5 / 1
فَضلُ الإخلاصِ
الکتاب
«قالَ فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعِینَ – إِلاّ عِبادَکَ مِنْهُمُ اَلْمُخْلَصِینَ».(1)
«إِیّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیّاکَ نَسْتَعِینُ».(2)
الحدیث
7156 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله – مُخْبِرا عَن جَبْرَئیلَ عنِ اللّهِ عزوجل أنَّهُ قالَ -: الإخْلاصُ سِرٌّ مِن أسْراری، اسْتَوْدَعتُهُ قَلبَ مَن أحْبَبْتُ مِن عِبادی.(3)
7157 . عنه صلى الله علیه و آله: بالإخْلاصِ تَتَفاضَلُ مَراتِبُ المؤمِنینَ.(4)
7158 . عنه صلى الله علیه و آله: اعْمَلْ لِوَجْهٍ واحدٍ یَکْفیکَ الوُجوهَ کُلَّها.(5)
5 / 1
فضیلت اخلاص
قرآن
«[شیطان] گفت: «پس به عزّت تو سوگند، که همگى را جدّاً از راه به در مى‌برم، مگر آن بندگان پاکْ‌دل گشته ی تو را»».
«تنها تو را مى‌پرستیم و بس، و تنها از تو یارى مى‌جوییم».
حدیث
7156 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به نقل از جبرئیل علیه السلام که از جانب خداوند عزوجل خبر داد -: اخلاص، سرّى از اسرار من است و من، آن را به دل آن بندگانم مى‌سپارم که دوستشان دارم.
7157 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترىِ درجات مؤمنان بر یکدیگر، به اخلاص است.
7158 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى خدا کار کن، تو را از همگانْ کفایت مى‌کند.
7159 . عنه صلى الله علیه و آله: ثلاثٌ لا یَغِلُّ عَلَیهِنَّ قَلبُ امْرىٍء مُسلمٍ: إخْلاصُ العَمَلِ للّهِ، و النَّصیحَةُ لأئمَّةِ المُسلمینَ، و اللُّزومُ لجَماعَتِهِم.(6)
7160 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّما نَصَرَ اللّهُ هذهِ الاُمَّةَ بضُعَفائها بِدعوَتِهِم و صَلاتِهِم و إخْلاصِهِم.(7)
5 / 2
کِفایةُ القلیلِ من العملِ مع الإخلاصِ
7161 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أخْلِصْ قَلبَکَ یَکْفِکَ القَلیلُ مِن العَمَلِ.(8)
7162 . عنه صلى الله علیه و آله: أخْلِصْ دِینَکَ یَکْفِکَ القَلیلُ مِن العَمَلِ.(9)
5 / 3
فَضلُ المخلِصِ
7163 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: طُوبى للمُخْلِصینَ، اُولئکَ مَصابیحُ الهُدى، تَنْجَلی عَنهُم کُلُّ فِتْنَةٍ ظَلْماءَ.(10)
7164 . عنه صلى الله علیه و آله: العُلَماءُ کُلُّهُم هَلْکى إلّا العامِلینَ، و العامِلونَ کُلُّهُم هَلْکى إلّا المُخْلِصینَ، و المُخْلِصونَ على خَطَرٍ.(11)
7159 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که شخص مسلمان، اندیشه ی خیانت نسبت به آنها را به خود راه نمى‌دهد: کار مخلصانه براى خدا، خیرخواهى براى رهبران مسلمانان، و همراهى با جامعه ی مسلمانان
7160 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا خداوند، این امّت را به سبب مستضعفان آنها و دعا و اخلاص و نمازشان، نصرت بخشید.
5 / 2
کافى بودن کارِ اندک مخلصانه
7161 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دلت را خالص گردان، تا کارِ اندک، تو را بس باشد.
7162 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دینت را خالص گردان، تا کار اندک، براى تو بس باشد.
5 / 3
فضیلت مُخلص
7163 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا به حال مخلِصان! آنان، چراغ‌هاى هدایت‌اند که هر فتنه ی تیره‌اى، از گِرد آنها زدوده مى‌شود.
7164 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عالمان، همه به هلاکت در مى‌افتند، مگر آنان که به علم خود عمل کنند، و عاملان، همه هلاک مى‌شوند، مگر آنان که از روى اخلاص کار کنند، و مخلصان نیز در خطرند.
5 / 4
دَورُ الإخلاصِ فی قَبولِ الأعمالِ
7165 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إذا عَمِلْتَ عَمَلاً فاعْمَلْهُ للّهِ خالِصا؛ لأنَّهُ لا یَقْبَلُ مِن عِبادِهِ الأعْمالَ إلّا ما کانَ خالِصا.(12)
7166 . عنه صلى الله علیه و آله: أخْلِصوا أعْمالَکُم للّهِ؛ فإنَّ اللّهَ لا یَقْبَلُ إلّا ما خَلَصَ لَهُ.(13)
7167 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تعالى لا یَقْبَلُ مِن العَمَلِ إلّا ما کانَ لَهُ خالِصا، وابْتَغِ بهِ وَجْهَهُ.(14)
5 / 5
الدِّینُ الخالِصُ
الکتاب
«أَلا لِلّهِ اَلدِّینُ اَلْخالِصُ وَ اَلَّذِینَ اِتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِیاءَ ما نَعْبُدُهُمْ إِلاّ لِیُقَرِّبُونا إِلَى اَللّهِ زُلْفى إِنَّ اَللّهَ یَحْکُمُ بَیْنَهُمْ فِی ما هُمْ فِیهِ یَخْتَلِفُونَ إِنَّ اَللّهَ لا یَهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کَفّارٌ».(15)
«قُلْ إِنِّی أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اَللّهَ مُخْلِصاً لَهُ اَلدِّینَ – وَ أُمِرْتُ لِأَنْ أَکُونَ أَوَّلَ اَلْمُسْلِمِینَ».(16)
الحدیث
7168 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَمامُ الإخْلاصِ اجْتِنابُ المَحارِمِ.(17)
5 / 4
نقش اخلاص در پذیرش اعمال
7165 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه کارى کردى، آن کار را تنها براى خدا انجام ده؛ زیرا او تنها اعمال خالص بندگانش را مى‌پذیرد.
7166 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اعمال خود را براى خدا خالص گردانید؛ زیرا خداوند نمى‌پذیرد، مگر آنچه را که خالص براى او باشد
7167 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، تنها آن عملى را مى‌پذیرد که خالص و محض رضاى او باشد
5 / 5
دین خالص
قرآن
«آگاه باشید! آیینِ پاک، از آنِ خداست و کسانى که به جاى او دوستانى براى خود گرفته‌اند [به این بهانه] که: «ما آنها را جز براى این نمى‌پرستیم که ما را هر چه بیشتر، به خدا نزدیک گردانند». البتّه خدا، میان آنان درباره ی آنچه بر سرِ آن اختلاف دارند، داورى خواهد کرد. در حقیقت، خدا آن کسى را که دروغ‌پردازِ ناسپاس است، هدایت نمى‌کند».
«بگو: «من مأمورم که خدا را در حالى که آیینم را براى او خالص گردانیده‌ام، بپرستم و مأمورم که نخستینِ مسلمانان باشم»».
حدیث
7168 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دورى کردن از حرام‌ها، کمالِ اخلاص است.
7169 . بحارالأنوار عن أبی هریرة و عبداللّه بن عبّاس: خطبنا رسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله فقالَ: . . . أیُّها النّاسُ، إنَّهُ مَن لَقِیَ اللّهَ عزوجل یَشْهَدُ أنْ لا إلهَ إلّا اللّهُ مُخْلِصا لَم یَخْلِطْ مَعَها غَیرَها دَخَلَ الجَنّةَ فقامَ علیُّ بنُ أبی طالبٍ صلواتُ اللّهِ علَیهِ، فقالَ: یا رسولَ اللّهِ، بأبی أنتَ و اُمِّی! و کیفَ یَقولُها مُخْلِصا لا یَخْلِطُ مَعَها غَیرَها؟ فَسِّرْ لَنا هذا حتّى نَعْرِفَهُ.
فقالَ: نَعَمْ، حِرْصا على الدُّنیا و جَمْعا لَها مِن غَیرِ حِلّها، و رِضا بِها، و أقوامٌ یَقولونَ أقاوِیلَ الأخْیارِ و یَعْمَلونَ أعْمالَ الجَبابِرَةِ، فمَنْ لَقِیَ اللّهَ عزوجل و لَیس فیهِ شَیءٌ مِن هذهِ الخِصالِ و هُو یَقولُ: «لا إلهَ إلّا اللّهُ» فلَهُ الجَنّةُ، فإنْ أخَذَ الدُّنیا و تَرَکَ الآخِرَةَ فلَهُ النّارُ.(18)
5 / 6
علامَةُ المُخْلِص
7170 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله عن جَبرئیلَ علیه السلام لَمّا سألَهُ النّبیُّ صلى الله علیه و آله عن تَفسیرِ الإخْلاصِ -: المُخْلِصُ الّذی لا یَسألُ النّاسَ شَیئا حتّى یَجِدَ، و إذا وَجدَ رَضِیَ، و إذا بَقِیَ عِندَهُ شیء أعْطاهُ فِی اللّهِ، فإنَّ مَن لَم یَسألِ المَخلوقَ فَقَد أقَرَّ للّهِ عزوجل بالعُبودِیَّةِ، و إذا وَجَدَ فرَضِیَ فهُو عنِ اللّهِ راضٍ، و اللّهُ تبارکَ و تعالى عنهُ راضٍ، و إذا أعطى للّهِ عزوجل فهُو على حَدِّ الثِّقَةِ برَبِّهِ عزوجل.(19)
7171 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أمّا عَلامَةُ المُخْلِصِ فأربَعةٌ: یَسْلَمُ قَلبُهُ، و تَسْلَمُ جَوارِحُهُ، و بَذَلَ خَیْرَهُ، و کَفَّ شَرَّهُ.(20)
7169 . بحارالأنوار – به نقل از ابو هُرَیره و عبداللّه بن عبّاس -: پیامبر خدا به ما روى کرد و فرمود: «اى مردم! هر کس از روى اخلاص، گواهى دهد که خدایى جز اللّه نیست و هیچ چیز دیگرى را با این شهادت خود نیامیزد و در این حال، خدا عزوجل را دیدار کند، وارد بهشت مى‌شود».
على بن ابى طالب علیه السلام، برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! پدر و مادرم فدایت باد! چگونه آن را با اخلاص و به دور از هر شائبه‌اى بگوید؟ برایَمان بیان فرما تا بدانیم.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «آرى، [سبب ناخالص شدنِ آن،] آزمندى به دنیا و به‌دست آوردن آن از راه غیر حلال و دلْ خوش کردن به آن است نیز مردمانى هستند که سخنان نیکان را بر زبان مى‌رانند، امّا رفتار ستمگران را در پیش مى‌گیرند پس کسى که خداوند عزوجل را در حالى دیدار کند که از این خصلت‌ها پاک باشد و «لا إله الّا اللّه» بگوید، به بهشت مى‌رود و کسى که دنیا را بر گیرد و آخرت را وا گذارد، روانه ی دوزخ مى‌شود».
5 / 6
علامت مُخلص
7170 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به نقل از جبرئیل علیه السلام در پاسخ به سؤال ایشان درباره ی تفسیر اخلاص -: مخلِص، کسى است که از مردم هیچ نخواهد، تا خود بدان دست یابد و هر گاه بدان دست یافت، خشنود شود و هر گاه چیزى نزدش باقى ماند، آن را [به دیگران] ببخشد؛ زیرا کسى که از مخلوق چیزى نخواهد، به عبودیت براى خداوند عزوجل اقرار کرده است و چون به نیاز خود رسید و خشنود گشت، از خدا خشنود شده و خداوند – تبارک و تعالى – نیز از او خشنود است و هر گاه [آنچه برایش باقى مانده] به خاطر خداوند عزوجل ببخشد، به مرتبه ی اعتماد بر پروردگارش رسیده است.
7171 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نشانه ی مخلص، چهار چیز است: قلبى سلیم دارد، اعضا و جوارحش تسلیم‌اند، خیرش [به دیگران] مى‌رسد، و از بدى کردنْ، خوددارى مى‌کند.
5 / 7
حقیقةُ الإخلاصِ
7172 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِکُلِّ حَقٍّ حَقیقةً، و ما بَلغَ عَبدٌ حقیقةَ الإخْلاصِ حتّى لا یُحِبَّ أنْ یُحْمَدَ على شیءٍ مِن عَمَلٍ للّهِ.(21)
5 / 8
آثارُ الإخلاصِ
7173 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما أخْلَصَ عَبدٌ للّهِ عزوجل أربَعینَ صباحا إلّا جَرَتْ یَنابِیعُ الحِکمَةِ مِن قَلبِهِ على لِسانِهِ.(22)
7174 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللّهُ عزوجل: لا أطَّلِعُ على قَلبِ عَبدٍ فأعْلَمُ مِنهُ حُبَّ الإخْلاصِ لِطاعَتی لِوَجْهی و ابْتِغاءَ مَرْضاتی إلّا تَولّیتُ تَقویمَهُ و سیاسَتَهُ.(23)
7175 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أصلَحَ فیما بَینَهُ و بَینَ اللّهِ أصلَحَ اللّهُ فیما بَینَهُ و بَینَ الناسِ، و مَن أصلَحَ جَوّانِیَّهُ أصلَحَ اللّهُ بَرّانِیَّهُ، و مَن أرادَ وَجهَ اللّهِ أنالَهُ اللّهُ وَجهَهُ و وُجُوهَ الناسِ.(24)
5 / 7
حقیقت اخلاص
7172 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر حقّى، حقیقتى دارد و بنده به حقیقتِ اخلاص نمى‌رسد، مگر آن گاه‌که دوست نداشته باشد در برابرِ کارى که براى خدا مى‌کند، تمجید [و ستایش] شود.
5 / 8
آثار اخلاص
7173 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى چهل روز براى خدا اخلاص نمى‌ورزد، مگر آن که چشمه‌هاى حکمت، از دلش به زبانش جارى مى‌شود.
7174 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عزوجل مى‌فرماید: «هر گاه دل بنده‌ام را بنگرم و در یابم که از روى اخلاص و براى خشنودىِ من، طاعتم را به جا مى‌آورد، اصلاح و تربیت او را خود به عهده مى‌گیرم».
7175 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که میان خود و خدا را اصلاح کند، خداوند، میان او و مردم را اصلاح مى‌گرداند و هر که درونش را درست کند، خداوند بیرونش را درست مى‌گردانَد و هر که رضایت خدا را بطلبد، خداوند، رضایت خودش و مردم را نصیبش مى‌گرداند
1) ص:82 و 83.
2) الفاتحة:5.
3) منیة المرید: ص 133، بحارالأنوار: ج 70 ص 249 ح 24.
4) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 119.
5) کنز العمّال: ج 3 ص 23 ح 5260 عن أنس.
6) الخصال: ص 149 ح 182 عن عبداللّه بن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 27 ص 67 ح 3.
7) تفسیر القرطبی: ج 2 ص 26 عن أبی سعید الخدری.
8) بحارالأنوار: ج 73 ص 175 ح 15 نقلاً عن بعض الطرق العامة.
9) کنز العمّال: ج 3 ص 23 ح 5257 نقلاً عن أبی الدنیا فی الإخلاص عن معاذ.
10) کنز العمّال: ج 3 ص 24 ح 5268 عن ثوبان.
11) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 118.
12) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 352 ح 2660 عن عبداللّه بن مسعود، بحارالأنوار: ج 77 ص 103 ح 1.
13) کنز العمّال: ج 3 ص 23 ح 5258 عن الضحاک بن قیس.
14) کنز العمّال: ج 3 ص 23 ح 5261 عن أبی أمامة.
15) الزمر:3.
16) الزمر:11 و 12.
17) کنز العمّال: ج 16 ص 269 ح 44399 عن سالم بن أبی.
18) بحارالأنوار: ج 76 ص 360 ح 30.
19) معانی الأخبار: ص 261 ح 1، بحارالأنوار: ج 69 ص 374 ح 19.
20) تحف العقول: ص 21، بحارالأنوار: ج 1 ص 121 ح 11.
21) عدة الداعی: ص 203، بحارالأنوار: ج 72 ص 304 ح 51.
22) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 69 ح 321 عن دارم بن قبیصة عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 242 ح 10.
23) بحارالأنوار: ج 85 ص 136 ح 16 عن الإمام الصادق علیه السلام.
24) کنز العمّال: ج 15 ص 798 ح 43166 نقلاً عن الدیلمی عن قدامة بن عبد اللّه بن عمار عن رجل.
