14 / 1 الحثُّ عَلى محاسبة النفس
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اِتَّقُوا اَللّهَ إِنَّ اَللّهَ خَبِیرٌ بِما تَعْمَلُونَ» (1)
الحدیث
5764 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أکْیَسُ الکَیِّسِینَ مَن حاسَبَ نَفْسَهُ وعَمِلَ لِما بَعدَ المَوتِ، وأحْمَقُ الحَمْقى مَنْ أتْبَعَ نَفْسَهُ هَواهُ، وتَمنّى على اللّهِ الأمانِیَّ.(2)
5765 . عنه صلى الله علیه و آله: حاسِبوا أنْفُسَکُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا، وزِنوها قَبلَ أنْ تُوزَنوا، وتَجَهَّزوا للعَرْضِ الأکْبَرِ(3)
5766 . عنه صلى الله علیه و آله: حاسِبوا أنْفُسَکُم قَبلَ أنْ تُحاسَبوا، ومَهِّدوا لها قَبلَ أنْ تُعذَّبوا، وتَزَوَّدوا
للرّحیلِ قَبلَ أنْ تُزْعَجوا، فإنَّما هُو مَوقِفُ عَدْلٍ، واقْتِضاءُ حَقٍّ، وسُؤالٌ عن واجِبٍ، وقَد أبْلَغَ فی الإعْذارِ مَن تَقَدّمَ بالإنذْارِ(4)
14 / 1
تشویق به محاسبه نفْس
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از خدا پروا کنید؛ و هر کسى باید بنگرد که براى فردا [ى خود] از پیش، چه فرستاده است؛ و [باز] از خدا بترسید. در حقیقت، خدا به آنچه مى‌کنید، آگاه است» .
حدیث
5764 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زیرک‌ترینِ زیرکان، کسى است که از نفْس خویش حساب بکشد و براى بعد از مرگ کار کند، و احمق‌ترینِ احمق‌ها، کسى است که نفْس خود را دنباله‌رو هوس خویش کند و از خدا آرزوها بطلبد
5765 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پیش از آن که مورد حسابرسى قرار گیرید، خود به حساب نفستان برسید و پیش از آن که سنجیده شوید، خود، نفستان را در ترازوى سنجش بگذارید و براى آن حسابرسىِ بزرگ، آماده شوید.
5766 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پیش از آن که حسابرسى شوید، به حساب نفْس خود برسید و
پیش از آن که عذاب شوید، نفستان را آماده کنید و پیش از آن که [خواه ناخواه] بُرده شوید، ره‌توشه سفر بردارید، که آن جا جایگاه عدالت است و مطالبه حق و سؤال از واجبات و وظایف. پس آن که پیشاپیش هشدار داد، کاملاً معذور است.
5767 . عنه صلى الله علیه و آله: یا أبا ذرٍّ، حاسِبْ نَفْسَکَ قَبلَ أنْ تُحاسَبَ، فإنَّهُ أهْوَنُ لِحِسابِکَ غَدا، وزِنْ نَفْسَکَ قَبلَ أنْ تُوزَنَ، وتَجَهَّزْ للعَرْضِ الأکْبَرِ یَومَ تُعْرَضُ لا یَخْفى على اللّهِ خافِیَةٌ(5)
14 / 2 التّشدیدُ فی محاسبةِ النّفْسِ
5768 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لا یَکونُ العَبدُ مؤمنا حتّى یُحاسِبَ نفسَهُ أشَدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّریکِ شَریکَهُ والسَّیّدِ عَبْدَهُ.(6)
5769 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَکونُ الرّجُلُ مِن المُتَّقینَ حتّى یُحاسِبَ نَفسَهُ أشدَّ مِن مُحاسَبَةِ الشَّریکِ شَریکَهُ، فَیعْلَمَ مِنْ أینَ مَطْعَمُهُ، ومِن أینَ مَشْرَبُهُ، ومِن أینَ مَلْبَسُهُ، أمِن حِلٍّ أمْ مِن حَرام؟(7)
5767 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى ابو ذر! پیش از آن که حسابرسى شوى، تو خود به حساب خویش برس، که این کار، حسابرسىِ فرداى [قیامت] تو را آسان مى‌سازد، و پیش از آن که اعمالت سنجیده شوند، خود اعمالت را بسنج و براى آن حسابرسى بزرگ، آماده شو؛ روزى که اعمالت بررسى مى‌شوند و هیچ امر پوشیده‌اى، بر خداوند، پوشیده نیست.
14 / 2
سختگیرى در محاسبه نفْس
5768 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده، مؤمن نیست، مگر آن گاه که سخت‌تر از حسابرسىِ شریک از شریکش و خواجه از غلامش، از نفْسِ خود، حساب بکشد.
5769 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى در زمره تقواپیشگان نخواهد بود، مگر آن گاه که سخت‌تر از حسابرسىِ شریک از شریکش، از خود حساب بکشد تا بداند که از کجا خورده است و از کجا آشامیده است و از کجا پوشیده است؛ از حلال یا از حرام
1) الحشر:18.
2) بحار الأنوار: ج 70 ص 69 ح 16.
3) بحار الأنوار: ج 70 ص 73 ح 26.
4) أعلام الدین: ص 339.
5) الأمالی للطوسی: ص 534 ح 1162.
6) بحار الأنوار: ج 70 ص 72 ح 22.
7) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 375 ح 2661.
