19 / 1 فضلُ الرِّفق
الکتاب
«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اَللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اَللّهِ إِنَّ اَللّهَ یُحِبُّ اَلْمُتَوَکِّلِینَ» (1)
«لا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلى ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ وَ لا تَحْزَنْ عَلَیْهِمْ وَ اِخْفِضْ جَناحَکَ لِلْمُؤْمِنِینَ» .(2)
«وَ عِبادُ اَلرَّحْمنِ اَلَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى اَلْأَرْضِ هَوْناً وَ إِذا خاطَبَهُمُ اَلْجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً» (3)
الحدیث
5821 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الرِّفْقُ یُمنٌ والخُرقُ شُؤمٌ(4)
5822 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ الرِّفقَ لَم یُوضَعْ على شیءٍ إلّا زانَهُ، ولا نُزِعَ مِن شَیءٍ إلّا شانَهُ(5)
19 / 1
فضیلت نرم‌خویى
قرآن
«پس به [برکتِ] رحمت الهى، با آنان نرمخو [و پُرمِهر] شدى، و اگر تندخو و سخت‌دل بودى، قطعاً از پیرامون تو پراکنده مى‌شدند. پس، از آنان در گذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کار [ها] با آنان مشورت کن و چون تصمیم گرفتى، بر خدا توکّل کن؛ زیرا خداوند، توکّل‌کنندگان را دوست مى‌دارد» .
«و به آنچه ما دسته‌هایى از آنان (کافران) را بدان برخوردار ساخته‌ایم، چشم مدوز و بر ایشان اندوه مخور، و بال خویش براى مؤمنان، فرو گستر» .
«و بندگانِ [خداى] رحمان، کسانى‌اند که روى زمین به نرمى گام برمى‌دارند؛ و چون نادانان ایشان را طرف خطاب قرار دهند، به ملایمت پاسخ مى‌دهند» .
حدیث
5821 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ملایمت (نرم‌خویى) ، میمون است و خشونت (درشت‌خویى) ، شوم
5822 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ملایمتْ، با هیچ چیز همراه نشد، جز این که آن را آراست و از هیچ چیز برداشته نشد، مگر این که آن را زشت کرد
5823 . عنه صلى الله علیه و آله: ما کانَ الرِّفْقُ فی شیءٍ إلّا زانَهُ(6)
5824 . عنه صلى الله علیه و آله: الرِّفقُ نِصفُ المَعِیشَةِ.(7)
5825 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو کانَ الرِّفقُ خَلقا یُرى، ما کانَ ممّا خَلَقَ اللّهُ شَیءٌ أحسَنَ مِنهُ(8)
5826 . عنه صلى الله علیه و آله: ما اصطَحَبَ اثنانِ إلّا کانَ أعظَمُهُما أجرا وأحَبُّهُما إلى اللّهِ عز و جل أرفَقَهُما بصاحِبِهِ(9)
5827 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا أرادَ اللّهُ بأهلِ بیتٍ خَیرا أدخَلَ علَیهِم بابَ رِفقٍ(10)
5828 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن اُعطِیَ حَظَّهُ مِن الرِّفقِ، اُعطِیَ حَظَّهُ مِن خَیرِ الدُّنیا والآخِرَةِ(10)
5829 . عنه صلى الله علیه و آله: أعقَلُ الناسِ أشَدُّهُم مُداراةً للناسِ(11)
5830 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّا اُمِرنا مَعاشِرَ الأنبیاءِ بِمُداراةِ الناسِ کما اُمِرنا بِإقامَةِ الفَرائضِ(12)
5831 . عنه صلى الله علیه و آله: أمَرَنی رَبّی بِمُداراةِ النّاسِ کَما أمَرَنی بِأداءِ الفَرائضِ(13)
5832 . عنه صلى الله علیه و آله: مُداراةُ النّاسِ نِصفُ الإیمانِ، والرِّفقُ بِهِم نِصفُ العَیشِ(14)
5823 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ملایمتْ با چیزى همراه نشد، مگر این که آن را آراست
5824 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ملایمت، نیمى از معیشت است
5825 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر ملایمتْ مخلوقى دیدنى بود، در میان آفریده‌هاى خدا زیباتر و نیکوتر از آن وجود نداشت
5826 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ دو نفرى با هم رفاقت نمى‌کنند، جز این که اجر آن کس بیشتر و نزد خداوند عز و جل محبوب‌تر است که با رفیقش ملایم‌تر باشد
5827 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خداوند، خیر خانواده‌اى را بخواهد، باب ملایمت را به روى آنان مى‌گشاید
5828 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که بهره‌اى از ملایمت برده باشد، بهره‌اى از خیر دنیا و آخرت برده است
5829 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خردمندترینِ مردم، مدارا کننده‌ترینِ آنها با مردم است
5830 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ما جماعت انبیا، به مدارا کردن با مردم، فرمان داریم، همچنان که به برپا داشتن فرائض مأموریم
5831 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پروردگارم مرا همان گونه که به انجام دادنِ واجبات فرمان داد، به مدارا کردن با مردم، امر کرد
5832 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مدارا کردن با مردم، نیمى از ایمان است و ملایمت با آنان، نیمى از زندگى
5833 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ الأنبِیاءَ إنّما فَضَّلَهُمُ اللّهُ عَلى خَلْقِهِ بِشِدَّةِ مُداراتِهِم لِأعداءِ دِینِ اللّهِ، وحُسنِ تَقِیَّتِهِم لِأجلِ إخوانِهِم فی اللّهِ(15)
5834 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مَن لَم یَکُن فِیه لِمَ یَتِمَّ لَهُ عَمَلٌ: وَرَعٌ یَحجُزُهُ عَن مَعاصِی اللّهِ، وخُلُقٌ یُدارِی بِهِ النّاسَ، وحِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ.(16)
19 / 2 إنَّ اللّهَ رفیقٌ یُحِبُّ الرِّفقَ
5835 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّ اللّهَ یُحِبُّ الرِّفقَ ویُعِینُ علَیهِ، فإذا رَکِبتُمُ الدَّوابَّ العُجْفَ فَأنزِلُوها مَنازِلَها، فإن کانَتِ الأرضُ مُجدِبَةً فانْجُوا عَنها، وإن کانَت مُخْصِبَةً فَأنزِلُوها مَنازِلَها(17)
5836 . عنه صلى الله علیه و آله لِعائشة : یا عائشةُ، إنَّ اللّهَ رفیقٌ یُحِبُّ الرِّفقَ، ویُعطِی على الرِّفقِ ما لا یُعطِی على العُنفِ، وما لا یُعطِی عَلى سِواهُ(18)
5837 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ اللّهَ عز و جل رَفیقٌ یُحِبُّ الرِّفقَ فی الأمرِ کُلِّهِ(19)
19 / 3 الرِّفقُ فی العبادةِ
5838 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم والتعمُّقَ فی الدِّینِ، فإنّ اللّهَ قد جَعَلَهُ سَهلاً، فَخُذُوا مِنهُ ما تُطِیقُونَ،
فإنَّ اللّهَ یُحِبُّ ما دامَ مِن عَمَلٍ صالِحٍ، وإن کانَ یَسیرا(20)
5833 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا خداوند، انبیا را بر مخلوقاتش به جهت شدّت بردبارى آنها با دشمنانِ خدا، برترى داد و [همچنین] به جهت نیکویى تقیّه (مدارا کردن) آنها با برادران (ِ دینى‌شان) به خاطر خدا
5834 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که در هر کس نباشد، عملش کامل نیست: پروایى که او را از نافرمانى خداوند باز دارد، اخلاقى که با مردم مدارا کند، و بردبارى‌اى که نادانىِ نادان را با آن پاسخ دهد.
19 / 2
خداوند، نرم‌خوى است و نرم‌خویى را دوست دارد
5835 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، ملایمت را دوست دارد و در راه آن، کمک مى‌کند پس هر گاه مَرکب‌هاى لاغر سوار شُدید، آنها را در باراندازهایشان استراحت دهید و اگر زمینِ خشک و بى‌گیاه بود، از آن به شتاب بگذرید؛ امّا چنانچه سرسبز و پُر علف بود، آنها را در منزلگاه‌هاى راه فرود آورید [تا بچرند]
5836 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به عایشه : اى عایشه! همانا خداوند، نرم‌خوى است و نرم‌خویى را دوست دارد و به سبب ملایمت، چیزهایى عطا مى‌کند که با خشونت و چیزهاى دیگر عطا نمى‌کند
5837 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل نرم‌خوى است و نرم‌خویى را در هر کارى دوست دارد
19 / 3
نرمى در عبادت
5838 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از سختگیرى در دین بپرهیزید؛ زیرا خداوند، آن را آسان قرار داده است پس، از دین، آنچه توانش را دارید، بر گیرید، که خداوند، کار خوب مستمر
را، هرچند اندک باشد، دوست دارد
5839 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ هذا الدِّینَ مَتِینٌ فَأوغِلُوا فیهِ برِفقٍ، ولا تُکَرِّهُوا عِبادَةَ اللّهِ إلى عِبادِ اللّهِ فتکونوا کالراکِبِ المُنْبَتِّ الذی لا سَفَرا قَطَعَ ولا ظَهْرا أبقى(21)
19 / 4 ثَمَرةُ الرِّفقِ
5840 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّ فی الرِّفقِ الزِّیادَةَ والبَرَکَةَ، ومَن یُحرَمِ الرِّفقَ یُحرَمِ الخَیرَ.(22)
19 / 5 اُرفُقْ یُرفَقْ بِکَ
5841 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الرِّفقُ رَأسُ الحِکمَةِ، اللّهُمّ مَن وُلِّیَ شیئا مِن اُمُورِ اُمَّتی فَرَفَقَ بهِم فارفُقْ بهِ، ومَن شَقَّ علَیهِم فاشقُقْ علَیهِ(23)
5842 . عنه صلى الله علیه و آله: جامِلوا النّاسَ بأخلاقِکُم تَسلَموا مِن غَوائلِهِم، وزایِلوهُم بأعمالِکُم لِئَلّا تَکونوا مِنهُم(24)
5839 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا این دین، استوار است پس با ملایمت در آن وارد شوید و عبادت خدا را بر بندگان خدا تحمیل نکنید که در آن صورت، به سوار درمانده‌اى مى‌مانید که نه راهى را پیموده و نه مَرکبى [با نشاط] به جا گذاشته است
19 / 4
ثمره نرم‌خویى
5840 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا در ملایمت، فزونى و برکت است و کسى که از ملایمتْ محروم باشد، از خیر محروم مى‌شود
19 / 5
نرمخو باش تا با تو نرمخو باشند
5841 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ملایمت (مدارا) ، رأس حکمت است بار خدایا! هر که کارگزار امرى از امور امّت من مى‌شود و با آنان ملایمت مى‌کند، تو با او ملایمت کن و هر که بر آنان سخت مى‌گیرد، تو بر او سخت گیر
5842 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با اخلاق خود، با مردم، نیکو معاشرت کنید (کنار بیایید) تا از گزندهایشان در امان بمانید؛ ولى در اعمالتان، از آنها جدا باشید تا جزو آنان نباشید.
1) آل عمران:159.
2) الحجر:88.
3) الفرقان:63.
4) الکافی: ج 2 ص 119 ح 4 عن معاذ بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 59 ح 23.
5) الکافی: ج 2 ص 119 ح 6 عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 60 ح 25.
6) کنز العمّال: ج 3 ص 38 ح 5367 نقلاً عن عبد بن الحمید و الضیاء عن أنس.
7) مستطرفات السرائر: ص 19 ح 10 عن موسى عن العبد الصالح علیه السلام، بحار الأنوار: ج 71 ص 349 ح 19.
8) الکافی: ج 2 ص 120 ح 13 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 63 ح 32.
9) الکافی: ج 2 ص 120 ح 15 عن السکونیّ عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 64 ح 34.
10) شرح نهج البلاغة: ج 6 ص 339 عن عائشة.
11) الأمالی للصدوق: ص 73 ح 41 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 77 ص 112 ح 2.
12) الأمالی للطوسی: ص 521 ح 1150 عن عبدالعظیم بن عبداللّه الحسنى عن الإمام الجواد عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 2 ص 69 ح 23.
13) الکافی: ج 2 ص 117 ح 4 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 18 ص 213 ح 43.
14) الکافی: ج 2 ص 117 ح 5 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 440 ح 108.
15) بحار الأنوار: ج 75 ص 401 ح 42 عن الإمام الحسن علیه السلام.
16) الکافی: ج 2 ص 116 ح 1 عن السکونیّ عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 43 ح 104.
17) الکافی: ج 2 ص 120 ح 12 عن السکونیّ عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 64 ص 213 ح 21.
18) کنز العمّال: ج 3 ص 38 ح 5363 عن عائشة.
19) کنز العمّال: ج 3 ص 39 ح 5370 نقلاً عن الدیلمی عن أبی الدرداء.
20) کنز العمّال: ج 3 ص 35 ح 5348 نقلاً عن أبی القاسم بن بشران فی أمالیه عن عمر.
21) الکافی: ج 2 ص 86 ح 1 عن أبی الجارود عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 211 ح 3.
22) الکافی: ج 2 ص 119 ح 7، بحارالأنوار: ج 75 ص 60 ح 26.
23) عوالی اللآلی: ج 1 ص 371 ح 79، بحار الأنوار: ج 75 ص 352 ح 62.
24) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 14.
