20 / 1
الحَثُّ عَلى الاستِغفارِ
الکتاب
«وَ اَلَّذِینَ إِذا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَکَرُوا اَللهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَ مَنْ یَغْفِرُ اَلذُّنُوبَ إِلاَّ اَللهُ وَ لَمْ یُصِرُّوا عَلى ما فَعَلُوا وَ هُمْ یَعْلَمُونَ».(1)
«وَ مَنْ یَعْمَلْ سُوءاً أَوْ یَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ یَسْتَغْفِرِ اَللهَ یَجِدِ اَللهَ غَفُوراً رَحِیماً».(2)
الحدیث
8379 . رسول الله صلى الله علیه و آله: خَیرُ الدعاءِ الاستِغفارُ.(3)
8380 . عنه صلى الله علیه و آله: خَیرُ العِبادَةِ الاستِغفارُ .(4)
8381 . عنه صلى الله علیه و آله: طُوبى لِمَن وُجِدَ فی صحیفَتِهِ استِغفارٌ کثیرٌ.(5)
20 / 1
تشویق به آمرزش‌خواهى
قرآن
«و آنان که چون کار زشتى کنند یا بر خود ستم روا دارند، خدا را به یاد مى‌آورند و براى گناهانشان آمرزش مى‌خواهند و چه کسى جز خدا گناهان را مى‌آمرزد؟ و بر آنچه مرتکب شده‌اند، با آن که مى‌دانند [که گناه است]، پافشارى نمى‌کنند».
«و هر کس کار بدى کند یا بر خویشتن ستم ورزد و سپس از خدا آمرزش بخواهد، خدا را آمرزنده مهربان خواهد یافت».
حدیث
8379 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین دعا، آمرزش‌خواهى است.
8380 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین عبادت، آمرزش‌خواهى است.
8381 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا به حال کسى‌که در نامه اعمالش، آمرزش‌خواهىِ بسیار وجود داشته باشد.
8382 . عنه صلى الله علیه و آله: الاستِغفارُ فی الصَّحیفَةِ یَتَلَأ لَأُ نورا.(6)
8383 . عنه صلى الله علیه و آله: طُوبى لمَن وُجِدَ فی صَحیفَةِ عَمَلِهِ یَومَ القِیامَةِ تَحتَ کُلِّ ذَنبٍ: أستَغفِرُ اللهَ.(7)
8384 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أحَبَّ أن تَسُرَّهُ صحیفَتُهُ فَلْیُکثِرْ فیها مِن الاستِغفارِ.(8)
8385 . عنه صلى الله علیه و آله: أکثِرُوا مِن الاستِغفارِ؛ فإنّ اللهَ عز و جل لم یُعَلِّمْکُمُ الاستِغفارَ إلّا وهُو یُریدُ أن یَغفِرَ لَکُم.(9)
8386 . مستدرک الوسائل: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: إنّ اللهَ تعالى یَغفِرُ لِلمُذنِبِینَ إلّا مَن لایُریدُ أن یُغفَرَ لَهُ! قالوا: یا رسولَ اللهِ، مَنِ الذی یُریدُ أن لایُغفَرَ لَهُ؟ ! قالَ: مَن لایَستَغفِرُ.(10)
8387 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن کَثُرَتْ هُمومُهُ فَعلَیهِ بالاستِغفارِ.(11)
8388 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ إبلیسُ: وعِزَّتِکَ لا أبرَحُ اُغوِی عِبادَکَ مادامتْ أرواحُهُم فی أجسادِهِم، فقالَ: وعِزَّتی وجَلالِی، لا أزالُ أغفِرُ لَهُم ما استَغفَرونی.(12)
8389 . عنه صلى الله علیه و آله: ألا أدُلُّکُم على دائکُم ودَوائکُم؟ ! ألا إنَّ داءَکُمُ الذُّنوبُ، ودَواءَکُمُ الاستِغفارُ.(13)
8382 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آمرزش‌خواهى، در نامه اعمال، مانند نور مى‌درخشد.
8383 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا به حال کسى که روز قیامت در نامه اعمالش، زیر هر گناهى جمله «استغفر الله (از خدا، آمرزش مى‌خواهم)» یافت شود!
8384 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس دوست دارد که نامه اعمالش او را خوش‌حال کند، آمرزش‌خواهى را در آن بسیار گرداند.
8385 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بسیار آمرزش بخواهید؛ زیرا خداوند عز و جل آمرزش‌خواهى را به شما یاد نداد، مگر براى این که مى‌خواهد شما را بیامرزد.
8386 . مستدرک الوسائل: پیامبر خدا فرمود: «خداوند متعال، گنهکاران را مى‌آمرزد، مگر کسى را که خودش نخواهد آمرزیده شود».
گفتند: اى پیامبر خدا! چه کسى خواهان آن است که آمرزیده نشود؟
فرمود: «کسى که آمرزش نمى‌طلبد».
8387 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که غم و اندوهش بسیار شد، آمرزش بخواهد.
8388 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ابلیس گفت: به عزّتت سوگند که تا بندگانت جان در بدن دارند، از گم‌راه کردنشان دست نمى‌کشم.
خداوند فرمود: «به عزّت و جلالم سوگند، تا زمانى که از من آمرزش بطلبند، آنان را مى‌آمرزم».
8389 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آیا شما را به دردتان و داروىِ دردتان راه‌نمایى نکنم؟ بدانید که درد شما، گناهان است و دارویتان آمرزش‌خواهى.
8390 . عنه صلى الله علیه و آله: لِکُلِّ داءٍ دواءٌ، ودواءُ الذُّنوبِ الاستِغفارُ.(14)
8391 . عنه صلى الله علیه و آله: أنزَلَ اللهُ عَلَیَّ أمانَینِ لاُمَّتی: «وَ ما کانَ اَللهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اَللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ» فإذا مَضَیتُ تَرَکتُ فیهِمُ الاستِغفارَ إلى یَومِ القِیامَةِ.(15)
8392 . الإمام علیّ علیه السلام: کانَ فی الأرضِ أمانانِ مِن عذابِ اللهِ، وقد رُفِعَ أحَدُهُما، فَدُونَکُمُ الآخَرَ فَتَمَسَّکوا بهِ: أمّا الأمانُ الذی رُفِعَ فهُو رسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله، وأمّا الأمانُ الباقِی فالاستِغفارُ، قالَ اللهُ تعالى: «وَ ما کانَ اَللهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِیهِمْ وَ ما کانَ اَللهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ»(16)(17)
20 / 2
مَدحُ المُستَغفِرِینَ بالأسحارِ
الکتاب
«اَلصّابِرِینَ وَ اَلصّادِقِینَ وَ اَلْقانِتِینَ وَ اَلْمُنْفِقِینَ وَ اَلْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحارِ».(18)
الحدیث
8393 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تعالى یُحِبُّ ثلاثةَ أصواتٍ: صَوتَ الدِّیکِ، وصَوتَ قارِئِ القرآنِ، وصَوتَ الذین یَستَغفِرونَ بالأسحارِ.(19)
8390 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر دردى دارویى دارد و داروى گناهان، آمرزش خواستن است.
8391 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، دو امان براى امّتم بر من نازل فرمود: «تا تو در میان آنها هستى، خدا عذابشان نمى‌کند و تا زمانى که آمرزش مى‌طلبند، خدا آنان را به عذاب نمى‌رساند» . پس چون من رفتم، آمرزش‌خواهى را تا روز قیامت، در میان آنان باقى خواهم نهاد.
8392 . امام على علیه السلام: بر روى زمین، دو عامِل ایمن کننده از عذاب خدا وجود داشت که یکى از آن دو، از دست رفت. پس آن دیگرى را بگیرید و بدان چنگ در زنید. آن ایمنى بخشى که از دست رفت، پیامبر خدا بود، و آن که باقى است، آمرزش خواستن است. خداوند متعال مى‌فرماید: «[اى محمّد!] تا تو در میان آنان هستى، خدا عذابشان نمى‌کند و تا زمانى که آمرزش مى‌طلبند، خدا عذابشان نمى‌کند».
20 / 2
ستایش آمرزش‌خواهانِ در سحرگاه
قرآن
«[اینان‌اند] شکیبایان و راستگویان و فرمان‌بُرداران و انفاق کنندگان و آمرزش‌خواهان در سحرگاهان».
حدیث
8393 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، سه بانگ را دوست دارد: بانگ خروس، بانگ قارى قرآن، و بانگ کسانى که در سحرگاهان آمرزش مى‌طلبند.
8394 . عنه صلى الله علیه و آله: ثلاثةٌ مَعصومونَ مِن إبلیسَ وجنودِهِ: الذاکرونَ للهِ‌ِ، والباکُونَ مِن خَشیَةِ اللهِ، والمُستَغفِرونَ بِالأسحارِ.(20)
8395 . الامام الصادق علیه السلام: قال رسول الله صلى الله علیه و آله: خَیرُ وَقتٍ دَعَوتُمُ اللهَ عز و جل فیه الأسحارُ، وتلا هذهِ الآیَةَ فی قولِ یعقوبَ علیه السلام: «سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی» ، وقالَ: أخَّرَهُم إلى السَّحَرِ.(21)
20 / 3 دَورُ الاستِغفارِ فی نَفیِ الخَطیئةِ
8396 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یَهُمُّ العَبدُ بالحَسَنةِ فَیَعمَلُها، فإن هُو لم یَعمَلْها کَتَبَ اللهُ لَهُ حَسَنةً بحُسنِ نِیَّتِهِ، وإن هُو عَمِلَها کَتَبَ اللهُ له عَشرا، ویَهُمُّ بالسیّئةِ أن یَعمَلَها فإن لم یَعمَلْها لم یُکتَبْ علَیهِ شیءٌ، وإن هُو عَمِلَها اُجِّلَ سَبعَ ساعاتٍ، وقالَ صاحبُ الحَسَناتِ لصاحِبِ السَّیّئاتِ وهُو صاحِبُ الشِّمالِ: لاتَعجَلْ عسى أن یُتْبِعَها بحَسَنةٍ تَمحُوها؛ فإنَّ اللهُ عز و جل یقولُ: «إِنَّ اَلْحَسَناتِ یُذْهِبْنَ اَلسَّیِّئاتِ»(22) أو الاستِغفارِ، فإن هُو قالَ: أستَغفِرُ اللهَ الذی لا إلهَ إلّا هُو عالِمُ الغَیبِ والشَّهادَةِ العزیزُ الحکیمُ الغفورُ الرَّحیمُ ذُوالجلالِ والإکرامِ وأتوبُ إلَیهِ، لم یُکتَبْ علَیهِ شیءٌ، وإن مَضَت سَبعُ ساعاتٍ ولم یُتبِعْها بِحَسَنةٍ واستِغفارٍ قالَ صاحِبُ الحَسَناتِ لصاحِبِ السَّیّئاتِ: اُکتُبْ علَى الشَّقِیِّ المَحرومِ!(23)
8394 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه گروه‌اند که از گزند ابلیس و لشکریان او مصون‌اند: کسانى که به یاد خدا هستند؛ کسانى که از خوف خدا گریان‌اند؛ و آمرزش خواهان در سحرگاه.
8395 . امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: «بهترین زمان براى آن که در آن خداوند عز و جل را بخوانید، سحر است».
سپس این آیه را که سخن یعقوب علیه السلام است، تلاوت کرد: «به زودى، از پروردگارم براى شما بخشایش مى‌طلبم» و فرمود: «دعا براى آنها را به وقت سحر، موکول کرد».
20 / 3
نقش آمرزش‌خواهى در پاک شدن
8396 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده، قصد مى‌کند کار خوبى انجام دهد؛ اگر آن کار را انجام نداد، خداوند به سبب نیّت خوب او، یک ثواب برایش مى‌نویسد و اگر آن را انجام داد، دَه ثواب برایش مى‌نویسد. و بنده، آهنگ کار بد مى‌کند؛ اگر آن را انجام نداد، گناهى برایش نوشته نمى‌شود و اگر انجامش داد، هفت ساعت مهلت داده مى‌شود و فرشته مأمور [ثبتِ] خوبى‌ها به فرشته مأمور [ثبت]بدى‌ها، که فرشته دستِ چپ است، مى‌گوید: «شتاب مکن. شاید به دنبال آن کارِ بد، کار خوبى انجام دهد که آن بدى را پاک‌گرداند؛ زیرا خداوند عز و جل مى‌فرماید: «همانا خوبى‌ها، بدى‌ها را از بین مى‌برند» یا شاید آمرزش بخواهد» .
پس اگر بگوید: «استغفر اللهَ الذى لا إله إلّا هو عالم الغیبِ و الشَّهادة العزیز الحکیم الغفور الرحیم ذوالجلال و إلاکرام و أتوب الیه» ، گناهى بر او نوشته نمى‌شود؛ ولى چنانچه هفت ساعت بگذرد و بعد از آن گناه، ثوابى نکند و آمرزش هم نخواهد، فرشته مأمور خوبى‌ها به فرشته مأمور بدى‌ها مى‌گوید: «بنویس، بر ضدّ این شوربختِ محروم!».
20 / 4
بَرَکاتُ الإستِغفارِ
الکتاب
«وَ أَنِ اِسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتاعاً حَسَناً إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى وَ یُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ عَذابَ یَوْمٍ کَبِیرٍ».(24)
«وَ یا قَوْمِ اِسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ اَلسَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلى قُوَّتِکُمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمِینَ».(25)
الحدیث
8397 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن لَزِمَ الاستِغفارَ جَعَلَ اللهُ لَهُ مِن کُلِّ هَمٍّ فَرَجا، ومِن کُلِّ ضِیقٍ مَخرَجا.(26)
20 / 5
استِغفارُ المُقرَّبینَ
8398 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنّهُ لَیُغانُ عَلى قَلبِی، وإنّی لَأستَغفِرُ اللهَ فی کُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرّةً.(27)
8399 . الإمام الصّادق علیه السلام: کانَ رسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله یَتوبُ إلَى اللهِ فی کلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرّةً مِن غَیرِ ذَنبٍ.(28)
8400 . الکافی عن زید الشحّامُ عن الإمام الصادق علیه السلام: کانَ رسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله یَتوبُ إلَى اللهِ عز و جل فی کُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرّةً. فقلتُ: أکانَ یقولُ: أستَغفِرُ اللهَ وأتوبُ إلَیهِ؟ قالَ: لا، ولکنْ کانَ یقولُ: أتُوبُ إلَى اللهِ(29)(30)
20 / 4
برکات آمرزش‌خواهى
قرآن
«و این که از پروردگارتان آمرزش بخواهید، سپس به درگاه او توبه کنید، [تا این‌که]شما را با بهره‌مندى نیکویى تا زمانى معیّن، بهره‌مند سازد و به هر شایسته نعمتى، از کَرَم خود عطا کند، و اگر روى‌گردان شوید، من از عذاب روزى بزرگ بر شما بیمناکم».
«و اى قوم من! از پروردگارتان آمرزش بخواهید. سپس به درگاه او توبه کنید [تا] از آسمان بر شما بارش فراوان فرستد و نیرویى بر نیروى شما بیفزاید، و تبهکارانه روى بر مگردانید».
حدیث
8397 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس بسیار آمرزش بخواهد، خداوند از هر غمى براى او گشایشى قرار مى‌دهد و از هر تنگنایى برونشویى.
20 / 5
آمرزش‌خواهى مقرّبان
8398 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گاه قلبم را غبارى مى‌گیرد و من، روزى هفتاد مرتبه از درگاه خدا آمرزش مى‌طلبم.
8399 . امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا، بدون آن که گناهى کرده باشد، روزى هفتاد بار به درگاه خداوند، توبه مى‌کرد.
8400 . الکافى به نقل از زید شحّام : امام صادق علیه السلام فرمود: پیامبر خدا، روزى هفتاد بار به درگاه خداوند عز و جل توبه مى‌کرد.
گفتم: آیا مى‌گفت: «أستغفرُ الله و أتوب إلیه»؟
فرمود: «نه؛ بلکه مى‌گفت: «أتوب إلى الله»» .(31)
20 / 6
خَیرُ الاستِغفار
8401 . رسول الله صلى الله علیه و آله: خَیرُ الاستِغفارِ عِندَ اللهِ الإقلاعُ والنَّدَمُ.(32)
راجع: کتاب «نهج الذکر»: القسم التاسع: الاستغفار.
20 / 6
بهترین آمرزش‌خواهى
8401 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین استغفار نزد خدا، ترک گناه و پشیمانى [از آن] است.
ر. ک: کتاب «نهج الذکر» : بخش نهم: استغفار.
1) آل عمران:135.
2) النساء:110.
3) الکافی: ج 2 ص 504 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 93 ص 284 ح 32.
4) الکافی: ج 2 ص 517 ح 2، بحارالأنوار: ج 93 ص 201 ح 35.
5) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1254 ح 3818 عن عبدالله بن بسر.
6) کنز العمّال: ج 1 ص 475 ح 2064 عن معاویة بن جندب.
7) ثواب الأعمال: ص 197 ح 5 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 5 ص 329 ح 26.
8) المعجم الأوسط: ج 1 ص 256.
9) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 5.
10) مستدرک الوسائل: ج 12 ص 122 ح 13685 نقلاً عن الشیخ أبی الفتوح فی تفسیره.
11) الکافی: ج 8 ص 93 ح 65 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 95 ص 296 ح 10.
12) الترغیب والترهیب: ج 2 ص 467 ح 3 عن أبی سعید الخدری.
13) الترغیب والترهیب: ج 2 ص 468 ح 4 عن أنس.
14) کنز العمّال: ج 1 ص 479 ح 2089 عن الإمام علیّ علیه السلام.
15) کنز العمّال: ج 1 ص 477 ح 2081 عن أبی موسى.
16) الأنفال:33.
17) نهج البلاغة: الحکمة 88 عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 93 ص 284 ح 31.
18) آل عمران:17.
19) مستدرک الوسائل: ج 12 ص 146 ح 13742 نقلاً عن تفسیر أبی الفتوح الرازی عن اُمّ سعد.
20) إرشاد القلوب: ص 196 عن ابن عبّاس.
21) الکافی: ج 2 ص 477 ح 6 عن الفضل بن أبی قرّة، بحارالأنوار: ج 12 ص 266 ح 34.
22) هود:114.
23) الکافی: ج 2 ص 429 ح 4 عن فضل بن عثمان المرادی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 5 ص 326 ح 17.
24) هود:3.
25) هود:52.
26) الدعوات: ص 86 ح 29، بحارالأنوار: ج 93 ص 284 ح 30.
27) مستدرک الوسائل: ج 5 ص 320 ح 5987 نقلاً عن ابن أبی جمهور فی درر اللآلی.
28) الزهد للحسین بن سعید: ص 73 ح 195 عن الحرث بن المغیرة، بحارالأنوار: ج 16 ص 283 ح 132.
29) الکافی: ج 2 ص 438 ح 4، بحارالأنوار: ج 93 ص 282 ح 25.
30) قال‌أبوحامد الغزالی فی بیان عمومیَّة وجوب التوبة فی الأشخاص والأحوال: وأمّا بیان وجوبها على الدوام وفی کلِّ حال فهو أنَّ کلَّ بشر لا یخلو عن معصیة بجوارحه، فإن خلا فی بعض الأحوال عن معصیة الجوارح فلایخلو عن‌الهمِّ بالذنوب بالقلب، فإن خلا عن الهمِّ فلا یخلو عن وسواس الشیطان بإیراد الخواطر المتفرِّقة المذهلة عن ذکر الله، فإن خلا عنه فلا یخلو عن غفلة وقصور فی العلم بالله وبصفاته وآثاره. وکلُّ ذلک نقص وله أسباب، وترک أسبابه بتشاغل أضدادها رجوع عن طریق إلى ضدِّه. والمراد بالتوبة الرجوع، ولایُتصوَّر الخلوُّ فی حقِّ الآدمیِّ عن هذا النقص، وإنّما یتفاوتون فی المقادیر، فأمّا الأصل فلابدَّ منه؛ ولهذا قال صلى الله علیه و آله: «إنّه لَیُغانُ على قَلبِی حتّى أستَغفِرَ اللهَ تعالى فی الیَومِ واللَّیلَةِ سَبعینَ مَرّةً» ولذلک أکرمه الله بأن قال: «لِیَغْفِرَ لَکَ اَللهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ» الفتح:2. وإذا کان هذا حاله فکیف حال غیره؟ ! أقول (القائل: الفیض رضوان الله تعالى علیه) : قد بیَّنّا فی کتاب «قواعد العقائد» من ربع العبادات أنَّ ذنب الأنبیاء والأوصیاء علیهم السلام لیس کذنوبنا، بل إنّما هو تَرکُ دوام الذکر والاشتغال بالمباحات وحرمانهم زیادةَ الأجر بسبب ذلک، روی فی «الکافی» بسند حسن عن علیِّ بن رئاب قال: سألتُ أبا عبدِاللهِ علیه السلام عن قولِ اللهِ تعالى: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ» الشورى:30. أرَأیتَ ما أصابَ علیّا وأهلَ بیتِهِ علیهم السلام مِن بَعدِهِ، هُو بما کَسَبَت أیدِیهِم وهُم أهلُ بیتِ طَهارَةٍ مَعصُومونَ؟ فقالَ: إنَّ رسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله کانَ یَتوبُ إلَى اللهِ ویَستَغفِرُهُ فی کلِّ یَومٍ ولیلَةٍ مِئةَ مَرَّةٍ من غَیرِ ذَنبٍ، إنَّ اللهَ یَخُصُّ أولیاءَهُ بالمَصائبِ لِیَأجُرَهُم علَیها مِن غَیرِ ذَنبٍ. الکافی: ج 2 ص 450 ح 2. یَعنی کَذُنُوبِنا. (المحجّة البیضاء: ج 7 ص 17 و 18).
31) أبوحامد غزالى، در توضیح وجوب توبه براى همگان و در همه حال، مى نویسد: و اما بیان وجوب توبه به طور مستمر و در همه حال، این است که هیچ بشرى خالى از معصیت نیست؛ حال یا با اعضا و جوارح خود نافرمانى خدا مى کند، یا اگر در برخى حالات از معصیت با جوارح خالى باشد، نیت گناه در دل او راه پیدا مى کند و اگر از قصد گناه هم خالى باشد، از وسوسه‌هاى شیطان که افکار گوناگونِ غافل کننده از یاد خدا را در دل او مى‌افکند، به دور نیست و اگر از این هم به دور باشد، از غفلت و قصوردر شناخت خدا و صفات و افعال او خالى نیست. اینها همه، نقص است و این نقص، علل و اسبابى دارد که رها کردن این علل و اسباب، با پرداختن به علل و عوامل ضدّ آنهاست و بازگشت از یک راه به راهى مخالف آن. مراد از توبه هم بازگشت است. به هر حال، خالى بودن آدمى از این نقص، قابل تصوّر نیست، منتها اندازه این نقص در انسان‌ها فرق مى‌کند؛ ولى اصل آن، گریز ناپذیر است. به همین دلیل، پیامبر خدا فرموده است: «گاه دلم را غبارى مى‌گیرد تا جایى که شبانه‌روزى هفتاد مرتبه از خدا آمرزش مى‌طلبم» . نیز از همین رو، خداوند ایشان را به این آیه گرامى داشته است: «تا خدا گناهان قبل و بعد تو را ببخشاید» . وقتى پیامبر خدا چنین حالى داشته باشد، دیگران چگونه حالى خواهند داشت؟ فیض کاشانى رحمه‌الله نیز در ذیل آن مى‌گوید: در کتاب قواعد العقائد در بخش عبادت‌ها، توضیح دادیم که گناه پیامبران و اوصیاى آنان، مانند گناهان ما نیست؛ بلکه گناه آنان عبارت است از: ترک دوام ذکر خدا و سرگرم شدن به امور مباح و در نتیجه، محروم شدن از بسیارىِ اجر و پاداش. در الکافى به سندى نیکو از على بن رئاب روایت شده است که گفت: از امام صادق علیه السلام درباره آیه «و هر گرفتارى و مصیبتى که به شما مى‌رسد، به سبب اعمال خودتان است و خدا از بسیارى از گناهان، گذشت مى‌کند» پرسیدم و گفتم: آیا به‌نظر شما گرفتارى‌هایى که به على علیه السلام و بعدا به خانواده او رسید، به سبب اعمال خود آنها بوده، در حالى که آنان، خاندانى پاک و معصوم‌اند؟ فرمود: «پیامبر خدا، بدون آن که گناهى کرده باشد، شبانه روز، صد بار به درگاه خدا توبه مى‌کرد و آمرزش مى‌طلبید. همانا خداوند، اولیاى خود را گرفتار مصائب مى‌کند تا به سبب آن، اجر و پاداششان دهد، بدون آن که گناهى کرده باشند» ، همچون گناهان ما.
32) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 123.
