29 / 1 فَضیلَةُ العَفوِ
الکتاب
«وَ جَزاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اَللّهِ إِنَّهُ لا یُحِبُّ اَلظّالِمِینَ» (1)
«إِنْ تُبْدُوا خَیْراً أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اَللّهَ کانَ عَفُوًّا قَدِیراً» (2)
«اَلَّذِینَ یُنْفِقُونَ فِی اَلسَّرّاءِ وَ اَلضَّرّاءِ وَ اَلْکاظِمِینَ اَلْغَیْظَ وَ اَلْعافِینَ عَنِ اَلنّاسِ وَ اَللّهُ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ» (3)
الحدیث
6045 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ألا اُخبِرُکُم بِخَیرِ خَلائقِ الدّنیا والآخِرَةِ؟ : العَفوُ عَمَّن ظَلَمَکَ، وتَصِلُ مَن قَطَعَکَ، والإحسانُ إلى مَن أساءَ إلَیکَ، وإعطاءُ مَن حَرَمَکَ(4)
6046 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا اُوقِفَ العِبادُ نادى مُنادٍ: لِیَقُمْ مَن أجرُهُ عَلَى اللّهِ ولْیَدخُلِ الجَنَّةَ قیلَ: مَن
ذا الّذی أجرُهُ عَلَى اللّهِ؟ قالَ: العافُونَ عَنِ النّاسِ(5)
29 / 1
ارزش گذشت
قرآن
«و جزاى بدى، بدى‌اى مانند آن است. پس هر که در گذرد و نیکوکارى کند، پاداش او بر [عهده] خداست. به راستى که او ستمگران را دوست نمى‌دارد» .
«اگر خیرى را آشکار کنید یا پنهانش دارید، یا از بدى‌اى در گذرید، پس خدا درگذرنده تواناست» .
«همانان که در فراخى و تنگى، انفاق مى‌کنند و خشم خود را فرو مى‌برند و از مردم در مى‌گذرند. و خداوند، نکوکاران را دوست دارد» .
حدیث
6045 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آیا شما را از بهترین خوى‌هاى دنیا و آخرت خبر ندهم؟ گذشت از کسى که به تو ستم کرده است، پیوستن به کسى که از تو بریده است، نیکى با کسى که به تو بدى کرده است، و عطا کردن به کسى که از تو دریغ داشته است.
6046 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن گاه که بندگان در صحراى محشر گرد آورده مى‌شوند، آواز دهنده‌اى
جار مى‌زند: «آن کسى که مزدش با خداست، بر خیزد و به بهشت برود» .
گفته مى‌شود: چه کسى مزدش با خداست؟
مى‌گوید: «درگذرندگان از مردم» .
6047 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا عَنَّت لَکُم غَضبَةٌ فَادرَؤوها بِالعَفوِ؛ إنَّهُ یُنادی مُنادٍ یَومَ القِیامَةِ: مَن کانَ لَهُ عَلَى اللّهِ أجرٌ فَلْیَقُمْ، فَلا یَقومُ إلّا العافُونَ، ألَم تَسمَعوا قَولَهُ تَعالى: «فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اَللّهِ» ؟ !(6)
6048 . عنه صلى الله علیه و آله: العَفوُ أحَقُّ ما عُمِلَ بِهِ(7)
6049 . عنه صلى الله علیه و آله: تَعافَوا تَسقُطِ الضَّغائنُ بَینَکُم(8)
6050 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عَفُوٌّ یُحِبُّ العَفوَ(9)
6051 . عنه صلى الله علیه و آله: رَأیتُ لَیلَةَ اُسرِیَ بی قُصورا مُستَوِیَةً مُشرِفَةً عَلَى الجَنَّةِ، فقُلتُ: یا جِبریلُ، لِمَن هذا؟ فَقالَ: لِلکاظِمینَ الغَیظَ وَالعافِینَ عَنِ النّاسِ واللّهُ یُحِبُّ المُحسِنینَ(10)
6052 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أقالَ مُسلِما عَثرَتَهُ أقالَ اللّهُ عَثرَتَهُ یَومَ القِیامَةِ(11)
6053 . عنه صلى الله علیه و آله: عَلَیکُم بِالعَفوِ؛ فَإنَّ العَفوَ لا یَزیدُ العَبدَ إلّا عِزّا، فَتَعافَوا یُعِزَّکُمُ اللّهُ(12)
6054 . عنه صلى الله علیه و آله: العَفوُ لا یَزیدُ العَبدَ إلّا عِزّا، فَاعفوا یُعِزَّکُمُ اللّهُ(13)
6055 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن عَفا عَن مَظلِمَةٍ أبدَلَهُ اللّهُ بِها عِزّا فی الدّنیا والآخِرَةِ(14)
6056 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن کَثُرَ عَفوُهُ مُدَّ فی عُمرِهِ(15)
6047 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خشمى براى شما پیش آمد، با گذشت، آن را از خود دور کنید؛ زیرا در روز رستاخیز، آواز دهنده‌اى جار مى‌زند: «هر که به گردن خدا مزدى دارد، بر خیزد» . و کسى جز درگذرندگان، بر نخواهند خاست. آیا نشنیده‌اید که خداوند متعال مى‌فرماید: «پس هر که در گذرد و آشتى ورزد، مزدش با خداست» ؟
6048 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گذشت، سزاوارترین چیز است براى این که به آن عمل شود
6049 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از یکدیگر گذشت کنید تا کینه‌هاى میان شما، از بین برود
6050 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بسیار باگذشت است و گذشت کردن را دوست دارد
6051 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شبى که به آسمان برده شدم، کاخ‌هایى بلند و مُشرف بر بهشت را دیدم. گفتم: اى جبرئیل! این کاخ‌ها از آنِ چه کسانى است؟
گفت: «براى آنان که خشم خویش را فرو مى‌خورند و از خطاى مردم در مى‌گذرند، و خداوند، نیکوکاران را دوست مى‌دارد» .
6052 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خطاى مسلمانى را ببخشد، خداوند در روز رستاخیز، خطاى او را مى‌بخشد
6053 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر شما باد گذشت؛ زیرا گذشت، جز بر عزّتِ بنده نمى‌افزاید. پس، از یکدیگر گذشت کنید تا خداوند، شما را عزّت بخشد.
6054 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گذشت، جز بر عزّت آدمى نمى‌افزاید پس گذشت کنید تا خداوند، شما را عزیز گردانَد.
6055 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس از ستمى که در حقّ او شده، گذشت کند، خداوند به جاى آن، در دنیا و آخرت به او عزّت مى‌بخشد.
6056 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که پُرگذشت باشد، عمرش دراز مى‌شود.
6057 . عنه صلى الله علیه و آله: عَفوُ المُلوکِ بَقاءُ المُلکِ(16)
6058 . عنه صلى الله علیه و آله: عَفوُ المَلِکِ أبقى لِلمُلکِ(17)
6059 . عنه صلى الله علیه و آله: تَجاوَزوا عَنِ الذَّنبِ ما لَم یَکُن حَدّا(18)
6060 . عنه صلى الله علیه و آله: تَجاوَزوا عَن ذُنوبِ النّاسِ یَدفَعِ اللّهُ عَنکُم بِذلکَ عَذابَ النّارِ(18)
6061 . عنه صلى الله علیه و آله: تَجاوَزوا عَن عَثَراتِ الخاطِئینَ یَقیکُمُ اللّهُ بِذلکَ سُوءَ الأقدارِ(18)
29 / 2 العَفوُ عِندَ القُدرَةِ
6062 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن عَفا عِندَ قُدرَةٍ عَفا اللّهُ عَنهُ یَومَ العَثرَةِ(19)
6063 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن عَفا عِندَ القُدرَةِ عَفا اللّهُ عَنهُ یَومَ العُسرَةِ(20)
6064 . عنه صلى الله علیه و آله: أولَى النّاسِ بِالعَفوِ أقدَرُهُم عَلَى العُقوبَةِ(21)
6065 . تنبیه الخواطر: قالَ أعرابیٌّ: یا رَسولَ اللّهِ، مَن یُحاسِبُ الخَلقَ یَومَ القِیامَةِ؟ قالَ: اللّهُ عز و جل، قالَ: نَجَونا ورَبِّ الکَعبَةِ! قالَ: وکَیفَ ذاکَ یا أعرابِیُّ؟ ! قالَ: لأِنَّ الکَریمَ إذا قَدَرَ عَفا(22)
6057 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گذشت پادشاهان، موجب پایندگى پادشاهى است.
6058 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گذشت پادشاه، پادشاهى را پاینده‌تر مى‌کند.
6059 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گناه، تا زمانى که مستوجب حدّى نشده، در گذرید
6060 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گناهان مردم در گذرید تا خداوند بدین سبب، عذاب دوزخ را از شما دور گردانَد.
6061 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از لغزش‌هاى خطاکاران در گذرید تا بدین سبب، خداوند، شما را از مقدّرات ناگوار نگه دارد.
29 / 2
گذشت به هنگام قدرت
6062 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس هنگام قدرت [بر انتقام] ، گذشت کند، خداوند در روز لغزش، از او در مى‌گذرد.
6063 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس در زمانى که قدرت [بر انتقام] دارد، گذشت کند، خداوند در روز دشوارى، از او گذشت مى‌کند.
6064 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سزاوارترینِ مردم به گذشت کردن، تواناترینِ آنها بر کیفر رساندن است.
6065 . تنبیه الخواطر: عربى بادیه‌نشین به پیامبر خدا گفت: اى پیامبر خدا! در روز قیامت، چه کسى به حساب خلایق مى‌رسد؟
فرمود: «خداوند عز و جل» .
بادیه‌نشین گفت: به خداوندگار کعبه سوگند که نجات یافته‌ایم!
فرمود: «چگونه، اى اعرابى؟» .
گفت: زیرا کریم، هر گاه قدرت یابد، مى‌بخشاید.
1) الشورى:40.
2) النساء:149.
3) آل عمران:134.
4) الکافی: ج 2 ص 107 ح 1 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 399 ح 1.
5) کنز العمّال: ج 3 ص 374 ح 7009 نقلاً عن ابن أبی الدنیا فی ذمّ الغضب عن أنس.
6) أعلام الدین: ص 337 عن أبی هریرة، بحارالأنوار: ج 77 ص 180 ح 10.
7) کنز العمّال: ج 3 ص 373 ح 7003 نقلاً عن شاهین فی المعرفة عن حُلَیْس بن زید.
8) کنز العمّال: ج 3 ص 373 ح 7004 نقلاً عن البزار عن ابن عمر.
9) کنز العمّال: ج 3 ص 373 ح 7005 عن ابن مسعود.
10) کنز العمّال: ج 3 ص 375 ح 7016 نقلاً عن ابن لال والدیلمی عن أنس.
11) کنز العمّال: ج 3 ص 376 ح 7019 عن أبی هریرة.
12) الکافی: ج 2 ص 108 ح 5 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 401 ح 5.
13) کنز العمّال: ج 3 ص 375 ح 7012 نقلاً عن ابن لال عن أنس.
14) الأمالی للطوسی: ص 182 ح 306 عن أبی قلابة، بحارالأنوار: ج 69 ص 382 ح 44.
15) أعلام الدین: ص 315، بحارالأنوار: ج 75 ص 359 ح 75.
16) بحار الأنوار: ج 77 ص 168 ح 4 نقلاً عن محمّد بن على الجبعی بخطه نقلاً من خط الشهید؛ کنزالعمّال: ج 6 ص 47 ح 14788 نقلاً عن الرافعى عن الإمام علیّ علیه السلام.
17) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 381 ح 5830.
18) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 120.
19) کنز العمّال: ج 3 ص 377 ح 7023 عن أبی أمامة.
20) کنز العمّال: ج 3 ص 373 ح 7007 عن أبی أمامة.
21) معانی الأخبار: ص 196 ح 1 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام الحسین علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 77 ص 112 ح 2.
22) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 9.
