8 / 1 آمین
7787 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا دَعا أحَدُکُم فَلیُؤَمِّن عَلى دُعائِهِ.(1)
7788 . عنه صلى الله علیه و آله: «آمینَ» خاتَمُ رَبِّ العالَمینَ عَلى عِبادِهِ المُؤمِنینَ.(2)
7789 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا دَعا أحَدُکُم فَلیَختِم بِآمینَ؛ فَإِنَّ آمینَ فِی الدُّعاءِ، مِثلُ الطّابَعِ عَلَى الصَّحیفَةِ.(3)
7790 . تفسیر القرطبی عن ابن عبّاس: سَأَلتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله ما مَعنى آمینَ؟ قالَ: رَبِّ افعَل.(4)
7791 . سنن أبی داوود عن أبی مصبح المقرائی: کُنّا نَجلِسُ إلى أبی زُهَیرٍ النُّمَیرِیِّ وکانَ مِنَ الصَّحابَةِ فَیَتَحَدَّثُ أحسَنَ الحَدیثِ، فَإِذا دَعَا الرَّجُلُ مِنّا بِدُعاءٍ قالَ: اِختِمهُ بِآمینَ؛ فَإِنَّ آمینَ مِثلُ الطّابَعِ عَلَى الصَّحیفَةِ.
قالَ أبو زُهَیرٍ: اُخبِرُکُم عَن ذلِکَ؟ خَرَجنا مَعَ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله ذاتَ لَیلَةٍ فَأَتَینا عَلى رَجُلٍ قَد ألَحَّ فِی المَسأَلَةِ، فَوَقَفَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله یَستَمِعُ مِنهُ، فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: «أوجَبَ إن خَتَمَ» . فَقالَ رَجُلٌ مِنَ القَومِ: بِأَیِّ شَیءٍ یَختِمُ؟ قالَ: «بِآمینَ، فَإِنَّهُ إن خَتَمَ بِآمینَ فَقَد أوجَبَ» .
فَانصَرَفَ الرَّجُلُ الَّذی سَأَلَ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله، فَأَتَى الرَّجُلَ فَقالَ: اِختِم یا فُلانُ بِآمینَ، وأبشِر.(5)
8 / 1
آمین گفتن
7787 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما دعا کرد، آن را به «آمین» ختم کند.
7788 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: «آمین» ، مُهر پروردگارِ جهانیان بر بندگان مؤمنش است.
7789 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما دعا کرد، در پایانْ «آمین» بگوید؛ زیرا آمین در دعا، مانند مُهر بر نامه است.
7790 . تفسیر القُرطُبى به نقل از ابن عبّاس : از پیامبر خدا پرسیدم: معناى آمین چیست؟
فرمود: «[یعنى] پروردگارا! انجام بده» .
7791 . سنن أبى داوود به نقل از ابو مصبح مقرایى : ما نزد ابو زهیر نُمَیرى که از صحابیان بود مى‌نشستیم و بهترین سخنان را نقل مى‌کرد و هر گاه یکى از ما دعا مى‌کرد، او مى‌گفت: در پایانش «آمین» بگو؛ زیرا آمین، به منزله مُهر بر نامه است.
ابو زهیر گفت: آیا در این باره، برایتان خبرى بگویم؟ شبى با پیامبر خدا بیرون شدیم و بر مردى گذشتیم که با اصرار [به درگاه خدا] درخواست مى‌کرد. پیامبر صلى الله علیه و آله ایستاد و گوش کرد. سپس فرمود: «اگر ختم کند، [اجابت آن را]واجب گردانیده است».
مردى از میان ما پرسید: به چه ختم کند؟
فرمود: «به آمین. اگر به آمین ختم کند، آن را واجب گردانیده است».
آن مرد که از پیامبر صلى الله علیه و آله آن سؤال را کرد، نزد آن دعاکننده رفت و گفت: اى فلان! به آمین، ختم کن و خوش باش [که دعایت اجابت مى‌شود].
7792 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الدّاعی وَالمُؤَمِّنُ فِی الأَجرِ شَریکانِ.(6)
7793 . الدرّ المنثور عن عطاء: لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیاتُ: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِینا أَوْ أَخْطَأْنا»(7)فَکُلَّما قالَها جِبریلُ لِلنَّبِیِّ صلى الله علیه و آله، قالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: آمینَ رَبَّ العالَمینَ.(8)
7794 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یا سَلمانُ، إنَّ المُبتَلى مُستَجابُ الدَّعوَةِ؛ فَادعُ وتَخَیَّر مِنَ الدُّعاءِ، وَادعُ أنتَ واُؤَمِّنُ أنَا.(9)
7795 . عنه صلى الله علیه و آله: دَعا موسى وأمَّنَ هارونُ علیه السلام وأمَّنَتِ المَلائِکَةُ، فَقالَ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى:«قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما فَاسْتَقِیما»(10)(11)
7792 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا کننده و آمین گوینده، در مُزد، شریک یکدیگرند.
7793 . الدُرّ المنثور به نقل از عطا -: هنگامى که این آیات نازل شد: «پروردگارا! اگر ما فراموش کردیم و یا خطا رفتیم، ما را مؤاخذه نکن»، جبرئیل علیه السلام آنها را به پیامبر صلى الله علیه و آله گفت. پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: «آمین، اى پروردگار جهانیان!».
7794 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله خطاب به سلمان: اى سلمان! بلازده (گرفتار) ، دعایش مستجاب است. پس دعا کن و از دعا، خوبش را برگزین. تو دعا کن و من، آمین مى‌گویم.
7795 . پیامبر صلى الله علیه و آله: موسى علیه السلام دعا کرد و هارون علیه السلام و فرشتگان، آمین گفتند. پس خداوند- تبارک و تعالى- فرمود: «دعاى شما دو تن، اجابت شد. پس استقامت کنید».
7796 . صحیح ابن خزیمة عن أنس: کُنّا عِندَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله جُلوسا، فَقالَ: إنَّ اللهَ أعطانی خِصالاً ثَلاثَةً. فَقالَ رَجُلٌ مِن جُلَسائِهِ: وما هذِهِ الخِصالُ یا رَسولَ اللهِ؟
قالَ: أعطانی صَلاةً فِی الصُّفوفِ، وأعطانِی التَّحِیَّةَ؛ إنَّها لَتَحِیَّةُ أهلِ الجَنَّةِ، وأعطانِی التَّأمینَ، ولَم یُعطِهِ أحَدا مِنَ النَّبِیّینَ قَبلُ، إلّا أن یَکونَ اللهُ أعطى هارونَ؛ یَدعو موسى ویُؤَمِّنُ هارونُ.(12)
7796 . صحیح ابن خُزَیمه به نقل از اَنَس -: نزد پیامبر صلى الله علیه و آله نشسته بودیم که فرمود: «خداوند، سه چیز به من عطا فرمود».
مردى از مجلسیانش گفت: آن سه چیز کدام‌اند، اى پیامبر خدا؟
فرمود: «نماز گزاردن در صفوف [ِ جماعت] را به من عطا کرد؛ سلام کردن را به من عطا کرد که تحیّتِ بهشتیان است؛ و آمین گفتن را به من عطا فرمود و این را به هیچ یک از پیامبرانِ پیشین نداد، بجز هارون علیه السلام که خداوند، آن را به او نیز عطا فرمود. موسى علیه السلام دعا مى‌کرد و هارون علیه السلام آمین مى‌گفت».
توضیحى درباره گفتن «آمین» در پایان دعا
کلمه «آمین»، چنان که در حدیثى از پیامبر صلى الله علیه و آله نیز نقل شده است، به معناى «پروردگارا! برآورده‌ساز» است و از این رو، گفتن این کلمه در پایان دعاى خود و دیگران، در روایات اسلامى توصیه شده است.
گفتنى است که در سیره پیشوایان دینى، مکرّر گزارش شده است که آن بزرگواران، پس از دعاى خود و یا دیگران، آمین گفته‌اند و گاه، سه بار این کلمه را تکرار کرده‌اند. از پیامبر خدا، در دعاى تعقیب نماز ظهر، نقل شده است که فرمود:
اللهُمَّ إنّى أسأَلُکَ موجِباتِ رَحمَتِکَ. . . اللهُمَّ لا تَدَع لى ذَنبا إلّا غَفَرتَهُ. . . و لا حاجَةً هِیَ لَکَ رِضا و لِىَ فیها صَلاحٌ إلّا قَضَیتَها، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ، آمینَ رَبَّ العالَمینَ.(13)
خداوندا! از تو، وسایل جلب رحمتت را درخواست مى‌کنم. . . . خداوندا! برایم هیچ گناهى مگذار، جز این که آن را بخشیده باشى و هیچ نیازى که خشنودى تو و صلاح من در آن است، مگذار، مگر این که آن را برآورده کرده باشى، اى مهربان‌ترینِ مهربانان! برآورده کن، اى پروردگار جهانیان!
همچنین در صحیفه سجّادیه در دعاى امام زین العابدین علیه السلام براى همسایگان و دوستان، آمده است:
. . . وزِدهُم بَصیرَةً فى حَقّى و مَعرِفَةً بِفَضلى، حَتّى یَسعَدوا بى و أسعَدَ بِهِم، آمینَ رَبَّ العالَمینَ.(14)
بر بینش آنان در حقّ من و بر آگاهى آنان از فضیلتم بیفزا، تا به وسیله من خوش‌بخت شوند و من نیز با آنان خوش‌بخت گردم. برآورده کن، اى پروردگار جهانیان!
و نیز از امام صادق علیه السلام در دعاى وداع ماه رمضان آمده است:
. . . وَ اجعَلنى مِمَّن کَتَبتَهُ فى هذَا الشَّهرِ مِن حُجّاجِ بَیتِکَ الحَرامِ، المَبرورِ حَجُّهُمُ، المَغفورِ لَهُم ذَنبُهُم، المُتَقَبَّلِ عَمَلُهُم، آمینَ آمینَ آمینَ، رَبَّ العالَمینَ.(15)
و مرا از آنانى قرار بده که نامشان را در این ماه، در شمارِ حاجیان بیت الله الحرام نوشته‌اى؛ آنان که حجّشان پذیرفته و گناهشان آمرزیده و عملشان مقبول است. آمین، آمین، آمین، اى پروردگار جهانیان!
البته باید توجّه داشت که حکم حال نماز با سایر حالات، متفاوت است، چنان که از نظر فقه امامیه، گفتنِ «آمینْ» بعد از فاتحة الکتاب، در نماز، جایز نیست.
8 / 2
مَسحُ الوَجهِ بِالیَدَینِ
7797 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا سَأَلتُمُ اللهَ، فَاسأَلوهُ بِبُطونِ أکُفِّکُم، ثُمَّ لا تَرُدّوها حَتّى تَمسَحوا بِها وُجوهَکُم؛ فَإِنَّ اللهَ جاعِلٌ فیها بَرَکَةً.(16)
7798 . عنه صلى الله علیه و آله: سَلُوا اللهَ بِبُطونِ أکُفِّکُم ولا تَسأَلوهُ بِظُهورِها، فَإِذا فَرَغتُم فَامسَحوا بِها وُجوهَکُم.(17)
7799 . سنن الترمذی عن عمر بن الخطاب: کانَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله إذا رَفَعَ یَدَیهِ فِی الدُّعاءِ، لَم یَحُطَّهُما حَتّى یَمسَحَ بِهِما وَجهَهُ.(18)
7800 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ رَبَّکُم حَیِیٌّ کَریمٌ، یَستَحیی أن یَرفَعَ العَبدُ یَدَیهِ فَیَرُدَّهُما صِفرا لا خَیرَ فیهِما، فَإِذا رَفَعَ أحَدُکُم یَدَیهِ فَلیَقُل: یا حَیُّ، لا إلهَ إلّا أنتَ، یا أرحَمَ الرّاحِمینَ- ثَلاثَ مَرّاتٍ- ثُمَّ إذا رَدَّ یَدَیهِ فَلیُفرِغ ذلِکَ الخَیرَ إلى وَجهِهِ.(19)
8 / 2
کشیدن دست‌ها به صورت
7797 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه از خداوند درخواست مى‌کنید، با کفِ دست‌هایتان از او بخواهید و پیش از آن که دست‌هایتان را بیندازید، آنها را به صورت‌هایتان بکشید؛ زیرا خداوند، در کفِ دست‌هایتان برکت نهاده است.
7798 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از خداوند با کفِ دست‌هایتان درخواست کنید و با پشتِ آنها از او درخواست نکنید، و چون درخواستتان تمام شد، دست‌هایتان را به صورت خود بکشید.
7799 . سنن الترمذى به نقل از عمر بن خطّاب : پیامبر خدا، هر گاه دستانش را به دعا برمى‌داشت، آنها را فرود نمى‌آورد، تا آن که به صورتش مى‌کشید.
7800 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پروردگارِ شما باحیا و بزرگوار است، شرم مى‌کند از این که بنده، دست‌هایش را بالا ببرَد و او آنها را خالى برگردانَد. پس هر گاه یکى از شما دستانش را [به درگاه او] بالا مى‌برَد، سه مرتبه بگوید: «یا حَىُّ، لا إله إلّا أنت، یا أرحم الراحمین؛ اى زنده‌اى که معبودى جز تو نیست، اى مهربان‌ترینِ مهربانان!» و چون خواست دستانش را بیندازد، آن خیر را [که خداوند در کفِ او نهاده است] بر صورت خود خالى کند.
1) الفردوس: ج 1 ص 316 ح 1250 عن أبی هریرة.
2) الدعاء للطبرانی: ص 89 ح 219 عن أبی هریرة.
3) اُسد الغابة: ج 6 ص 120 الرقم 5919 عن أبی زهیر الأنماری.
4) تفسیر القرطبی: ج 1 ص 128؛ معانی الأخبار: ص 349 ح 1 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 393 ح 2.
5) سنن أبی داوود: ج 1 ص 247 ح 938؛ بحار الأنوار: ج 93 ص 394 ح 5 نقلاً من خطّ الشهید عن أبی زهیر.
6) الجعفریّات: ص 31 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 316 ح 21؛ الفردوس: ج 2 ص 225 ح 3093 عن ابن عبّاس.
7) البقرة:286.
8) الدرّ المنثور: ج 2 ص 286 نقلاً عن عبد بن حمید.
9) الفردوس: ج 5 ص 387 ح 8510 عن سلمان.
10) یونس:89.
11) الکافی: ج 2 ص 510 ح 8 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 100 ص 15 ح 35.
12) صحیح ابن خزیمة: ج 3 ص 39 ح 1586.
13) فلاح السائل: ص 310 ح 210، بحار الأنوار: ج 86 ص 63 ح 2.
14) الصحیفة السجّادیة: دعاى 26.
15) تهذیب الأحکام: ج 3 ص 124 ح 268، الإقبال: ج 1 ص 432، بحار الأنوار: ج 98 ص 180 ح 2.
16) کنز العمّال: ج 2 ص 84 ح 3254 نقلاً عن ابن نصر عن الولید بن عبد الله.
17) سنن أبی داوود: ج 2 ص 78 ح 1485 عن ابن عبّاس؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 181 ح 241.
18) سنن الترمذی: ج 5 ص 464 ح 3386.
19) المعجم الکبیر: ج 12 ص 323 ح 13557 عن ابن عمر.
