الله علیه و آله بر کسانى است که در این ماه آمرزیده نمى شوند ، آن جا که فرمود : «آمرزیده مباد کسى که ماه رمضان از او بگذرد و آمرزیده نشود!» . از آن جا که پیامبر صلى الله علیه و آله براى جهانیان ، رحمتْ برانگیخته شده است ، این نفرین ، بشارت بزرگى به گستردگى رحمت و فراگیرىِ آمرزشِ الهى در این ماه است ؛ وگرنه ایشان با آن که براى جهانیانْ رحمت است ، هرگز مسلمانى را نفرین نمى کند ، هر چند فردى گنهکار باشد .(77)
1) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 140 ح 150 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 347 ح 13 ؛ صحیح ابن خزیمة : ج 3 ص 189 ح 1885.
2) فضائل الأشهر الثلاثة: ص 140 ح 151 عن ابن مسعود، بحار الأنوار: ج 96 ص 346 ح 12 ؛ صحیح ابن خزیمة : ج 3 ص 190 ح 1886 عن أبی مسعود الغفاری.
3) ثواب الأعمال : ص 93 ح 12 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 8 ص 183 ح 147.
4) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 95 ح 78 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 340 ح 5.
5) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 77 ح 61 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 356 ح 25 وراجع: تمامه فی ص 160 ح 218.
6) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 44 ح 20 عن العلاء بن یزید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 68 ح 4.
7) کنز العمّال : ج 8 ص 466 ح 23685 نقلاً عن ابن عساکر وج 12 ص 323 ح 35216 نقلاً عن الدیلمی وکلاهما عن عائشة.
8) ثواب الأعمال : ص 84 ح 5 عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 75 ح 26.
9) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 77 ح 61 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 356 ح 25.
10) مستدرک الوسائل : ج 4 ص 22 ح 4079 نقلاً عن تفسیر أبی الفتوح الرازی.
11) شرح الأخبار : ج 1 ص 223 ح 207 عن سلمان ، بحار الأنوار : ج 40 ص 54 ح 89 ؛ فضائل الأوقات للبیهقی : ص 89 ح 205 عن أبی سعید الخدری.
12) تهذیب الأحکام : ج 4 ص 152 ح 422 عن أبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 97 ص 17 ح 34 ؛ سنن النسائی : ج 4 ص 129 عن أبی هریرة.
13) سنن أبی داوود : ج 2 ص 54 ح 1387.
14) یعنی أشدّ الناس مسألةً عنها.
15) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 117 ح 21555.
16) البقرة : 185.
17) الکافی : ج 2 ص 629 ح 6 عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام.
18) الکافی : ج 2 ص 629 ح 6 عن حفص بن غیاث ، بحار الأنوار : ج 97 ص 25 ح 61 ؛ السنن الکبرى : ج 9 ص 317 ح 18649 عن واثلة بن الأسقع.
19) الفردوس : ج 2 ص 60 ح 2339 عن أنس.
20) مستدرک الوسائل : ج 7 ص 484 ح 8710 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب ؛ کنز العمّال : ج 8 ص 591 ح 24293 نقلاً عن أبی الشیخ فی الثواب والدیلمی عن أنس.
21) الدرّ المنثور : ج 1 ص 444 نقلاً عن ابن مردویه والأصبهانی.
22) سنن الترمذی : ج 3 ص 67 ح 683 عن أبی هریرة ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 105 ح94 عن ابن عبّاس وص 142 ح 154 عن أبی هریرة ولیس فیه ذیله ولیس فیه «وقامه» ، بحار الأنوار : ج 96 ص 366 ح 42 وج 97 ص 17 ح 35.
23) تهذیب الأحکام : ج 4 ص 152 ح 421 عن عبد الرحمن بن عوف عن أبیه ، بحار الأنوار : ج 96 ص 375 ح 63.
24) ثواب الأعمال : ص 102 ح 1 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 90 ص 363 ح 15 ؛ المعجم الأوسط : ج 6 ص 57 ح 5784 عن أبی هریرة.
25) الدعوات : ص 207 ح 561 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 5 ح 5.
26) مسند ابن حنبل : ج 1 ص 413 ح 1688 عن عبد الرحمن بن عوف ؛ مستدرک الوسائل : ج 7 ص 397 ح 8516 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن عبد الرحمن عن أبیه نحوه.
27) مسند ابن حنبل : ج 4 ص 110 ح 11524 ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 131 ح 138 کلاهما عن أبی سعید الخدری.
28) مستدرک الوسائل : ج 7 ص 370 ح 8443 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
29) المعجم الکبیر : ج 8 ص 261 ح 8016 عن أبی اُمامة.
30) مستدرک الوسائل : ج 7 ص 400 ح 8524 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب ؛ المعجم الکبیر : ج 6 ص 38 ح 5445 عن أبی سعید الخدری وفیه «صیام» بدل «إنّ».
31) صحیح مسلم : ج 1 ص 209 ح 16 عن أبی هریرة.
32) صحیح البخاری : ج 1 ص 22 ح 37 وج 2 ص 707 ح 1904 کلاهما عن أبی هریرة.
33) فضائل الأوقات للبیهقی : ص 43 ح 66 ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 140 ح 150 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 347 ح 13 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر.
34) النوادر للأشعری : ص 18 ح 2 عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 381 ح 6.
35) قال البیهقی فی فضائل الأوقات (ص 171 – 172) : والمراد بالعدد المذکور فی مثل [مثله] عند علمائنا الکثرة دون أعیان العدد المذکور فی الخبر ، وکلّ ذلک – واللّه أعلم – فیمن عرف حدود هذا الشهر وحفظ حقوقه.
36) شُعَب الإیمان : ج 3 ص 303 ح 3604 عن الحسن.
37) مستدرک الوسائل : ج 7 ص 484 ح 8710 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
38) الفطرة : المرَّةُ من الإفطار.
39) فضائل الأوقات للبیهقی : ص 44 ح 67 عن أبی اُمامة.
40) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 142 ح 153 عن أبی هریرة.
41) الکافی : ج 4 ص 67 ح 6 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 360 ح 27.
42) صحیح مسلم : ج 2 ص 758 ح 1 عن أبی هریرة ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 141 ح 152 عن أبی سهل نافع بن مالک عن أبیه عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
43) بیهقى در فضائل الأوقات گفته است : نزد علماى ما ، مقصود از عدد یادشده ، «فراوانى» است ، نه همان عدد یادشده در حدیث . و همه اینها – که خدا [به آنها] داناتر است – براى کسى است که حدود این ماه را بشناسد و حقوق آن را نگه دارد.
44) فضائل الأوقات للبیهقی : ص 37 ح 45 ؛ تهذیب الأحکام : ج 4 ص 152 ح 422 ولیس فیه «وتغلق فیه أبواب الجحیم» کلاهما عن أبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 96 ص 366 ح 41.
45) بحار الأنوار : ج 96 ص 348 ح 51 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر ؛ شعب الإیمان : ج 3 ص 335 ح 3695 عن ابن عبّاس نحوه.
46) سنن الترمذی : ج 3 ص 66 ح 682 عن أبی هریرة ؛ بحار الأنوار : ج 96 ص 350 ح 20 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر.
47) تاریخ بغداد : ج 1 ص 284 الرقم 128 عن ابن عبّاس ؛ مستدرک الوسائل : ج 7 ص 436 ح 8604 نقلاً عن درر اللآلی عن ابن مسعود.
48) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 98 ح 1837 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 371 ح 56 ؛ کنز العمّال : ج 8 ص 583 ح 24274 نقلاً عن الأصبهانی فی الترغیب.
49) فی المصدر : «الأصمّ» ، والأصحّ ما أثبتناه کما فی بعض نسخ المصدر الخطّیة وبحار الأنوار.
50) عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 71 ح 331 عن دارم بن قبیصة عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 97 ص 36 ح 16.
51) در دانش نامه میزان الحکمه ، در ذیل مدخل «شیطان» ، به پاسخ تفصیلى این سؤال ها و بررسى ابعاد این موضوع ، خواهیم پرداخت ، إن شاء اللّه !.
52) در قرآن آمده است : «چون کار داورى به پایان مى رسد ، شیطان مى گوید : خداوند به شما وعده راست داد و من به شما وعده دادم ؛ امّا تخلّف کردم . من بر شما سلطه اى نداشتم ، جز آن که شما را دعوت کردم . شما هم پذیرفتید . پس مرا سرزنش نکنید و خودتان را ملامت کنید» (ابراهیم : آیه 22).
53) إحیاء علوم الدین : ج 1 ص 347 ،بحار الأنوار : ج 70 ص 42 . و نیز بدون جمله : » فضیّقوا مجاریه بالجوع» در : صحیح البخارى : ج 6 ص 2624 ح 6750 ، سنن ابن ماجة : ج 1 ص 566 ح 1779.
54) غرر الحکم : ح 9944.
55) إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 124.
56) إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 129 ، المحجَّة البیضاء : ج 5 ص 154.
57) سیّد بن طاووس ، پنج جواب براى این سؤال بیان مى کند (ر . ک : الإقبال : ج 1 ص 73) که هیچ کدام قانع کننده نیست ، مگر پاسخ آخر که همراه با توضیحاتى در متن مى آید.
58) الکافی : ج 4 ص 67 ح 4 عن أبی الورد عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 342 ح 6 ؛ صحیح ابن خزیمة : ج 3 ص 192 ح 1887 عن سلمان لیس فیه «الإجابة».
59) الأمالی للصدوق : ص 71 ح 38 عن العلاء بن یزید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 356 ح 24.
60) هکذا والصحیح «فتقول».
61) الترغیب والترهیب : ج 2 ص 98 ح 18 نقلاً عن الأصبهانی عن أبی هریرة.
62) فضائل الأوقات للبیهقی : ص 40 ح 60 عن أبی سعید الخدری.
63) عبارت «رَمْلُ عالجٍ» ، که در متن عربى حدیث آمده است ، به کوه هاى به هم پیوسته اى گفته مى شود که از یک سو به «دهناء (کویر ربع الخالى)» و از سوى دیگر به «نَجد (سرزمینى کوهستانى در شمال جزیرة العرب)» منتهى مى شوند و بسیار وسعت دارند (المصباح المنیر : ص 425) . «عوالج الرمال» نیز به معناى ماسه هایى است که بر هم انباشته مى شوند (النهایة : ج 3 ص 287).
64) الخصال : ص 317 ح 101 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 364 ح 36 وص 368 ح 45 ؛ مسند ابن حنبل : ج 3 ص 144 ح 7922 عن أبی هریرة نحوه.
65) فضائل الأوقات للبیهقی : ص 41 ح 62 عن ابن عمر وص 42 ح 63 عن أبی مسعود ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 141 ح 151 عن ابن مسعود ، بحار الأنوار : ج 96 ص 346 ح 12.
66) الأمالی للمفید : ص 230 ح 3 عن عبداللّه بن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 96 ص 338 ح 1 ؛ فضائل الأوقات للبیهقی: ص 64 ح 129 عن ابن عبّاس.
67) یعنى خدا که از بنده اش قرض مى خواهد ، توانگر است و به وعده خود ، وفا مى کند.
68) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 73 ح 53 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ،بحار الأنوار : ج 96 ص 362 ح 30.
69) الإقبال : ج 1 ص 454.
70) سنن الترمذی : ج 5 ص 550 ح 3545 عن أبی هریرة ؛ جامع الأحادیث للقمّی : ص 83 ، بحار الأنوار : ج 74 ص 86 ح 100.
71) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 526 ح 1644 عن أنس.
72) صحیح ابن حبّان : ج 3 ص 188 ح 97 عن أبیهریرة ؛ المقنعة : ص 308 عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 96 ص 342 ح 6.
73) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 115 ح 109 عن الحسن بن علیّ بن فضّال عن الإمام الرضا علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 89 ص 261 ح 75.
74) اُسد الغابة : ج 1 ص 296 الرقم 258.
75) السنن الکبرى : ج 4 ص 500 ح 8054.
76) ثواب الأعمال : ص 96 ح 12 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 8 ص 185 ح 147.
77) المراقبات : ص 103.
