14 / 1
الدُّعاءُ بابُ الإِجابَةِ
الکتاب
«وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ اَلدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ».(1)
«وَ قالَ رَبُّکُمُ اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ اَلَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ».(2)
«وَ آتاکُمْ مِنْ کُلِّ ما سَأَلْتُمُوهُ وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اَللهِ لا تُحْصُوها إِنَّ اَلْإِنْسانَ لَظَلُومٌ کَفّارٌ».(3)
«لَهُ دَعْوَةُ اَلْحَقِّ وَ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ لا یَسْتَجِیبُونَ لَهُمْ بِشَیْءٍ إِلاّ کَباسِطِ کَفَّیْهِ إِلَى اَلْماءِ لِیَبْلُغَ فاهُ وَ ما هُوَ بِبالِغِهِ وَ ما دُعاءُ اَلْکافِرِینَ إِلاّ فِی ضَلالٍ».(4)
14 / 1
دعا، دروازه اجابت
قرآن
«و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو که] من، نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى‌کنم. پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند».
«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. در حقیقت، کسانى که از پرستش من کبر مى‌ورزند، به زودى، خوار وارد دوزخ مى‌شوند».
«و از هر چه از او خواستید، به شما عطا کرد و اگر نعمت خدا را شماره کنید، نمى‌توانید آن را به شمار درآورید. قطعاً انسان، ستم‌پیشه ناسپاس است».
«دعوت حق، براى اوست. و کسانى که [مشرکان]جز او مى‌خوانند، هیچ جوابى به آنان نمى‌دهند، مگر مانند کسى که دو دستش را به سوى آب بگشاید تا [آب]به دهانش برسد، در حالى که [آب]به [دهان]او نخواهد رسید، و دعاى کافران جز بر هدر نیست».
الحدیث
7950 . رسول الله صلى الله علیه و آله: . . . ما کانَ اللهُ لِیَفتَحَ بابَ الدُّعاءِ ویُغلِقَ بابَ الإِجابَةِ؛ لِأَنَّهُ یَقولُ:«اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ».(5)
7951 . عنه صلى الله علیه و آله: . . . مَن اُعطِیَ الدُّعاءَ لَم یُحرَمِ الإِجابَةَ؛ لِأَنَّ اللهَ عز و جل یَقولُ: «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» .(6)
7952 . عنه صلى الله علیه و آله: مِمّا أعطَى اللهُ اُمَّتی وفَضَّلَهُم بِهِ عَلى سائِرِ الاُمَمِ، أعطاهُم ثَلاثَ خِصالٍ لَم یُعطَها إلّا نَبِیٌّ، وذلِکَ أنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالى کانَ إذا بَعَثَ نَبِیّا قالَ لَهُ: . . . إذا أحزَنَکَ أمرٌ تَکرَهُهُ فَادعُنی أستَجِب لَکَ، وإنَّ اللهَ تَعالى أعطى اُمَّتی ذلِکَ حَیثُ یَقولُ: «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ».(7)
7953 . عنه صلى الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام لَمّا بَعَثَهُ إلَى الیَمَنِ : یا عَلِیُّ اُوصیکَ بِالدُّعاءِ؛ فَإِنَّ مَعَهُ الإِجابَةَ، وبِالشُّکرِ؛ فَإِنَّ مَعَهُ المَزیدَ.(8)
7954 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا فَتَحَ اللهُ عَلى عَبدٍ الدُّعاءَ فَلیَدعُ؛ فَإِنَّ اللهَ یَستَجیبُ لَهُ.(9)
7955 . عنه صلى الله علیه و آله: ما فُتِحَ لِأَحَدٍ بابُ دُعاءٍ إلّا فَتَحَ اللهُ لَهُ فیهِ بابَ إجابَةٍ، فَإِذا فُتِحَ لِأَحَدِکُم بابُ دُعاءٍ فَلیَجهَد؛ فَإِنَّ اللهَ عز و جل لا یَمَلُّ حَتّى تَمَلّوا.(10)
حدیث
7950 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: . . . چنین نیست که خداوند، درِ دعا را بگشاید و درِ اجابت را ببندد؛ چرا که خود مى‌فرماید: «مرا بخوانید تا پاسختان دهم».
7951 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: . . . به هر که [توفیق] دعا داده شود، از اجابت، محروم نمى‌شود؛ چرا که خداوند عز و جل مى‌فرماید: «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم».
7952 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از جمله چیزهایى که خداوند به امّت من عطا فرمود و بدان وسیله، آنها را بر سایر امّت‌ها برترى داد، سه چیز است که این سه چیز، جز به پیامبر داده نمى‌شود. دلیل [آن هم]این است که خداوند تبارک و تعالى هر گاه پیامبرى مى‌فرستاد، به او مى‌فرمود: «. . . هر گاه امرى ناخوشایند، اندوهگینت ساخت، مرا بخوان تا تو را اجابت کنم» و خداوند متعال، این را به امّت من نیز عطا کرد، آن جا که مى‌فرماید: «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم».
7953 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش‌هاى خویش به على علیه السلام، آن گاه که او را به یمن فرستاد: اى على! تو را به دعا کردن سفارش مى‌کنم؛ چرا که با اجابت، همراه است، و به شکرگزارى؛ چرا که با آن، افزونى [- نعمت]است.
7954 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خداوند درِ دعا را بر بنده‌اى گشود،(11) دعا کند؛ چرا که خداوند دعایش را مستجاب مى‌کند.
7955 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى هیچ کس درِ دعایى گشوده نشد، مگر آن که خداوند، درِ اجابتى را در آن دعا برایش گشود. پس هر گاه براى یکى از شما درِ دعایى باز شد، در دعا کردن بکوشد؛ چرا که خداوند عز و جل خسته نمى‌شود تا آن که شما خسته شوید.
7956 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ إذا أرادَ أن یَستَجیبَ لِعَبدٍ، أذِنَ لَهُ فِی الدُّعاءِ.(12)
7957 . عنه صلى الله علیه و آله: ما أذِنَ اللهُ عز و جل لِعَبدٍ فِی الدُّعاءِ حَتّى أذِنَ لَهُ فِی الإِجابَةِ.(13)
7958 . عنه صلى الله علیه و آله: أفضَلُ العِباداتِ الدُّعاءُ، وإذا أذِنَ اللهُ لِلعَبدِ فِی الدُّعاءِ فَتَحَ لَهُ بابَ الرَّحمَةِ، إنَّهُ لَن یَهلِکَ مَعَ الدُّعاءِ أحَدٌ.(14)
7959 . عنه صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ عز و جل: مَن أعظَمُ مِنّی جودا! أکلَؤُهُم(15) فی مَضاجِعِهِم کَأَنَّهُم لَم یَعصونی، ومِن کَرَمی أنّی أقبَلُ تَوبَةَ التّائِبِ حَتّى کَأَنَّهُ لَم یَزَل تائِبا، مَن ذَا الَّذی قَرَعَ بابی فَلَم أفتَح لَهُ! مَن ذَا الَّذی سَأَلَنی فَلَم اُعطِهِ! أبَخیلٌ أنَا فَیُبَخِّلُنی عَبدی!(16)
7960 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ رَبُّکُم عز و جل: ثَلاثَةٌ، واحِدَةٌ لی، وواحِدَةٌ لَکَ یَابنَ آدَمَ، وواحِدَةٌ بَینی وبَینَکَ. فَأَمَّا الَّتی لی فَتُخلِصُ لی لا تُشرِکُ بی شَیئا. وأمَّا الَّتی لَکَ فَأَحوَجَ ما تَکونُ إلى عَمَلِکَ اُوَفّیکَهُ. وأمَّا الَّتی بَینی وبَینَکَ فَمِنکَ الدُّعاءُ وعَلَیَّ الإِجابَةُ.(17)
7961 . عنه صلى الله علیه و آله: ما رَفَعَ قَومٌ أکُفَّهُم إلَى اللهِ عز و جل یَسأَلونَهُ شَیئا إلّا کانَ حَقّا عَلَى اللهِ أن یَضَعَ فی أیدیهِمُ الَّذی سَأَلوا.(18)
7962 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ رَبَّکُم تَبارَکَ وتَعالى حَیِیٌّ کَریمٌ، یَستَحی مِن عَبدِهِ إذا رَفَعَ یَدَیهِ إلَیهِ أن یَرُدَّهُما صِفرا.(19)
7956 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، هر گاه بخواهد حاجت بنده‌اى را برآورَد، به او اجازه (توفیق) دعا کردن مى‌دهد.
7957 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل به هیچ بنده‌اى اجازه دعا کردن نمى‌دهد، مگر آن که اجازه اجابت [آن] را داده است.
7958 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترینِ عبادت‌ها دعاست و هر گاه خداوند به بنده‌اى اجازه (توفیق) دعا کردن دهد، درِ رحمت را به رویش مى‌گشاید. با وجود دعا، هرگز کسى به هلاکت نمى‌رسد.
7959 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «کیست بخشنده‌تر از من؟ آنان را در بسترهایشان، چنان محافظت مى‌کنم که گویى اصلاً مرا نافرمانى نکرده‌اند. از بزرگوارى من است که توبه توبه‌کننده را چنان مى‌پذیرم که گویى همواره توبه‌گر بوده [و اصلاً گناهى نکرده]است. کیست که درِ خانه مرا کوبید و برایش نگشودم؟ کیست که از من درخواست کرد و به او ندادم؟ آیا من بخیلم که بنده‌ام مرا بخیل مى‌شمارد؟ !»
7960 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پروردگارتان عز و جل فرمود: «سه چیز است که یکى به من مربوط مى‌شود، یکى به تو اى پسر آدم! ، و یکى به هر دوى ما.
آن که به من مربوط مى‌شود، این است که تنها مرا بپرستى و چیزى را شریکم قرار ندهى.
آن که به تو مربوط مى‌شود، این است که وقتى بیش از هر زمانى به عملت نیاز دارى، پاداش آن را به تو بدهم.
و آن که به رابطه میان من و تو مربوط مى‌شود، این است که تو دعا کنى و من، اجابت کنم».
7961 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ قومى دست به درگاه خداوند عز و جل برنداشتند تا از او چیزى بخواهند، مگر آن که بر خدا بوده که آنچه را خواسته‌اند، در دست‌هاى آنان، قرار دهد.
7962 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پروردگار شما تبارک و تعالى با حیا و بزرگوار است. او از بنده‌اش
شرم مى‌کند که وى را هر گاه دستانش را به سوى او دراز کند، دست خالى برگردانَد.
7963 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ جَوادٌ کَریمٌ، یَستَحی مِنَ العَبدِ المُسلِمِ إذا دَعاهُ أن یَرُدَّ یَدَیهِ صِفرا لَیسَ فیهِما شَیءٌ، وإذا دَعَا العَبدُ فَأَشارَ بِإِصبَعِهِ، قالَ الرَّبُّ: أخلَصَ عَبدی، وإذا رَفَعَ یَدَیهِ قالَ اللهُ: إنّی لَأَستَحی مِن عَبدی أن أرُدَّهُ.(13)
14 / 2
شُروطُ الإِجابَةِ
أ- المَعرِفَةُ
الکتاب
«وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ اَلدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ».(1)
الحدیث
7964 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ عز و جل: مَن سَأَلَنی وهُوَ یَعلَمُ أنّی أضُرُّ وأنفَعُ، استَجَبتُ لَهُ.(20)
7965 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو عَرَفتُمُ اللهَ حَقَّ مَعرِفَتِهِ، لَزالَت بِدُعائِکُمُ الجِبالُ.(21)
ب- الإِخلاصُ
7966 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ما قالَ عَبدٌ قَطُّ: «لا إلهَ إلَا اللهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ، لَهُ المُلکُ ولَهُ الحَمدُ وهُوَ عَلى کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ» مُخلِصا بِها روحُهُ، مُصَدِّقا بِها قَلبُهُ لِسانَهُ، إلّا فُتِقَ لَهُ أبوابُ السَّماءِ، حَتّى یَنظُرُ اللهُ إلى قائِلِها، وحُقَّ لِعَبدٍ نَظَرَ اللهُ إلَیهِ أن یُعطِیَهُ سُؤلَهُ.(22)
7963 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند ، بخشنده و بزرگوار است. او از بنده مسلمان شرم مى‌کند که وى را هر گاه به درگاهش دعا کند، دست خالى برگردانَد. هر گاه بنده دعا کند و با انگشتش اشاره نماید، پروردگار مى‌فرماید: «بنده‌ام اخلاص ورزید [و مرا یگانه داشت]» و هر گاه دستانش را بلند کند، خداوند مى‌فرماید: «من از بنده‌ام شرم مى‌کنم که او را رد کنم».
14 / 2
شروط اجابت
الف- شناخت
قرآن
«و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو که] من نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند اجابت مى‌کنم. پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من، ایمان آورند، باشد که راه یابند».
حدیث
7964 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل فرمود: «هر که از من درخواست کند، در حالى که بداند من سود و زیان مى‌رسانم، درخواستش را مى‌پذیرم».
7965 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر خدا را چنان که باید و شاید، مى‌شناختید، هر آینه با دعاى شما، کوه‌ها جا به جا مى‌شدند.
ب- اخلاص(23)
7966 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى هرگز از سرِ اخلاص و اعتقاد قلبى و زبانى نگفت:
«معبودى جز خداى یگانه و بى‌انباز نیست. پادشاهى، از آنِ اوست و ستایش، مختص به اوست و او بر هر چیزى تواناست» ، مگر آن که درهاى آسمان برایش باز مى‌شوند، تا آن که خداوند به گوینده‌اش بنگرد، و براى بنده‌اى که خداوند به او مى‌نگرد، سزاوار است که خدا خواسته‌اش را به او بدهد.
7967 . عنه صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ سِلاحُ المُؤمِنِ، وعِمادُ الدّینِ، ونورُ السَّماواتِ وَالأَرضِ؛ فَعَلَیکُم بِالدُّعاءِ وأخلِصُوا النِّیَّةَ.(24)
ج- العَمَلُ
الکتاب
«وَ یَسْتَجِیبُ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اَلْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ».(25)
الحدیث
7968 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أوحَى اللهُ عز و جل إلى أخِیَ العُزَیرِ: . . . یا عُزَیرُ اعصِنی(26) بِقَدرِ طاقَتِکَ عَلى عَذابی، وسَلنی حَوائِجَکَ عَلى مِقدارِ عَمَلِکَ لی.(27)
7969 . عنه صلى الله علیه و آله: الدّاعی بِلا عَمَلٍ کَالرّامی بِلا وَتَرٍ.(28)
7970 . عنه صلى الله علیه و آله: یَکفی مِنَ الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ، ما یَکفِی الطَّعامَ مِنَ المِلحِ.(29)
7971 . عنه صلى الله علیه و آله: عَمَلُ البِرِّ کُلُّهُ نِصفُ العِبادَةِ وَالدُّعاءُ نِصفٌ؛ فَإِذا أرادَ اللهُ بِعَبدٍ خَیرا امتَحَنَ قَلبَهُ لِلدُّعاءِ.(30)
7967 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا، سلاح مؤمن، ستون دین و نور آسمان‌ها و زمین است. پس دعا کنید و نیّت را خالص گردانید.
ج- عمل
قرآن
«و [درخواستِ] کسانى را که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند، اجابت مى‌کند و از فضل خویش به آنان زیاده مى‌دهد؛ ولى براى کافران، عذاب سختى خواهد بود».
حدیث
7968 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل به برادرم عُزَیر، وحى فرمود که: «. . . اى عُزیر! مرا به اندازه‌اى که تاب عذابم را دارى، نافرمانى کن و حاجت‌هایت را به اندازه‌اى که برایم عمل مى‌کنى، از من بخواه».
7969 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا کننده بدون عمل، همانند کسى است که با کمانِ بى‌زِه، تیراندازى مى‌کند.
7970 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا براى عمل نیک، همانند نمک براى غذاست.
7971 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همه کارهاى نیک، نصف عبادت است و دعا نصف دیگرش. پس هر گاه خداوند، خیر بنده‌اى را بخواهد، دلش را براى دعا خالص مى‌گردانَد.
7972 . عنه صلى الله علیه و آله: أطیعُوا اللهَ عز و جل یُطِعکُم.(31)
7973 . عنه صلى الله علیه و آله: أوحَى اللهُ إلى داوُودَ علیه السلام: . . . ما مِن عَبدٍ یُطیعُنی، إلّا وأنَا مُعطیهِ قَبلَ أن یَسأَلَنی، ومُستَجیبٌ لَهُ قَبلَ أن یَسأَلَنی، وغافِرٌ لَهُ قَبلَ أن یَستَغفِرَنی.(32)
7974 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ جَلَّ جَلالُهُ لِشُعَیبٍ: . . . کَیفَ (أستَجیبُ) دُعاءَهُم، وإنَّما هُوَ قَولٌ بِأَلسِنَتِهِم وَالعَمَلُ مِن ذلِکَ بَعیدٌ!(33)
د- طیبُ المَکسَبِ وَالمَطعَمِ
7975 . رسول الله صلى الله علیه و آله لِمَن قالَ لَهُ: اُحِبُّ أن یُستَجابَ دُعائی : طَهِّر مَأکَلَکَ، ولا تُدخِل بَطنَکَ الحَرامَ.(34)
7976 . عنه صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ مِفتاحُ الحاجَةِ، ولُقَمُ الحَلالِ أسنانُهُ.(35)
7977 . عنه صلى الله علیه و آله: أطِب مَطعَمَکَ تُستَجَب دَعوَتُکَ.(35)
7978 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن سَرَّهُ أن یُستَجابَ دَعوَتُهُ فَلیُطَیِّب کَسبَهُ.(36)
7979 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أکَلَ لُقمَةً مِن حَرامٍ لَم تُقبَل لَهُ صَلاةٌ أربَعینَ لَیلَةً، ولَم یُستَجَب لَهُ دَعوَةٌ أربَعینَ صَباحا.(37)
7972 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از خداوند عز و جل فرمان برید تا او نیز [با اجات خواسته‌هایتان] از شما فرمان برد.
7973 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند به داوود علیه السلام وحى فرمود: «. . . هیچ بنده‌اى نیست که از من فرمان ببرد، مگر این که پیش از آن که از من بخواهد، به او عطا مى‌کنم و پیش از آن که از من درخواست کند، اجابتش مى‌کنم و پیش از آن که از من آمرزش بطلبد، او را مى‌آمرزم».
7974 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل به شُعَیب گفت: «. . . چگونه دعایشان را مستجاب کنم، در حالى که آن، تنها لَقلَقه زبان آنهاست و عمل، از آن به دور است؟ !».
د- پاک بودن درآمد و خوراک
7975 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به کسى که به ایشان گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود : خوراکت را پاک گردان و حرام وارد شکمت مکن.
7976 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا، کلید حاجت است و لقمه‌هاى حلال، دندانه‌هاى آن کلیدند.
7977 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوراکت را پاک و حلال گردان تا دعایت مستجاب گردد.
7978 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خوش دارد دعایش مستجاب شود، باید درآمدش را پاک گردانَد.
7979 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس لقمه‌اى از حرام بخورد، تا چهل شب، نمازش پذیرفته نمى‌شود و تا چهل صبح، دعایش مستجاب نمى‌گردد.
7980 . عنه صلى الله علیه و آله: أطِب کَسبَکَ تُستَجَب دَعوَتُکَ؛ فَإِنَّ الرَّجُلَ یَرفَعُ اللُّقمَةَ إلى فیهِ [مِن حَرامٍ](38)، فَما تُستَجابُ لَهُ دَعوَةٌ أربَعینَ یَوما.(39)
7981 . المعجم الأوسط عن ابن عبّاس: تُلِیَت هذِهِ الآیَةُ عِندَ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله: «یا أَیُّهَا اَلنّاسُ کُلُوا مِمّا فِی اَلْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً»(40)، فَقامَ سَعدُ بنُ أبی وَقّاصٍ، فَقالَ: یا رَسولَ اللهِ، ادعُ اللهَ أن یَجعَلَنی مُستَجابَ الدَّعوَةِ.
فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: یا سَعدُ، أطِب مَطعَمَکَ تَکُن مُستَجابَ الدَّعوَةِ، وَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، إنَّ العَبدَ لَیَقذِفُ اللُّقمَةَ الحَرامَ فی جَوفِهِ، ما یُتَقَبَّلُ مِنهُ عَمَلٌ أربَعینَ یَوما، وأیُّما عَبدٍ نَبَتَ لَحمُهُ مِنَ السُّحتِ وَالرِّبا فَالنّارُ أولى بِهِ.(41)
7982 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ تَعالى: «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا أَنْفِقُوا مِنْ طَیِّباتِ ما کَسَبْتُمْ وَ مِمّا أَخْرَجْنا لَکُمْ»(42) إنَّ أحَدَهُم یَرفَعُ یَدَیهِ إلَى السَّماءِ ویَقولُ: یا رَبِّ یا رَبِّ، ومَطعَمُهُ مِن حَرامٍ، ومَکسَبُهُ مِن حَرامٍ، وغُذِّیَ مِن حَرامٍ، فَأَنّى یُستَجابُ لِهذا! وأیُّ عَمَلٍ یُقبَلُ لِهذا وهُوَ یُنفِقُ فیهِ مِن غَیرِ حِلٍّ!(43)
7983 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أحَدَکُم لَیَرفَعُ یَدَیهِ إلَى السَّماءِ، فَیَقولُ: یا رَبِّ یا رَبِّ، ومَطعَمُهُ حَرامٌ ومَلبَسُهُ حَرامٌ، فَأَیُّ دُعاءٍ یُستَجابُ لِهذا! وأیُّ عَمَلٍ یُقبَلُ مِنهُ وهُوَ یُنفِقُ مِن غَیرِ حِلٍّ!
إن حَجَّ حَجَّ حَراما، وإن تَصَدَّقَ تَصَدَّقَ بِحَرامٍ، وإن تَزَوَّجَ تَزَوَّجَ بِحَرامٍ، وإن صامَ أفطَرَ عَلى حَرامٍ. . . فَیاوَیحَهُ! ما عَلِمَ أنَّ اللهَ طَیِّبٌ لا یَقبَلُ إلَا الطَّیِّبَ، وقَد قالَ فی کِتابِهِ: «إِنَّما یَتَقَبَّلُ اَللهُ مِنَ اَلْمُتَّقِینَ»(44)!(45)
7980 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسب و کارت را پاک کن تا دعایت مستجاب شود؛ زیرا انسان، لقمه [ى از حرام] را که به سوى دهانش مى‌برَد، تا چهل روز دعایش مستجاب نمى‌شود.
7981 . المعجم الأوسط به نقل از ابن عبّاس -: این آیه نزد پیامبر خدا تلاوت شد: «اى مردم! از آنچه در زمین، حلال و پاکیزه است، بخورید». سعد بن ابى وقّاص برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! دعا کن که خدا مرا مستجاب الدعوه گردانَد.
پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «اى سعد! خوراکت را پاک گردان تا مستجاب الدعوه شوى. سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، بنده‌اى که لقمه حرام وارد شکمش مى‌کند، چهل روز، هیچ عملى از او پذیرفته نمى‌شود. هر بنده‌اى که گوشتش از حرام و رِبا بروید، آتش به او سزاوارتر است».
7982 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال فرموده است: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از چیزهاى پاکى که به دست آورده‌اید و از آنچه براى شما از زمین برآورده‌ایم، انفاق کنید». یکى از شما دست به آسمان برمى‌دارد و «پرورگارا، پروردگارا!» مى‌گوید، در صورتى که خوراکش از حرام و درآمدش از حرام است و از حرام، تغذیه شده است. چگونه دعاى چنین کسى مستجاب شود؟ و کدام عمل از او پذیرفته مى‌شود، در صورتى که براى آن عمل، از غیر حلال خرج مى‌کند؟
7983 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فردى از شما در حالى که خوراکش حرام و پوشاکش حرام است، دست به آسمان برمى‌دارد و «خدایا، خدایا!» مى‌گوید. کِى دعاى چنین کسى مستجاب مى‌شود؟ و کدام عمل او پذیرفته مى‌شود، در حالى که از غیر حلال، انفاق مى‌کند؟
اگر حج بگزارد، حجّ حرام مى‌گزارد، اگر صدقه دهد، حرامْ صدقه مى‌دهد، اگر ازدواج کند، با حرام ازدواج مى‌کند، اگر روزه بگیرد، با حرام افطار مى‌کند. . . اى واى بر او! نمى‌داند که خداوند، پاک است و جز پاک نمى‌پذیرد. او خود در کتابش فرموده است: «خدا، در حقیقت، از پرهیزگاران مى‌پذیرد».
7984 . صحیح مسلم عن أبی هریرة عن رسول الله صلى الله علیه و آله: أیُّهَا النّاسُ! إنَّ اللهَ طَیِّبٌ لا یَقبَلُ إلّا طَیِّبا، وإنَّ اللهَ أمَرَ المُؤمِنینَ بِما أمَرَ بِهِ المُرسَلینَ، فَقالَ: «یا أَیُّهَا اَلرُّسُلُ کُلُوا مِنَ اَلطَّیِّباتِ وَ اِعْمَلُوا صالِحاً إِنِّی بِما تَعْمَلُونَ عَلِیمٌ»(46) وقالَ «یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُمْ».(47)
ثُمَّ ذَکَرَ(48): الرَّجُلُ یُطیلُ السَّفَرَ أشعَثَ أغبَرَ یَمُدُّ یَدَیهِ إلَى السَّماءِ: یا رَبِّ یا رَبِّ، ومَطعَمُهُ حَرامٌ، ومَشرَبُهُ حَرامٌ، ومَلبَسُهُ حَرامٌ، وغُذِّیَ بِالحَرامِ، فَأَنّى یُستَجابُ لِذلِکَ!(49)
7985 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ لَیَرفَعُ یَدَهُ إلَى اللهِ ومَطعَمُهُ حَرامٌ؛ فَکَیفَ یُستَجابُ لَهُ وهذا حالُهُ!(50)
7986 . عنه صلى الله علیه و آله جَوابا لِمَن قالَ: اُحِبُّ أن تُستَجابَ دَعوَتی : اِجتَنِبِ الحَرامَ تُستَجَب دَعوَتُکَ.(51)
7984 . صحیح مسلم به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا فرمود: «اى مردم! خدا پاک است و جز پاک نمى‌پذیرد. خدا به مؤمنان، همان فرمانى را داده که به پیامبران داده است. او فرموده است: «اى پیامبران! از پاکیزه‌ها بخورید و کار شایسته کنید که من به آنچه انجام مى‌دهید، دانایم» و فرموده است: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از پاکیزه‌هایى که به شما روزى کرده‌ایم، بخورید»».
سپس فرمود: «انسان به سفرى دور و دراز مى‌رود [همانند حج] و ژولیده و غبارگرفته، دستانش را به سوى آسمان برمى‌دارد و «پروردگارا، پروردگارا!» مى‌گوید، در حالى که خوراکش حرام، نوشیدنى‌اش حرام و پوشاکش حرام است و با حرام، تغذیه شده است. با چنین وضعى، چگونه دعاى او پذیرفته شود؟ !» .
7985 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده، دستش را به سوى خدا برمى‌دارد، در حالى که خوراکش حرام است. با چنین وضعى، چگونه دعایش پذیرفته شود؟
7986 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ کسى که گفت: دوست دارم دعایم مستجاب شود : از حرامْ دورى کن، دعایت مستجاب مى‌شود.
ه- حُضورُ القَلبِ
7987 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ مَعَ حُضورِ القَلبِ لا یُرَدُّ.(52)
7988 . عنه صلى الله علیه و آله فیما أوصى بِهِ عَلِیّا علیه السلام : یا عَلِیُّ، لا یَقبَلُ اللهُ دُعاءَ قَلبٍ ساهٍ.(53)
7989 . عنه صلى الله علیه و آله: اُدعُوا اللهَ وأنتُم موقِنونَ بِالإِجابَةِ، وَاعلَموا أنَّ اللهَ لا یَستَجیبُ دُعاءً مِن قَلبٍ غافِلٍ لاهٍ.(54)
7990 . نوادر الاُصول عن معاذ بن جبل: قُلتُ لَهُ یَوما: یا رَسولَ اللهِ، لَو عَلَّمتَنی بَعضَ ما تَدعو بِهِ، فَقالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: لَو کُنتُ أعلَمُ لَکَ فیهِ خَیرا لَعَلَّمتُکَ.
فَقُلتُ: سُبحانَ اللهِ یا رَسولَ اللهِ! لِمَ لا تَعلَمُ لی فیهِ خَیرا؟
قالَ: لِأَنَّ أفضَلَ الدُّعاءِ ما خَرَجَ مِنَ القَلبِ بِجِدٍّ وَاجتِهادٍ، فَذاکَ الَّذی یُسمَعُ ویُستَجابُ وإن قَلَّ.(55)
14 / 3
مَوانِعُ الإِجابَةِ
أ- المَعصِیَةُ
7991 . رسول الله صلى الله علیه و آله: سَیَأتی عَلَى النّاسِ زَمانٌ تَخبُثُ فیهِ سَرائِرُهُم، وتَحسُنُ فیهِ عَلانِیَتُهُم طَمَعا فِی الدُّنیا، لا یُریدونَ بِهِ ما عِندَ رَبِّهِم، یَکونُ دینُهُم رِیاءً لا یُخالِطُهُم خَوفٌ، یَعُمُّهُمُ اللهُ بِعِقابٍ فَیَدعونَهُ دُعاءَ الغَریقِ فَلا یَستَجیبُ لَهُم.(56)
ه- حضور قلب
7987 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى همراه با حضور قلب، رد نمى‌شود.
7988 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش‌هاى خود به على علیه السلام: اى على! خداوند، دعاى دل غافل را نمى‌پذیرد.
7989 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خدا را بخوانید و به اجابت، یقین داشته باشید؛ امّا بدانید که خداوند، دعاى برخاسته از دل غافل بى‌توجّه را نمى‌پذیرد.
7990 . نوادر الاُصول به نقل از مُعاذ بن جبل : روزى گفتم: اى پیامبر خدا! کاش یکى از دعاهایى را که مى‌خوانید، به من مى‌آموختید.
پیامبر خدا فرمود: «اگر مى‌دانستم که این کار براى تو نفعى دارد، حتما به تو مى‌آموختم».
گفتم: سبحان الله! چرا در آن براى من نفعى نمى‌بینى، اى پیامبر خدا؟
فرمود: «چون بهترین دعا، دعایى است که با کوشش و تلاش، از دل برآید. چنین دعایى است که شنیده و مستجاب مى‌شود، هر چند اندک باشد».
ر. ک: نهج الدعاء: ج 1 ص 453 (سخنى درباره اصلى‌ترین شرط اجابت دعا).
14 / 3
موانع اجابت دعا
الف- گناه
7991 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به زودى، زمانى خواهد رسید که مردم، به سبب دنیاخواهى، باطنى پلید و ظاهرى نیک دارند. آنچه را نزد پروردگارشان است، نمى‌خواهند. دینشان ریاکارانه است و در دل‌هایشان ترسى [از خدا]نیست. عذاب خدا، آنان را فرا مى‌گیرد و مردم، همچون شخصِ در حال غرق شدن، به درگاه او دعا مى‌کنند؛ امّا دعایشان را نمى‌پذیرد.
7992 . عنه صلى الله علیه و آله: یَأتی عَلى اُمَّتی زَمانٌ یَکونُ اُمَراؤُهُم عَلَى الجَورِ، وعُلَماؤُهُم عَلَى الطَّمَعِ وقِلَّةِ الوَرَعِ، وعُبّادُهُم عَلَى الرِّیاءِ، وتُجّارُهُم عَلى أکلِ الرِّبا وکِتمانِ العَیبِ فِی البَیعِ وَالشِّراءِ، ونِساؤُهُم عَلى زینَةِ الدُّنیا، فَعِندَ ذلِکَ یُسَلَّطُّ عَلَیهِم أشرارُهُم، فَیَدعو خِیارُهُم فَلا یُستَجابُ لَهُم.(57)
ب- الظُّلمُ
7993 . رسول الله صلى الله علیه و آله: حَتمٌ عَلَى اللهِ أن لا یَستَجیبَ دَعوَةَ مَظلومٍ ولِأَحَدٍ قِبَلَهُ مِثلُ مَظلِمَتِهِ.(58)
7994 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَظلِموا فَتَدعوا فَلا یُستَجابَ لَکُم، وتَستَسقوا فَلا تُسقَوا، وتَستَنصِروا فَلا تُنصَروا.(59)
ج- قَطیعَةُ الرَّحِمِ
7995 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قَطیعَةُ الرَّحِمِ تَحجُبُ الدُّعاءَ.(60)
د- شُربُ الخَمرِ
7996 . المعجم الکبیر عن القاسم أبی عبدالرحمن: سَمِعتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله یَقولُ فِی الخَمرِ: مَن وَضَعَها عَلى کَفِّهِ لَم تُقبَل لَهُ دَعوَةٌ، ومَن أدمَنَ عَلى شُربِها سُقِیَ مِنَ الخَبالِ(61)(62)
7992 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زمانى بر امّتم مى‌رسد که فرمان‌روایانشان راه ستم مى‌پویند، عالمانشان طمعکار و بى‌وَرَع‌اند، عبادت‌پیشگانشان ریاکارند، بازرگانانشان رِباخوارند و در خرید و فروش، عیب [ِ کالاى خود] را مى‌پوشانند و زنانشان، اهل زیور دنیایند. در این زمان، خداوند، بَدان آنها را بر آنان مسلّط مى‌سازد و نیکانشان دعا مى‌کنند؛ امّا دعایشان مستجاب نمى‌شود.
ب- ستم کردن
7993 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قطعا خداوند، دعاى ستم‌دیده‌اى را که به دیگرى چنان ستمى را روا داشته است، نمى‌پذیرد.
7994 . پیامبرخدا صلى الله علیه و آله: ستم نکنید که در این صورت، دعا مى‌کنید ودعایتان مستجاب نمى‌شود، و باران مى‌طلبید و باران نمى‌آید، و [از خدا] یارى مى‌جویید و یارى نمى‌شوید.
ج- بُریدن از خویشاوندان
7995 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بُریدن پیوند خویشاوندى، مانع اجابت دعا مى‌شود.
د- شرابخوارى
7996 . المعجم الکبیر به نقل از ابو عبد الرحمان قاسم : از پیامبر خدا شنیدم که در باره شراب مى‌فرماید: «هر که آن را در کف بگیرد، هیچ دعایى از او پذیرفته نمى‌شود و هر که بر نوشیدن آن مداومت ورزد، از چِرکابه اهل دوزخ(63) به او نوشانده مى‌شود».
ه- تَرکُ الأَمرِ بِالمَعروفِ وَالنَّهیِ عَنِ المُنکَرِ
7997 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یا أیُّهَا النّاسُ! إنَّ اللهَ عز و جل یَقولُ: مُروا بِالمَعروفِ، وَانهَوا عَنِ المُنکَرِ مِن قَبلِ أن تَدعونی فَلا اُجیبَکُم، وتَسأَلونی فَلا اُعطِیَکُم، وتَستَنصِرونی فَلا أنصُرَکُم.(64)
7998 . الإمام الباقر علیه السلام: وَجَدنا فی کِتابِ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله: . . . إذا لَم یَأمُروا بِالمَعروفِ، ولَم یَنهَوا عَنِ المُنکَرِ، ولَم یَتَّبِعُوا الأَخیارَ مِن أهلِ بَیتی، سَلَّطَ اللهُ عَلَیهِم شِرارَهُم، فَیَدعو خِیارُهُم فَلا یُستَجابُ لَهُم.(65)
و- التَّهاوُنُ بِالصَّلاةِ
7999 . رسول الله صلى الله علیه و آله لِفاطِمَةَ علیهاالسلام : یا فاطِمَةُ، مَن تَهاوَنَ بِصَلاتِهِ مِنَ الرِّجالِ وَالنِّساءِ ابتَلاهُ اللهُ بِخَمسَ عَشرَةَ خَصلَةً: سِتٌّ مِنها فِی دارِ الدُّنیا. . . فَأَمَّا اللَّواتی تُصیبُهُ فی دارِ الدُّنیا. . . ولا یَرتَفِعُ دُعاؤُهُ إلَى السَّماءِ، وَالسّادِسَةُ لَیسَ لَهُ حَظٌّ فی دُعاءِ الصّالِحینَ.(66)
ز- عَدَمُ الوَفاءِ بِعَهدِ اللهِ
الکتاب
«یا بَنِی إِسْرائِیلَ اُذْکُرُوا نِعْمَتِیَ اَلَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَ أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ وَ إِیّایَ فَارْهَبُونِ».(67)
ه- ترک امر به معروف و نهى از منکر
7997 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مردم! خداوند عز و جل مى‌فرماید: «امر به معروف و نهى از منکر کنید؛ پیش از آن که مرا بخوانید و پاسختان ندهم، یا از من بخواهید و عطایتان نکنم، یا از من یارى طلبید و یارى‌تان نرسانم».
7998 . امام باقر علیه السلام: در کتاب پیامبر خدا دیدیم که: «. . . هر گاه امر به معروف و نهى از منکر نکنند و از خوبان اهل بیتم پیروى ننمایند، خداوند، بَدان آنها را بر ایشان مسلّط مى‌گردانَد. پس، خوبانشان دعا مى‌کنند؛ امّا دعایشان مستجاب نمى‌شود».
و- سبُک شمردن نماز
7999 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به فاطمه علیهاالسلام: اى فاطمه! هر کس، از مرد و زن، نمازش را سبُک بشمارد، خداوند، او را به پانزده چیز مبتلا مى‌کند: شش تاى آنها در سراى دنیاست. . . و آن شش چیزى که در سراى دنیا به او مى‌رسد، اینهاست: . . . و [پنجم]دعایش به آسمان بالا نمى‌رود و ششم، براى او در دعاى نیکان، بهره‌اى نیست.
ز- وفا نکردن به عهد خدا
قرآن
«اى فرزندان اسرائیل! نعمت‌هایم را که بر شما ارزانى داشتم، به یاد آورید و به پیمانم وفا کنید، تا به پیمانتان وفا کنم، و تنها از من بترسید».
الحدیث
8000 . الاختصاص عن هشام بن سالم: قُلتُ لِلصّادِقِ علیه السلام: یَابنَ رَسولِ اللهِ، ما بالُ المُؤمِنِ إذا دَعا رُبَّمَا استُجیبَ لَهُ ورُبَّما لَم یُستَجَب لَهُ، وقَد قالَ اللهُ عز و جل: «وَ قالَ رَبُّکُمُ اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ» ؟!
فَقالَ علیه السلام: إنَّ العَبدَ إذا دَعَا اللهَ تَبَارَکَ وتَعالى بِنِیَّةٍ صادِقَةٍ، وقَلبٍ مُخلِصٍ، استُجیبَ لَهُ بَعدَ وَفائِهِ بِعَهدِ اللهِ عز و جل، وإذا دَعَا اللهَ عز و جل لِغَیرِ نِیَّةٍ وإخلاصٍ، لَم یُستَجَب لَهُ، ألَیسَ اللهُ تَعالى یَقولُ: «أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ»؟ فَمَن وَفى اُوفِیَ لَهُ.(68)
ح- الاِعتِصامُ بِغَیرِ اللهِ
8001 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ عز و جل: ما مِن مَخلوقٍ یَعتَصِمُ [بِمَخلوقٍ](69) دونی، إلّا قَطَّعتُ أسبابَ السَّماواتِ وأسبابَ الأَرضِ مِن دونِهِ؛ فَإِن سَأَلَنی لَم اُعطِهِ، وإن دَعانی لَم اُجِبهُ، وما مِن مَخلوقٍ یَعتَصِمُ بی دونَ خَلقی إلّا ضَمَّنتُ السَّماواتِ وَالأَرضَ رِزقَهُ؛ فَإِن دَعانی أجَبتُهُ، وإن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، وإنِ استَغفَرَنی غَفَرتُ لَهُ.(70)
8002 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا أرادَ صاحِبُکُم أن لا یَسأَلَ رَبَّهُ إلّا أعطاهُ، فَلیَیأَس مِنَ النّاسِ کُلِّهِم، ولا یَکونَنَّ لَهُ رَجاءٌ عِندَ غَیرِ اللهِ؛ فَإِذا عَلِمَ اللهُ ذلِکَ مِن قَلبِهِ لَم یَسأَلهُ شَیئا إلّا أعطاهُ.(71)
حدیث
8000 . الاختصاص به نقل از هِشام بن سالم : به امام صادق علیه السلام گفتم: اى فرزند پیامبر خدا! چرا مؤمن وقتى دعا مى‌کند، گاه دعایش مستجاب مى‌شود و گاه مستجاب نمى‌شود، در حالى که خداوند عز و جل فرموده است: «و پروردگارتان گفت: مرا بخوانید تا پاسختان دهم»؟
فرمود: «بنده هر گاه با نیّت راست و دل با اخلاص به درگاه خداوند تبارک و تعالى دعا کند و به عهد [ش با]خداوند عز و جل هم وفا کند، دعایش مستجاب مى‌شود، و هر گاه بدون نیّت [راست]و اخلاص به درگاه خداوند عز و جل دعا کند، دعایش مستجاب نمى‌شود. آیا نه این است که خداوند متعال مى‌فرماید: «به عهدم وفا کنید تا به عهد [م با]شما وفا کنم» ؟ پس هر که وفا کند، وفا مى‌بیند».
ح- متوسّل شدن به غیر خدا
8001 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى عز و جل مى‌فرماید: «هیچ مخلوقى نیست که به غیر من چنگ زند، مگر آن که اسباب آسمان‌ها و اسباب زمین را از او قطع مى‌کنم. پس اگر از من خواست، به او نمى‌دهم و اگر مرا خواند، پاسخش را نمى‌دهم. هیچ مخلوقى نیست که به من، و نه خلق من، چنگ زند، مگر آن که آسمان‌ها و زمین را ضامن روزىِ او مى‌گردانم. پس اگر مرا خوانْد، پاسخش را مى‌دهم و اگر از من خواست، به او مى‌دهم و اگر از من آمرزش طلبید، او را مى‌آمرزم».
8002 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما خواست که آنچه را از پروردگارش درخواست مى‌کند، به او بدهد، باید از همه مردم، چشم امید بر کَند و به غیر خدا، هرگز امیدى نداشته باشد. پس خدا هر گاه این را از قلب او دانست، هر چه را از وى بخواهد، به او مى‌دهد.
ط- الحِکمَةُ
8003 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ لَیُشرِفُ عَلى حاجَةٍ مِن حَوائِجِ الدُّنیا، فَیَذکُرُهُ اللهُ مِن فَوقِ سَبعِ سَماواتٍ، فَیَقولُ: مَلائِکَتی إنَّ عَبدی هذا قَد أشرَفَ عَلى حاجَةٍ مِن حَوائِجِ الدُّنیا؛ فَإِن فَتَحتُها لَهُ فَتَحتُ بابا إلَى النّارِ، ولکِنِ ازووها عَنهُ.
فَیُصبِحُ العَبدُ عاضّا عَلى أنامِلِهِ، یَقولُ: مَن سَبَقَنی؟ مَن دَهانی؟ وما هِیَ إلّا رَحمَةٌ رَحِمَهُ اللهُ بِها.(72)
8004 . المستدرک على الصحیحین عن جابر بن عبد الله عن رسول الله صلى الله علیه و آله: یَدعُو اللهُ بِالمُؤمِنِ یَومَ القِیامَةِ حَتّى یوقِفَهُ بَینَ یَدَیهِ، فَیَقولُ: عَبدی، إنّی أمَرتُکَ أن تَدعُوَنی ووَعَدتُکَ أنِ استَجَبتُ لَکَ، فَهَل کُنتَ تَدعونی؟ فَیَقولُ: نَعَم یا رَبِّ.
فَیَقولُ: أما إنَّکَ لَم تَدعُنی بِدَعوَةٍ إلَا استُجیبَ لَکَ، فَهَل لَیسَ دَعَوتَنی یَومَ کَذا وکَذا لِغَمٍّ نَزَلَ بِکَ أن اُفَرِّجَ عَنکَ فَفَرَّجتُ عَنکَ؟ فَیَقولُ: نَعَم یا رَبِّ.
فَیَقولُ: فَإِنّی عَجَّلتُها لَکَ فِی الدُّنیا، ودَعَوتَنی یَومَ کَذا وکَذا لِغَمٍّ نَزَلَ بِکَ أن اُفَرِّجَ عَنکَ فَلَم تَرَ فَرَجا؟ قالَ: نَعَم یا رَبِّ، فَیَقولُ: إنِّی ادَّخَرتُ لَکَ بِها فِی الجَنَّةِ کَذا وکَذا.
قالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: فَلا یَدَعُ اللهُ دَعوَةً دَعا بِها عَبدُهُ المُؤمِنُ إلّا بَیَّنَ لَهُ، إمّا أن یَکونَ عَجَّلَ لَهُ فِی الدُّنیا، وإمّا أن یَکونَ ادَّخَرَ لَهُ فِی الآخِرَةِ. قالَ: فَیَقولُ المُؤمِنُ فی ذلِکَ المَقامِ: یا لَیتَهُ لَم یَکُن عُجِّلَ لَهُ فی شَیءٍ مِن دُعائِهِ.(73)
ط- حکمت خداوند
8003 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا بنده در آستانه رسیدن به حاجتى از حاجت‌هاى دنیا قرار مى‌گیرد؛ امّا خداوند از فراز هفت آسمان، یاد او مى‌کند و مى‌فرماید: «فرشتگان من! این بنده‌ام به حاجتى از حاجت‌هاى دنیا نزدیک شده است. اگر آن را برایش بگشایم، درى به سوى آتش گشوده‌ام. پس، آن را از او دور کنید».
بنده، انگشت حسرت مى‌گزد و مى‌گوید: چه کسى بر من [در رسیدن به آن حاجت]پیشى گرفت؟ چه کسى به من نیرنگ زد؟ در صورتى که این، جز لطفى نیست که خداوند در حقّ او نموده است.
8004 . المستدرک على الصحیحین به نقل از جابر بن عبد الله : پیامبر خدا فرمود: «روز قیامت، خداوند، مؤمن را صدا مى‌زند و او را در برابر خود، نگه مى‌دارد و مى‌فرماید: «بنده‌ام! من به تو دستور دادم که مرا بخوانى و وعده‌ات دادم که پاسخت دهم. آیا مرا مى‌خواندى؟ «.
بنده مى‌گوید: آرى، اى پروردگار من!
خداوند مى‌فرماید: «هر دعایى به درگاهم کردى، برایت مستجاب شد. آیا فلان و بهمان روز براى اندوهى که به تو رسیده بود، دعا نکردى تا اندوهت را بزُدایم و من آن را از تو زُدودم؟ «.
مى‌گوید: چرا، اى پروردگار من!
خداوند مى‌فرماید: «پس، آن را در همان دنیا برایت برآوردم. آیا فلان و بهمان روز براى اندوهى که به تو رسیده بود، دعا نکردى تا اندوهت را بزُدایم و گشایشى ندیدى؟ «.
مى‌گوید: چرا، اى پروردگار من!
خداوند مى‌فرماید: «من به جاى آن، در بهشت، چه و چه برایت اندوختم»» .
[سپس] پیامبر خدا فرمود: «[به همین ترتیب،] خداوند، همه دعاهایى را که بنده مؤمنش به درگاه او کرده است، برایش بیان مى‌کند که یا در همان دنیا برایش اجابت کرده و یا براى آخرتش اندوخته است».
[آن گاه] پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «در این هنگام، مؤمن مى‌گوید که اى کاش هیچ یک از دعاهایش، در دنیا به اجابت نرسیده بود».
8005 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ الرَّجُلَ لَیَطلُبُ الحاجَةَ فَیَزویهَا اللهُ عَنهُ لِما هُوَ خَیرٌ لَهُ، فَیَتَّهِمُ النّاسَ ظالِما لَهُم، فَیَقولُ: مَن شَبَّعَنی؟(74)(75)
ی- تِلکَ الخِصالُ
8006 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أوحَى اللهُ عز و جل إلى موسى علیه السلام: إنَّ قَومَکَ بَنَوا مَساجِدَهُم، وخَرَّبوا قُلوبَهُم، وتَسَمَّنوا کَما تُسَمَّنُ الخَنازیرُ یَومَ ذَبحِها، وإنّی نَظَرتُ إلَیهِم فَلَعَنتُهُم، فَلا أستَجیبُ لَهُم ولا اُعطیهِم مَسأَلَتَهُم.(76)
8007 . عنه صلى الله علیه و آله: تُفتَحُ أبوابُ السَّماءِ نِصفَ اللَّیلِ، فَیُنادی مُنادٍ: هَل مِن داعٍ فَیُستَجابَ لَهُ؟ هَل مِن سائِلٍ فَیُعطى؟ هَل مِن مَکروبٍ فَیُفَرَّجَ عَنهُ؟
فَلا یَبقى مُسلِمٌ یَدعو بِدَعوَةٍ إلَا استَجابَ اللهُ لَهُ، إلّا زانِیَةٌ تَسعى بِفَرجِها أو عَشّارٌ.(77)
8008 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَدخُلُ المَلائِکَةُ بَیتا فیهِ خَمرٌ أو دَفٌّ أو طُنبورٌ أو نَردٌ(78)، ولا یُستَجابُ دُعاؤُهُم ویَرفَعُ اللهُ عَنهُمُ البَرَکَةَ.(79)
8005 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى حاجتى را مى‌طلبد؛ امّا خداوند، به خاطر خیر و مصلحتش، آن را از او دور مى‌گردانَد و نمى‌دهد. پس به ناحق، مردم را متّهم مى‌کند و مى‌گوید: چه کسى مرا بى‌نیاز، جلوه داد؟(80)
ى- این چند صفت
8006 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل به موسى علیه السلام وحى فرمود که: «قوم تو، مسجدهایشان را ساختند و دل‌هایشان را ویران کردند و مانند خوک‌هاى پروارى، فربه گشتند. من، آنها را مى‌نگرم و لعنتشان مى‌کنم. نه دعایشان را مى‌پذیرم و نه درخواست‌هایشان را برآورده مى‌سازم».
8007 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در نیمه شب، درهاى آسمان گشوده مى‌شوند و منادى‌اى ندا مى‌دهد: «آیا کسى هست که دعا کند تا دعایش مستجاب گردد؟ آیا کسى هست که چیزى بخواهد تا به او داده شود؟ آیا غم‌زده‌اى هست تا غمش زدوده شود؟».
پس، هیچ مسلمانى نیست که دعایى کند، مگر آن که خداوند، دعایش را مستجاب فرماید، بجز زن زِناکارى که از راه زِنا دادن کسب مى‌کند، یا باجگیر.
8008 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فرشتگان به خانه‌اى که در آن شراب یا دَف(81) یا تَنبور(82) یا نَرْد(83) باشد، وارد نمى‌شوند و دعاى اهل آن خانه، مستجاب نمى‌شود و خداوند، برکت را از آنان مى‌بَرد.
14 / 4
تَفسیرُ الإجابَةِ
8009 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ما مِن مُؤمِنٍ یَدعو بِدَعوَةٍ إلَا استُجیبَ لَهُ؛ فَإِن لَم یُعطَها فِی الدُّنیا اُعطِیَها فِی الآخِرَةِ.(84)
8010 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا أرادَ اللهُ أن یُصافِیَ عَبدا مِن عَبیدِهِ صَبَّ عَلَیهِ البَلاءَ صَبّا، وثَجَّ عَلَیهِ البَلاءَ ثَجّا، فَإِذا دَعا قالَتِ المَلائِکَةُ: صَوتٌ مَعروفٌ، وقالَ جِبریلُ: یا رَبِّ هذا عَبدُکَ فُلانٌ یَدعوکَ فَاستَجِب لَهُ، فَیَقولُ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى: إنّی اُحِبُّ أن أسمَعَ صَوتَهُ، فَإِذا قالَ: یا رَبِّ، قالَ: لَبَّیکَ عَبدی لا تَدعونی بِشَیءٍ إلَا استَجَبتُ لَکَ عَلى إحدى ثَلاثِ خِصالٍ: إمّا أن اُعَجِّلَ لَکَ ما تَسأَ لُنی، وإمّا أن أدَّخِرَ لَکَ فِی الآخِرَةِ ما هُوَ أفضَلُ مِنهُ، وإمّا أن أدفَعَ عَنکَ مِنَ البَلاءِ مِثلَ ذلِکَ.(85)
8011 . عنه صلى الله علیه و آله: إذ دَعا أحَدُکُم بِدَعوَةٍ فَلَم یُستَجَب لَهُ، کُتِبَت لَهُ حَسَنَةٌ.(86)
8012 . مسند ابن حنبل عن أبی سعید الخدری عن رسول الله صلى الله علیه و آله: ما مِن مُسلِمٍ یَدعو بِدَعوَةٍ لَیسَ فیها إثمٌ ولا قَطیعَةُ رَحِمٍ، إلّا أعطاهُ اللهُ بِها إحدى ثَلاثٍ: إمّا أن تُعَجَّلَ لَهُ دَعوَتُهُ، وإمّا أن یَدَّخِرَها لَهُ فِی الآخِرَةِ، وإمّا أن یَصرِفَ عَنهُ مِنَ السّوءِ مِثلَها. قالوا: إذَن نُکثِرَ، قالَ: اللهُ أکثَرُ.(87)
8013 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ما مِن مُؤمِنٍ یَدعُو اللهَ إلَا استَجابَ لَهُ؛ فَإِمّا أن یُعَجِّلَ لَهُ فِی الدُّنیا، أو یُؤَجِّلَ لَهُ فِی الآخِرَةِ، وإمّا أن یُکَفِّرَ عَنهُ مِن ذُنوبِهِ بِقَدرِ ما دَعا، ما لَم یَدعُ بِمَأثَمٍ.(88)
14 / 4
معناى اجابت دعا
8009 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ مؤمنى نیست که دعایى کند، مگر آن که برایش مستجاب مى‌شود. اگر در دنیا به او داده نشد، در آخرت به او داده مى‌شود.
8010 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خداوند بخواهد بنده‌اى از بندگانش را خالص گردانَد، باران بلا بر او فرو مى‌ریزد و سیلاب بلا بر او جارى مى‌سازد. [بنده مخلص]هر گاه دعا کند، فرشتگان مى‌گویند: «صدایى آشناست» و جبرئیل مى‌گوید: «پروردگارا! این بنده‌ات، فلانى است که تو را مى‌خواند. پس اجابتش فرما».
خداوند تبارک و تعالى مى‌فرماید: «دوست دارم صدایش را بشنوم».
پس، هر گاه بگوید: اى پروردگار من! خداوند مى‌فرماید: «بله، بنده من! هر چیزى که از من بخواهى، به یکى از سه شکل برایت مستجاب مى‌کنم: یا آنچه را از من مى‌خواهى، در همین دنیا به تو مى‌دهم، یا بهتر از آن را براى آخرتت ذخیره مى‌کنم، و یا به همان اندازه بلا را از تو دفع مى‌کنم».
8011 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما دعایى کرد و مستجاب نشد، [به ازاى آن،] یک ثواب برایش نوشته مى‌شود.
8012 . مسند ابن حنبل به نقل از ابو سعید خُدرى: پیامبر خدا فرمود: «هیچ مسلمانى دعایى بجز درباره گناه یا قطع رَحِم نمى‌کند، مگر آن که خداوند به یکى از سه طریق، خواسته‌اش را به او مى‌دهد: یا آن را در همین دنیا برمى‌آورَد، یا آن را براى آخرتش مى‌اندوزد، و یا به مانند آن بدى را از او مى‌گردانَد».
مسلمانان گفتند: در این صورت، بیشتر دعا مى‌کنیم.
فرمود: «خدا، بیشتر است».(89)
8013 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر مؤمنى دعا کند، قطعا خداوند، دعایش را مستجاب مى‌کند: یا در همین دنیا به او مى‌دهد، یا براى آخرتش مى‌گذارد، و یا به اندازه‌اى که دعا کرده، از گناهانش مى‌بخشد،
به شرط آن که براى گناهى دعا نکرده باشد.
8014 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن مُسلِمٍ یَدعو بِدُعاءٍ إلَا استُجیبَ لَهُ؛ فَإِمّا أن یُعَجَّلَ لَهُ فِی الدُّنیا، وإمّا أن یُدَّخَرَ لَهُ فِی الآخِرَةِ، وإمّا أن یُکَفَّرَ عَنهُ مِن ذُنوبِهِ بقَدرِ ما دَعا، ما لَم یَدعُ بِإِثمٍ أو قَطیعَةِ رَحِمٍ.(90)
14 / 5
دَورُ الأَسماءِ الحُسنى فی الإجابَةِ
الکتاب
«وَ لِلّهِ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا اَلَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ سَیُجْزَوْنَ ما کانُوا یَعْمَلُونَ».(91)
«اَللهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ لَهُ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنى».(92)
«قُلِ اُدْعُوا اَللهَ أَوِ اُدْعُوا اَلرَّحْمنَ أَیًّا ما تَدْعُوا فَلَهُ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنى وَ لا تَجْهَرْ بِصَلاتِکَ وَ لا تُخافِتْ بِها وَ اِبْتَغِ بَیْنَ ذلِکَ سَبِیلاً».(93)
الحدیث
8015 . الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله عَلَّمَ عَلِیّا علیه السلام دَعوَةً یَدعو بِها عِندَ ما أهَمَّهُ، فَکانَ عَلِیٌّ علیه السلام یُعَلِّمُها وُلدَهُ:
یا کائِنا قَبلَ کُلِّ شَیءٍ ویا مُکَوِّنَ کُلِّ شَیءٍ، ویا کائِنا بَعدَ کُلِّ شَیءٍ، افعَل بی
کَذا وکَذا.(94)
8014 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ مسلمانى نیست که دعایى بکند، جز آن که دعایش مستجاب مى‌شود: یا در همین دنیا خواسته‌اش برآورده مى‌گردد، یا در آخرت براى او ذخیره شده، و یا به اندازه آنچه دعا کرده، از گناهانش بخشوده مى‌شود، به شرط آن که براى گناهى یا گسستن خویشاوندى‌اى دعا نکرده باشد.
14 / 5
نقش نام‌هاى نیکوى خداوند در اجابت دعا
قرآن
«و نام‌هاى نیکو به خدا اختصاص دارد. پس او را با آنها بخوانید و کسانى را که در مورد نام‌هاى او به کژى مى‌گرایند، رها کنید. زودا که به [سزاى] آنچه انجام مى‌دادند، کیفر خواهند یافت».
«خدایى که جز او معبودى نیست [و] نام‌هاى نیکو به او اختصاص دارد».
«بگو: خدا را بخوانید یا رحمان را بخوانید. هر کدام را بخوانید، براى او نام‌هاى نیکوتر است. و نمازت را به آواز بلند مخوان و بسیار آهسته‌اش مکن، و میان این [و آن] راهى [میانه]جوى».
حدیث
8015 . امام باقر علیه السلام: پیامبر صلى الله علیه و آله به على علیه السلام دعایى آموخت که در هنگام گرفتارى، آن را بخواند. على علیه السلام هم آن را به فرزندانش مى‌آموخت: «اى بوده پیش از هر چیز، و اى بود کننده هر چیز، و اى بوده پس از هر چیز! فلان و بهمان حاجت مرا برآور».
8016 . الأسماء والصفات عن ابن عمر: کانَ مِن دُعاءِ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله الَّذی کانَ یَقولُ: یا کائِنا قَبلَ أن یَکونَ شَیءٌ، وَالمُکَوِّنَ لِکُلِّ شَیءٍ، وَالکائِنَ بَعدَما لا یَکونُ شَیءٌ، أسأَ لُکَ بِلَحظَةٍ مِن لَحَظاتِکَ الحافِظاتِ الغافِراتِ الواجِباتِ المُنجِیاتِ.(95)
8017 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن دَعا بِهذِهِ الأَسماءِ(96) استَجابَ اللهُ لَهُ. . . وهذِهِ الأَسماءُ وَالدُّعاءُ: بِسم اللهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ، اللهُمَّ أنتَ اللهُ، وأنتَ الرَّحمنُ، وأنتَ الرَّحیمُ، المَلِکُ، القُدّوسُ، السَّلامُ، المُؤمِنُ، المُهَیمِنُ، العَزیزُ، الجَبّارُ، المُتَکَبِّرُ، الأَوَّلُ، الآخِرُ، الظّاهِرُ، الباطِنُ، الحَمیدُ، المَجیدُ، المُبدِئُ، المُعیدُ، الوَدودُ، الشَّهیدُ، القَدیمُ، العَلِیُّ، العَظیمُ، العَلیمُ، الصّادِقُ، الرَّؤوفُ، الرَّحیمُ، الشَّکورُ، الغَفورُ، العَزیزُ، الحَکیمُ، ذُو القُوَّةِ، المَتینُ، الرَّقیبُ، الحَفیظُ، ذُو الجَلالِ وَالإِکرامِ، العَظیمُ، العَلیمُ، الغَنِیُّ، الوَلِیُّ، الفَتّاحُ، المُرتاحُ، القابِضُ، الباسِطُ، العَدلُ، الوَفِیُّ، الوَلِیُّ، الحَقُّ، المُبینُ، الخَلّاقُ، الرَّزّاقُ، الوَهّابُ، التَّوّابُ، الرَّبُّ، الوَکیلُ، اللَّطیفُ، الخَبیرُ، السَّمیعُ، البَصیرُ، الدَّیّانُ، المُتَعالِی، القَریبُ، المُجیبُ، الباعِثُ، الوارِثُ، الواسِعُ، الباقِی، الحَیُّ، الدّائِمُ الَّذی لا یَموتُ، القَیّومُ، النّورُ، الغَفّارُ، الواحِدُ، القَهّارُ، الأَحَدُ، الصَّمَدُ، لَم یَلِد ولَم یولَد، ولَم یَکُن لَهُ کُفُوا أحَدٌ، ذُو الطَّولِ، المُقتَدِرُ، عَلّامُ الغُیوبِ، البَدیءُ، البَدیعُ، القابِضُ، الباسِطُ، الدّاعِی، الظّاهِرُ، المُقیتُ، المُغیثُ، الدّافِعُ، الضّارُّ، النّافِعُ، المُعِزُّ، المُذِلُّ، المُطعِمُ، المُنعِمُ، المُهَیمِنُ، المُکرِمُ، المُحسِنُ، المُجمِلُ، الحَنّانُ، المُفضِلُ، المُحیِی، المُمیتُ، الفَعّالُ لِما یُریدُ.
مالِکُ المُلکِ، تُؤتِی المُلکَ مَن تَشاءُ، وتَنزِعُ المُلکَ مِمَّن تَشاءُ، وتُعِزُّ مَن تَشاءُ، وتُذِلُّ مَن تَشاءُ، بِیَدِکَ الخَیرُ إنَّکَ عَلى کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ.
تولِجُ اللَّیلَ فِی النَّهارِ، وتولِجُ النَّهارَ فِی اللَّیلِ، وتُخرِجُ الحَیَّ مِنَ المَیِّتِ، وتُخرِجُ المَیِّتَ مِنَ الحَیِّ، وتَرزُقُ مَن تَشاءُ بِغَیرِ حِسابٍ.
فالِقُ الإِصباحِ وفالِقُ الحَبِّ وَالنَّوى، یُسَبِّحُ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَالأَرضِ، وهُوَ العَزیزُ الحَکیمُ.
اللهُمَّ ما قُلتُ مِن قَولٍ، أو حَلَفتُ مِن حَلفٍ، أو نَذَرتُ مِن نَذرٍ فی یَومی هذا ولَیلَتی هذِهِ فَمَشِیَّتُکَ بَینَ یَدَی ذلِکَ کُلِّهِ، ما شِئتَ فیهِ کانَ، وما لَم تَشَأ مِنهُ لَم یَکُن، فَادفَع عَنّی بِحَولِکَ وقُوَّتِکَ، فَإِنَّهُ لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللهِ العَلِیِّ العَظیمِ.
اللهُمَّ بِحَقِّ هذِهِ الأَسماءِ عِندَکَ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ، وَاغفِر لی، وَارحَمنی، وتُب عَلَیَّ، وتَقَبَّل مِنّی، وأصلِح لی شَأنی، ویَسِّر اُموری، ووَسِّع عَلَیَّ فی رِزقی، وأغنِنی بِکَرَمِ وَجهِکَ عَن جَمیعِ خَلقِکَ، وصُن وَجهی ویَدی ولِسانی عَن مَسأَلَةِ غَیرِکَ، وَاجعَل لی مِن أمری فَرَجا ومَخرَجا؛ فَإِنَّکَ تَعلَمُ ولا أعلَمُ، وتَقدِرُ ولا أقدِرُ، وأنتَ عَلى کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ، بِرَحمَتِکَ یا أرحَمَ الرّاحِمینَ، وصَلَّى اللهُ عَلى سَیِّدِ المُرسَلینَ مُحَمَّدٍ النَّبِیِّ وآلِهِ الطَّیِّبینَ الطّاهِرینَ.(97)
8016 . الأسماء و الصفات به نقل از ابن عمر -: از جمله دعاهایى که پیامبر خدا مى‌خواند، این بود: «اى آن که پیش از هستى یافتنِ هر چیزى بود و هر چیز را به وجود آورده است و پس از آن که همه چیز نابود شود، او هست! به حقّ نگاهى از آن نگاه‌هایت که نگهبان و آمرزنده و واجب و نجات‌بخش‌اند، از تو درخواست مى‌کنم».
8017 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس با این نام‌ها دعا کند، خداوند، دعایش را مستجاب مى‌کند. . . . این نام‌ها و دعا این است: «به نام خداى بخشنده مهربان. بار خدایا! تویى خدا، تویى بخشنده، تویى مهربان، پادشاه، پاک، سلام، امین ) / امنیت دهنده) ، عزّتمند، شکست‌ناپذیر، جبّار، بزرگ‌منش، آغاز، انجام، آشکار، نهان، ستودنى، با مجد، آغاز کننده [ى آفرینش]، بازآفرین، دوستدار، گواه، دیرین (ازلى) ، والا، باعظمت، دانا، راستگو، دلسوز، مهربان، قدردان، آمرزگار، پیروزمند، استوارکار، نیرومند، استوار، مراقب، نگهبان، صاحب شُکوه و ارج، باعظمت، دانا، بى‌نیاز، ولىّ، گشایشگر، مِهروَرز، جمع کننده،(98) بسط دهنده، داد [گر]، وفاکننده، ولىّ، راست، آشکار، آفریننده، روزى دهنده، بخشنده، توبه‌پذیر، پروردگار، وکیل، ریزبین، آگاه، شنوا، بینا، سزا دهنده، بلندمرتبه، نزدیک، پاسخ‌دهنده، برانگیزاننده، وارث، پهناور، مانا، زنده، همیشگى‌اى که نامیراست، پاینده، روشنایى، آمرزنده، یکتا، چیره، یگانه، صَمَد، نه داراى فرزند و نه زاده کسى است و نه کسى همتاى اوست، صاحب فضل و غنا ) / صاحب قدرت) ، مقتدر، داناى نهان‌ها، آغازگر [ِ آفرینش]، نوآفرین، جمع کننده، بسط دهنده، دعوتگر، آشکار، خوراک‌دِه، کمک رسان، دفع کننده، زیان رسان، سود رسان، عزّت‌بخش، خوار کننده، اطعام کننده، نعمت
دهنده، امین، اکرام کننده، نیکى کننده، خوبى کننده، بامحبّت، فزون دهنده، زنده کننده، میراننده، انجام دهنده آنچه بخواهد.
[تویى] مالِک پادشاهى. پادشاهى را به هر که بخواهى، مى‌دهى و پادشاهى را از هر که بخواهى، مى‌ستانى. هر که را خواهى، عزّت مى‌بخشى و هر که را خواهى، خوار مى‌گردانى. خوبى‌ها همه به دست تواند، و تو بر هر چیز، توانایى.
شب را به روز مى‌برى و روز را به شب وارد مى‌کنى، زنده را از مُرده بیرون مى‌کشى و مُرده را از زنده بیرون مى‌آورى و هر که را خواهى، بى‌حساب، روزى مى‌دهى.
[تویى] شکافنده صبح و شکافنده دانه‌ها و هسته‌ها؛ همانى که تسبیح‌گوىِ اوست هر آنچه در آسمان‌ها و زمین است، و اوست باعزّتِ استوارکار.
بار خدایا! در این روز و این شب، هر سخنى که گفتم، یا هر سوگندى که خوردم و یا هر نذرى که کردم، همگى منوط به خواست توست. آنچه تو درباره آنها بخواهى، همان مى‌شود و آنچه تو نخواهى، نمى‌شود. پس، به توش و توان خود، از من دفع کن؛ چرا که هیچ توش و توانى نیست، مگر به مدد خداوند والا و بزرگ.
بار خدایا! به حقّ این نام‌هایت، بر محمّد و خاندان محمّد، درود فرست و مرا بیامرز، و به من رحم فرما، و توبه‌ام را بپذیر، و از من پذیرا شو، و کار مرا به سامان آور، و امورم را آسان گردان، و روزى‌ام را فراخ گردان، و به حقّ ذات بزرگوارت، مرا از همه خلقت بى‌نیاز کن، و رو و دست و زبان مرا از درخواست از غیر خودت مصون بدار، و در کارم گشایشى و راه خروجى قرار بده؛ که تو مى‌دانى و من نمى‌دانم، و تو مى‌توانى و من ناتوانم، و تو بر هر چیز توانایى، به حقّ مهربانى‌ات، اى مهربان‌ترینِ مهربانان! و درود خدا بر سَروَر پیامبران، محمّدِ پیامبر و خاندان پاک و مطهّر او باد!».
8018 . عنه صلى الله علیه و آله: للهِ‌ِ عز و جل تِسعَةٌ وتِسعونَ اسما، مَن دَعَا اللهَ بِهَا استَجابَ لَهُ، ومَن أحصاها دَخَلَ الجَنَّةَ(99)، وقالَ اللهُ عز و جل: «وَ لِلّهِ اَلْأَسْماءُ اَلْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها» .(100)
8018 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل داراى نود و نُه نام است که هر کس خدا را با آنها بخواند، او پاسخش مى‌دهد و هر کس آنها را بشمارد، به بهشت مى‌رود.(101)خداوند عز و جل فرموده است: «و همه نام‌هاى نیکو، متعلّق به خدایند. پس، او را بدانها بخوانید».
8019 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن رَفَعَ یَدَیهِ إلَى اللهِ تَعالى ویَقولُ مُتَضَرِّعا: یا رَبِّ ثَلاثَ مَرّاتٍ مَلَأَ اللهُ تَعالى یَدَیهِ مِنَ الرَّحمَةِ.(102)
8020 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ للهِ‌ِ مَلَکا مُوَکَّلاً بِمَن یَقولُ: یا أرحَمَ الرّاحِمینَ، فَمَن قالَها ثَلاثا، قالَ المَلَکُ: إنَّ أرحَمَ الرّاحِمینَ قَد أقبَلَ عَلَیکَ، فَاسأَل.(103)
8021 . المستدرک على الصحیحین عن أنس: مَرَّ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله بِرَجُلٍ وهُوَ یَقولُ: یا أرحَمَ الرّاحِمینَ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: سَل فَقَد نَظَرَ اللهُ إلَیکَ.(104)
8022 . المعجم الکبیر عن ابن عبّاس: إنَّ رَجُلاً قالَ: یا رَسولَ اللهِ، هَل مِنَ الدُّعاءِ شَیءٌ لا یُرَدُّ؟ قالَ: نَعَم، تَقولُ: أسأَ لُکَ بِاسمِکَ الأَعلَى الأَعَزِّ الأَجَلِّ الأَکرَمِ.(105)
8023 . معانی الأخبار عن معاذ بن جبل: مَرَّ صلى الله علیه و آله بِرَجُلٍ وهُوَ یَدعو ویَقولُ: یا ذَا الجَلالِ وَالإِکرامِ.
فَقالَ لَهُ: قَدِ استُجیبَ لَکَ، فَسَل.(106)
8019 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس دست به سوى خداى متعال بردارد و سه مرتبه با زارى و التماس بگوید: «یا ربّ؛ پروردگارا!» ، خداى متعال، دستانش را از رحمت، پُر مى‌کند.
8020 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند را فرشته‌اى است گماشته بر کسى که بگوید: «یا أرحمَ الراحمین؛ اى مهربان‌ترینِ مهربانان!» . پس هر که سه بار این را بگوید، فرشته مى‌گوید: مهربان‌ترینِ مهربانان، به تو رو کرده است. پس درخواست کن.
8021 . المستدرک على الصحیحین به نقل از اَنَس : پیامبر خدا بر مردى گذشت که مى‌گفت: اى مهربان‌ترینِ مهربانان!
پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «درخواست کن، که خدا به تو نظر کرده است».
8022 . المعجم الکبیر به نقل از ابن عبّاس : مردى گفت: اى پیامبر خدا! آیا دعایى هست که رد نشود؟
فرمود: «آرى. مى‌گویى: «به نام برتر و عزیزتر و بشکوه‌تر و ارجمندترت، از تو درخواست مى‌کنم»».
8023 . معانى الأخبار به نقل از مُعاذ بن جبل : پیامبر صلى الله علیه و آله بر مردى گذشت که دعا مى‌کرد و مى‌گفت: «یا ذالجلال والإکرام؛ اى صاحب شُکوه و ارج!»
به او فرمود: «پاسخ داده شدى. پس درخواست کن».
8024 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ألِظّوا(107)بِ «یا ذَا الجَلالِ وَالإِکرامِ».(108)
8025 . عمل الیوم واللیلة للنسائی عن أنس بن مالک: کانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله یَدعو: «یا حَیُّ یا قَیّومُ».(109)
14 / 6
ما یَنبَغی بَعدَ الإجابَة
الکتاب
«اَلْحَمْدُ لِلّهِ اَلَّذِی وَهَبَ لِی عَلَى اَلْکِبَرِ إِسْماعِیلَ وَ إِسْحاقَ إِنَّ رَبِّی لَسَمِیعُ اَلدُّعاءِ».(110)
الحدیث
8026 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا سَأَلَ أحَدُکُم رَبَّهُ مَسأَلَةً فَتَعَرَّفَ الاِستِجابَةَ، فَلیَقُل: الحَمدُ للهِ‌ِ الَّذی بِعِزَّتِهِ وجَلالِهِ تَتِمُّ الصّالِحاتُ. ومَن أبطَأَ عَنهُ مِن ذلِکَ شَیءٌ فَلیَقُل: الحَمدُ للهِ‌ِ عَلى کُلِّ حالٍ.(111)
8027 . عنه صلى الله علیه و آله: ما یَمنَعُ أحَدَکُم إذا عَرَفَ الإِجابَةَ مِن نَفسِهِ، فَشُفِیَ مِن مَرَضٍ أو قَدِمَ مِن سَفَرٍ، یَقولُ(112): الحَمدُ للهِ‌ِ الَّذی بِعِزَّتِهِ وجَلالِهِ تَتِمُّ الصّالِحاتُ.(113)
8024 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر ذکر «یا ذالجلال والاکرام» «اى صاحب شُکوه و ارج!» مداومت بورزید.
8025 . عمل الیوم و اللیلة، نسایى به نقل از اَنَس بن مالک : پیامبر خدا، این دعا را مى‌خواند: «یا حىُّ یا قیّوم؛ اى زنده، اى پاینده!».
ر. ک: نهج الدعاء: ج 1 ص 549 (تحقیقى درباره معناى اسم اعظم و استجابت دعا با آن).
14 / 6
آنچه پس از اجابت، شایسته است
قرآن
«سپاس خداى را که با وجود سال‌خوردگى، اسماعیل و اسحاق را به من بخشید. به راستى، پروردگار من شنونده دعاست».
حدیث
8026 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما از پروردگارش خواهشى کرد و اجابت دید، بگوید: «سپاسْ خداوندى را که با عزّت و جلال او، کارهاى نیک انجام مى‌گیرد» و هر کس در اجابت دعایش تأخیرى دید، بگوید: «خداوند را در همه حال، سپاس».
8027 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چرا هر گاه فردى از شما جواب مى‌گیرد، مثلاً از بیمارى‌اى شفا مى‌یابد یا از سفرى بازمى‌گردد، نمى‌گوید: «سپاسْ خداوندى را که با عزّت و جلال او، کارهاى نیک انجام مى‌گیرد»؟
14 / 7
مَن تُستَجابُ دَعوَتُهُ
أ- الأَنبِیاءُ
الکتاب
«وَ قالَ مُوسى رَبَّنا إِنَّکَ آتَیْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زِینَةً وَ أَمْوالاً فِی اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا رَبَّنا لِیُضِلُّوا عَنْ سَبِیلِکَ رَبَّنَا اِطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ وَ اُشْدُدْ عَلى قُلُوبِهِمْ فَلا یُؤْمِنُوا حَتّى یَرَوُا اَلْعَذابَ اَلْأَلِیمَ- قالَ قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما فَاسْتَقِیما وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِیلَ اَلَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ».(114)
«قالَ رَبِّ اَلسِّجْنُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِمّا یَدْعُونَنِی إِلَیْهِ وَ إِلاّ تَصْرِفْ عَنِّی کَیْدَهُنَّ أَصْبُ إِلَیْهِنَّ وَ أَکُنْ مِنَ اَلْجاهِلِینَ- فَاسْتَجابَ لَهُ رَبُّهُ فَصَرَفَ عَنْهُ کَیْدَهُنَّ إِنَّهُ هُوَ اَلسَّمِیعُ اَلْعَلِیمُ».(115)
«وَ نُوحاً إِذْ نادى مِنْ قَبْلُ فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَنَجَّیْناهُ وَ أَهْلَهُ مِنَ اَلْکَرْبِ اَلْعَظِیمِ».(116)
«وَ أَیُّوبَ إِذْ نادى رَبَّهُ أَنِّی مَسَّنِیَ اَلضُّرُّ وَ أَنْتَ أَرْحَمُ اَلرّاحِمِینَ- فَاسْتَجَبْنا لَهُ فَکَشَفْنا ما بِهِ مِنْ ضُرٍّ وَ آتَیْناهُ أَهْلَهُ وَ مِثْلَهُمْ مَعَهُمْ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنا وَ ذِکْرى لِلْعابِدِینَ».(117)
«وَ ذَا اَلنُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغاضِباً فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَیْهِ فَنادى فِی اَلظُّلُماتِ أَنْ لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ اَلظّالِمِینَ- فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ نَجَّیْناهُ مِنَ اَلْغَمِّ وَ کَذلِکَ نُنْجِی اَلْمُؤْمِنِینَ».(118)
«رَبِّ نَجِّنِی وَ أَهْلِی مِمّا یَعْمَلُونَ- فَنَجَّیْناهُ وَ أَهْلَهُ أَجْمَعِینَ».(119)
14 / 7
کسانى که دعایشان مستجاب مى‌شود
الف- پیامبران
قرآن
«و موسى گفت: «پروردگارا! تو به فرعون و اشرافش در زندگى دنیا، زیور و اموال داده‌اى پروردگارا! تا [خلق را] از راه تو گم‌راه کنند. پروردگارا! اموالشان را نابود کن و آنان را دل‌سخت گردان که ایمان نیاورند تا عذاب دردناک را ببینند» . فرمود: دعاى هر دوى شما پذیرفته شد. پس ایستادگى کنید و راه کسانى را که نمى‌دانند، پیروى مکنید».
«[یوسف] گفت: «پروردگارا! زندان براى من، دوست‌داشتنى‌تر است از آنچه مرا به آن مى‌خوانند و اگر نیرنگ آنان را از من بازنگردانى، به سوى آنان خواهم گرایید و از [جمله] نادانان خواهم شد» . پس پروردگارش [دعاى] او را اجابت کرد و نیرنگ زنان را از او بگردانید. آرى. او شنواىِ داناست».
«و نوح را [یاد کن] آن گاه که پیش از [سایر پیامبران] ندا کرد. پس ما او را اجابت کردیم و وى را با خانواده‌اش از بلاى بزرگ رهانیدیم».
«و ایّوب را [یاد کن] هنگامى که پروردگارش را ندا داد که: «به من، آسیب رسیده است و تویى مهربان‌ترینِ مهربانان» . پس [دعاى] او را اجابت نمودیم و آسیب وارد شده بر او را برطرف کردیم و کسان او و نظیرشان را همراه با آنان [مجدّداً] به وى عطا کردیم؛ [به عنوانِ]رحمتى از جانب ما و عبرتى براى عبادت‌کنندگان».
«و ذو النّون را [یاد کن] آن گاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتى نداریم، تا در [دل] تاریکى‌ها ندا در داد که: «معبودى جز تو نیست. منزّهى تو. راستى که من از ستمکاران بودم» . پس [دعاى]او را برآورده کردیم و او را از اندوه رهانیدیم، و مؤمنان را [نیز]چنین، نجات مى‌دهیم».
«[لوط گفت:] «پروردگارا! مرا و کسانِ مرا از آنچه انجام مى‌دهند، رهایى بخش» . پس او و کسانش را همگى، رهانیدیم».
«وَ زَکَرِیّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلْوارِثِینَ- فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کانُوا یُسارِعُونَ فِی اَلْخَیْراتِ وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعِینَ».(120)
«قالَ عِیسَى اِبْنُ مَرْیَمَ اَللهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ اَلسَّماءِ تَکُونُ لَنا عِیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ وَ اُرْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلرّازِقِینَ- قالَ اَللهُ إِنِّی مُنَزِّلُها عَلَیْکُمْ فَمَنْ یَکْفُرْ بَعْدُ مِنْکُمْ فَإِنِّی أُعَذِّبُهُ عَذاباً لا أُعَذِّبُهُ أَحَداً مِنَ اَلْعالَمِینَ».(121)
«وَ لَقَدْ نادانا نُوحٌ فَلَنِعْمَ اَلْمُجِیبُونَ».(122)
الحدیث
8028 . المستدرک على الصحیحین عن أنس بن مالک: إنَّ أبا طالِبٍ مَرِضَ فَثَقُلَ، فَعادَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله، فَقالَ: یَابنَ أخی اُدعُ رَبَّکَ الَّذی بَعَثَکَ أن یُعافِیَنی.
فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: اللهُمَّ اشفِ عَمّی، فَقامَ(123) کَأَنَّما نَشِطَ مِن عِقالٍ. فَقالَ أبو طالِبٍ: إنَّ رَبَّکَ بَعَثَکَ لِیُطیعَکَ، قالَ: وأنتَ یا عَمِّ، إن أطَعتَ اللهَ لَیُطیعَنَّکَ.(124)
8029 . صحیح البخاری عن إسحاق بن عبد الله عن أنس بن مالک: أصابَتِ النّاسَ سَنَةٌ عَلى عَهدِ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله، فَبَینَا النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله یَخطُبُ فی یَومِ جُمُعَةٍ، قامَ أعرابِیٌّ فَقالَ: یا رَسولَ اللهِ، هَلَکَ المالُ، وجاعَ العِیالُ، فَادعُ اللهَ لَنا، فَرَفَعَ یَدَیهِ وما نَرى فِی السَّماءِ قَزَعَةً(125) فَوَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ، ما وَضَعَها حَتّى ثارَ السَّحابُ أمثالَ الجِبالِ، ثُمَّ لَم یَنزِل عَن مِنبَرِهِ حَتّى رَأَیتُ المَطَرَ یَتَحادَرُ عَلى لِحیَتِهِ صلى الله علیه و آله، فَمُطِرنا یَومَنا ذلِکَ، ومِنَ الغَدِ، وبَعدَ الغَدِ، وَالَّذی یَلیهِ، حَتَّى الجُمُعَةِ الاُخرى.
وقامَ ذلِکَ الأَعرابِیُّ أو قالَ غَیرُهُ فَقالَ: یا رَسولَ اللهِ تَهَدَّمَ البِناءُ، وغَرِقَ المالُ، فَادعُ اللهَ لَنا، فَرَفَعَ یَدَیهِ فَقالَ: اللهُمَّ حَوالَینا ولا عَلَینا، فَما یُشیرُ بِیَدِهِ إلى ناحِیَةٍ مِنَ السَّحابِ إلَا انفَرَجَت، وصارَتِ المَدینَةُ مِثلَ الجَوبَةِ(126) وسالَ الوادی قَناةُ شَهرا، ولَم یَجِئ أحَدٌ مِن ناحِیَةٍ إلّا حَدَّثَ بِالجَودِ.(127)
«و زکریّا را [یاد کن] هنگامى که پروردگار خود را خواند: «پروردگارا! مرا تنها مگذار و تو بهترینِ ارث برندگانى». پس [دعاى] او را اجابت نمودیم و یحیى را بدو بخشیدیم و همسرش را براى او شایسته [و آماده حمل] کردیم؛ زیرا آنان در کارهاى نیک، شتاب مى‌نمودند و ما را از روى رغبت و بیم مى‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند».
«عیسى پسر مریم گفت: «بار خدایا، پروردگارا! از آسمان، خوانى بر ما فرو فرست تا عیدى براى اوّل و آخر ما باشد و نشانه‌اى از جانب تو. و ما را روزى ده که تو بهترینِ روزى دهندگانى» . خدا فرمود: «من، آن را بر شما فرو خواهم فرستاد؛ و [لى]هر کس از شما پس از آن انکار ورزد، وى را [چنان] عذابى کنم که هیچ یک از جهانیان را [آن چنان] عذاب نکرده باشم»».
«و نوح، ما را ندا داد؛ و چه نیکْ اجابت کننده بودیم».
حدیث
8028 . المستدرک على الصحیحین به نقل از اَنَس بن مالک : ابو طالب، بیمار شد و بیمارى‌اش شدّت گرفت. پیامبر صلى الله علیه و آله به عیادتش رفت. او گفت: پسر برادرم! از پروردگارت که تو را فرستاده است، بخواه مرا بهبود بخشد.
پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: «بار خدایا! عمویم را شفا بخش».
ابو طالب، در دَم برخاست، چنان که گویى از بندْ آزاد شد و گفت: پروردگارت تو را فرستاده که از تو اطاعت کند!
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «عموجان! تو هم اگر از خدا اطاعتى کنى، او از تو اطاعت مى‌کند».
8029 . صحیح البخارى به نقل از اسحاق بن عبد الله، از اَنَس بن مالک : در زمان پیامبر صلى الله علیه و آله، مردم دچار خشک‌سالى شدند. یکى از روزهاى جمعه که پیامبر صلى الله علیه و آله مشغول خواندن خطبه بود، بادیه‌نشینى برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! دار و ندارمان از بین رفت و زن و فرزندانمان گرسنه‌اند. برایمان دعا کن.
پیامبر صلى الله علیه و آله دستانش را به آسمان برداشت، در حالى که یک تکّه ابر هم در آسمان مشاهده نمى‌شد. سوگند به آن که جانم در دست اوست، هنوز دستانش را نینداخته بود
که ابرهاى کوه‌آسا پیدا شدند و از منبرش پایین نیامده بود که دیدم باران از محاسن او مى‌چکد، و آن روز و فردا و پس‌فردا و پسین فردایش تا جمعه دیگر، باران بارید.
آن بادیه‌نشین یا بادیه‌نشین دیگرى برخاست(128) و گفت: اى پیامبر خدا! خانه‌ها خراب شد و سیل، اموال ما را بُرد. برایمان دعا کن.
پیامبر صلى الله علیه و آله دستانش را بلند کرد و گفت: «بار خدایا! پیرامون ما، نه بر سرِ ما!» .(129)
ابرهاى هر طرف که با دستش به آنها اشاره مى‌کرد، از هم پراکنده مى‌شدند و مدینه، چونان حفره(130) شد و تا یک ماه، آب در وادى، جارى بود و هر کس از هر سویى مى‌آمد، از بارندگى فراوان سخن مى‌گفت.
8030 . المستدرک على الصحیحین عن سهل بن حنیف عن عثمان بن حنیف: سَمِعتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله وجاءَهُ رَجُلٌ ضَریرٌ فَشَکا إلَیهِ ذَهابَ بَصَرِهِ فَقالَ: یا رَسولَ اللهِ لَیسَ لی قائِدٌ وقَد شَقَّ عَلَیَّ.
فَقالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: اِیتِ المیضَأَةَ فَتَوَضَّأْ ثُمَّ صَلِّ رَکعَتَینِ، ثُمَّ قُل: اللهُمَّ إنّی أسأَ لُکَ وأتَوَجَّهُ إلَیکَ بِنَبِیِّکَ مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله نَبِیِّ الرَّحمَةِ، یا مُحَمَّدُ إنّی أتَوَجَّهُ بِکَ إلى رَبِّکَ فَیُجلِیَ لی عَن بَصَری، اللهُمَّ شَفِّعهُ فِیَّ وشَفِّعنی فی نَفسی.
قالَ عُثمانُ: فَوَاللهِ ما تَفَرَّقنا ولاطالَ بِنَا الحَدیثُ، حَتّى دَخَلَ الرَّجُلُ وکَأَنَّهُ لَم یَکُن بِهِ ضُرٌّ قَطُّ.(131)
8031 . الإمام علیّ علیه السلام: دَعانِی النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله وأنَا أرمَدُ، فَتَفَلَ فی عَینی، وشَدَّ العِمامَةَ عَلى رَأسی، وقالَ: «اللهُمَّ، أذهِب عَنهُ الحَرَّ وَالبَردَ» ، فَما وَجَدتُ بَعدَها حَرّا ولا بَردا.(132)
8030 . المستدرک على الصحیحین به نقل از سهل بن حُنَیف، از عثمان بن حُنَیف : شنیدم مرد نابینایى نزد پیامبر خدا آمد و از نابینا شدنش به ایشان شِکوه کرد و گفت: اى پیامبر خدا! من عصاکشى ندارم و به زحمت افتاده‌ام!
پیامبر خدا فرمود: «به وضوخانه برو و وضو بگیر و دو رکعت، نماز بخوان و سپس بگو: بار خدایا! از تو درخواست مى‌کنم و پیامبرت محمّد صلى الله علیه و آله، پیامبر رحمت را واسطه خود به درگاهت قرار مى‌دهم. اى محمّد! من به واسطه تو، به درگاه پروردگارت روى کرده‌ام تا کورى چشمم را بزداید. بار خدایا! شفاعت او را در حقّ من و شفاعت خودم را درباره‌ام بپذیر».
به خدا سوگند، هنوز پراکنده نشده بودیم و مدّت زیادى هم از گفتگویمان نمى‌گذشت که آن مرد آمد و انگار که هرگز کور نبوده است.
8031 . امام على علیه السلام: پیامبر صلى الله علیه و آله مرا که دچار چشم‌درد بودم، صدا زد و آب دهانش را به چشمم کشید و بر سرم دستار بست و گفت: «بار خدایا! گرما و سرما را از او دور گردان» . ازآن پس، هرگز گرما و سرمایى احساس نکردم.
8032 . الخرائج والجرائح: إنَّهُ لَمَّا انصَرَفَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله مِن خَیبَرَ راجِعا إلَى المَدینَةِ، قالَ جابِرٌ: أشرَفنا عَلى وادٍ عَظیمٍ قَدِ امتَلَأَ بِالماءِ، فَقاسوا عُمقَهُ بِرُمحٍ فَلَم یَبلُغ قَعرَهُ، فَنَزَلَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله وقالَ: «اللهُمَّ أعطِنَا الیَومَ آیَةً مِن آیاتِ أنبِیائِکَ ورُسُلِکَ»، ثُمَّ ضَرَبَ الماءَ بِقَضیبِهِ وَاستَوى عَلى راحِلَتِهِ ثُمَّ قالَ: سیروا خَلفی عَلَى اسمِ اللهِ، فَمَضَت راحِلَتُهُ عَلى وَجهِ الماءِ وَاتَّبَعَهُ النّاسُ عَلى رَواحِلِهِم ودَوابِّهِم، فَلَم تَتَرَطَّب أخفافُها ولا حَوافِرُها.(133)
8033 . الخرائج والجرائح: إنَّ أصحابَهُ [أی أصحابَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله] یَومَ الأَحزابِ صاروا بِمَعرِضِ العَطَبِ لِفَناءِ الأَزوادِ، فَهَیَّأَ رَجُلٌ قوتَ رَجُلٍ أو رَجُلَینِ لا أکثَرَ مِن ذلِکَ ودَعَا النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله فَانقَلَبَ القَومُ وهُم اُلوفٌ مَعَهُ، فَدَخَلَ، فَقالَ صلى الله علیه و آله: غَطّوا إناءَکُم فَغَطَّوهُ، ثُمَّ دَعا وبَرَّکَ عَلَیهِ، فَأَکَلوا جَمیعا وشَبِعوا، وَالطَّعامُ بِهَیئَتِهِ.(134)
8034 . الدعاء للطبرانی عن الربیع بنت معوّذ بن عفراء: بَینا نَحنُ عِندَ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله فی بَعضِ أسفارِهِ؛ إذِ احتاجَ النّاسُ إلى وَضوءٍ، فَالتَمَسوا فِی الرَّکبِ ماءً فَلَم یَجِدوا، فَجاءَنی عَمّی مُعاذُ بنُ عَفراءَ فَقالَ: یا بُنَیَّةَ، هَل فی إداوَتِکِ ما یَتَوَضَّأُ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله؟ قُلتُ: لا وَالَّذی بَعَثَهُ بِالحَقِّ [ما](135) فیها شَیءٌ، فَأَتى رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله فَقالَ: ما فِی الرَّکبِ ماءٌ، فَدَعا رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله فَأَمطَرَت حَتَّى استَقَى النّاسُ وسُقوا.(136)
ب- الإمامُ العادِل
8035 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الإِمامُ العادِلُ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُ.(137)
8032 . الخرائج و الجرائح به نقل از جابر : چون پیامبر خدا از خیبر به سوى مدینه باز گشت، به وادى بزرگى رسیدیم که پُر از آب بود. با نیزه‌اى عمق آن را اندازه گرفتند. نیزه به ته وادى نرسید. پیامبر خدا پیاده شد و گفت: «بار خدایا! امروز، نشانى از نشانه‌هاى پیامبران و فرستادگانت را به ما عطا فرما».
سپس با چوب‌دستى‌اش به آب زد و بر شتر خویش نشست و فرمود: «به نام خدا، پشت سر من، حرکت کنید».
شتر پیامبر صلى الله علیه و آله روى آب به راه افتاد و مردم، سوار بر شتران و ستورانشان، در پىِ ایشان حرکت کردند، بدون آن که سُم آنها تر شود.
8033 . الخرائج و الجرائح: در روز احزاب، توشه (آذوقه) یاران پیامبر صلى الله علیه و آله تمام شد و در معرض نابودى قرار گرفتند. مردى به اندازه خوراک یک یا دو نفر، و نه بیشتر، تهیّه کرد و پیامبر صلى الله علیه و آله را دعوت کرد؛ امّا مسلمانان نیز که هزاران نفر بودند، با ایشان آمدند.
پیامبر صلى الله علیه و آله وارد شد و فرمود: «ظرف‌هایتان را بپوشانید».
ظرف‌ها را پوشاندند و پیامبر صلى الله علیه و آله دعا کرد و برکت طلبید. آن گاه، همگى خوردند و سیر شدند و غذا همچنان باقى بود.
8034 . الدعاء، طبرانى به نقل از ربیع، دختر معوّذ بن عفراء : در یکى از سفرهاى پیامبر خدا، با ایشان بودیم که مردم به وضو احتیاج پیدا کردند. تمام کاروان را گشتند؛ امّا آبى نیافتند. عمویم مُعاذ بن عفراء نزد من آمد و گفت: دخترم! در ظرف تو، آبى هست که پیامبر خدا وضو بگیرد؟
گفتم: نه. به خدایى که او را به حق برانگیخت، خالى است.
او نزد پیامبر خدا رفت و گفت: در کاروان، آب نیست. پس، پیامبر خدا دعا کرد و باران آمد و مردم، آب برداشتند و سیراب شدند.
ب- پیشواى عادل
8035 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پیشواى عادل، دعایش رد نمى‌شود.
ج- أولِیاءُ اللهِ
الکتاب
«وَ یَسْتَجِیبُ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ وَ یَزِیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اَلْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ».(25)
الحدیث
8036 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِحذَر یا اُسامَةُ دُعاءَ عِبادِ اللهِ الَّذینَ أنهَکُوا الأَبدانَ، وصاحَبُوا الأَحزانَ، وأزالُوا اللُّحومَ، وأذابُوا الشُّحومَ، وأظمَؤُوا الکُبودَ، وأحرَقُوا الجُلودَ بِالأَریاحِ وَالسَّمائِمِ(138)، حَتّى غَشِیَت مِنهُمُ الأَبصارُ شَوقا إلَى الواحِدِ القَهّارِ؛ فَإِنَّ اللهَ إذا نَظَرَ إلَیهِم، باهى بِهِمُ المَلائِکَةَ وغَشّاهُم بِالرَّحمَةِ، بِهِم یَدفَعُ اللهُ الزَّلازِلَ وَالفِتَنَ.(139)
8037 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ عز و جل: مَن أهانَ لی وَلِیّا فَقَد أرصَدَ لِمُحارَبَتی، وما تَقَرَّبَ إلَیَّ عَبدٌ بِشَیءٍ أحَبَّ إلَیَّ مِمَّا افتَرَضتُ عَلَیهِ، وإنَّهُ لَیَتَقَرَّبُ إلَیَّ بِالنّافِلَةِ حَتّى اُحِبَّهُ، فَإِذا أحبَبتُهُ، کُنتُ سَمعَهُ الَّذی یَسمَعُ بِهِ، وبَصَرَهُ الَّذی یُبصِرُ بِهِ، ولِسانَهُ الَّذی یَنطِقُ بِهِ، ویَدَهُ الَّتی یَبطِشُ بِها؛ إن دَعانی أجَبتُهُ، وإن سَأَلَنی أعطَیتُهُ، وما تَرَدَّدتُ عَن شَیءٍ أنَا فاعِلُهُ، کَتَرَدُّدی عَن مَوتِ المُؤمِنِ، یَکرَهُ المَوتَ وأکرَهُ مَساءَتَهُ.(140)
8038 . عنه صلى الله علیه و آله: رُبَّ أشعَثَ أغبَرَ ذی طِمرَینِ(141) مُدَفَّعٌ بِالأَبوابِ، لَو أقسَمَ عَلَى اللهِ عز و جل لَأَبَرَّهُ.(142)
ج- اولیاى خدا
قرآن
«و [درخواستِ] کسانى را که ایمان آورده و کارهاى شایسته انجام داده‌اند، اجابت مى‌کند و از فضل خویش به آنان زیاده مى‌دهد؛ و [لى] براى کافران، عذاب سختى خواهد بود».
حدیث
8036 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به اُسامه : اى اسامه! بر حذر باش از دعاى آن بندگان خدا که بدن‌ها را فرسوده‌اند و با اندوه‌ها دمخورند و گوشت‌ها [ى بدنشان] را ریخته‌اند و چربى‌ها را آب کرده‌اند و جگرها را تشنگى داده‌اند و پوست‌ها را با بادهاى سوزانْ سوزانده‌اند، تا آن که دیدگانشان از شوق به یگانه قهّار، کور شد؛ چرا که خداوند، هر گاه به ایشان بنگرد، به وجود آنان بر فرشتگان مى‌نازد و آنها را غرق در رحمت مى‌سازد. به برکت وجود ایشان است که خداوند، زلزله‌ها و آشوب‌ها را دفع مى‌کند.
8037 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل فرمود: «هر کس به ولى‌اى از اولیاى من بى‌حرمتى کند، هر آینه براى جنگ با من آماده شده است. در نزد من، محبوب‌ترین وسیله تقرّب بنده به من، آن چیزى است که بر او واجب گردانیده‌ام. البتّه او به وسیله نوافل، خود را به من نزدیک مى‌سازد، تا جایى که دوستش بدارم و چون او را دوست بدارم، من، گوش شنواى او و چشم بیناى او و زبان گویاى او و دست تواناى او مى‌شوم. اگر مرا بخوانَد، پاسخش مى‌گویم و اگر از من بخواهد، به او عطا مى‌کنم. من از کارى که مى‌کنم، برنمى‌گردم، آن سان که از مرگ مؤمن برمى‌گردم؛ او مرگ را خوش نمى‌دارد و من، ناراحتى او را خوش نمى‌دارم».(143)
8038 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بسا ژولیده خاک‌آلودِ ژنده‌پوشى که از درِ خانه‌ها رانده مى‌شود؛ امّا اگر خداوند عز و جل را سوگند دهد، خداوند، اجابتش مى‌کند.
د- المُؤمِنونَ إذا دَعَوا فی أمرٍ واحدٍ
8039 . رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَجتَمِعُ مَلأٌَ فَیَدعُوَ بَعضُهُم، ویُؤَمِّنَ البَعضُ، إلّا أجابَهُمُ اللهُ.(144)
8040 . عنه صلى الله علیه و آله: مَا اجتَمَعَ ثَلاثَةٌ قَطُّ بِدَعوَةٍ، إلّا کانَ حَقّا عَلَى اللهِ أن لا تُرَدَّ أیدیهِم.(145)
8041 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَجتَمِعُ أربَعونَ رَجُلاً یَدعونَ اللهَ فی أمرٍ واحِدٍ، إلَا استَجابَ اللهُ لَهُم، حَتّى لَو دَعَوا عَلى جَبَلٍ لأََزالوهُ.(146)
ه- المُؤمِنُ
8042 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ لِکُلِّ مُسلِمٍ دَعوَةً مُستَجابَةً، یَدعوها فَیَستَجیبُ لَهُ.(147)
8043 . عنه صلى الله علیه و آله: لِلمُؤمِنِ فی کُلِّ یَومٍ دَعوَةٌ مُستَجابَةٌ.(148)
8044 . عنه صلى الله علیه و آله: اِحذَروا دَعوَةَ المُؤمِنِ وفِراسَتَهُ؛ فَإِنَّهُ یَنظُرُ بِنورِ اللهِ، ویَنظُرُ بِالتَّوفیقِ.(149)
8045 . المراسیل عن أبی قلابة عن رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَزالُ فی اُمَّتی شیعَةٌ، لا یَدعونَ اللهَ بِشَیءٍ إلَا استَجابَ لَهُم، بِهِم تُنصَرونَ، وبِهِم تُمطَرونَ وحَسِبتُ أنَّهُ قالَ: وبِهِم یُدفَعُ عَنکُم.(150)
8046 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن أحَبَّ عَلِیّا، قَبِلَ اللهُ تَعالى مِنهُ صَلاتَهُ وصِیامَهُ وقِیامَهُ، وَاستَجابَ دُعاءَهُ.(151)
د- مؤمنان، آن گاه که همگى درباره یک چیزْ دعا کنند
8039 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه جماعتى گِرد هم آیند و برخى دعا کنند و برخى‌شان «آمین» بگویند، حتما خداوند، دعایشان را اجابت مى‌کند.
8040 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هرگز سه نفر براى دعا کردن گِرد نیامدند، مگر آن که بر خداست که دستِ آنان را پس نزند.
8041 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه چهل مرد گِرد هم بیایند و براى حاجتى واحد به درگاه خدا دعا کنند، حتما خداوند، دعایشان را اجابت مى‌کند. حتّى اگر کوهى را نفرین کنند، خداوند آن کوه را از جا برمى‌کَنَد.
ه- مؤمن
8042 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر مسلمانى یک دعاى اجابت شده دارد که به آن دعا مى‌کند و خدا آن را مستجاب مى‌کند.
8043 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى مؤمن در هر روز، یک دعا مستجاب مى‌شود.
8044 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از دعاى مؤمن و روشن‌بینى او بر حذر باشید؛ چرا که او با نور خدا مى‌بیند و با توفیق [الهى] مى‌نگرد.
8045 . المراسیل به نقل از ابو قِلابه : پیامبر خدا فرمود: «همواره در امّت من، گروهى هستند که هر دعایى به درگاه خدا کنند، دعایشان را مستجاب مى‌کند. به واسطه آنان است که شما یارى داده مى‌شوید و به برکت وجود ایشان است که باران بر شما مى‌بارد» و به گمانم فرمود: «و به واسطه ایشان است که [بلا]از شما دفع مى‌شود».
8046 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس على را دوست بدارد، خداوند متعال، نماز و روزه و شب‌زنده‌دارى‌هایش را مى‌پذیرد و دعایش را مستجاب مى‌کند.
8047 . عنه صلى الله علیه و آله: لَمّا بَعَثَ اللهُ عز و جل موسَى بنَ عِمرانَ علیه السلام. . . نادى رَبُّنا عز و جل: یا اُمَّةَ مُحَمَّدٍ، إنَّ قَضائی عَلَیکُم: أنَّ رَحمَتی سَبَقَت غَضَبی، وعَفوی قَبلَ عِقابی، فَقَدِ استَجَبتُ لَکُم مِن قَبلِ أن تَدعونی، وأعطَیتُکُم مِن قَبلِ أن تَسأَلونی.(152)
8048 . ثواب الأعمال عن سهل بن سعد الأنصاری: سَأَلتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله عَن قَولِ اللهِ عز و جل:«وَ ما کُنْتَ بِجانِبِ اَلطُّورِ إِذْ نادَیْنا»(153) قالَ: کَتَبَ اللهُ عز و جل کِتابا قَبلَ أن یَخلُقَ الخَلقَ بِأَلفَی عامٍ، فی وَرَقِ آسٍ أنبَتَهُ، ثُمَّ وَضَعَها عَلَى العَرشِ، ثُمَّ نادى: یا اُمَّةَ مُحَمَّدٍ ، إنَّ رَحمَتی سَبَقَت غَضَبی، أعطَیتُکُم قَبلَ أن تَسأَلونی، وغَفَرتُ لَکُم قَبلَ أن تَستَغفِرونی، فَمَن لَقِیَنی مِنکُم یَشهَدُ أن لا إلهَ إلّا أنَا، وأنَّ مُحَمَّدا عَبدی ورَسولی، أدخَلتُهُ الجَنَّةَ بِرَحمَتی.(154)
و- العالِمُ
8049 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ألا فَاغتَنِموا دُعاءَ العالِمِ؛ فَإِنَّ اللهَ یَستَجیبُ دُعاءَهُ فیمَن دَعاهُ.(155)
ز- المُجاهِدُ
8050 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِتَّقوا أذَى المُجاهِدینَ فی سَبیلِ اللهِ؛ فَإِنَّ اللهَ عز و جل یَغضَبُ لَهُم، کَما یَغضَبُ لِلرُّسُلِ، ویَستَجیبُ لَهُم، کَما یَستَجیبُ لِلرُّسُلِ.(156)
8051 . عنه صلى الله علیه و آله: دَعا موسى علیه السلام وأمَّنَ هارونُ علیه السلام وأمَّنَتِ المَلائِکَةُ علیهم السلام، فَقالَ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى: «قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما فَاسْتَقِیما»(157)، ومَن غَزا فی سَبیلِ اللهِ استُجیبَ لَهُ، کَمَا استُجیبَ لَهُما(158) یَومَ القِیامَةِ.(159)
8047 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چون خداوند عز و جل موسى بن عمران علیه السلام را برانگیخت. . . ، پروردگار ما ندا داد: «اى امّت محمّد! حُکم من بر شما این است که: مِهر من بر خشم من پیشى دارد و گذشتم بر کیفرم. پیش از آن که مرا بخوانید، پاسختان مى‌دهم و پیش از آن که از من بخواهید، به شما عطا مى‌کنم».
8048 . ثواب الأعمال به نقل از سهل بن سعد انصارى : از پیامبر خدا درباره این سخن خداوند عز و جل پرسیدم که: «و آن گاه که [موسى را] ندا دادیم، تو در جانب طور نبودى».
فرمود: «خداوند عز و جل، دو هزار سال پیش از آن که خلق را بیافریند، در برگ درخت مورْد که آن را رویاند، نبشته‌اى نوشت. سپس آن را بر عرش نهاد. آن گاه ندا داد: «اى امّت محمّد! مِهر من بر خشم من پیشى دارد. پیش از آن که از من بخواهید، به شما عطا کردم و پیش از آن که از من آمرزش بطلبید، شما را آمرزیدم. پس، هر یک از شما مرا در حالى دیدار کند که گواهى مى‌دهد معبودى جز من نیست و محمّد، بنده و فرستاده من است، با مِهر خویش او را به بهشت درمى‌آورم»».
و- عالِم
8049 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هان! دعاى عالم را غنیمت شمارید؛ زیرا خداوند از میان کسانى که او را مى‌خوانند، دعاى عالِم را مى‌پذیرد.
ز- مجاهد
8050 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از آزار دادن مجاهدانِ راه خدا بپرهیزید؛ زیرا خداوند براى آنان به خشم مى‌آید، چنان که براى پیامبران به خشم مى‌آید و دعایشان را مستجاب مى‌کند، چنان که دعاى پیامبران را مستجاب مى‌کند.
8051 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: موسى علیه السلام دعا کرد و هارون علیه السلام و فرشتگان، آمین گفتند. خداوند تبارک و تعالى فرمود: «دعاى شما دو تن پذیرفته شد. پس استوار باشید» . و تا روز قیامت، هر که در راه خدا جهاد کند، دعایش پذیرفته مى‌شود، همچنان که دعاى آن دو پذیرفته شد.
ح- المُؤَذِّنُ
8052 . رسول الله صلى الله علیه و آله: المُؤَذِّنونَ اُمَناءُ المُؤمِنینَ عَلى صَلَواتِهِم وصَومِهِم، ولُحومِهِم ودِمائِهِم، لا یَسأَلونَ اللهَ عز و جل شَیئا إلّا أعطاهُم، ولا یَشفَعونَ فی شَیءٍ إلّا شُفِّعوا.(160)
ط- الصّائِمُ
8053 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الصّائِمُ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُ.(161)
8054 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِلصّائِمِ عِندَ فِطرِهِ لَدَعوَةً ما تُرَدُّ.(162)
8055 . عنه صلى الله علیه و آله: نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، وسُکوتُهُ تَسبیحٌ، ودُعاؤُهُ مُستَجابٌ، وعَمَلُهُ مُتَقَبَّلٌ.(163)
8056 . عنه صلى الله علیه و آله: دَعوَةُ الصّائِمِ تُستَجابُ عِندَ إفطارِهِ.(164)
ح- مؤذّن
8052 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مؤذّنان، امین (مورد اعتماد) مردم در نمازها و روزه‌هایشان و گوشت‌ها و خون‌هایشان هستند. هر چه از خداوند عز و جل بخواهند، به آنان مى‌دهد و در هر کارى شفاعت (وساطت) کنند، شفاعتشان پذیرفته مى‌شود.
ط- روزه‌دار
8053 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روزه‌دار، دعایش رد نمى‌شود.
8054 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى روزه‌دار در هنگام افطار، رد نمى‌شود.
8055 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خواب شخص روزه‌دار، عبادت و سکوتش تسبیح و دعایش مستجاب و عملش پذیرفته است.
8056 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى روزه‌دار، در هنگام افطارش مستجاب مى‌شود.
ی- مَن فَرَّجَ عَن مَکروبٍ
8057 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن أرادَ أن تُستَجابَ دَعوَتُهُ وأن تُکشَفَ کُربَتُهُ، فَلیُفَرِّج عَن مُعسِرٍ.(165)
ک- المَظلومُ
8058 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِتَّقِ دَعوَةَ المَظلومِ؛ فَإِنَّها لَیسَ بَینَها وبَینَ اللهِ حِجابٌ.(166)
8059 . عنه صلى الله علیه و آله: اِتَّقوا دَعَواتِ المَظلومِ؛ فَإِنَّها تَصعَدُ إلَى السَّماءِ کَأَنَّها شَرارٌ.(167)
8060 . عنه صلى الله علیه و آله: اِتَّقوا دَعوَةَ المَظلومِ وإن کانَ کافِرا فَإِنَّهُ لَیسَ دونَها حِجابٌ.(168)
8061 . عنه صلى الله علیه و آله نَقلاً عَن صُحُفِ إبراهیمَ علیه السلام فی دَعوَةِ المَظلومِ : إنّی لا أرُدُّها وإن کانَت مِن کافِرٍ.(169)
8062 . عنه صلى الله علیه و آله: دَعوَةُ المَظلومِ مُستَجابَةٌ، وإن کانَ فاجِرا فَفُجورُهُ عَلى نَفسِهِ.(170)
8063 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ إذا ظُلِمَ فَلَم یَنتَصِر، ولَم یَکُن لَهُ مَن یَنصُرُهُ، رَفَعَ طَرفَهُ إلَى السَّماءِ، فَدَعَا اللهَ، قالَ اللهُ عز و جل: لَبَّیکَ عَبدی أنَا أنصُرُکَ عاجِلاً وآجِلاً.(171)
8064 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم ودَعوَةَ المَظلومِ؛ فَإِنَّها تُرفَعُ فَوقَ السَّحابِ حَتّى یَنظُرَ اللهُ عز و جل إلَیها، فَیَقولَ:
اِرفَعوها حَتّى أستَجیبَ لَهُ.(172)
ى- کسى که غم‌زده‌اى را شاد کند
8057 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس مى‌خواهد دعایش مستجاب و اندوهش زدوده شود، باید اندوه را از گرفتار و درمانده بگُسارد.
ک- ستم‌دیده
8058 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از نفرین ستم‌دیده بترس؛ زیرا میان او و خدا هیچ حجابى نیست.
8059 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از دعاهاى ستم‌دیده بترسید؛ زیرا همچون زبانه آتش به آسمان بالا مى‌روند.
8060 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از دعاى ستم‌دیده بترسید اگرچه کافر باشد؛ چرا که در برابر آن، هیچ مانعى نیست.
8061 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به نقل از صُحُف ابراهیم علیه السلام، از خداوند، درباره نفرین ستم‌دیده : من آن را رد نمى‌کنم، اگرچه از جانب کافرى باشد.
8062 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى ستم‌دیده مستجاب مى‌شود، هر چند آن ستم‌دیده گنهکار باشد؛ زیرا گناهش بر عهده اوست [و کیفرش را خواهد چشید].
8063 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه به بنده‌اى ستم شود و نتواند داد خویش را بستاند و یاورى هم نداشته باشد، [اگر]نگاهش را به سوى آسمان بردارد و خدا را بخوانَد، خداوند عز و جل مى‌فرماید: «آرى، بنده‌ام! من خود، تو را در دنیا و آخرت (دیر یا زود) یارى خواهم داد».
8064 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از نفرین ستم‌دیده بپرهیزید؛ چرا که بر فراز ابرها مى‌رود تا خداى عز و جل بدان بنگرد و بفرماید: «فرازَش آورید تا بپذیرمَش».
8065 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکَ ودَعوَةَ المَظلومِ؛ فَإِنَّما یَسأَلُ اللهَ حَقَّهُ، وإنَّ اللهَ لا یَمنَعُ ذا حَقٍّ حَقَّهُ.(173)
ل- المُضطَرُّ
الکتاب
«أَمَّنْ یُجِیبُ اَلْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ اَلسُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ اَلْأَرْضِ أَ إِلهٌ مَعَ اَللهِ قَلِیلاً ما تَذَکَّرُونَ».(174)
الحدیث
8066 . رسول الله صلى الله علیه و آله لِجابِرِ بنِ سُلَیمٍ : أنَا رَسولُ اللهِ الَّذی إذا أصابَکَ ضُرٌّ فَدَعَوتَهُ کَشَفَهُ عَنکَ، وإن أصابَکَ عامُ سَنَةٍ(175) فَدَعَوتَهُ أنبَتَها لَکَ، وإذا کُنتَ بِأَرضٍ قَفراءَ أو فَلاةٍ فَضَلَّت راحِلَتُکَ، فَدَعَوتَهُ، رَدَّها عَلَیکَ.(176)
8067 . الإمام الباقر علیه السلام: کانَ دُعاءُ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله لَیلَةَ الأَحزابِ: یا صَریخَ المَکروبینَ، ویا مُجیبَ دَعوَةِ المُضطَرّینَ، ویا کاشِفَ غَمِّی، اکشِف عَنّی غَمّی وهَمّی وکَربی؛ فَإِنَّکَ تَعلَمُ حالی وحالَ أصحابی، وَاکفِنی هَولَ عَدُوّی.(177)
م- مَن دَعا کَدُعاءِ الغَریقِ
8068 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أوحَى اللهُ إلى نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ: ما بالُ عِبادی یَدخُلونَ بُیوتی بِقُلوبٍ غَیرِ طاهِرَةٍ، وأبدانٍ غَیرِ نَقِیَّةٍ؟ أبی یَغتَرّونَ؟ أو إیّایَ یُخادِعونَ؟ وعِزَّتی وجَلالی، وعُلُوِّ مَکانی، لَأَبتَلِیَنَّهُم بِبَلِیَّةٍ أترُکُ الحَلیمَ فیها حَیرانَ، لا یَنجو مَن نَجا مِنهُم إلّا بِدُعاءٍ کَدُعاءِ الغَریقِ.(178)
8065 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زنهار از دعاى ستم‌دیده؛ زیرا او از خدا حقّش را درخواست مى‌کند و خدا هیچ صاحب حقّى را از حقّش محروم نمى‌کند.
ل درمانده
قرآن
«یا [کیست]آن کس که درمانده را چون وى را بخواند اجابت مى‌کند و گرفتارى را برطرف مى‌گرداند و شما را جانشینان این زمین قرار مى‌دهد؟ آیا معبودى با خداست؟ چه کم پند مى‌پذیرید!».
حدیث
8066 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به جابر بن سُلَیم : من، فرستاده آن خدایى هستم که هر گاه درماندگى و گزندى به تو برسد و دعایش کنى، آن را از تو مى‌زداید و هر گاه به خشک‌سالى در افتى و دعایش کنى، آن سال را برایت سرسبز مى‌گرداند و هر گاه در سرزمینى متروک یا بیابانى باشى و شترت گم شود و به درگاهش دعا کنى، آن را به تو باز مى‌گردانَد.
8067 . امام باقر علیه السلام: دعاى پیامبر صلى الله علیه و آله در شب احزاب، این بود: «اى فریادرس غصّه‌داران، و اى اجابت کننده دعاى درماندگان، و اى غم‌گسار من! غم و اندوه و غصّه‌ام را از من بزُداى، که تو خود، حال من و حال یاران مرا مى‌دانى، و مرا از هراسیدن از دشمنم نگه دار».
م- کسى که غریق‌گونه دعا کند
8068 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند به پیامبرى از پیامبران، وحى فرمود: «چه شده است که بندگانم با دل‌هاى ناپاک و بدن‌هاى آلوده به خانه‌هاى من درمى‌آیند؟ آیا به من غرّه مى‌شوند؟ یا مرا مى‌فریبند؟ به عزّت و شُکوه و بلندى مقامم سوگند که آنان را به چنان بلایى گرفتار مى‌سازم که شخص بردبار (خردمند) را در آن سرگشته کنم و از ایشان، تنها آن کس نجات مى‌یابد که چونان شخصِ در حال غرق شدن، دعا کند».
ن- مَن عالَجَ نَفسَهُ لِلدُّعاءِ بِاللَّیلِ
8069 . رسول الله صلى الله علیه و آله: رَجُلانِ مِن اُمَّتی؛ یَقومُ أحَدُهُمَا اللَّیلَ یُعالِجُ نَفسَهُ إلَى الطَّهورِ وعَلَیهِ عُقَدُهُ فَیَتَوَضَّأُ، فإذا وَضّأَ یَدَیهِ اِنحَلَّت عُقدَةٌ وإذا وَضّأَ وَجهَهُ انحَلَّت عُقدَةٌ وإذا مَسَحَ بِرَأسِهِ انحَلَّت عُقدَةٌ وإذا وَضَّأَ رِجلَیهِ انحَلَّت عُقدَةٌ، فَیَقولُ اللهُ عز و جل لِلَّذینَ وَراءَ الحِجابِ: اُنظُروا إلى عَبدی هذا یُعالِجُ نَفسَهُ یَسأَ لُنی، ما سَأَلَنی عَبدی فَهُوَ لَهُ.(179)
س- المَریضُ وَالمُبتَلى
8070 . رسول الله صلى الله علیه و آله: عودُوا المَرضى، ومُروهُم فَلیَدعوا لَکُم؛ فَإِنَّ دَعوَةَ المَریضِ مُستَجابَةٌ، وذَنبَهُ مَغفورٌ.(180)
8071 . الفردوس عن سلمان عن رسول الله صلى الله علیه و آله لِسَلمانَ یا سَلمانُ، إنَّ المُبتَلى مُستَجابُ الدَّعوَةِ؛ فَادعُ وتَخَیَّر مِنَ الدُّعاءِ، وَادعُ أنتَ واُؤَمِّنُ أنَا. فَدَعا سَلمانُ وأمَّنَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله.(181)
8072 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا دَخَلتَ عَلى مَریضٍ فَمُرهُ أن یَدعُوَ لَکَ؛ فَإِنَّ دُعاءَهُ کَدُعاءِ المَلائِکَةِ.(182)
8073 . عنه صلى الله علیه و آله لِسَلمانَ : یا سَلمانُ، إنَّ لَکَ فی عِلَّتِکَ إذَا اعتَلَلتَ ثَلاثَ خِصالٍ: أنتَ مِنَ اللهِ تَبارَکَ وتَعالى بِذِکرٍ، ودُعاؤُکَ فیها مُستَجابٌ، ولا تَدَعُ العِلَّةُ عَلَیکَ ذَنبا إلّا حَطَّتهُ، مَتَّعَکَ اللهُ بِالعافِیَةِ إلَى انقِضاءِ أجَلِکَ.(183)
ن- کسى که خود را براى دعا در دل شب، آماده مى‌سازد
8069 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو مرد از امّت من هستند که یکى از آن دو، شب برمى‌خیزد و خود را براى وضو آماده مى‌سازد و گِره‌هایى در اوست. پس وضو را آغاز مى‌کند و چون دستانش را شست، یک گره گشوده مى‌شود، و چون صورتش را شست، گره دیگرى گشوده مى‌شود، و چون سرش را مسح کشید، گره دیگرى گشوده مى‌شود، پس، خداوند عز و جل به پرده‌نشینان مى‌فرماید: «به این بنده‌ام که خود را آماده مى‌کند تا از من درخواست کند، بنگرید. آنچه بنده‌ام از من درخواست کند، به او مى‌دهم».
س- بیمار و گرفتار
8070 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از بیماران، عیادت کنید و از آنان بخواهید برایتان دعا کنند؛ زیرا دعاى بیمار، مستجاب است و گناهانش آمرزیده.
8071 . الفردوس به نقل از سلمان، از پیامبر خدا خطاب به او : «اى سلمان! گرفتار، مستجاب الدعوه است. پس دعا کن و دعاى نیک کن. تو دعا کن و من، آمین مى‌گویم».
سلمان دعا کرد و پیامبر خدا آمین گفت.
8072 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه نزد بیمارى رفتى، از او بخواه که برایت دعا کند؛ زیرا دعاى او مانند دعاى فرشتگان است.
8073 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به سلمان: اى سلمان! براى تو در بیمارى‌ات، هر گاه که بیمار شوى، سه فایده است: نخست، آن که تو پیوسته در یاد خداوند تبارک و تعالى به سر مى‌برى؛ دیگر، آن که دعایت در آن حال، مستجاب مى‌شود؛ و سوم، آن که بیمارى، هیچ گناهى برایت بر جاى نمى‌گذارد و همه را مى‌ریزد. خداوند، تو را تا پایان عمرت از سلامت برخوردار کند!
ع- عائِدُ المَریضِ
8074 . السنن الکبرى عن ابن عبّاس: کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله إذا عادَ المَریضَ جَلَسَ عِندَ رَأسِهِ، ثُمَّ قالَ سَبعَ مَرّاتٍ: أسأَلُ اللهَ العَظیمَ، رَبَّ العَرشِ العَظیمِ، أن یَشفِیَکَ. فَإِن کانَ فی أجَلِهِ تَأخیرٌ عوفِیَ مِن وَجَعِهِ ذلِکَ.(184)
ف- المُحسَنُ إلَیهِ
8075 . رسول الله صلى الله علیه و آله: دُعاءُ المُحسَنِ إلَیهِ لِلمُحسِنِ لا یُرَدُّ.(185)
ص- الطِّفلُ
8076 . رسول الله صلى الله علیه و آله: دُعاءُ أطفالِ اُمَّتی مُستَجابٌ، ما لَم یُقارِبُوا(186) الذُّنوبَ.(187)
ق- الوالِدُ
8077 . رسول الله صلى الله علیه و آله: دُعاءُ الوالِدِ یُفضی إلَى الحِجابِ(188)(189)
8078 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم ودَعوَةَ الوالِدِ؛ فَإِنَّها أحَدُّ مِنَ السَّیفِ.(172)
ع- عیادت کننده از بیمار
8074 . السنن الکبرى به نقل از ابن عبّاس : پیامبر صلى الله علیه و آله هر گاه به عیادت بیمار مى‌رفت، کنار بالین او مى‌نشست و آن گاه، هفت مرتبه مى‌فرمود: «از خداى بزرگ، خداوندگار عرش بزرگ، مسئلت دارم که تو را شفا بخشد».
اگر هنوز اجلش نرسیده بود، از آن بیمارى بهبود مى‌یافت.
ف- احسانْ‌دیده
8075 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى احسانْ‌دیده در حقّ احسان کننده، رد نمى‌شود.
ص- کودک
8076 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى کودکانِ امّت من مستجاب مى‌شود، مادام که به گناهان، نزدیک نشده باشند.
ق- پدر
8077 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى پدر، از حجاب مى‌گذرد.(190)
8078 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زنهارتان باد از نفرین پدر که تیزتر از شمشیر است!
8079 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم ودَعوَةَ الوالِدِ؛ فَإِنَّها تُرفَعُ فَوقَ السَّحابِ حَتّى یَنظُرَ اللهُ تَعالى إلَیها، فَیَقولَ: اِرفَعوها إلَیَّ حَتّى أستَجیبَ لَهُ؛ فَإِیّاکُم ودَعوَةَ الوالِدِ؛ فَإِنَّها أحَدُّ مِنَ السَّیفِ.(191)
8080 . عنه صلى الله علیه و آله: لَیسَ شَیءٌ إلّا بَینَهُ وبَینَ اللهِ حِجابٌ، إلّا قولُ: لا إلهَ إلَا اللهُ، ودُعاءُ الوالِدِ.(192)
8081 . عنه صلى الله علیه و آله: کُلُّ شَیءٍ بَینَهُ وبَینَ اللهِ تَعالى حِجابٌ، إلّا شَهادَةَ أن لا إلهَ إلَا اللهُ، ودُعاءَ الوالِدِ لِوَلَدِهِ.(193)
ر- مَن زارَ أخاهُ فِی اللهِ
8082 . رسول الله صلى الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ، ثَلاثَةٌ مِن حَلَلِ اللهِ: رَجُلٌ زارَ أخاهُ المُؤمِنَ فِی اللهِ فَهُوَ زَورُ(194) اللهِ، وحَقٌّ عَلَى اللهِ أن یُکرِمَ زَورَهُ ویُعطِیَهُ ما سَأَلَ(195) وَرَجلٌ صَلّى ثُمَّ عَقّبَ إلى الصّلاةِ الاُخْرى فَهوُ ضَیَفُ اللهِ وَحَقٌ عَلَى اللهِ أنْ یُکْرِم ضَیْفَهُ. وَالحاجُّ والمُعْتَمِرُ فَهُما وَفْدُ اللهِ وَحقٌ عَلَى الله أنْ یُکْرِمَ وَفْدَه.
ش- هؤُلاءِ الدُّعاةُ
8083 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ثَلاثُ دَعَواتٍ مُستَجاباتٌ: دَعوَةُ الصّائِمِ، ودَعوَةُ المُسافِرِ، ودَعوَةُ المَظلومِ.(196)
8084 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثُ دَعَواتٍ مُستَجاباتٌ لا شَکَّ فیهِنَّ: دَعوَةُ المَظلومِ، ودَعوَةُ المُسافِرِ، ودَعوَةُ الوالِدِ عَلى وَلَدِهِ.(197)
8079 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از نفرین پدر بترسید؛ زیرا نفرین پدر بر فراز ابرها بالا مى‌رود تا آن که خداى متعال، آن را مى‌بیند و مى‌فرماید: «آن را نزد من فراز آورید تا بپذیرمش» . پس، از نفرین پدر بترسید که از شمشیر، بُرنده‌تر است.
8080 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: میان هر چیز و خداوند، حجابى است، بجز گفتار «لا إله إلّا الله» و دعاى پدر.
8081 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر چیزى، میان آن و خداوند متعال مانعى است، بجز شهادت به «لا إله إلّا الله» و دعاى پدر براى فرزندش.
ر- کسى که براى خدا به دیدار برادرش برود
8082 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش‌هاى ایشان به على علیه السلام : اى على! سه کس، از واردشوندگان به خدایند: مردى که به خاطر خدا به زیارت برادر مؤمنش مى‌رود. چنین کسى زائر خداست و بر خداست که زائرش را گرامى بدارد و آنچه را درخواست کرد، به او عطا کند. و مردى که پى در پى نماز بگزارد. چنین کسى مهمان خداست و بر خداست که مهمانش را احترام کند. و حج‌گزار و عمره‌گزار که وارد بر خدایند. بر خداوند است که بر واردانش احترام کند.
ش- این دعاکنندگان
8083 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه دعا مستجاب مى‌شود: دعاى روزه‌دار، دعاى مسافر، و دعاى ستم‌دیده.
8084 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه دعا، بى‌شک، پذیرفته مى‌شود: دعاى ستم‌دیده، دعاى مسافر، و دعاى پدر براى فرزندش.
8085 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثُ دَعَواتٍ مُستَجابَةٌ: دُعاءُ الحاجِّ فی تَخَلُّفِ أهلِهِ(198)، ودُعاءُ المَریضِ فَلا تُؤذوهُ ولا تُضجِروهُ، ودُعاءُ المَظلومِ.(199)
8086 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثُ دَعَواتٍ لا تُرَدُّ: دَعوَةُ الوالِدِ، ودَعوَةُ الصّائِمِ، ودَعوَةُ المُسافِرِ.(200)
8087 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُم: المَریضُ، وَالتّائِبُ، وَالسَّخِیُّ.(201)
8088 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا یَرُدُّ اللهُ دُعاءَهُم: الذّاکِرُ اللهَ کَثیرا، ودَعوَةُ المَظلومِ، وَالإِمامُ المُقسِطُ.(202)
8089 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُم: الصّائِمُ حَتّى یُفطِرَ، وَالإِمامُ العادِلُ، ودَعوَةُ المَظلومِ یَرفَعُهَا اللهُ فَوقَ الغَمامِ، ویَفتَحُ لَها أبوابَ السَّماءِ، ویَقولُ الرَّبُّ: وعِزَّتی، لَأَنصُرَنَّکَ ولَو بَعدَ حینٍ.(203)
8090 . عنه صلى الله علیه و آله: الغازی فی سَبیلِ اللهِ، وَالحاجُّ وَالمُعتَمِرُ، وَفدُ اللهِ، دَعاهُم فَأَجابوهُ، وسَأَلوهُ فَأَعطاهُم.(204)
8091 . عنه صلى الله علیه و آله: أربَعَةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ، حَتّى تُفتَحَ لَهُم أبوابُ السَّماءِ وتَصیرَ إلَى العَرشِ: الوالِدُ لِوَلَدِهِ، وَالمَظلومُ عَلى مَن ظَلَمَهُ، وَالمُعتَمِرُ حَتّى یَرجِعَ، وَالصّائِمُ حَتّى یُفطِرَ.(205)
8085 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه دعا به اجابت مى‌رسد: دعاى حج‌گزار درباره حفظ خانواده‌اش در غیاب او؛ دعاى بیمار، پس او را آزرده و رنجیده نکنید؛ و دعاى ستم‌دیده.
8086 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه دعاست که رد نمى‌شود: دعاى پدر، دعاى روزه‌دار، و دعاى مسافر.
8087 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه کس‌اند که دعایشان رد نمى‌شود: بیمار، توبه کننده، و سخاوتمند.
8088 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه کس‌اند که خداوند، دعایشان را رد نمى‌کند: کسى که بسیار ذکر خدا مى‌گوید، دعاى ستم‌دیده، و پیشواى دادگر.
8089 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه گروه‌اند که دعایشان رد نمى‌شود: روزه‌دار تا آن گاه که افطار کند؛ پیشواى دادگر؛ و دعاى ستم‌دیده که خداوند، دعایش را از ابرها بالا مى‌برد و درهاى آسمان را برایش مى‌گشاید و پروردگار مى‌فرماید: «به عزّتم سوگند که تو را یارى مى‌دهم، هرچند پس از چندى».
8090 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: رزمنده راه خدا و حج‌گزار و عمره‌گزار، واردشدگان بر خدایند. خداوند، آنان را دعوت کرد و آنها پذیرفتند، و آنان از او درخواست کردند و خداوند، عطایشان فرمود.
8091 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار کس‌اند که دعایشان رد نمى‌شود تا درهاى آسمان برایشان باز شود و دعاى آنها به عرش رود: پدر براى فرزندش؛ ستم‌دیده، درباره کسى که به او ستم کرده است؛ عمره‌گزار تا زمانى که برگردد؛ و روزه‌دار تا آن گاه که افطار کند.
8092 . عنه صلى الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ، أربَعَةٌ لا تُرَدُّ لَهُم دَعوَةٌ: إمامٌ عادِلٌ، ووالِدٌ لِوَلَدِهِ، وَالرَّجُلُ یَدعو لِأَخیهِ بِظَهرِ الغَیبِ، وَالمَظلومُ؛ یَقولُ اللهُ جَلَّ جَلالُهُ: وعِزَّتی وجَلالی، لَأَنتَصِرَنَّ لَکَ ولَو بَعدَ حینٍ.(206)
8093 . شعب الإیمان عن ابن عبّاس عن رسول الله صلى الله علیه و آله: خَمسُ دَعَواتٍ یُستَجابُ لَهُنَّ: دَعوَةُ المَظلومِ حَتّى یَستَنصِرَ، ودَعوَةُ الحاجِّ حَتّى یَصدُرَ(207)، ودَعوَةُ المُجاهِدِ حَتّى یَقفِلَ(208)، ودَعوَةُ المَریضِ حَتّى یَبرَأَ، ودَعوَةُ الأَخِ لِأَخیهِ بِظَهرِ الغَیبِ. ثُمَّ قالَ: وأسرَعُ هذِهِ الدَّعَواتِ إجابَةً، دَعوَةُ الأَخِ لِأَخیهِ بِظَهرِ الغَیبِ.(209)
8094 . رسول الله صلى الله علیه و آله: بَینَما ثَلاثَةُ نَفَرٍ یَتَماشَونَ أخَذَهُمُ المَطَرُ، فَمالوا إلى غارٍ فِی الجَبَلِ، فَانحَطَّت عَلى فَمِ غارِهِم صَخرَةٌ مِنَ الجَبَلِ فَأَطبَقَت عَلَیهِم، فَقالَ بَعضُهُم لِبَعضٍ: اُنظُروا أعمالاً عَمِلتُموها للهِ‌ِ صالِحَةً، فَادعُوا اللهَ بِها لَعَلَّهُ یَفرِجُها.
فَقالَ أحَدُهُم: اللهُمَّ إنَّهُ کانَ لی والِدانِ شَیخانِ کَبیرانِ، ولی صِبیَةٌ صِغارٌ، کُنتُ أرعى عَلَیهِم، فَإِذا رُحتُ عَلَیهِم فَحَلَبتُ بَدَأتُ بِوالِدَیَّ أسقیهِما قَبلَ وُلدی، وإنَّهُ نَأى بِیَ الشَّجَرُ یَوما، فَما أتَیتُ حَتّى أمسَیتُ فَوَجَدتُهُما قَد ناما، فَحَلَبتُ کَما کُنتُ أحلِبُ، فَجِئتُ بِالحِلابِ فَقُمتُ عِندَ رُؤوسِهِما، أکرَهُ أن أوقِظَهُما مِن نَومِهِما، وأکرَهُ أن أبدَأَ بِالصِّبیَةِ قَبلَهُما، وَالصِّبیَةُ یَتَضاغَونَ(210) عِندَ قَدَمَیَّ، فَلَم یَزَل ذلِکَ دَأبی ودَأبَهُم حَتّى طَلَعَ الفَجرُ، فَإِن کُنتَ تَعلَمُ أنّی فَعَلتُ ذلِکَ ابتِغاءَ وَجهِکَ، فَافرِج لَنا فُرجَةً نَرى مِنهَا السَّماءَ. فَفَرَجَ اللهُ لَهُم فُرجَةً حَتّى یَرَونَ مِنهَا السَّماءَ.
وقالَ الثّانی: اللهُمَّ إنَّهُ کانَت لِیَ ابنَةُ عَمٍّ اُحِبُّها کَأَشَدِّ ما یُحِبُّ الرِّجالُ النِّساءَ، فَطَلَبتُ إلَیها نَفسَها، فَأَبَت حَتّى آتِیَها بِمِئَةِ دینارٍ، فَسَعَیتُ حَتّى جَمَعتُ مِئَةَ دینارٍ فَلَقیتُها بِها، فَلَمّا قَعَدتُ بَینَ رِجلَیها، قالَت: یا عَبدَ اللهِ اتَّقِ اللهَ، ولا تَفتَحِ الخاتَمَ إلّا بِحَقِّهِ. فَقُمتُ عَنها، اللهُمَّ فَإِن کُنتَ تَعلَمُ أنّی قَد فَعَلتُ ذلِکَ ابتغاءَ وَجهِکَ فَافرِج لَنا مِنها. فَفَرَجَ لَهُم فُرجَةً.
وقالَ الآخَرُ: اللهُمَّ إنّی کُنتُ استَأجَرتُ أجیرا بِفَرَقِ(211) أرُزٍّ، فَلَمّا قَضى عَمَلَهُ قالَ: أعطِنی حَقّی، فَعَرَضتُ عَلَیهِ حَقَّهُ فَتَرَکَهُ ورَغِبَ عَنهُ، فَلَم أزَل أزرَعُهُ حَتّى جَمَعتُ مِنهُ بَقَرا وراعِیَها، فَجاءَنی فَقالَ: اِتَّقِ اللهَ ولا تَظلِمنی وأعطِنی حَقّی، فَقُلتُ: اِذهَب إلى تِلکَ البَقَرِ وراعیها، فَقالَ: اِتَّقِ اللهَ ولا تَهزَأ بی، فَقُلتُ: إنّی لا أهزَأُ بِکَ، فَخُذ تِلکَ البَقَرَ وراعِیَها، فَأَخَذَهُ فَانطَلَقَ بِها، فَإِن کُنتَ تَعلَمُ أنّی فَعَلتُ ذلِکَ ابتِغاءَ وَجهِکَ، فَافرِج ما بَقِیَ. فَفَرَجَ اللهُ عَنهُم.(212)
8093 . شعب الإیمان به نقل از ابن عبّاس : پیامبر خدا فرمود: «پنج دعاست که پذیرفته مى‌شود: دعاى ستم‌دیده تا آن که انتقام بگیرد؛ دعاى حج‌گزار تا آن گاه که برگردد؛ دعاى مجاهد تا زمانى که مراجعت کند؛ دعاى بیمار تا آن گاه که بهبود یابد؛ و دعاى برادر [ِ ایمانى] براى برادرش در پشت سر او».
سپس فرمود: «از این دعاها، دعاى برادر براى برادرش در پشت سر او، از بقیّه زودتر مستجاب مى‌شود».
8094 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه نفر با هم مى‌رفتند که باران، آنها را فرا گرفت و به غارى در یک کوه پناه بردند. تخته‌سنگى از کوه بر دهانه غار افتاد و آنها را محبوس ساخت. به یکدیگر گفتند: بنگریم که چه کارهاى شایسته‌اى براى خدا کرده‌ایم به حقّ آنها خدا را بخوانیم، شاید دهانه غار باز شود.
یکى از آنها گفت: بار خدایا! مرا پدر و مادرى پیر و سال‌خورده بود و خود نیز کودکانى خردسال داشتم. گوسفندانشان را به چرا مى‌بردم و شامگاه که بر مى‌گشتم و شیر مى‌دوشیدم، اوّل براى پدر و مادرم مى‌بردم و بعد به فرزندانم مى‌دادم. روزى به چراگاه دور دستى رفتم و وقتى برگشتم، شب شده بود. دیدم آن دو، خفته‌اند. همچون گذشته شیر دوشیدم و پاتیل شیر را بُردم و بالاى سر پدر و مادرم ایستادم. نه دلم مى‌آمد آنها را بیدار کنم و نه دوست داشتم پیش از آن که آنها شیر بنوشند، به کودکان بنوشانم. بچه‌ها جلوى پاى من گریه و زارى مى‌کردند؛ امّا من همچنان ایستاده بودم و آنها همچنان خفته بودند تا آن که سپیده سر زد. حال اى خداوند! اگر مى‌دانى که من به راستى، این کار را براى رضاى تو کردم، اندکى سنگ را کنار بزن تا از شکاف آن، آسمان را ببینیم.
پس، خداوند برایشان شکافى ایجاد کرد، به طورى که آسمان را از آن ببینند.
دومى گفت: بار خدایا! دختر عمویى داشتم که همانند شیدایى مردان به زنان، بسیار دوستش مى‌داشتم. از او تقاضاى کامجویى کردم؛ امّا نپذیرفت، مگر آن که صد دینار به او بدهم. من، کار کردم و صد دینار فراهم آوردم و برایش بردم. همین که به حال کامجویى نشستم تا کام برگیرم، گفت: اى بنده خدا! از خدا پروا کن و این مُهر را جز به روا باز مکن، و من برخاستم. حال خداوندا! اگر مى‌دانى که به راستى، این کار را براى رضاى تو کردم، سنگ را اندکى دیگر کنار بزن. خداوند، شکافى دیگر گشود.
سومى گفت: بار خدایا! من کارگرى را با یک پیمانه شانزده رَطلى برنج، اجیر کردم. چون کارش را تمام کرد، گفت: مزدم را بده. من مزدش را دادم؛ امّا نپذیرفت و با ناراحتى رفت. من حقّ او را کِشت و کار کردم، تا جایى که از درآمد آن، گلّه‌اى گاو به همراه گاوچرانش خریدم. پس از مدّتى، آن کارگر نزد من آمد و گفت: از خدا بترس و به من، ظلم مکن و حقّم را بده.
گفتم: برو آن گاوها و چوپانشان را بردار.
گفت: از خدا بترس و مرا مسخره مکن.
گفتم: مسخره‌ات نمى‌کنم. آن گاوها و چوپانشان مال توست.
او آنها را برداشت و برد. حال اى خداوند! اگر مى‌دانى که من به راستى، این کار را به خاطر تو کرده‌ام، باقى‌مانده دهانه غار را بگشاى.
پس، خداوند، آن سه را نجات داد» .
8095 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ ثَلاثَةَ نَفَرٍ انطَلَقوا إلى حاجَةٍ لَهُم فَأَوَوا إلى غارٍ فی جَبَلٍ فَسَقَطَت صَخرَةٌ عَلى بابِ الغارِ فَسَدَّت عَلَیهِم، فَقالوا: یا هؤُلاءِ تَذکُرونَ أحسَنَ أعمالِکُم فَادعُوا اللهَ عز و جل بِها لَعَلَّ اللهَ تَعالى یَفرِجُ عَنکُم بِها.
فَقالَ أحَدُهُم: اللهُمَّ إنَّهُ کانَ لِیَ امرَأَةٌ صَدیقَةٌ اُطیلُ الاِختِلافَ إلَیها حَتّى أدرَکتُ مِنها حاجَتی، فَقالَت: اُذَکِّرُکَ اللهَ تَعالى أن تَرکَبَ مِنّی ما حَرَّمَ اللهُ عَلَیکَ! قُلتُ: فَأَنَا أحَقُّ أن أخافَ رَبّی عز و جل فَتَرَکتُها مِن مَخافَتِکَ وَابتِغاءِ مَرضاتِکَ، فَإِن کُنتَ تَعلَمُ ذلِکَ
فَافرِج عَنّا. فَانصَدَعَ الجَبَلُ عَنهُم حَتّى طَمِعوا فِی الخُروجِ ولَم یَستَطیعُوا الخُروجَ.
وقالَ الثّانی: اللهُمَّ کانَ لی اُجَراءُ یَعمَلونَ عَمَلاً واحِدا ویَأخُذونَ أجرا واحِدا، وإنَّ أحَدَهُم تَرَکَ أجرَهُ وزَعَمَ أنَّهُ أکثَرُ أجرا مِن أصحابِهِ، فَعَزَلتُ أجرَهُ مِن مالی فَتَلَوَّمَنی(213) بِهِ حَتّى کانَ مالاً وأشیاءَ، فَأَتانی بَعدَمَا افتَقَرَ وکَبِرَ، فَقالَ: اُذَکِّرُکَ اللهَ تَعالى فی أجری؛ فَإِنّی أحوَجُ ما کُنتُ، فَطَلَعتُ بِهِ فَوقَ بَیتٍ لی، فَأَرَیتُهُ ما أنمَى اللهُ تَعالى لَهُ مِن أجرِهِ مِنَ المالِ وَالماشِیَةِ فی الغائِطِ- یَعنِی الصَّحارى فَقُلتُ لَهُ: هذا لَکَ وهذا لَکَ وهذا لَکَ، فَقالَ: أتَسخَرُ بی أصلَحَکَ اللهُ؟! کُنتُ اُریدُکَ عَلى أقَلَّ مِن هذا مُثابا عَلَیَّ، قُلتُ: أجَل کُنتَ تُریدُنی عَلى أقَلَّ مِن هذا، فَبَلانِیَ اللهُ تَعالى بِهِ حَتّى بَلَغَ ما تَرى، فَدَفَعتُهُ إلَیهِ یا رَبِّ مِن مَخافَتِکَ وَابتِغاءِ مَرضاتِکَ، فَإِن کُنتَ تَعلَمُ ذلِکَ فَافرِج عَنّا. فَانفَرَجَ الجَبَلُ عَنهُم حَتّى طَمِعوا فِی الخُروجِ ولَم یَستَطیعوا أن یَخرُجوا.
وقالَ الثّالِثُ: اللهُمَّ یا رَبِّ کانَ لی أبَوانِ ضَعیفانِ فَقیرانِ لَیسَ لَهُما خادِمٌ ولا راعٍ ولا وَلِیٌّ غَیری، فَکُنتُ أرعى لَهُما بِالنَّهارِ وآوی إلَیهِما بِاللَّیلِ، وإنَّ الکَلَأَ نَأى عَنّی فَتَباعَدتُ بِالماشِیَةِ فَأَتَیتُهُما بَعدَما ذَهَبَ اللَّیلُ وناما، فَحَلَبتُ لَهُما ثُمَّ جَلَستُ عِندَ رُؤوسِهِما بِإِنائی کَراهِیَةَ أن اُورِقَهُما(214) واُوذِیَهُما، حَتَّى استَیقَظا مِن قِبَلِ أنفُسِهِما فَسَقَیتُهُما کَما کُنتُ أفعَلُ، اللهُمَّ إن کُنتَ تَعلَمُ أنّی فَعَلتُ ذلِکَ مِن مَخافَتِکَ فَافرِج عَنّا، فَانصَدَعَ الجَبَلُ عَنهُم فَخَرجوا یَتَزَلزَلونَ(215)(216)
8095 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه نفر با هم براى کارى بیرون شدند و [در بین راه] به غارى در کوهى پناه بُردند. تخته‌سنگى بر دهانه غار افتاد و آن را به رویشان بست. گفتند: رفقا! بیایید بهترین کارى را که کرده‌اید، یاد کنید و خدا را به حقّ آنها بخوانید. شاید خداوند متعال به واسطه آنها شما را برهانَد.
یکى از آنها گفت: بار خدایا! زنى بود که دوستش مى‌داشتم و بسیار نزد او آمد و شد مى‌کردم، تا آن که راضى‌اش کردم از او کام برگیرم. او گفت: به یاد خدا باش و با من کارى مکن که خداوند بر تو حرام کرده است!
گفتم: راستى که مرا سِزد که از پروردگارم بترسم. پس، از ترس تو و براى رضاى تو، او را وا نهادم. حال [اى خداوند!] اگر به راستى چنین است، در کار ما گشایشى آور.
دهانه غار، کمى شکاف برداشت، به طورى که امیدوار شدند خارج شوند؛ امّا نتوانستند.
دومى گفت: بار خدایا! کارگرانى داشتم که همگى یک کار مى‌کردند و مزد یکسانى مى‌گرفتند. یکى از آنها از گرفتن مزدش ابا ورزید و گفت که باید مزدى بیش از همکارانش بگیرد. من مزد او را از اموالم کنار گذاشتم و او نیامد بگیرد [و با آنها برایش کار کردم] تا آن که اموال و اشیاى بسیار شد. روزى، بعد از آن که نادار و پیر شده بود، نزد من آمد و گفت: تو را به خدا، مزدم را بده که بیش از پیش به آن محتاجم.
من او را بر بام خانه‌ام بردم و مال و احشامى را که در صحرا بودند و آنچه را خداوند متعال با مزد او فراهم آورده بود، نشانش دادم و گفتم: اینها و آنها، همه مال تواَند.
گفت: خدا خیرت دهد! مرا دست انداخته‌اى؟ من مزدى به مراتب کمتر از این مى‌خواستم [و تو نمى‌دادى]!
گفتم: آرى. تو کمتر از این مى‌خواستى؛ امّا خداوند متعال مرا به آن آزمود و مزد تو به این جا رسید که مى‌بینى. و آنها را اى خداوند! از ترس تو و براى خشنودى تو به او دادم. حال اگر به راستى چنین است، در کار ما گشایشى آور.
پس، دهانه غار کمى بیشتر شکاف برداشت، به طورى که امیدوار شدند خارج شوند؛ امّا باز نتوانستند.
سومى گفت: بار خدایا! مرا پدر و مادرى ناتوان و نادار بود که جز من، نه خدمتکارى داشتند و نه چوپانى و نه سرپرستى. روزها گوسفندانشان را مى‌چرانیدم و شب، نزد آنان باز مى‌گشتم. یک روز، گوسفندان را به چراگاهى دور بردم و چون برگشتم، پاسى از شب گذشته بود و پدر و مادرم خفته بودند. برایشان شیر دوشیدم و با همان ظرف شیر بر بالینشان ایستادم چون دلم نمى‌خواست آنها را بیدار کنم و آزرده‌شان سازم تا آن که خودشان بیدار شدند و من، همچون شب‌هاى قبل، به آن دو، شیر نوشاندم. حال اى خداوند! اگر به راستى چنین است که من این کار را از ترس تو انجام داده‌ام، ما را برَهان.
پس، دهانه غار کاملاً باز شد و آن سه، شتابان بیرون زدند.
14 / 8
مَن تُقضى حاجَتُهُ بِلا سُؤالٍ
8096 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ عز و جل: مَن شَغَلَهُ ذِکری عَن مَسأَلَتی، أعطَیتُهُ أفضَلَ ما اُعطِی السّائِلینَ.(217)
8097 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ عز و جل: مَن شَغَلَهُ ذِکری عَن مَسأَلَتی، أعطَیتُهُ قَبلَ أن یَسأَلَنی.(218)
8098 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن شَغَلَتهُ عِبادَةُ اللهِ عَن مَسأَلَتِهِ، أعطاهُ اللهُ أفضَلَ ما یُعطِی السّائِلینَ.(219)
14 / 9
مَن لا تُستَجابُ دَعوَتُهُ
الکتاب
«وَ قالَ اَلَّذِینَ فِی اَلنّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ اُدْعُوا رَبَّکُمْ یُخَفِّفْ عَنّا یَوْماً مِنَ اَلْعَذابِ- قالُوا أَ وَ لَمْ تَکُ تَأْتِیکُمْ رُسُلُکُمْ بِالْبَیِّناتِ قالُوا بَلى قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ اَلْکافِرِینَ إِلاّ فِی ضَلالٍ».(220)
«حَتّى إِذا جاءَ أَحَدَهُمُ اَلْمَوْتُ قالَ رَبِّ اِرْجِعُونِ- لَعَلِّی أَعْمَلُ صالِحاً فِیما تَرَکْتُ کَلاّ إِنَّها کَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها وَ مِنْ وَرائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ».(221)
الحدیث
8099 . رسول الله صلى الله علیه و آله: خَمسَةٌ لا یُستَجابُ لَهُم: رَجُلٌ جَعَلَ اللهُ بِیَدِهِ طَلاقَ امرَأَتِهِ فَهِیَ تُؤذیهِ وعِندَهُ ما یُعطیها، ولَم یُخَلِّ سَبیلَها، ورَجُلٌ أبَقَ مَملوکُهُ ثَلاثَ مَرّاتٍ ولَم یَبِعهُ، ورَجُلٌ مَرَّ بِحائِطٍ مائِلٍ وهُوَ یُقبِلُ إلَیهِ ولَم یُسرِعِ المَشیَ حَتّى سَقَطَ عَلَیهِ، ورَجُلٌ أقرَضَ رَجُلاً مالاً فَلَم یُشهِد عَلَیهِ، ورَجُلٌ جَلَسَ فی بَیتِهِ وقالَ: اللهُمَّ ارزُقنی ولَم یَطلُب.(222)
14 / 8
کسى که حاجتش بى درخواست، برآورده مى‌شود
8096 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل فرمود: «هر کس یاد من او را از درخواست کردن از من غافل سازد، بهترین چیزى را که به درخواست کنندگان مى‌دهم، به او عطا مى‌کنم» .
8097 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «هر کس چنان در یاد من غرقه شود که درخواست کردن از من را فراموش کند، پیش از آن که از من درخواست کند، به او عطا مى‌کنم» .
8098 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس عبادت خدا او را از درخواست کردن از وى باز دارد، خداوند، بهترین چیزى را که به درخواست کنندگان مى‌دهد، به او عطا مى‌کند.
14 / 9
کسى که دعایش مستجاب نمى‌شود
قرآن
«و کسانى که در آتش‌اند، به نگهبانان جهنّم مى‌گویند: پروردگارتان را بخوانید تا یک روز از این عذاب را به ما تخفیف دهد. مى‌گویند: مگر پیامبرانتان دلایل روشن به سوى شما نیاوردند؟ . مى‌گویند: چرا. مى‌گویند: پس بخوانید. و [لى]دعاى کافران، جز در بیراهه نیست».
«تا آن گاه که مرگ یکى از ایشان فرا رسد، مى‌گوید: «پروردگارا! مرا بازگردانید، شاید من در آنچه وا نهاده‌ام، کار نیکى انجام دهم» . چنین نیست. این، سخنى است که او گوینده آن است و پیشاپیش آنان، برزخى است تا روزى که برانگیخته خواهند شد».
حدیث
8099 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعاى پنج کس مستجاب نمى‌شود: مردى که خداوند، طلاق زنش را در اختیار او قرار داده است و زنش او را مى‌آزارد و او [آن مقدار]دارد که مهریه‌اش را بدهد، امّا طلاقش نمى‌دهد [و به نفرین روى مى‌آورد]؛ مردى که غلامش سه بار گریخته، امّا او را نفروخته است؛ مردى که از کنار دیوار کجى بگذرد و تند رد نشود تا دیوار بر او فرود آید؛ مردى که پولى به کسى قرض دهد و بر آن گواه نگیرد؛ مردى که در خانه‌اش بنشیند و بگوید: «بار خدایا! مرا روزى ده» و در طلب آن بر نیاید.
8100 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یَدعونَ اللهَ فَلا یُستَجابُ لَهُم: رَجُلٌ کانَت تَحتَهُ امرَأَةٌ سَیِّئَةٌ فَلَم یُطَلِّقها، ورَجُلٌ کانَ لَهُ [عَلى رَجُلٍ](223) مالٌ فَلَم یُشهِد عَلَیهِ، ورَجُلٌ آتى سَفیها مالَهُ، وقَد قالَ اللهُ عز و جل: «وَ لا تُؤْتُوا اَلسُّفَهاءَ أَمْوالَکُمُ»(224)(225)
8101 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن لَم یَطلُب طُعمَهُ فَلا عَلَیهِ أن لا یُکثِرَ الدُّعاءَ.(226)
8102 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّی لَأَبغُضُ الرَّجُلَ فاغِرا(227)فاهُ إلى رَبِّهِ، یَقولُ: اُرزُقنی، ویَترُکُ الطَّلَبَ.(228)
8103 . الکافی عن علیّ بن عبدالعزیز: قالَ لی أبو عَبدِ اللهِ علیه السلام: ما فَعَلَ عُمَرُ بنُ مُسلِمٍ؟
قُلتُ: جُعِلتُ فِداکَ! أقبَلَ عَلَى العِبادَةِ، وتَرَکَ التِّجارَةَ. فَقالَ: وَیحَهُ! أما عَلِمَ أنَّ تارِکَ الطَّلَبِ لا یُستَجابُ لَهُ؟ إنَّ قَوما مِن أصحابِ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله لَمّا نَزَلَت:«وَ مَنْ یَتَّقِ اَللهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً- وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ»(229) أغلَقُوا الأَبوابَ وأقبَلوا عَلَى العِبادَةِ، وقالوا: قَد کُفینا.
فَبَلَغَ ذلِکَ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله فَأَرسَلَ إلَیهِم، فَقالَ: ما حَمَلَکُم عَلى ما صَنَعتُم؟ قالوا:
یا رَسولَ اللهِ، تُکُفِّلَ لَنا بِأَرزاقِنا، فَأَقبَلنا عَلَى العِبادَةِ.
فَقالَ: إنَّهُ مَن فَعَلَ ذلِکَ لَم یُستَجَب لَهُ، عَلَیکُم بِالطَّلَبِ.(230)
8100 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه کس‌اند که خدا را مى‌خوانند و پاسخ نمى‌گیرند: مردى که همسر بدى دارد و طلاقش نمى‌دهد؛ مردى که [از کسى] پولى طلبکار است و بر آن گواه نگرفته است؛ و مردى که مالَش را به شخص نادان سپرده است، در حالى که خداوند عز و جل فرموده است: «و اموالتان را به نادانان ندهید».
8101 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که دنبال روزى‌اش نمى‌رود، بر او گناهى نیست که بسیار دعا نکند.(231)
8102 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من بیزارم از آن مردى که دهان خود را به سوى پروردگارش بگشاید و بگوید: «به من روزى ده» و در طلب روزى برنیاید.
8103 . الکافى به نقل از على بن عبد العزیز : امام صادق علیه السلام به من فرمود: «عمر بن مسلم، چه مى‌کند؟».
گفتم: فدایت شوم! به عبادت رو آورده و کسب و تجارت را رها کرده است.
فرمود: «واى از او! مگر نمى‌داند که هر کس طلب روزى را وا نهد، دعایش مستجاب نمى‌شود؟ گروهى از یاران پیامبر خدا، وقتى آیاتِ «و هر کس از خدا پروا کند، خداوند، برایش راه خروجى قرار مى‌دهد و او را از جایى که گمان نمى‌برَد، روزى مى‌رساند» نازل شد، درها [ى دکان‌هایشان]را بستند و به عبادت روى آوردند و گفتند: روزى‌مان مى‌رسد.
این خبر به پیامبر صلى الله علیه و آله رسید. ایشان در پى آنان فرستاد و فرمود: «چه باعث شد که به این کار دست بزنید؟ «.
گفتند: اى پیامبر خدا! روزى ما، برایمان تضمین شده است. از این رو، به عبادت روى آوردیم.
فرمود: «کسى که چنین کند، دعایش به اجابت نمى‌رسد. بر شما باد طلب روزى»!».
8104. رسول الله صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ لا یُجیبُهُم رَبُّکَ عز و جل: رَجُلٌ نَزَلَ بَیتا خَرِبا، ورَجُلٌ نَزَلَ عَلى طَریقِ السَّبیلِ(232)، ورَجُلٌ أرسَلَ دابَّتَهُ ثُمَّ جَعَلَ یَدعُو اللهَ أن یَحبِسَها.(233)
8105 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن زَوَّجَ کَریمَتَهُ بِفاسِقٍ، نَزَلَ عَلَیهِ کُلَّ یَومٍ ألفُ لَعنَةٍ، ولا یَصعَدُ لَهُ عَمَلٌ إلَى السَّماءِ، ولا یُستَجابُ لَهُ دُعاؤُهُ، ولا یُقبَلُ مِنهُ صَرفٌ ولا عَدلٌ.(79)
8106 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن ضَحِکَ عَلى جِنازَةٍ، أهانَهُ اللهُ یَومَ القِیامَةِ عَلى رُؤوسِ الأَشهادِ، ولا یُستَجابُ دُعاؤُهُ.(234)
8107 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَقبَلُ اللهُ دُعاءَ المُرائی، ولَا اللّاعِبِ، ولا یَقبَلُ إلَا الدُّعاءَ مِنَ الدَّعّاءِ.(235)
8108 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ عز و جل یَستَجیبُ لِلمَظلومینَ، ما لَم یَکونوا أکثَرَ مِنَ الظّالِمینَ، فَإِذا کانوا أکثَرَ مِنَ الظّالِمینَ فَلا یَستَجیبُ لَهُم.(236)
8109 . عنه صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ عز و جل: مَن لَم یَقبَل مِن عِبادِی المَیسورَ، ولَم یَدَعِ المَعسورَ، لَم اُنَفِّس کُربَتَهُ، ولَم أسمَع دُعاءَهُ، ولَم أستَجِب لَهُ.(237)
8104. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه کس‌اند که پروردگارت عز و جل دعایشان را اجابت نمى‌کند: مردى که در خانه‌اى ویرانه فرود آید؛ مردى که در گذرگاه فرود آید؛ و مردى که چارپایش را رها سازد [و نبندد]و سپس دعا کند که خداوند آن را نگه دارد.
8105 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس دخترش را به مردى فاسق شوهر دهد، روزى هزار لعنت بر او فرود مى‌آید و هیچ عملى از او به آسمان بالا نمى‌رود و دعایش مستجاب نمى‌گردد و فدیه و توبه‌اى از او پذیرفته نمى‌شود.
8106 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به جنازه‌اى بخندد، روز قیامت، خداوند او را در برابر همگان خوار مى‌گردانَد و دعایش نیز مستجاب نمى‌شود.
8107 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، دعاى ریاکار و بازیگر(238) را نمى‌پذیرد و دعا را جز از کسى که بسیار دعا مى‌کند، قبول نمى‌کند.
8108 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل دعاى ستم‌دیدگان را مى‌پذیرد، مادام که از ستمکاران بیشتر نباشند. هر گاه شمارشان از ستمکاران بیشتر باشد، دیگر دعایشان را نمى‌پذیرد.
8109 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «هر که آسان را از بندگان من نپذیرد و از دشوار نگذرد، اندوه او را نمى‌زدایم و دعایش را نمى‌شنوم و اجابتش نمى‌کنم» .
14 / 10
حِکمَةُ تَأخیرِ الإِجابَةِ
8110 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ الکافِرَ لَیَدعُو اللهَ عز و جل فی حاجَتِهِ فَتُقضى لَهُ، وإنَّ المُؤمِنَ لَیَدعُو اللهَ تَعالى فَتُبطِئُ عَلَیهِ الإِجابَةُ، فَتَضِجُّ المَلائِکَةُ لِذلِکَ، فَیَقولُ اللهُ تَعالى: إنَّما أجَبتُ الکافِرَ لِئَلّا یَدعُوَنی ولا یَذکُرَنی؛ فَإِنّی اُبغِضُهُ واُبغِضُ صَوتَهُ، واُبطِئُ لِلمُؤمِنِ لِئَلّا یَنقَطِعَ عَنّی ویَذکُرَنی؛ فَإِنّی اُحِبُّهُ واُحِبُّ تَضَرُّعَهُ.(239)
8111 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ لَیَدعُو اللهَ وهُوَ یُحِبُّهُ، فَیَقولُ: یا جِبریلُ، اقضِ(240) لِعَبدی هذا حاجَتَهُ وأخِّرها؛ فَإِنّی اُحِبُّ أن أسمَعُ صَوتَهُ، وإنَّ العَبدَ لَیَدعُو اللهَ وهُوَ یُبغِضُهُ، فَیَقولُ اللهُ تَعالى: یا جِبریلُ اقضِ لِعَبدی حاجَتَهُ بِإِخلاصِهِ وعَجِّلها لَهُ؛ فَإِنّی أکرَهُ أن أسمَعَ صَوتَهُ.(241)
8112 . اُسد الغابة عن محمّد بن المنکدر عن رجل من الأنصار عن أبیه: کُنتُ مَعَ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله جالِسا، فَأَصغى إصغاءً حَتّى أنکَرناهُ، ثُمَّ أقبَلَ عَلَینا وقَد سُرِّیَ عَنهُ، فَقالَ: إنَّ جِبریلَ أتانی فَقالَ: إنَّ اللهَ تَعالى إذا دَعاهُ عَبدُهُ المُؤمِنُ قالَ: یا جِبریلُ قَدِ استَجَبتُ لِعَبدِیَ المُؤمِنِ وقَضَیتُ حاجَتَهُ، وإنی اُحِبُّ صَوتَهُ.
ثم أصغَى الثّانِیَةَ فَطالَ إصغاؤُهُ، ثُمَّ أقبَلَ عَلَینا وقَد سُرِّیَ عَنهُ فَقالَ: جاءَنی جِبریلُ فَقالَ: إنَّ اللهَ تَعالى إذا دَعاهُ عَبدُهُ الکافِرُ، قالَ: یا جِبریلُ، اقضِ حاجَتَهُ، فَإِنّی اُبغِضُ صَوتَهُ.(242)
14 / 10
حکمت تأخیر اجابت
8110 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کافر براى حاجتش به درگاه خداوند عز و جل دعا مى‌کند و حاجتش برآورده مى‌شود، و [لى]مؤمن به درگاه خداوند متعال دعا مى‌کند و در اجابتش کندى مى‌شود. از این کار، داد و فریاد فرشتگان بلند مى‌شود. خداوند متعال مى‌فرماید: «کافر را اجابت کردم تا دیگر مرا نخواند و یاد من نکند؛ چرا که از او و صدایش بیزارم؛ ولى در اجابت دعاى مؤمن، کندى مى‌کنم تا از من نَبُرد و مرا یاد کند؛ چرا که خودش و زارى کردنش را دوست دارم».
8111 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده‌اى که خداوند دوستش دارد، او را مى‌خواند و خدا مى‌فرماید: «اى جبرئیل! حاجت این بنده‌ام را با تأخیر برآورده ساز؛ زیرا دوست دارم صدایش را بشنوم».
و بنده‌اى که خداوند از او بیزار است، او را مى‌خواند و خداى متعال مى‌فرماید: «اى جبرئیل! حاجت این بنده‌ام را همان گونه که او مى‌خواهد، برآورده ساز و تعجیل کن؛ زیرا دوست ندارم صدایش را بشنوم».
8112 . اُسد الغابة به نقل از محمّد بن منکدر، از مردى انصارى، از پدرش : با پیامبر خدا نشسته بودم که یک‌باره غرق در گوش دادن شد، به طورى که نگران ایشان شدیم. سپس به خود آمد و رو به ما کرد و فرمود: «جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: خداى متعال هر گاه بنده مؤمنش او را بخواند، مى‌فرماید: «اى جبرئیل! دعاى بنده مؤمنم را مستجاب کردم و حاجتش را برآوردم و من صدایش را دوست دارم»».
پیامبر صلى الله علیه و آله دوباره مدّتى طولانى غرق در گوش دادن شد و آن گاه به خود آمد و رو به ما کرد و فرمود: «جبرئیل علیه السلام نزد من آمد و گفت: خداى متعال هر گاه بنده کافرش او را بخواند، مى‌فرماید: «اى جبرئیل! حاجتش را برآور که از صدایش متنفّرم»».
8113 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالى لَیَتَعاهَدُ عَبدَهُ المُؤمِنَ بِأَنواعِ البَلاءِ، کَما یَتَعاهَدُ أهلَ البَیتِ سَیِّدُهُم بِطُرَفِ الطَّعامِ(243)، یَقولُ اللهُ عز و جل: وعِزَّتی وجَلالی، وعَظَمَتی وبَهائی، إنّی لَأَحمی وَلِیّی أن اُعطِیَهُ فی دارِ الدُّنیا شَیئا یَشغَلُهُ عَن ذِکری، حَتّى یَدعُوَنی فَأَسمَعَ دُعاءَهُ وصَوتَهُ، وإنّی لَاُعطِی الکافِرَ اُمنِیَّتَهُ، حَتّى لا یَدعُوَنی فَأَسمَعَ صَوتَهُ بُغضا مِنّی لَهُ.(244)
8114 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّهُ سُبحانَهُ یَبتَلِی العَبدَ، حَتّى یَسمَعَ دُعاءَهُ وتَضَرُّعَهُ.(245)
8115 . الإمام علیّ علیه السلام: کانَ جَبرَئیلُ یَنزِلُ عَلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فی مَرَضِهِ الَّذی قُبِضَ فیهِ. . . فَقالَ لَهُ جَبرَئیلُ علیه السلام: اِعلَم یا مُحَمَّدُ، أنَّ اللهَ لَم یُشَدِّد عَلَیکَ، وما مِن أحَدٍ مِن خَلقِهِ أکرَمُ عَلَیهِ مِنکَ، ولکِنَّهُ أحَبَّ أن یَسمَعَ صَوتَکَ ودُعاءَکَ، حَتّى تَلقاهُ مُستَوجِبا لِلدَّرَجَةِ وَالثَّوابِ الَّذی أعَدَّ اللهُ لَکَ، وَالکَرامَةَ وَالفَضیلَةَ عَلَى الخَلقِ.(246)
14 / 11
صَلَواتُ قَضاءِ الحَوائِجِ
8116 . الإمام الباقر علیه السلام: جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ: یا رَسولَ اللهِ، إنّی ذو عِیالٍ، وعَلَیَّ دَینٌ، وقَدِ اشتَدَّت حالی، فَعَلِّمنی دُعاءً أدعُو اللهَ عز و جل بِهِ، لِیَرزُقَنی ما أقضی بِهِ دَینی، وأستَعینُ بِهِ عَلى عِیالی.
فَقالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: یا عَبدَ اللهِ، تَوَضَّأ وأسبِغ وُضوءَکَ، ثُمَّ صَلِّ رَکعَتَینِ تُتِمُّ
الرُّکوعَ وَالسُّجودَ، ثُمَّ قُل:
یا ماجِدُ، یا واحِدُ، یا کَریمُ یا دائِمُ، أتَوَجَّهُ إلَیکَ بِمُحَمَّدٍ نَبِیِّکَ نَبِیِّ الرَّحمَةِ صلى الله علیه و آله، یا مُحَمَّدُ یا رَسولَ اللهِ، إنّی أتَوَجَّهُ بِکَ إلَى اللهِ رَبِّکَ ورَبّی ورَبِّ کُلِّ شَیءٍ، أن تُصَلِّیَ عَلى مُحَمَّدٍ وأهلِ بَیتِهِ، وأسأَ لُکَ نَفحَةً کَریمَةً مِن نَفَحاتِکَ، وفَتحا یَسیرا ورِزقا واسِعا، ألُمُّ بِهِ شَعَثی(247)، وأقضی بِهِ دَینی، وأستَعینُ بِهِ عَلى عِیالی.(248)
8113 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند تبارک و تعالى بنده مؤمنش را با انواع بلاها مى‌نوازد، همچنان که آقاى خانه با آوردن خوراکى‌هاى گوناگون، افراد خانواده‌اش را مورد نوازش قرار مى‌دهد. خداوند عز و جل مى‌فرماید: «به عزّت و جلالم و به عظمت و شکوهم سوگند، من دوستم را از این که در سراى دنیا چیزى عطایش کنم که از یاد من غافلش گرداند، محروم مى‌سازم تا مرا بخواند و من دعا و صداى او را بشنوم، و آرزوى کافر را برآورده مى‌سازم تا مرا نخواند و صدایش را نشنوم؛ چون از او نفرت دارم».
8114 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند سبحان، بنده را گرفتار مى‌کند تا دعا و زارى او را بشنود.
8115 . امام على علیه السلام: جبرئیل علیه السلام در بیمارى پیامبر صلى الله علیه و آله که به مرگ ایشان انجامید [نیز] بر ایشان نازل مى‌شد. . . و به پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: بدان اى محمّد! که خداوند بر تو سخت نگرفته است و هیچ یک از آفریدگانش به نزد او گرامى‌تر از تو نیست؛ بلکه دوست دارد صدا و دعاى تو را بشنود تا چون به لقاى او پیوستى، مستوجب آن درجه و پاداشى که خدا برایت آماده کرده است و [نیز مستوجب]کرامت و برترى بر مردم باشى.
14 / 11
نمازهاى برآورده شدن حاجت
8116 . امام باقر علیه السلام: مردى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا! من مردى عیالوار و مقروض هستم و در مضیقه شدیدى به سر مى‌برم. دعایى به من بیاموزید که با آن، خداوند عز و جل را بخوانم تا به مقدارى که قرضم را بپردازم و خرجى عائله‌ام را بدهم، مرا روزى عطا فرماید.
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «اى بنده خدا! وضویى کامل بساز. سپس دو رکعت نماز بخوان و رکوع و سجود را کامل به جاى آور و سپس بگو: «اى شکوهمند، اى یگانه! اى بزرگوار، اى پایدار! به واسطه پیامبرت محمّد، پیامبر رحمت، به درگاه تو روى مى‌کنم. اى محمّد، اى پیامبر خدا! من با توسّل به تو به درگاه خداوند که پروردگار تو و پروردگار من و پروردگار همه‌چیز است، روى مى‌کنم که: [اى خداوند!] بر محمّد و اهل بیت او درود فرستى، و از تو نسیمى کریمانه از نسیم‌هایت، و گشایشى آسان و روزى‌اى گسترده که با آن پریشانى خویش را به سامان آورم و قرضم را بپردازم و مخارج عائله‌ام را تأمین کنم، درخواست مى‌کنم».
8117 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن صَلّى ما بَینَ الجُمُعَتَینِ خَمسَمِئَةِ رَکعَةٍ، فَلَهُ عِندَ اللهِ ما یَتَمَنّى مِن خَیرٍ.(249)
8118 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن تَنَفَّلَ ما بَینَ الجُمُعَةِ إلَى الجُمُعَةِ خَمسَمِئَةِ رَکعَةٍ، فَلَهُ عِندَ اللهِ ما شاءَ، إلّا أن یَشاءَ مُحَرَّما.(250)
8119 . عنه صلى الله علیه و آله: مَا استَخلَفَ عَبدٌ عَلى أهلِهِ بِخِلافَةٍ، أفضَلَ مِن رَکعَتَینِ یَرکَعُهُما إذا أرادَ سَفَرا، یَقولُ: «اللهُمَّ إنّی أستَودِعُکَ نَفسی وأهلی ومالی، ودینی ودُنیایَ وآخِرَتی وأمانَتی وخَواتیمَ عَمَلی» ، إلّا أعطاهُ اللهُ ما سَأَلَ.(251)
8117 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس ما بین دو جمعه پانصد رکعت نماز بخواند، هر خیرى که از خدا آرزو کند، به او مى‌دهد.
8118 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس از جمعه تا جمعه پانصد رکعت نماز مستحبّى بخواند، هر چه از خدا بخواهد، به او مى‌دهد، مگر آن که چیز حرامى بخواهد.
8119 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هرگاه بنده‌اى بخواهد به سفر برود، بهترین جانشینى که براى خود در میان خانواده‌اش مى‌گذارد، دو رکعت نماز است که مى‌خواند و مى‌گوید: «بار خدایا! خودم و خانواده‌ام و دارایى‌ام و دین و دنیا و آخرتم و امانتم و پایان کارم را به تو مى‌سپارم» .
هر گاه چنین کند، آنچه از خداوند بخواهد، به او عطا مى‌فرماید.
1) البقرة:186.
2) غافر:60.
3) إبراهیم:34.
4) الرعد:14.
5) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 237، بحار الأنوار: ج 93 ص 366 ح 15؛ الفردوس: ج 4 ص 88 ح 6273 عن أنس وفیه صدره إلى «الإجابة».
6) شُعَب الإیمان: ج 4 ص 125 ح 4528 و ص 126 ح 4529 کلاهما عن عبد الله بن مسعود؛ الکافی: ج 2 ص 65 ح 6 عن معاویة بن وهب عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج 93 ص 278 ح 8.
7) قرب الإسناد: ص 84 ح 277 عن مسعدة بن زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 290 ح 10.
8) الأمالی للطوسی: ص 597 ح 1239 عن الفضل بن المفضّل الأشعری عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 21 ص 361 ح 4.
9) نوادر الاُصول: ج 1 ص 419.
10) الأمالی للطوسی: ص 6 ح 5 عن أنس وراجع: سنن الترمذی: ج 5 ص 552 ح 3548.
11) یعنى: زمینه براى دعا کردن فراهم شد و حال دعا براى دعاکننده پدید آمد.
12) الدرّ المنثور: ج 1 ص 473 نقلاً عن ابن مردویه عن ابن عمر.
13) حلیة الأولیاء: ج 3 ص 263 عن أنس.
14) عدّة الداعی: ص 35، بحار الأنوار: ج 93 ص 302 ح 39.
15) الکِلاءة: الحفظ والحراسة (النهایة: ج 4 ص 194 «کلأ»).
16) الفردوس: ج 5 ص 247 ح 8092 عن أنس.
17) عیون الأخبار لابن قتیبة: ج 2 ص 277 عن أنس.
18) المعجم الکبیر: ج 6 ص 254 ح 6142 عن سلمان.
19) سنن أبی داوود: ج 2 ص 78 ح 1488؛ مکارم الأخلاق: ج 2 ص 22 ح 2054 کلاهما عن سلمان نحوه.
20) ثواب الأعمال: ص 184 ح 1 عن سورة بن کلیب عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 305 ح 1.
21) نوادر الاُصول: ج 1 ص 148 و ص 344؛ عوالی اللآلی: ج 4 ص 132 ح 225.
22) عمل الیوم واللیلة للنسائی: ص 150 ح 28.
23) اخلاص، یعنى خالص و ناب گردانیدن. یعنى اعتقاد به خداى یکتا و یگانه و عمل براى خداى یگانه و پرستیدن خداى یگانه و چیزى را در عرصه اعتقاد و یا عرصه عمل و پرستش، شریک او قرار ندادن.
24) جامع الأحادیث للقمّی: ص 76 عن علیّ بن صدقة الرقّی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 93 ص 288 ح 1.
25) الشورى:26.
26) فی المصدر: «اعصمنی» ، وما فی المتن أثبتناه من کنز العمّال: ج 11 ص 500 ح 32341.
27) الفردوس: ج 1 ص 144 ح 514 عن أبی هریرة.
28) الجعفریّات: ص 224 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 372 ح 15؛ الفردوس: ج 2 ص 225 ح 3092.
29) الأمالی للطوسی: ص 534 ح 1162 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 93 ص 305 ح 1.
30) الفردوس: ج 3 ص 40 ح 4096 عن أنس.
31) الجعفریّات: ص 215 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
32) الفردوس: ج 1 ص 140 ح 496 عن کعب بن مالک.
33) مشکاة الأنوار: ص 451 ح 1511 عن أنس؛ عیون الأخبار لابن قتیبة: ج 2 ص 265 عن وهب من دون إسنادٍ إلیه صلى الله علیه و آله.
34) عدّة الداعی: ص 128، بحار الأنوار: ج 93 ص 373 ح 16.
35) الدعاء المأثور وآدابه: ص 57.
36) الجعفریّات: ص 65 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 321 ح 31.
37) الفردوس: ج 3 ص 591 ح 5853 عن ابن مسعود؛ بحار الأنوار: ج 66 ص 314 ح 7.
38) ما بین المعقوفین أثبتناه من الفردوس، وفی بحار الأنوار: «حراما».
39) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 20 ح 2045، بحار الأنوار: ج 93 ص 358 ح 16؛ الفردوس: ج 5 ص 363 ح 8446 عن أنس.
40) البقرة:168.
41) المعجم الأوسط: ج 6 ص 311 ح 6495.
42) البقرة:267 وسقطت کلمة «طیّبات» من المصدر.
43) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 226..
44) المائدة:27.
45) إرشاد القلوب: ص 69.
46) المؤمنون:51.
47) البقرة:172.
48) قوله: «ثمّ ذکر» هذا من کلام الراوی، والضمیر یعود إلى النبیّ صلى الله علیه و آله، ومعنى یطیل السفر: أی سفر الحجّ وغیره الموجب للشعث والغبرة.
49) صحیح مسلم: ج 2 ص 703 ح 65.
50) إرشاد القلوب: ص 149.
51) کنز العمّال: ج 16 ص 129 ح 44154 عن خالد بن الولید.
52) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 118.
53) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 367 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 77 ص 57 ح 3.
54) سنن الترمذی: ج 5 ص 517 ح 3479 عن أبی هریرة؛ فلاح السائل: ص 99 ح 36، بحار الأنوار: ج 93 ص 313 ح 17 و ص 321 ح 31.
55) نوادر الاُصول: ج 2 ص 201.
56) الکافی: ج 2 ص 296 ح 14 و ج 8 ص 306 ح 476 کلاهما عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 18 ص 146 ح 6 وج 74 ص 400 ح 43.
57) أعلام الدین: ص 285، بحار الأنوار: ج 103 ص 82 ح 10.
58) کنز العمّال: ج 3 ص 503 ح 7626 نقلاً عن ابن عدی فی الکامل عن ابن عبّاس.
59) مجمع الزوائد: ج 5 ص 423 ح 9191 نقلاً عن الطبرانی فی المعجم الأوسط عن ابن مسعود.
60) نزهة الناظر: ص 37 ح 115.
61) الخَبالُ عُصارةُ أهل النّار، والخَبالُ فی الأصل الفساد ویکون فی الأفعال والأبدانِ والعُقولِ (النهایة: ج 2 ص 8 «خبل»).
62) المعجم الکبیر: ج 19 ص 374 ح 879 وراجع: روضة الواعظین: ص 509.
63) در متن عربى، «خَبال» آمده است؛ به معناى: افشره دوزخیان، شیرابه‌اى که از بدن فاسد شده اهل دوزخ، جارى مى‌شود. خَبال، در اصل به معناى تباهى است؛ چه در کردار و چه در بدن و یا عقل. به معناى سمّ کشنده هم آمده است (النهایة: ج 2 ص 8 «خبل»).
64) مسند ابن حنبل: ج 9 ص 504 ح 25310 عن عائشة.
65) الکافی: ج 2 ص 374 ح 2 عن أبی حمزة، بحار الأنوار: ج 91 ص 328 ح 11.
66) فلاح السائل: ص 61 ح 1، بحار الأنوار: ج 83 ص 21 ح 39.
67) البقرة:40.
68) الاختصاص: ص 242، بحار الأنوار: ج 93 ص 379 ح 23.
69) ما بین المعقوفین سقط من المصدر، وأثبتناه من بحار الأنوار والمصادر الاُخرى.
70) الأمالی للطوسی: ص 585 ح 1210 عن إسحاق بن جعفر عن أخیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 304 ح 39؛ کنز العمّال: ج 3 ص 703 ح 8512 نقلاً عن العسکری عن الإمام علیّ علیه السلام نحوه.
71) تیسیر المطالب: ص 235 عن الإمام علیّ علیه السلام.
72) حلیة الأولیاء: ج 7 ص 208 و ج 3 ص 305 وفیه «ازودها» بدل «ازووها» و «سبقنی» بدل «سعى بی» وکلاهما عن ابن عبّاس وراجع: التمحیص: ص 56 ح 113 وبحار الأنوار: ج 67 ص 243 ح 81.
73) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 671 ح 1819.
74) یعنی من تزیّن بالباطل وعارضنی فیما سألته من الأمیر مثلاً لیغیظنی بذلک ویُدخل الأذى والضرر علیّ بمعارضته. . . وفی اللسان: المتشبّع: المتزیّن بأکثر ممّا عنده، یتکثّر بذلک ویتزیّن بالباطل، کالمرأة تکون للرجل ولها ضرائر فتتشبّع بما تدّعی من الحظوة عند زوجها بأکثر ممّا عنده لها، ترید بذلک غیظ جاراتها (فیض القدیر: ج 2 ص 429، وراجع: لسان العرب: ج 8 ص 172 «شبع»).
75) المعجم الکبیر: ج 11 ص 284 ح 12011 عن ابن عبّاس.
76) الفردوس: ج 1 ص 142 ح 507 عن إبراهیم بن حنظلة.
77) المعجم الکبیر: ج 9 ص 59 ح 8391 عن عثمان بن أبی العاص الثقفی.
78) الدُّفّ: آلة طرب یُنقَر علیها. والطُّنبور: آلة من آلات اللعب واللهو والطرب ذات عنق وأوتار. والنرد: لعبة ذات صندوق وحجارة وفصّین، تعتمد على الحظّ وتُنقَل فیها الحجارة على حسب ما یأتی به الفَصّ (الزَّهَر) وتُعرف عند العامّة بالطاولة (المعجم الوسیط: ص 289 و ص 567 و ص 912).
79) إرشاد القلوب: ص 174.
80) یعنى حقّ مرا با باطل در هم آمیخت و از موقعیت من، کاست و من نتوانستم به خواسته‌ام برسم. در نتیجه، به من ضرر زد.
81) دف، ابزارى است که در آن نواخته مى‌شود. طبلى که بر یک و یا دو طرفش پوستى نازک مى‌کِشند و با زدن انگشتان بر آن، مى‌نوازند.
82) تنبور، از وسایل لهو و لعب است که داراى یک کاسه ودسته وتعدادى تار (دو، سه، شش‌و. . .) است.
83) نرد، وسیله بازى است. داراى تخته‌اى است که دو قسمت راست و چپ دارد و با دو طاس و سى مهره بر روى آن بازى مى‌کنند.
84) مسند زید: ص 156 عن الإمام زین العابدین عن آبائه علیهم السلام.
85) مسند زید: ص 420 عن الإمام زین العابدین عن آبائه علیهم السلام؛ الدرّ المنثور: ج 7 ص 215 عن ابن مردویه عن أنس نحوه.
86) تاریخ بغداد: ج 12 ص 205 الرقم 6666 عن هلال بن یساف مرفوعا.
87) مسند ابن حنبل: ج 4 ص 37 ح 11133؛ عدّة الداعی: ص 24، بحار الأنوار: ج 93 ص 366 ح 16.
88) عدّة الداعی: ص 34، بحار الأنوار: ج 93 ص 302 ح 39.
89) در وسائل الشیعة (ج 4 ص 1086 ح 27) چنین آمده است: پس، بسیار دعا کنیم؟ فرمود: «بسیار دعا کنید».
90) تنبیه الغافلین: ص 401 ح 607 عن أبی هریرة.
91) الأعراف:180.
92) طه:8.
93) الإسراء:110.
94) الأسماء والصفات: ج 1 ص 42 ح 16 عن صالح بن حیّان.
95) الأسماء والصفات: ج 1 ص 43 ح 17.
96) ما فی المتن أثبتناه من بحار الأنوار والطبعات الاُخرى من مهج الدعوات. وقد وقع فی الطبعة المعتمدة تصحیف ظاهر وزیادة غیر مرتبطة فی المتن.
97) مُهج الدعوات: ص 122 عن أنس بن أویس عن الإمام علیّ علیه السلام، بحار الأنوار: ج 95 ص 376 ح 26.
98) در متن عربى حدیث، قابض آمده است، به معناى: گیرنده، حزن‌آور، غم‌انگیز، منقبض کننده.
99) قال الصدوق رحمه‌الله: معنى قول النبیّ صلى الله علیه و آله: إنّ لله تبارک وتعالى تسعة وتسعین اسما، من أحصاها دخل الجنّة؛ إحصاؤها هو الإحاطة بها، والوقوف على معانیها، ولیس معنى الإحصاء عدّها. وبالله التوفیق (التوحید: ص 195 ذیل ح 9) . وقال العلّامة الطباطبائی رحمه‌اللهالمراد بقوله: «من أحصاها دخل الجنّة» الإیمان باتّصافه تعالى بجمیع ماتدلّ علیه تلک الأسماء، بحیث لا یشذّ عنها شاذّ (المیزان فی تفسیر القرآن: ج 8 ص 359).
100) التوحید: ص 195 ح 9 عن أبی الصلت الهروی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 4 ص 187 ح 2؛ الدرّ المنثور: ج 3 ص 614 نقلاً عن ابن مردویه وأبی نعیم عن ابن عبّاس وابن عمر وفیه «مئة غیر واحد» بدل «من دعا الله بها استجاب له».
101) صدوق رحمه‌الله گفته است: معناى این سخن پیامبر که: «خداوند تبارک و تعالى نود و نه نام دارد. هر کس آنها را بشمارد، به بهشت مى‌رود» ، احاطه بر آنها و شناخت معانى آنهاست، نه شمردن آنها (التوحید: ص 195 ذیل ح 9) . علّامه طباطبایى رحمه‌اللهمى‌گوید: مراد از عبارت «هر کس آنها را بشمارد، به بهشت مى‌رود» ، ایمان داشتن به این معناست که خداوند متعال به همه آنچه این نام‌ها بر آن دلالت دارند، متّصف است و استثنا هم ندارد (المیزان فى‌تفسیر القرآن: ج 8 ص 359).
102) مستدرک الوسائل: ج 5 ص 220 ح 5737 نقلاً عن تفسیر أبی الفتوح الرازی.
103) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 728 ح 1996 عن أبی اُمامة؛ محاسبة النفس لابن طاووس: ص 35 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه.
104) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 728 ح 1995؛ محاسبة النفس لابن طاووس: ص 35 عن الإمام زین العابدین علیه السلام نحوه.
105) المعجم الکبیر: ج 11 ص 285 ح 12015؛ الدعوات: ص 50 ح 122 بزیادة «تردّدها ثمّ سل حاجتک» فی آخره نحوه، بحار الأنوار: ج 95 ص 163 ح 17.
106) معانی الأخبار: ص 230 ح 1، بحار الأنوار: ج 95 ص 135 ح 4؛ الأدب المفرد: ص 217 ح 725 وفیه «سل» بدل «قد استجیب لک فسل».
107) أَلَظَّ بالشیء: لزمه وثابر علیه (النهایة: ج 4 ص 252 «لظظ»).
108) سنن الترمذی: ج5 ص539 ح3524 عن أنس؛ الدعوات: ص45 ح107، بحار الأنوار: ج 93 ص 235 ح 7.
109) عمل الیوم واللیلة للنسائی: ص 397 ح 612.
110) إبراهیم:39.
111) الأسماء والصفات: ج 1 ص 342 ح 274 عن أبی هریرة.
112) فی کنز العمّال: ج 6 ص 719 ح 17560: «أن یقول».
113) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 730 ح 1999 عن عائشة.
114) یونس:88 و 89.
115) یوسف:33 و 34.
116) الأنبیاء:76.
117) الأنبیاء:83 و 84.
118) الأنبیاء:87 و 88.
119) الشعراء:169 و 170.
120) الأنبیاء:89 و 90.
121) المائدة:114 و 115.
122) الصّافات:75.
123) فی المصدر: «فقال» ، وما فی المتن أثبتناه من المصادر الاُخرى.
124) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 727 ح 1991؛ المناقب لابن شهر آشوب: ج 1 ص 83 وفیه صدره إلى «نشط من عقال» ، بحار الأنوار: ج 18 ص 9 ح 16.
125) أی قطعة من الغیم (النهایة: ج 4 ص 59 «قزع»).
126) الجَوْبة: هی الحفرة المستدیرة الواسعة؛ أی حتّى صار الغیم والسحاب محیطا بآفاق المدینة (النهایة: ج 1 ص 310 «جوب»).
127) صحیح البخاری: ج 1 ص 315 ح 891 و ص 349 ح 986؛ الخرائج والجرائح: ج 1 ص 58 ح 99 نحوه، بحار الأنوار: ج 18 ص 14 ح 38.
128) تردید، از اسحاق بن عبد الله است.
129) یعنى: در بیابان‌هاى اطراف که محلّ رویش گیاهان است، ببارد، نه بر سرِ ما و خانه‌هاى ما.
130) مراد، این است که ابرها در پیرامون مدینه پراکنده شدند و گرداگرد آن، حلقه زدند (النهایة: ج 1 ص 310 «جوب»).
131) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 708 ح 1930؛ الخرائج والجرائح: ج 1 ص 55 ح 88 نحوه، بحار الأنوار: ج 94 ص 5 ح 6.
132) الأمالی للمفید: ص 318 ح 3 عن عبد الرحمن بن أبی لیلى، بحار الأنوار: ج 18 ص 4 ح 2.
133) الخرائج والجرائح: ج 1 ص 161 ح 250، بحار الأنوار: ج 21 ص 30 ح 31.
134) الخرائج والجرائح: ج 1 ص 27 ح 14، بحار الأنوار: ج 18 ص 26 ح 7.
135) ما بین المعقوفین أثبتناه من الطبعة الاُخرى.
136) الدعاء للطبرانی: ص 605 ح 2209.
137) مسند ابن حنبل: ج 3 ص 449 ح 9731؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 114 ح 29 کلاهما عن أبی هریرة.
138) السَّمائم: جمع السَّموم؛ الریح الحارّة (لسان العرب: ج 12 ص 304 «سمم»).
139) التحصین لابن فهد: ص 21 ح 39 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل.
140) الکافی: ج 2 ص 352 ح 7 عن حمّاد بن بشیر، بحار الأنوار: ج 87 ص 31 ح 15؛ المعجم الکبیر: ج 8 ص 206 ح 7833 عن أبی اُمامة نحوه.
141) الطِّمْر: الثوب الخَلَق (النهایة: ج 3 ص 138 «طمر»).
142) التوحید: ص 400 ح 2 عن أبی هریرة، بحار الأنوار: ج 75 ص 143 ح 7؛ صحیح مسلم: ج 4 ص 2024 ح 138 وص 2191 ح 48 عن أبی هریرة نحوه ولیس فیه «أغبر ذی طمرین».
143) یعنى: چون ناراحتى مؤمن را نمى‌توانم ببینم و تحمّل کنم، مرگ او را از موعد مقرّر به تأخیر مى‌افکنم.
144) المستدرک على الصحیحین: ج 3 ص 390 ح 5478 عن حبیب بن مسلمة.
145) حلیة الأولیاء: ج 3 ص 226 عن أنس.
146) الفردوس: ج 5 ص 154 ح 7795 عن ابن عبّاس؛ الدعوات: ص 30 ح 56، بحار الأنوار: ج 93 ص 394 ح 6.
147) حلیة الأولیاء: ج 9 ص 319 و ج 8 ص 257 کلاهما عن أبی هریرة.
148) کنز العمّال: ج 1 ص 165 ح 825 نقلاً عن تمّام عن أبی سعید الخدری.
149) حلیة الأولیاء: ج 4 ص 81 عن ثوبان.
150) المراسیل: ص 176 ح 7.
151) مائة منقبة: ص 149 عن ابن عمر، بحار الأنوار: ج 27 ص 120 ح 100؛ المناقب للخوارزمی: ص 72 ح 51 عن ابن عمر.
152) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 1 ص 283 ح 30 عن محمّد بن زیاد ومحمّد بن سیّار عن الإمام العسکری عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 92 ص 225 ح 2.
153) القصص:46.
154) ثواب الأعمال: ص 25 ح 2، بحار الأنوار: ج 3 ص 12 ح 24 و ج 24 ص 266 ح 30.
155) جامع الأخبار: ص 111 ح 195 عن الإمام علیّ علیه السلام.
156) الفردوس: ج 1 ص 95 ح 309 عن الإمام علیّ علیه السلام.
157) یونس:89.
158) فی المصدر: «لکما» وما فی المتن أثبتناه من الجعفریّات: ص 76.
159) الکافی: ج 2 ص 510 ح 8 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 100 ص 50 ح 27.
160) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 1 ص 292 ح 905 عن بلال، بحار الأنوار: ج 84 ص 124 ح 21.
161) مسند ابن حنبل: ج 3 ص 519 ح 10187 عن أبی هریرة؛ عدّة الداعی: ص 117، بحار الأنوار: ج 96 ص 256 ح 36.
162) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 557 ح 1753 عن عبد الله بن عمرو بن العاص؛ الدعوات: ص 27 ح 46 عن الإمام الکاظم علیه السلام، بحار الأنوار: ج 96 ص 255 ح 33.
163) شُعَب الإیمان: ج 3 ص 415 ح 3938 عن عبد الله بن أبی أوفى؛ کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 2 ص 76 ح 1783 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه، بحار الأنوار: ج 93 ص 360 ح 21.
164) مکارم الأخلاق: ج 1 ص 69 ح 84، بحار الأنوار: ج 96 ص 315 ح 17.
165) مسند ابن حنبل: ج 2 ص 248 ح 4749 عن ابن عمر.
166) صحیح البخاری: ج 2 ص 864 ح 2316 عن ابن عبّاس.
167) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 83 ح 81 عن ابن عمر.
168) مسند ابن حنبل: ج 4 ص 306 ح 12551 عن أنس.
169) الخصال: ص 525 ح 13 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 71 ح 1؛ صحیح ابن حبّان: ج 2 ص 78 ح 361 عن أبی ذرّ.
170) مسند ابن حنبل: ج 3 ص 296 ح 8803؛ الأمالی للطوسی: ص 311 ح 628 کلاهما عن أبی هریرة نحوه، بحار الأنوار: ج 93 ص 356 ح 7.
171) الفردوس: ج 1 ص 196 ح 740 عن أبی الدرداء؛ تنبیه الخواطر: ج 2 ص 200، بحار الأنوار: ج 75 ص 329.
172) الکافی: ج 2 ص 509 ح 3 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 361 ح 23.
173) الفردوس: ج 1 ص 389 ح 1568 عن الإمام علیّ علیه السلام.
174) النمل:62.
175) السَّنة: الجدب، یقال: أخذتهم السنةُ: إذا أجدبوا واُقحطوا، وهی من الأسماء الغالبة (النهایة: ج 2 ص 413 «سنه»).
176) سنن أبی داوود: ج 4 ص 56 ح 4084 عن جابر بن سلیم.
177) الکافی: ج 2 ص 561 ح 17 عن محمّد بن مسلم، بحار الأنوار: ج 94 ص 212 ح 6.
178) الفردوس: ج 1 ص 145 ح 517 عن أنس.
179) مسند ابن حنبل: ج 6 ص 236 ح 17806 عن عقبة بن عامر.
180) المعجم الأوسط: ج 6 ص 140 ح 6027 عن أنس.
181) الفردوس: ج 5 ص 387 ح 8510 عن سلمان.
182) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 463 ح 1441 عن عمر.
183) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 375 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 81 ص 185 ح 37.
184) السنن الکبرى للنسائی: ج 6 ص 258 ح 10882.
185) الفردوس: ج 2 ص 213 ح 3040 عن ابن عمر.
186) فی الفردوس وبحار الأنوار: «یقارفوا».
187) صحیفة الإمام الرضا علیه السلام: ص 113 ح 69 عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 357 ح 14؛ الفردوس: ج 2 ص 213 ح 3039 عن اُمّ حکیم بنت وداع.
188) أی یصعد ویصل إلى حضرات القبول؛ فلا یعوقه عائق ولا یحول بینه وبین الإجابة حائل (فیض القدیر: ج 3 ص 701) . أصل الحجاب الستر الحائل بین الرائی والمرئی، وهو هنا راجع: إلى منع الأبصار من الإبصار بالرؤیة له بما ذکر، فقام ذلک المنع مقام الستر الحائل، فعبّر به عنه (مجمع البحرین: ج 1 ص 360).
189) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1271 ح 3863 عن اُمّ حکیم بنت ودّاع الخزاعیّة.
190) یعنى: به درگاه الهى بالا مى‌رود و هیچ چیزى مانع اجابت آن نمى‌شود.
191) الجعفریّات: ص 186 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 358 ح 17 و ج 74 ص 83 ح 94.
192) الدرّ المنثور: ج 7 ص 493 نقلاً عن ابن مردویه عن أنس.
193) الجامع الصغیر: ج 2 ص 282 ح 6324 نقلاً عن ابن النجّار عن أنس.
194) الزَّور: الزائر، وهو فی الأصل مصدر وضع موضع الاسم. وقد یکون الزَّور جمع زائر (النهایة: ج 2 ص 318 «زور») .
195) تحف العقول: ص 7، بحار الأنوار: ج 77 ص 62 ح 4.
196) فضائل الأشهر الثلاثة: ص 143 ح 157؛ شُعب الإیمان: ج 3 ص 300 ح 3594 کلاهما عن أبی هریرة.
197) سنن الترمذی: ج 4 ص 314 ح 1905 عن أبی هریرة؛ الجعفریّات: ص 187، بحار الأنوار: ج 93 ص 358 ح 16 و ص 359 ح 17.
198) فی بحار الأنوار: «فیمَن یَخلُفُ أهلَهُ» وهو الأنسب.
199) الدعوات: ص 30 ح 58، بحار الأنوار: ج 93 ص 360 ح 21.
200) السنن الکبرى: ج 3 ص 481 ح 6392 عن أنس.
201) إرشاد القلوب: ص 196 عن ابن عبّاس.
202) شُعب الإیمان: ج 1 ص 419 ح 588 عن أبی هریرة.
203) سنن الترمذی: ج 5 ص 578 ح 3598 عن أبی هریرة.
204) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 966 ح 2893 عن ابن عمر.
205) الکافی: ج 2 ص 510 ح 6 عن عبد الله بن طلحة النهدی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 354 ح 1 و ج 96 ص 256 ح 39.
206) الخصال: ص 197 ح 4 عن أنس بن محمّد عن أبیه عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 356 ح 8.
207) الصَّدَر: رجوع المسافر من مقصده (النهایة: ج 3 ص 15 «صدر») .
208) قَفَل یقفِلُ: إذا عاد من سفره (النهایة: ج 4 ص 92 «قفل»).
209) شُعب الإیمان: ج 2 ص 46 ح 1125.
210) الضَّغْو: الصیاح والبکاء، یقال: ضغا یضغو: إذا صاح وضجَّ (النهایة: ج 3 ص 92 «ضغا»).
211) الفَرَق: مکیال یسع سِتّة عشر رِطلاً، وهی اثنا عشر مدّا (النهایة: ج 3 ص 437 «فرق») .
212) صحیح البخاری: ج 5 ص 2228 ح 5629؛ الخصال: ص 184 ح 255 نحوه وکلاهما عن عبد الله بن عمر، بحار الأنوار: ج 70 ص 379 ح 29.8092 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش ایشان به على علیه السلام -: اى على! چهار کس‌اند که دعایشان رد نمى‌شود: پیشواى دادگر؛ پدر براى فرزندش؛ شخصى که پشت سرِ برادرش براى او دعا مى‌کند؛ و ستم‌دیده‌اى که خداوند عز و جل [به او]مى‌فرماید: «به عزّت و جلالم سوگند که انتقام تو را خواهم گرفت، اگرچه پس از مدّتى».
213) تلوّم: انتظر (النهایة: ج 4 ص 278 «لوم»).
214) الأرَقُ: وهو السهر، رجلٌ أرق إذا سهر لِعلّة، فإن کان السهر من عادته قیل: أُرُقٌ بضم الهمزة والراء (النهایة: ج 1 ص 40 «أرق»).
215) من زلّ: إذا عدا (معجم مقاییس اللغة: ج 3 ص 4 «زل»).
216) الدعاء للطبرانی: ص 74 ح 187 عن الحارث عن الإمام علیّ علیه السلام.
217) التاریخ الکبیر: ج 2 ص 115 الرقم 1879 عن عمر؛ الکافی: ج 2 ص 501 ح 1 عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 158 ح 30 وص 323 ح 36.
218) الفردوس: ج 3 ص 168 ح 4446 عن حذیفة.
219) عدّة الداعی: ص 233، بحار الأنوار: ج 93 ص 342 ح 11.
220) غافر:49 و 50.
221) المؤمنون:99 و 100.
222) الخصال: ص 299 ح 71 عن محمّد بن حمّاد الحارثی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 356 ح 10.
223) أثبتنا ما بین المعقوفین من السنن الکبرى: ج 10 ص 247 ح 20517.
224) النساء:5.
225) المستدرک على الصحیحین: ج 2 ص 331 ح 3181 عن أبی موسى الأشعری.
226) کنز العمّال: ج 4 ص 12 ح 9249 نقلاً عن الدیلمی عن عائشة.
227) فغرَ فاهُ: فتحَه (لسان العرب: ج 5 ص 59 «فغر»).
228) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 3 ص 192 ح 3721 عن علیّ بن عبدالعزیز عن الإمام الصادق علیه السلام.
229) الطلاق:2 و 3.
230) الکافی: ج 5 ص 84 ح 5، بحار الأنوار: ج 22 ص 131 ح 111.
231) چون دعا کردن در این جا بى‌مورد است و هر چه دعا کند، نیز بى‌فایده است؛ بلکه باید کار و تلاش کند.
232) أی الطریق المسلوک. قال ابن منظور: سبیل سابلة: أی مسلوکة. والسابلة: أبناء السبیل المختلفون على الطرقات فی حوائجهم (لسان العرب: ج 11 ص 320 «سبل»).
233) تاریخ دمشق: ج 34 ص 449 ح 7057 عن عبد الرحمن بن عائذ الثمالی.
234) إرشاد القلوب: ص 175، بحار الأنوار: ج 81 ص 264 ح 18.
235) الجعفریّات: ص 170 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
236) الفردوس: ج 1 ص 149 ح 538 عن جریر بن عبد الله.
237) الفردوس: ج 5 ص 241 ح 8072 عن أنس.
238) شاید مقصود، کسى باشد که نه از روى جدّ، بلکه از سر سرگرمى دعا مى‌کند و در واقع، دعا کردنش نمایشى است یا دعا را بازیچه قرار مى‌دهد.
239) کنز العمّال: ج 2 ص 86 ح 3262 نقلاً عن الخلیلی عن جابر.
240) فی مجمع البیان وجامع الأخبار: ص 370 ح 1025 والفردوس: ج 1 ص 197 ح 745: «لاتقضِ» بدل «اقضِ».
241) تاریخ دمشق: ج 8 ص 244 ح 2192 عن أنس؛ مجمع البیان: ج 2 ص 501 عن جابر بن عبد الله.
242) اُسد الغابة: ج 6 ص 378 الرقم 6508.
243) الطَّریف: الغریب الملوّن من الثَّمر وغیره ممّا یستطرف به (تاج العروس: ج 12 ص 348 «طرف»).
244) مشکاة الأنوار: ص 175 ح 451 عن أبی الحسن الأحمسی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 371 ح 10.
245) إرشاد القلوب: ص 148.
246) کشف الغمّة: ج 1 ص 17، بحار الأنوار: ج 22 ص 532 ح 36.
247) تُلِمُّ بها شَعَثِی: أی تجمع بها ما تفرّق من أمری (النهایة: ج 2 ص 478 «شعث»).
248) الکافی: ج 2 ص 552 ح 6 و ج 3 ص 473 ح 2 کلاهما عن أبی حمزة، بحار الأنوار: ج 91 ص 360.
249) ثواب الأعمال: ص 68 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 91 ص 387 ح 19.
250) الجعفریّات: ص 35 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 89 ص 363.
251) الکافی: ج 3 ص 480 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 76 ص 244 ح 27.
