3 / 1 نَجاحُ الحَوائِجِ
الکتاب
«وَ قالَ رَبُّکُمُ اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ اَلَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ».(1)
الحدیث
7667 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن نَزَلَت بِهِ فاقَةٌ فَأَنزَلَها بِالنّاسِ لَم تُسَدَّ فاقَتُهُ، ومَن نَزَلَت بِهِ فاقَةٌ فَأَنزَلَها بِاللهِ فَیوشِکُ اللهُ لَهُ بِرِزقٍ عاجِلٍ أو آجِلٍ.(2)
7668 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن تَمَنّى شَیئا وهُوَ للهِ‌ِ عز و جل رِضىً، لَم یَخرُج مِنَ الدُّنیا حَتّى یُعطاهُ.(3)
3 / 1
برآورده شدن حاجت‌ها
قرآن
«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. در حقیقت، کسانى که خود را برتر از آن مى‌دانند که مرا پرستش کنند، به زودى با خوارى، وارد در دوزخ مى‌شوند».
حدیث
7667 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس نیازمند شود و نیازش را نزد مردم ببَرَد، نیازش بر طرف نمى‌گردد؛ ولى هر کس نیازمند شود و آن را بر خدا عرضه کند، خداوند، دیر یا زود، او را روزى مى‌دهد.
7668 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس چیزى را آرزو کند و آن چیز، مورد رضایت خداوند عز و جل باشد، از دنیا نمى‌رود تا آن که بدو داده شود.
3 / 2
مِفتاحُ الرَّحمَةِ
الکتاب
«وَ لا تَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اَللهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلى بَعْضٍ لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اِکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اِکْتَسَبْنَ وَ سْئَلُوا اَللهَ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّ اَللهَ کانَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیماً».(4)
«قُلْ ما یَعْبَؤُا بِکُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاؤُکُمْ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ یَکُونُ لِزاماً».(5)
«إِنّا کُنّا مِنْ قَبْلُ نَدْعُوهُ إِنَّهُ هُوَ اَلْبَرُّ اَلرَّحِیمُ».(6)
الحدیث
7669 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ مِفتاحُ الرَّحمَةِ.(7)
3 / 3 حَیاةُ القَلبِ
7670 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ عز و جل لَیُحیی قَلبَ المُؤمِنِ بِالدُّعاءِ.(8)
3 / 4 رَدُّ القَضاءِ
7671 . رسول الله صلى الله علیه و آله لأَِنَسِ بنِ مالِکٍ : یا أنَسُ، أکثِر مِنَ الدُّعاءِ؛ فَإِنَّ الدُّعاءَ یَرُدُّ القَضاءَ المُبرَمَ.(9)
3 / 2
کلید رحمت
قرآن
«و زنهار! آنچه را خداوند به [سببِ]آن، بعضى از شما را بر بعضى [دیگر]برترى داده، آرزو مکنید. براى مردان از آنچه [به اختیار]کسب کرده‌اند، بهره‌اى است، و براى زنان [نیز] از آنچه [به اختیار]کسب کرده‌اند، بهره‌اى است. و از فضل خدا درخواست کنید. همانا خدا به هر چیزى داناست».
«بگو: اگر دعاى شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایى به شما نمى‌کند. در حقیقت، شما به تکذیب پرداخته‌اید؛ پس به زودى، [عذاب بر شما]لازم خواهد شد».
«ما از دیرباز، او را مى‌خواندیم، که او همان نیکوکار مهربان است».
حدیث
7669 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا، کلید [دَرِ] رحمت است.
3 / 3
زنده شدن دل
7670 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل دل مؤمن را با دعا کردن، زندگى مى‌بخشد.
3 / 4
برگرداندن قضاى الهى
7671 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به اَ نَس بن مالک : اى اَ نَس! بسیار دعا کن؛ زیرا دعا [حتّى]قضاى حتمى را برمى‌گردانَد.
7672 . عنه صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ جُندٌ مِن أجنادِ اللهِ مُجَنَّدٌ، یَرُدُّ القَضاءَ بَعدَ أن یُبرَمَ.(10)
7673 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ البَلاءَ یَتَعَلَّقُ بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ مِثلَ القَنادیلِ، فَإِذا سَأَلَ العَبدُ رَبَّهُ العافِیَةَ صَرَفَ(11)اللهُ تَعالَى البَلاءَ عَنهُ وقَد اُبرِمَ لَهُ إبراما.(12)
7674 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَرُدُّ القَضاءَ إلَا الدُّعاءُ.(13)
7675 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ الحَذَرَ لا یُنجی مِنَ القَدَرِ، ولکِن یُنجی مِنَ القَدَرِ الدُّعاءُ، فَتَقَدَّموا فِی الدُّعاءِ قَبلَ أن یَنزِلَ بِکُمُ البَلاءُ، إنَّ اللهَ یَدفَعُ بِالدُّعاءِ ما نَزَلَ مِنَ البَلاءِ وما لَم یَنزِل.(14)
7676 . الدعاء للطبرانی عن عبادة بن الصامت: اُتِیَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله وهُوَ قاعِدٌ فِی ظِلِّ الحَطیمِ(15) بِمَکَّةَ، فَقیلَ: یا رَسولَ اللهِ، اُتِیَ عَلى مالِ أبی فُلانٍ بِسَیفِ البَحرِ(16) فَذَهَبَ.
فَقالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: ما تَلَفَ مالٌ فی بَرٍّ ولا بَحرٍ إلّا بِمَنعِ الزَّکاةِ، فَحَرِّزوا أموالَکُم بِالزَّکاةِ، وداووا مَرضاکُم بِالصَّدَقَةِ، وَادفَعوا عَنکُم طَوارِقَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ، فَإِنَّ الدُّعاءَ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل؛ ما نَزَلَ یَکشِفُهُ وما لَم یَنزِل یَحبِسُهُ.(17)
7677 . دعائم الإسلام: رُوِّینا عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ عَن أبیهِ عَن آبائِهِ علیهم السلام أنَّهُ سُئِلَ عَن قَولِ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فِی الحَبَّةِ السَّوداءِ، فَقالَ: قَد قالَ ذلِکَ. قیلَ: وما قالَ؟ قالَ: فیها شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ إلَا السّامَ یَعنِی المَوتَ.
ثُمَّ قالَ علیه السلام لِلسّائِلِ: ألا أدُلُّکَ عَلى ما لَم یَستَثنِ فیهِ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله؟ قالَ: بَلى.
قالَ: الدُّعاءُ؛ فَإِنَّهُ یَرُدُّ القَضاءَ وقَد اُبرِمَ إبراما وضَمَّ أصابِعَهُ مِن کَفَّیهِ جَمیعا وجَمَعَهُما جَمیعا واحِدَةً إلَى الاُخرى-.(18)
7672 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا، لشکرى از لشکریان مجهّز خداوند است و حتّى قضاى محتوم (تقدیر قطعى خداوند) را برمى‌گردانَد.
7673 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بلا، همانند قندیل‌ها، میان آسمان و زمین آویخته مى‌شود. هر گاه بنده از پروردگارش عافیت [و دورى از بلا] طلبد، خداى متعال، آن بلا را که قطعى هم شده باشد، از او برمى‌گردانَد.
7674 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قضا را چیزى جز دعا، پس نمى‌زند.
7675 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: احتیاط، [آدمى را] از تقدیر نمى‌رهانَد؛ بلکه دعا از تقدیر مى‌رهانَد. پس، پیش از آن که بلا بر شما نازل شود، دعا کنید. خداوند به واسطه دعا، بلاى نازل شده و نازل نشده را دور مى‌کند.
7676 . الدعا، طبرانى- به نقل از عبادة بن صامت : پیامبر خدا، در سایه حَطیم(19) در مکّه نشسته بود که شخصى آمد و گفت: اى پیامبر خدا! اموال فلان کس، در ساحل دریا دچار حادثه شد و از بین رفت.
او رفت و سپس پیامبر خدا فرمود: «هیچ مالى در خشکى و دریا تلف نشد، مگر به سبب ندادن زکات. پس اموال خود را با دادن زکات، حفظ کنید و بیمارانتان را با صدقه دادن، درمان کنید، و مصیبت‌هاى بلا را با دعا کردن، از خود برانید، که دعا براى آنچه نازل شده و آنچه نازل نشده، سودمند است: آنچه را نازل شده است، بر طرف مى‌کند و از آنچه نازل نشده است، جلوگیرى مى‌کند» .
7677 . دعائم الاسلام: از امام صادق علیه السلام، از پدرش، از پدرانش علیهم السلام براى ما روایت شده است. از ایشان درباره فرموده پیامبر صلى الله علیه و آله درباره سیاه‌دانه سؤال شد. فرمود: «پیامبر صلى الله علیه و آله آن را فرموده است».
گفته شد: چه فرموده است؟
فرمود: «در آن، شفاى هر درد و بیمارى‌اى است، بجز مرگ» .
سپس به پرسنده فرمود: «آیا تو را به چیزى ره‌نمون نشوم که پیامبر خدا، در آن، استثنا نکرده است؟».
گفت: چرا.
فرمود: «دعا کردن؛ زیرا دعا، قضاى محتوم را هم برمى‌گردانَد» و [براى تفهیم مطلب]تمام انگشتان دو دستش را در هم فرو برد و دو دستش را به هم چسباند.
3 / 5
دَفعُ البَلاءِ
7678 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الدُّعاءُ یَنفَعُ مِنَ البَلاءِ، قالَ اللهُ عز و جل: «إِلاّ قَوْمَ یُونُسَ لَمّا آمَنُوا کَشَفْنا عَنْهُمْ»(20) لَمّا دَعَوا.(21)
7679 . عنه صلى الله علیه و آله: اِستَقبِلُوا البَلاءَ بِالدُّعاءِ.(22)
7680 . عنه صلى الله علیه و آله: اِدفَعُوا البَلاءَ بِالدُّعاءِ.(23)
7681 . عنه صلى الله علیه و آله: اِدفَعوا أبوابَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ.(24)
7682 . عنه صلى الله علیه و آله: اِدفَعوا أمواجَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ.(25)
7683 . عنه صلى الله علیه و آله: أعِدّوا لِلبَلاءِ الدُّعاءَ.(26)
3 / 5
دفع بلا
7678 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دعا، براى دفع بلا، سودمند است. خداوند عز و جل فرموده است: «بجز قوم یونس که وقتى ایمان آوردند، بلا را از آنان برطرف ساختیم» ؛ یعنى: وقتى که دعا کردند.
7679 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با دعا، به استقبال بلا بروید.
7680 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بلا را با دعا، پس بزنید.
7681 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: درهاى بلا را با دعا ببندید.
7682 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: موج‌هاى بلا را با دعا برگردانید.
7683 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى دفع بلا، به دعا مجهّز شوید.
7684 . عنه صلى الله علیه و آله: رُدّوا نائِبَةَ البَلاءِ بِالدُّعاءِ.(27)
7685 . جامع الأخبار: قال النَّبیّ صلى الله علیه و آله: إذا ظَهَرَت فی اُمَّتی عَشرُ خِصالٍ عاقَبَهُمُ اللهُ بِعَشرِ خِصالٍ. قیلَ: وما هِیَ یا رَسولَ اللهِ؟ قالَ: إذا قَلَّلُوا الدُّعاءَ نَزَلَ البَلاءُ. . . .(28)
7686 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا قَلَّ الدُّعاءُ نَزَلَ البَلاءُ.(29)
7687 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یُغنی حَذَرٌ مِن قَدَرٍ، وَالدُّعاءُ یَنفَعُ مِمّا نَزَلَ ومِمّا لَم یَنزِل، وإنَّ البَلاءَ لَیَنزِلُ فَیَتَلَقّاهُ الدُّعاءُ فَیَعتَلِجانِ(30) إلى یَومِ القِیامَةِ.(31)
7688 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ البَلاءَ لَیَتَسَبَّبُ إلَى العَبدِ، فَیَسأَلُ رَبَّهُ العافِیَةَ ویَذکُرُهُ، فَیُبقِی(32) العافِیَةَ، وَالدُّعاءُ وَالبَلاءُ یَتَوافَقانِ إلى یَومِ القِیامَةِ.(33)
3 / 6
الشِّفاءُ مِن کُلِّ داءٍ
7689 . فلاح السائل عن محمّد بن مسلم: قُلتُ لأَِبی جَعفَرٍ علیه السلام: قالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله فی هذِهِ الحَبَّةِ السَّوداءِ: «فیها شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ إلَا السّامَ» ؟ فَقالَ: نَعَم.
ثُمَّ قالَ: ألا اُخبِرُکَ بِما فیهِ شِفاءٌ مِن کُلِّ داءٍ وسامٍ؟ قُلتُ: بَلى. قالَ: الدُّعاءُ.(34)
7684 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: فاجعه بلا را با دعا [از خود] دور کنید.
7685 . جامع الأخبار: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «هر گاه در میان امّت من، ده خصلت پدیدار گردد، خداوند آنان را به ده چیز مجازات مى‌کند».
گفته شد: آنها کدام‌اند، اى پیامبر خدا؟
فرمود: «هر گاه کم دعا کنند، بلا نازل مى‌شود. . .».
7686 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه دعا کردن کاستى گیرد، بلا فرود مى‌آید.
7687 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: احتیاط، هرگز جلوى تقدیر را نمى‌گیرد؛ در حالى که دعا، براى دفع آنچه نازل شده و آنچه نازل نشده، سودمند است.(35) بلا که نازل مى‌شود، دعا او را مى‌گیرد و با هم تا روز قیامت، دست به گریبان مى‌شوند.
7688 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [گاهى] بلا به بنده مى‌آویزد؛ ولى بنده، خدا را یاد مى‌کند و از او عافیت درخواست مى‌کند و در نتیجه، خداوند عافیت را [برایش] نگه مى‌دارد. دعا و بلا، تا روز قیامت با یکدیگرند.(36)
3 / 6
شفاى هر دردى
7689 . فلاح السائل به نقل از محمّد بن مسلم : به امام باقر علیه السلام گفتم: آیا [درست است که]پیامبر خدا درباره سیاه‌دانه فرموده است: «در آن، شفاى هر دردى است، بجز مرگ» ؟
فرمود: «آرى».
سپس فرمود: «آیا تو را از چیزى آگاه نسازم که شفاى هر دردى و مرگى است؟».
گفتم: چرا.
فرمود: «دعا».
1) غافر:60.
2) سنن الترمذی: ج 4 ص 563 ح 2326 عن عبد الله بن مسعود.
3) الخصال: ص 4 ح 7 عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 365 ح 9.
4) النساء:32.
5) الفرقان:77.
6) الطور:28.
7) الفردوس: ج 2 ص 224 ح 3086 عن ابن عبّاس.
8) الفردوس: ج 1 ص 168 ح 625 عن أنس.
9) الفردوس: ج 5 ص 364 ح 8448 عن أنس.
10) تاریخ دمشق: ج 62 ص 234 ح 12798 عن نمیر بن أوس الأشعری.
11) فی المصدر: «أصرف» ، والتّصویب من بحار الأنوار.
12) الجعفریّات: ص 220 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 295 ح 23.
13) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 7 ح 1978، بحار الأنوار: ج 93 ص 294 ح 23؛ سنن الترمذی: ج 4 ص 448 ح 2139 عن سلیمان.
14) الدعوات: ص 284 ح 4، بحار الأنوار: ج 93 ص 300 ح 37.
15) الحطیم: هو ما بین الرکن الذی فیه الحجر الأسود وبین الباب، وسمّی حطیما لأنّ الناس یزدحمون فیه على الدعاء ویحطم بعضهم بعضا (مجمع البحرین: ج 1 ص 423 «حطم»).
16) سیفُ البحر: ساحله (النهایة: ج 2 ص 434 «سیف»).
17) الدعاء للطبرانی: ص 31 ح 34.
18) دعائم الإسلام: ج 2 ص 136 ح 477، بحار الأنوار: ج 62 ص 231 ح 11.
19) حَطیم، جایى است میان رُکن حجر الأسود و درِ کعبه. آن را حَطیم گفته‌اند، چون مردم در آن جا براى دعا کردن، ازدحام مى‌کنند و صفوف یکدیگر را مى‌شکنند (مجمع البحرین: ج 1 ص 423 «حطم»).
20) یونس:98.
21) الفردوس: ج 2 ص 225 ح 3090 عن عائشة.
22) الاختصاص: ص 335، بحار الأنوار: ج 96 ص 27 ح 57؛ الفردوس: ج 2 ص 129 ح 2658 عن أنس.
23) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 381 ح 5825 و ج 2 ص 66 ح 1730 عن عبد الله بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 94 ص 318 ح 1.
24) قرب الإسناد: ص 117 ح 410 عن الحسین بن علوان عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 288 ح 3.
25) نثر الدرّ: ج 1 ص 183 عن الإمام علیّ علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 289 ح 5؛ شُعَب الإیمان: ج 3 ص 282 ح 3557 عن أبی اُمامة وفیه «استقبلوا» بدل «ادفعوا».
26) السنن الکبرى: ج 3 ص 536 ح 6593 عن عبد الله بن مسعود؛ الدعوات: ص 21 ح 22، بحار الأنوار: ج 93 ص 300 ح 37.
27) نثر الدرّ: ج 1 ص 167 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام؛ شُعَب الإیمان: ج 3 ص 283 ح 3558 عن سمرة بن جندب.
28) جامع الأخبار: ص 509 ح 1420.
29) الدعوات: ص 20 ح 19، بحار الأنوار: ج 93 ص 300 ح 37.
30) یعتلجان: أی یتصارعان (النهایة: ج 3 ص 286 «علج»).
31) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 669 ح 1813 عن عائشة؛ تنبیه الخواطر: ج 2 ص 118 وفیه «الدعاء ینفع ممّا نزل وممّا لم ینزل» فقط.
32) فی المصدر: «سقى العافیة. . . فیتوافقان» والتصویب من مستدرک الوسائل: ج 5 ص 179 ح 5616.
33) الجعفریّات: ص 221 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام.
34) فلاح السائل: ص 76 ح 11، بحار الأنوار: ج 93 ص 299 ح 32. وانظر ح 88.
35) ظاهرا مقصود، آن است که نقش دعا در پیشگیرى از بلا، بیشتر از احتیاط و مراقبت است؛ نه این که احتیاط، هیچ نقشى در دفع بلا ندارد.
36) خداوند، دعا و بلا را با هم قرار داده است تا بلا، موجب دعا شود و دعا، دور کننده بلا باشد.
