1 / 1 الاِهتِمامُ بِالدُّعاءِ
الکتاب
«وَ إِذا سَأَلَکَ عِبادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ اَلدّاعِ إِذا دَعانِ فَلْیَسْتَجِیبُوا لِی وَ لْیُؤْمِنُوا بِی لَعَلَّهُمْ یَرْشُدُونَ» .(1)
«وَ قالَ رَبُّکُمُ اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ اَلَّذِینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرِینَ» .(2)
«اُدْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ اَلْمُعْتَدِینَ- وَ لا تُفْسِدُوا فِی اَلْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها وَ اُدْعُوهُ خَوْفاً وَ طَمَعاً إِنَّ رَحْمَتَ اَللهِ قَرِیبٌ مِنَ اَلْمُحْسِنِینَ» .(3)
«أَمَّنْ یُجِیبُ اَلْمُضْطَرَّ إِذا دَعاهُ وَ یَکْشِفُ اَلسُّوءَ وَ یَجْعَلُکُمْ خُلَفاءَ اَلْأَرْضِ أَءلهٌ مَعَ اَللهِ قَلِیلاً ما تَذَکَّرُونَ» .(4)
1 / 1
اهتمام ورزیدن به دعا
قرآن
«و هرگاه بندگان من، از تو در باره من بپرسند، [بگو که] من نزدیکم و دعاى دعاکننده را به هنگامى که مرا بخواند- اجابت مى‌کنم. پس [آنان] باید فرمان مرا گردن نهند و به من ایمان آورند، باشد که راه یابند».
«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم. در حقیقت، کسانى که خود را برتر از این مى‌دانند که مرا پرستش کنند، به زودى، با خوارى وارد دوزخ مى‌شوند».
«پروردگار خود را به زارى و نهانى بخوانید، که او از حد گذرندگان را دوست نمى‌دارد. و در زمین، پس از اصلاح آن، فساد مکنید. و با بیم و امید او را بخوانید. همانا رحمت خدا، به نیکوکاران نزدیک است».
«یا [کیست] آن کس که درمانده را چون وى را بخواند، اجابت مى‌کند، و گرفتارى را برطرف مى‌گرداند، و شما را جانشینان این زمین قرار مى‌دهد؟ آیا معبودى با خداست؟ چه کم پند مى‌پذیرید».
الحدیث
7637 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ أمِنَ یَومَ الفَزَعِ الأَکبَرِ: . . . وإذا کانَت لَهُ حاجَةٌ سَأَلَ رَبَّهُ.(5)
7638 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن عَبدٍ سَلَکَ وادِیا فَیَبسُطُ کَفَّیهِ فَیَذکُرُ اللهَ ویَدعو، إلّا مَلَأَ اللهُ ذلِکَ الوادِیَ حَسَناتٍ، فَلیَعظُم ذلِکَ الوادی أو لِیَصغُر.(6)
7639 . عنه صلى الله علیه و آله: مِمّا رَأى فی لَیلَةِ المِعراجِ مَکتوبا عَلى بَعضِ أبوابِ النّارِ -: حاسِبوا أنفُسَکُم قَبلَ أن تُحاسَبوا، وَبِّخوا نُفوسَکُم قَبلَ أن تُوَبَّخُوا، ادعُوا اللهَ عز و جل قَبلَ أن تَرِدوا عَلَیهِ ولا تَقدِرونَ عَلى ذلِکَ.(7)
7640 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أکثَرَ الدُّعاءَ قالَتِ المَلائِکَةُ: صَوتٌ مَعروفٌ، ودُعاءٌ مُستَجابٌ، وحاجَةٌ مَقضِیَّةٌ.(8)
7641 . عنه صلى الله علیه و آله: یَدخُلُ الجَنَّةَ رَجُلانِ کانا یَعمَلانِ عَمَلاً واحِدا، فَیَرى أحَدُهُما صاحِبَهُ فَوقَهُ، فَیَقولُ: یا رَبِّ، بِما أعطَیتَهُ وکانَ عَمَلُنا واحِدا؟
فَیَقولُ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى: سَأَلَنی ولَم تَسأَلنی.(9)
حدیث
7637 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار خصلت است که هر که داشته باشد، در آن روزِ وحشتناک بزرگ (قیامت) ، آسوده است: . . . و هر گاه حاجتى داشته باشد، از پروردگارش بخواهد.
7638 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى نیست که در وادى‌اى برود و دو دستش را بگشاید و ذکر خدا بگوید و دعا کند، مگر این که خداوند، آن وادى را پُر از ثواب مى‌کند؛ خواه آن وادى، بزرگ باشد یا کوچک.
7639 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از جمله چیزهایى که در شب معراج، بر یکى از درهاى دوزخ نوشته دید-: پیش از آن که از شما حسابرسى شود، به حساب خود برسید و پیش از آن که شما را [در قیامت]ملامت کنند، خود به ملامت خویشتن بپردازید. خداوند عز و جل را بخوانید، پیش از آن که نزد او بروید و دیگر قادر به این کار نباشید.
7640 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که بسیار دعا کند، فرشتگان مى‌گویند: این، صدایى آشنا و دعایى است که پذیرفته مى‌شود و حاجتى است که برآورده مى‌گردد.
7641 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو انسان که هر دو یکسان عمل کرده‌اند، وارد بهشت مى‌شوند؛ امّا یکى از آن دو، دیگرى را برتر از خود مى‌بیند. پس مى‌گوید: پروردگارا! از چه رو، آن [مقام] را به او دادى، در حالى که عمل هر دوى ما یکسان بوده است؟
خداوند- تبارک و تعالى- مى‌فرماید: «او از من درخواست کرد و تو درخواست نکردى».
1 / 2 اِهتِمامُ أولِیاءِ اللهِ بِالدُّعاءِ
الکتاب
«وَ ما کانَ اِسْتِغْفارُ إِبْراهِیمَ لِأَبِیهِ إِلاّ عَنْ مَوْعِدَةٍ وَعَدَها إِیّاهُ فَلَمّا تَبَیَّنَ لَهُ أَنَّهُ عَدُوٌّ لِلّهِ تَبَرَّأَ مِنْهُ إِنَّ إِبْراهِیمَ لَأَوّاهٌ حَلِیمٌ».(10)
«وَ زَکَرِیّا إِذْ نادى رَبَّهُ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْداً وَ أَنْتَ خَیْرُ اَلْوارِثِینَ- فَاسْتَجَبْنا لَهُ وَ وَهَبْنا لَهُ یَحْیى وَ أَصْلَحْنا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کانُوا یُسارِعُونَ فِی اَلْخَیْراتِ وَ یَدْعُونَنا رَغَباً وَ رَهَباً وَ کانُوا لَنا خاشِعِینَ».(11)
«تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ اَلْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ- فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ».(12)
«وَ اِصْبِرْ نَفْسَکَ مَعَ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ وَ لا تَعْدُ عَیْناکَ عَنْهُمْ تُرِیدُ زِینَةَ اَلْحَیاةِ اَلدُّنْیا وَ لا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنا قَلْبَهُ عَنْ ذِکْرِنا وَ اِتَّبَعَ هَواهُ وَ کانَ أَمْرُهُ فُرُطاً».(13)
«وَ لا تَطْرُدِ اَلَّذِینَ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَداةِ وَ اَلْعَشِیِّ یُرِیدُونَ وَجْهَهُ ما عَلَیْکَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَیْءٍ وَ ما مِنْ حِسابِکَ عَلَیْهِمْ مِنْ شَیْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَکُونَ مِنَ اَلظّالِمِینَ».(14)
الحدیث
7642 . الزهد لابن المبارک عن عبد الله بن شدّاد: قالَ رَجُلٌ: یا رَسولَ اللهِ! مَا الأَوّاهُ؟ قالَ: الأَوّاهُ الخاشِعُ الدَّعّاءُ المُتَضَرِّعُ، ثُمَّ قَرَأَ «إِنَّ إِبْراهِیمَ لَأَوّاهٌ حَلِیمٌ».(15)
1 / 2
اهتمام اولیاى خدا به دعا
قرآن
«و طلب آمرزش ابراهیم براى پدرش، جز براى وعده‌اى که به او داده بود، نبود. و [لى] هنگامى که براى او روشن شد که وى دشمن خداست، از او بیزارى جست. راستى که ابراهیم، خداترس بردبار بود».
«و زکریّا را [یاد کن] هنگامى که پروردگار خود را خواند: «پروردگارا! مرا تنها مگذار و تو بهترین ارث برندگانى» . پس [دعاى] او را اجابت کردیم و یحیى را بدو بخشیدیم و همسرش را براى او شایسته [و آماده حمل] کردیم؛ زیرا آنان در کارهاى نیک، شتاب مى‌کردند و ما را از روى رغبت و بیم مى‌خواندند و در برابر ما فروتن بودند».
«پهلوهایشان از خوابگاه‌ها جدا مى‌گردد [و] پروردگارشان را از روى بیم و طمع مى‌خوانند، و از آنچه روزى‌شان داده‌ایم، انفاق مى‌کنند. هیچ کس نمى‌داند که در پاداش آنچه انجام مى‌دادند، چه چشمْ روشنى‌اى براى آنان پنهان شده است» .
«و با کسانى که پروردگارشان را صبح و شام مى‌خوانند [و] خشنودىِ او را مى‌خواهند، شکیبایى پیشه کن، و دو دیده‌ات را از آنان برمگیر که زیور زندگىِ دنیا را بخواهى. و از آن کس که قلبش را از یاد خود غافل ساخته‌ایم و از هوس خود پیروى کرده و [اساس]کارش بر زیاده‌روى است، اطاعت مکن».
«و کسانى را که پروردگار خود را بامدادان و شامگاهان مى‌خوانند- در حالى که خشنودىِ او را مى‌خواهند- مران. از حساب آنان، چیزى بر عهده تو نیست و از حساب تو [نیز] چیزى بر عهده آنان نیست، تا ایشان را برانى و از ستمکاران باشى».
حدیث
7642 . الزهد، ابن مبارک به نقل از عبد الله بن شدّاد-: مردى گفت: اى پیامبر خدا! «اَوّاه» به چه معناست؟ فرمود: «اَوّاه، یعنى کسى که خاکسار و بسیار اهل دعا و زارى است».
سپس این آیه را خواند: «راستى که ابراهیم، اَوّاه و بردبار بود».
7643 . المعجم الکبیر عن عقبة بن عامر: إنَّ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله قالَ لِرَجُلٍ یُقالُ لَهُ ذُو البِجادَینِ: «إنَّهُ أوّاهٌ»، وذلِکَ أنَّهُ کانَ یُکثِرُ ذِکرَ اللهِ بِالقُرآنِ وَالدُّعاءِ.(16)
7644 . رسول الله صلى الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ -: یا أباذَرٍّ، طوبى لِلزّاهِدینَ فِی الدُّنیا، الرّاغِبینَ فِی الآخِرَةِ، الَّذینَ اتَّخَذوا أرضَ اللهِ بِساطا، وتُرابَها فِراشا، وماءَها طیبا، وَاتَّخَذُوا الکِتابَ شِعارا(17)، وَالدُّعاءَ للهِ‌ِ دِثارا.(18)
1 / 3 التَّقَدُّمُ فِی الدُّعاءِ
7645 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِحفَظِ اللهَ یَحفَظکَ، وَاحفَظِ اللهَ تَجِدهُ أمامَکَ، تَعَرَّف إلَى اللهِ عز و جل فِی الرَّخاءِ یَعرِفکَ فِی الشِّدَّةِ، إذا سَأَلتَ فَاسأَلِ اللهَ، وإذَا استَعَنتَ فَاستَعِن بِاللهِ عز و جل.(19)
7646 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن سَرَّهُ أن یَستَجیبَ اللهُ لَهُ عِندَ الشَّدائِدِ وَالکُرَبِ، فَلیُکثِرِ الدُّعاءَ فِی الرَّخاءِ.(20)
7647 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا ذَکَرَ العَبدُ رَبَّهُ عز و جل فِی الرَّخاءِ، أغاثَهُ عِندَ البَلاءِ.(21)
7643 . المعجم الکبیر به نقل از عقبة بن عامر-: پیامبر خدا، درباره مردى که او را «ذوالبِجادین» مى‌گفتند، فرمود: «او اَوّاه است»؛ چون آن مرد، با قرآن و دعا، بسیار خدا را یاد مى‌کرد.
7644 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش به ابو ذر -: اى ابو ذر! خوشا به حال آنان که از دنیا دل برکَنْده‌اند و به آخرت، دل بسته‌اند؛ همانان که زمین خدا را فرشِ خود، خاکش را بستر، آبش را خوراکِ گوارا، قرآن را جامه زیرین، و دعا به [درگاه] خدا را جامه رویین خویش ساخته‌اند.(22)
1 / 3
پیش‌دستى کردن در دعا
7645 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خدا را پاس بدار تا تو را پاس بدارد، و خدا را پاس بدار تا او را در برابر خود بیابى. در هنگام آسایش، خدا را بشناس تا در هنگام سختى، او تو را بشناسد. هر گاه چیزى خواستى، از خداوند عز و جل بخواه و هر گاه کمکى جُستى، از خداوند عز و جل بجوى.
7646 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خوش دارد که خداوند، در سختى‌ها و گرفتارى‌ها دعایش را بپذیرد، در هنگام آسایش و خوشى، بسیار دعا کند.
7647 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه بنده در هنگام آسایش، پروردگار بلندْ مرتبه‌اش را یاد کند، خداوند نیز در هنگام رنج و گرفتارى، به یارى‌اش مى‌آید.
7648 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ یُدرِکُ بِهِنَّ العَبدُ رَغائِبَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ: الصَّبرُ عَلَى البَلایا، وَالرِّضاءُ بِالقَضاءِ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ.(23)
7649 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن رُزِقَهُنَّ فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدّارَینِ: الرِّضا بِالقَضاءِ، وَالصَّبرُ عَلَى البَلاءِ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ.(24)
7650 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ یونُسَ النَّبِیَّ علیه السلام حینَ نادى وهُوَ فی بَطنِ الحوتِ، قالَ: اللهُمَّ لا إلهَ إلّا أنتَ سُبحانَکَ إنّی کُنتُ مِنَ الظّالِمینَ. فَأَقبَلَتِ الدَّعوَةُ تَحِنُّ(25)بِالعَرشِ. فَقالَتِ المَلائِکَةُ: یا رَبِّ هذا صَوتٌ ضَعیفٌ مَعروفٌ مِن بِلادٍ غَریبَةٍ!
قالَ: أما تَعرِفونَ ذلِکَ؟ قالوا: یا رَبَّنا مَن هُوَ؟
قالَ: ذلِکَ عَبدی یونُسُ. قالوا: عَبدُکَ یونُسُ الَّذی لَم تَزَل تَرفَعُ لَهُ عَمَلاً مُتَقَبَّلاً ودَعوَةً مُجابَةً؟
قالَ: نَعَم. قالوا: یا رَبِّ، أفَلا تَرحَمُ ما کانَ یَصنَعُ فِی الرَّخاءِ فَتُنجِیَهُ مِنَ البَلاءِ؟
قالَ: بَلى. قالَ: فَأَمَرَ الحوتَ فَطَرَحَتهُ بِالعَراءِ.(26)
7648 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که بنده، به واسطه آنها به خواست‌هاى دنیا و آخرت مى‌رسد: شکیبایى در گرفتارى‌ها، خرسندى به قضاى الهى، و دعا کردن در هنگام برخوردارى.
7649 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که روزىِ هر کس شود، خیر هر دو سرا روزىِ او شده است: خرسندى به قضاى الهى، شکیبایى بر بلا، و دعا کردن در هنگام آسایش.
7650 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: یونسِ پیامبر علیه السلام آن گاه که در شکم ماهى صدا زد، گفت: بار خدایا! معبودى جز تو نیست. وارسته‌اى تو! من، خود از ستمکاران بودم.
این دعا، عرش را به شفقت آورد. فرشتگان گفتند: بار پروردگارا! این، آوایى ضعیف و آشنا از سرزمینى غریب است!
خداوند فرمود: «او را نمى‌شناسید؟».
گفتند: او کیست، اى پروردگار ما؟
فرمود: «او بنده من، یونس است».
فرشتگان گفتند: همان بنده‌ات یونس که همواره، هر عملِ او را فراز مى‌آوردى و مى‌پذیرفتى و دعایش را اجابت مى‌کردى؟
فرمود: «آرى».
گفتند: پروردگارا! آیا به [سبب] آنچه در هنگام آسایش انجام مى‌داد، رحم نمى‌آورى و او را از بلا نمى‌رهانى؟
فرمود: «چرا» . پس به ماهى دستور داد تا او را در خشکى افکند.
1) البقرة:186.
2) غافر:60.
3) الأعراف:55 و 56.
4) النمل:62.
5) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 237.
6) ثواب الأعمال: ص 183 ح 1 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 292 ح 15.
7) الفضائل: ص 130 عن ابن مسعود، بحار الأنوار: ج 8 ص 145 ح 67.
8) کنز العمّال: ج 15 ص 866 ح 43445 نقلاً عن حلیة الأولیاء: ج 6 ص 95 عن ثور یرفع الحدیث.
9) عدّة الداعی: ص 36، بحار الأنوار: ج 8 ص 221 ح 216 و ج 93 ص 302 ح 39.
10) التوبة:114.
11) الأنبیاء:89 و 90.
12) السجدة:16 و 17.
13) الکهف:28.
14) الأنعام:52.
15) الزهد لابن المبارک: ص 405 ح 1153.
16) المعجم الکبیر: ج 17 ص 295 ح 813.
17) الشِّعار: ما تحت الدِّثار من اللباس؛ وهو ما یلی شعر الجسد؛ أی اتّخذوه لکثرة ملازمته بالقراءة بمنزلة الشّعار. ودِثارا: أی سلاحا یقی البدن کالدثار (مجمع البحرین: ج 2 ص 957 «شعر»).
18) الأمالی للطوسی: ص 532 ح 1162 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 81 ح 3؛ تاریخ بغداد: ج 7 ص 162 الرقم 3608 عن نوف البکالی عن الإمام علیّ علیه السلام.
19) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 412 ح 5900 عن عبد الله بن میمون عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلامعن الفضل بن العبّاس، بحار الأنوار: ج 93 ص 314 ح 19؛ المستدرک على الصحیحین: ج 3 ص 623 ح 6303 و ص 624 ح 6304 ولیس فیه من «إذا سألت. . .» وکلاهما عن ابن عبّاس.
20) سنن الترمذی: ج 5 ص 462 ح 3382 عن أبی هریرة؛ الکافی: ج 2 ص 472 ح 4 عن سماعة عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 312 ح 17.
21) الدعاء للطبرانی: ص 35 ح 46؛ بحار الأنوار: ج 15 ص 399 ح 27 کلاهما عن شدّاد بن أوس وفیه «أجابه» بدل «أغاثه».
22) «شِعار» در متن حدیث، لباسى است که زیر لباس اصلى مى‌پوشند و با موى بدن در تماس است، و منظورْ این است که آنان همواره با خواندن قرآن، آن را همراه خود دارند و با آن، تماس بسیار دارند. «دثار» نیز به معناى لباسِ رویین است که بدن را حفظ مى‌کند، و آنان نیز با دعا، خود را حفظ مى‌کنند (ر. ک: مجمع البحرین: ج 2 ص 957 «شعر»).
23) کنز العمّال: ج 15 ص 808 ح 43211 نقلاً عن أبی الشیخ عن عمران بن حصین.
24) مسکّن الفؤاد: ص 49 عن ابن مسعود، بحار الأنوار: ج 82 ص 138 ح 22.
25) کذا فی المصدر، وفی کنز العمّال: ج 12 ص 477 ح 35576 «نحوه».
26) الدعاء للطبرانی: ص 35 ح 47 عن أنس.
