3 / 1
فضل مخافة الله
الکتاب
«تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ اَلْمَضاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ مِمّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ».(1)
«وَ مِنَ اَلنّاسِ وَ اَلدَّوَابِّ وَ اَلْأَنْعامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوانُهُ کَذلِکَ إِنَّما یَخْشَى اَللهَ مِنْ عِبادِهِ اَلْعُلَماءُ إِنَّ اَللهَ عَزِیزٌ غَفُورٌ».(2)
الحدیث
5502. رسول الله صلى الله علیه و آله: رأسُ الحِکمَةِ مَخافَهُ‌اللهِ.(3)
5503. عنه صلى الله علیه و آله: جِماعُ الخَیرِ خَشْیَةُ اللهِ.(4)
5504. عنه صلى الله علیه و آله: أعْلى النّاسِ مَنزِلَةً عِندَ اللهِ أخوَفُهُم مِنهُ.(5)
3 / 1
فضیلت ترس از خدا
قرآن
«[مؤمنان حقیقى، کسانى هستند که] پهلوهایشان از خوابگاه‌ها جدا مى‌گردد [و] پروردگارشان را از روى بیم و طمع مى‌خوانند، و از آنچه روزى‌شان داده‌ایم، انفاق مى‌کنند».
«و [نیز] از مردمان و جانوران و دام‌ها که رنگ‌هایشان گونه‌گون است همانا از بندگان خدا، تنها دانایان‌اند که از او مى‌ترسند. آرى، خدا ارجمندِ آمرزنده است».
حدیث
5502. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سرآمد حکمت، ترس از خداست
5503. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کانون خوبى‌ها، ترس از خداست
5504. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بلندپایه‌ترینِ مردم نزد خدا، ترسان‌ترینِ آنها از اوست
5505. عنه صلى الله علیه و آله: مَن کانَ باللهِ أعْرَفَ کانَ مِن اللهِ أخْوَفَ.(6)
3 / 2
خَفِ اللهَ کأنَّکَ ترَاهُ
5506. رسول الله صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ مُنْجِیاتٌ. خَوفُ اللهِ فی السِّرِّ کأ نّکَ تَراهُ، فإنْ لَم تَکُن تَراهُ فإنّهُ یرَاکَ.(7)
5507. عنه صلى الله علیه و آله فی وَصیّتِهِ لعلیٍّ علیه السلام : اُوصیکَ فی نَفْسِکَ بخِصالٍ فاحْفَظْها عنّی. الثّالثةُ: الخَوفُ مِن اللهِ عزّ ذِکْرُهُ کأنّکَ تَراهُ.(8)
3 / 3
فَضْلُ البُکاءِ مِنْ خَشْیَةِ اللهِ
الکتاب
«أُولئِکَ اَلَّذِینَ أَنْعَمَ اَللهُ عَلَیْهِمْ مِنَ اَلنَّبِیِّینَ مِنْ ذُرِّیَّةِ آدَمَ وَ مِمَّنْ حَمَلْنا مَعَ نُوحٍ وَ مِنْ ذُرِّیَّةِ إِبْراهِیمَ وَ إِسْرائِیلَ وَ مِمَّنْ هَدَیْنا وَ اِجْتَبَیْنا إِذا تُتْلى عَلَیْهِمْ آیاتُ اَلرَّحْمنِ خَرُّوا سُجَّداً وَ بُکِیًّا».(9)
«وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزِیدُهُمْ خُشُوعاً».(10)
الحدیث
5508. رسول الله صلى الله علیه و آله لعلیٍّ علیه السلام : اُوصِیکَ یا علیُّ فی نَفسِکَ بخِصالٍ فاحْفَظْها، اللهُمَّ أعِنْهُ…
والرّابعةُ البُکاءُ للهِ، یُبنى لکَ بکلِّ دَمعَةٍ بَیتٌ فی الجنّةِ.(11)
5505. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که خداشناس‌تر باشد، خداترس‌تر است
3 / 2
از خدا چنان بترس که گویى او را مى‌بینى
5506. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز نجات‌بخش است:… ترس از خدا در نهان، چنان که گویى او را مى‌بینى؛ چرا که هرچند تو او را نمى‌بینى، او تو را مى‌بیند
5507. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش خود به على علیه السلام : تو را به داشتن خصلت‌هایى سفارش مى‌کنم آنها را از من به خاطر بسپار… سوم: ترس از خداوند عز و جل، چنان که گویى او را مى‌بینى
3 / 3
فضیلت گریستن از ترس خدا
قرآن
«آنان، کسانى از پیامبران بودند که خداوند بر ایشان، نعمت ارزانى داشت: از فرزندان آدم بودند و از کسانى که همراه نوح [بر کشتى] سوار کردیم؛ و از فرزندان ابراهیم و اسرائیل و از کسانى که [آنان را] هدایت نمودیم و برگزیدیم؛ [و] هر گاه آیات [خداى] رحمان بر ایشان خوانده مى‌شد، سجده‌کنان و گریان به خاک مى‌افتادند».
«و بر روى زمین مى‌افتند و مى‌گِریند و بر فروتنىِ آنها افزوده مى‌شود».
حدیث
5508. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على علیه السلام : اى على! سفارش تو را به خودت مى‌کنم که خصلت‌هایى داشته باشى و آنها را حفظ کنى بار خدایا! على را [در حفظ این خصال] یارى کن:
… چهارم: گریستن براى خدا. در برابر هر قطره اشکى که مى‌ریزى، خانه‌اى در بهشت براى تو ساخته مى‌شود.
5509. عنه صلى الله علیه و آله: طُوبى لِصُورةٍ نَظَرَ اللهُ إلَیها تَبکی على ذَنبٍ مِن خَشیَةِ اللهِ عز و جل، لَم یَطّلِعْ إلى ذلکَ الذَّنْبِ غَیْرُهُ.(12)
5510. عنه صلى الله علیه و آله فی خُطبة الوَداعِ : مَن ذَرَفَتْ عَیناهُ مِن خَشیةِ اللهِ کانَ لَه بکلِّ قَطرةٍ مِن دُموعِهِ مِثلُ جَبَلِ اُحُدٍ یکونُ فی میزانِهِ مِن الأجْرِ.(13)
5511. عنه صلى الله علیه و آله: ألَا ومَن ذَرَفَتْ عَیناهُ مِن خَشیةِ اللهِ، کانَ لَهُ بکلِّ قَطرةٍ قَطَرَتْ مِن دُموعِهِ قَصرٌ فی الجنّةِ، مُکَلَّلٌ بالدُّرِّ والجَوهرِ، فیهِ ما لا عَینٌ رأتْ، ولا اُذُنٌ سَمِعَتْ، ولا خَطَرَ على قلبِ بَشَرٍ.(14)
5512. عنه صلى الله علیه و آله: سَبعةٌ فی ظِلِّ عَرشِ اللهِ عز و جل یومَ لا ظِلَّ إلّا ظلُّهُ… ورجُلٌ ذَکرَ اللهَ عز و جلخالیا ففاضَتْ عَیناهُ مِن خَشیةِ اللهِ.(15)
5513. عنه صلى الله علیه و آله: مَن خَرَجَ مِن عَینَیهِ مِثلُ الذُّبابِ مِن الدَّمْعِ مِن خَشیَةِ اللهِ آمَنَهُ اللهُ بهِ یَومَ الفَزَعِ الأکبَرِ.(16)
5514. عنه صلى الله علیه و آله: مِن عَلاماتِ الشَّقاءِ جُمودُ العَینِ.(17)
5509. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا چهره‌اى که خداوند به آن مى‌نگرد، در حالى که از ترس خدا بر گناهى که کرده و جز او کسى از آن آگاه نیست، مى‌گِرید!
5510. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در خطبه حَجّة الوداع : هر کس چشمانش از ترس خدا اشک بریزد، براى هر قطره اشک او به اندازه کوه اُحد در ترازوى اعمالش پاداش مى‌نهند
5511. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که هر کس چشمانش از ترس خدا اشک بریزد، در برابر هر قطره اشک او، کاخى آذین‌بسته به مروارید و گوهر در بهشت به او مى‌دهند. در آن کاخ، چیزهایى است که هیچ چشمى ندیده، هیچ گوشى نشنیده و بر دلِ هیچ بشرى خطور نکرده است.
5512. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در آن روز که سایه‌اى جز سایه عرش خداوند عز و جل نیست، هفت تن در سایه عرش اویند:… و مردى که در خلوت، از خداوند عز و جل یاد کند و از ترس خدا اشک از دیدگانش سرازیر شود.
5513. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس از ترس خدا به اندازه مگسى اشک از چشمش خارج شود، خداوند، او را در آن روزِ ترس بزرگ، ایمن مى‌گردانَد
5514. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از [جمله] نشانه‌هاى شقاوت، خشکى چشم است.
3 / 4
المؤمنُ بینَ مَخافتَینِ
5515. رسول الله صلى الله علیه و آله: ألا إنّ المؤمنَ یَعْمَلُ بینَ مَخافَتَینِ: بینَ أجَلٍ قَد مَضى لا یَدْری ما اللهُ صانِعٌ فیهِ، وبینَ أجَلٍ قد بَقِیَ لا یَدْری ما اللهُ قاضٍ فیهِ، فلْیَأخُذِ العَبْدُ المؤمنُ مِن نَفْسِهِ لنَفْسِهِ ومِن دُنیاهُ لآخِرَتِهِ، وفی الشَّیْبَةِ قَبلَ الکِبَرِ، وفی الحیاةِ قَبلَ المَماتِ؛ فوالّذی نَفْسُ محمّدٍ بِیَدِهِ، ما بَعدَ الدُّنیا مِن مُسْتَعْتَبٍ، وما بَعدَها مِن دارٍ إلّا الجَنّةَ أوِ النّارَ.(18)
3 / 5
المؤمنُ بینَ الخَوفِ والرَّجاءِ
الکتاب
«أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اَللَّیْلِ ساجِداً وَ قائِماً یَحْذَرُ اَلْآخِرَةَ وَ یَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ یَسْتَوِی اَلَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ اَلَّذِینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَکَّرُ أُولُوا اَلْأَلْبابِ».(19)
الحدیث
5516. رسول الله صلى الله علیه و آله: لَو تَعْلَمونَ قَدْرَ رَحمَةِ اللهِ لاتَّکَلْتُم علَیها وما عَمِلْتُم إلّا قلیلاً، ولَو تَعْلَمونَ قَدْرَ غَضَبِ اللهِ لَظَنَنْتُم بأنْ لا تَنْجوا.(20)
5517. عنه صلى الله علیه و آله: لو یَعلَمُ المؤمنُ ما عِندَ اللهِ مِن العُقوبَةِ ما طَمِعَ فی الجَنّةِ أحَدٌ، ولَو یَعْلَمُ الکافِرُ ما عِندَ اللهِ مِن الرَّحمَةِ ما قَنَطَ مِن الجَنّةِ أحَدٌ.(21)
3 / 4
مؤمن، میان دو ترس به سر مى‌برد
5515. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا مؤمن، میان دو ترس کار مى‌کند: میان زمانى که از عمرش گذشته است و نمى‌داند خدا با او چه مى‌کند [و مى‌آمرزدش یا نه!] و میان زمانى که از عمرش باقى مانده است و نمى‌داند خدا درباره او چه حکم خواهد کرد پس باید که بنده مؤمن، از خود براى خود، و از دنیایش براى آخرتش و در جوانى، پیش از پیرى و در زندگى، پیش از فرا رسیدن مرگ، بهره بر گیرد؛ زیرا سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، پس از دنیا دیگر عذرخواهى و توبه‌اى در کار نیست و بعد از آن، سرایى جز بهشت یا دوزخ نخواهد بود
3 / 5
مؤمن در بیم و امید به سر مى‌برد
قرآن
«[آیا چنین کسى بهتر است،] یا آن کسى که او در طول شب، در حال سجده و قیام، اطاعت [ِ خدا] مى‌کند، از آخرت مى‌ترسد و رحمت پروردگارش را امید دارد؟ بگو: آیا کسانى که مى‌دانند و کسانى که نمى‌دانند، یکسان‌اند؟ ! تنها خردمندان‌اند که پند مى‌پذیرند».
حدیث
5516. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر اندازه رحمت خدا را بدانید، بر آن تکیه خواهید کرد و جز اندکى، عمل نخواهید کرد و اگر اندازه خشم خدا را بدانید، خواهید پنداشت که هرگز نجات نمى‌یابید
5517. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر مؤمن از کیفر خدا آگاه بود، هیچ کسى به بهشت، امید نمى‌بست و اگر کافر از رحمت خدا آگاه بود، هیچ کسى از بهشت، نومید نمى‌شد
3 / 6
خوف المؤمن من سوء الخاتِمة
5518. رسول الله صلى الله علیه و آله: لا یَزالُ المؤمنُ خائفا من سُوءِ العاقِبَةِ، لایَتَیقّنُ الوُصولَ إلى رِضْوانِ اللهِ حتّى یکونَ وَقتُ نَزْعِ رُوحِهِ وظُهورِ مَلَکِ المَوتِ لَهُ.(22)
5519. عنه صلى الله علیه و آله: خَیرُ الأُمورِ خَیرُها عاقِبَةً.(23)
5520. عنه صلى الله علیه و آله: مِلاکُ العَمَلِ خَواتیمُهُ.(24)
5521. عنه صلى الله علیه و آله: الاُمورُ بتَمامِها، والأعْمالُ بخَواتِمِها.(25)
5522. عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ الرّجُلَ لَیعْمَلُ الزَّمَنَ الطّویلَ بعَمَلِ أهْلِ الجَنّةِ، ثُمّ یُخْتَمُ لَهُ بعَمَلِ أهْلِ النّارِ و إنَّ الرّجُلَ لَیَعْمَلُ الزَّمَنَ الطّویلَ بعَمَلِ أهْلِ النّارِ، ثُمَّ یُخْتَمُ عَمَلُهُ بعَمَلِ أهْلِ الجَنّةِ.(26)
5523. عنه صلى الله علیه و آله: إنّ العَبدَ لَیعْمَلُ عَملَ أهْلِ الجَنّةِ فیما یَرى النّاسُ و إنّهُ لَمِنْ أهْلِ النّارِ، و إنَّهُ لَیعْمَلُ عَمَلَ النّارِ فیما یَرى النّاسُ و إنَّهُ لَمِنْ أهْلِ الجَنّةِ، و إنَّما الأعْمالُ بالخَواتیمِ.(27)
5524. عنه صلى الله علیه و آله: لا علَیکُم أنْ تُعْجَبوا بأحَدٍ حتّى تَنْظُروا بما یُخْتَمُ لَهُ، فإنَّ العامِلَ یَعْمَلُ زَمانا مِن عُمرِهِ أو بُرْهَةً مِن دَهْرِهِ بعَمَلٍ صالحٍ لو ماتَ علَیهِ دَخَلَ الجَنّةَ، ثُمَّ یَتَحَوّلُ فیَعْمَلُ عَمَلاً سَیّئا.(28)
3 / 6
نگرانى مؤمن از بدفرجامى
5518. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مؤمن، پیوسته از بدفرجامى، هراسان است و تا زمان جان کندن و ظاهر شدن فرشته مرگ بر او، یقین ندارد که به رضوان الهى خواهد رسید
5519. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترینِ کارها، خوش‌فرجام‌ترین آنهاست
5520. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ملاک کار، فرجام آن است
5521. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [ملاک] کارها، به تمام شدن آنهاست و [ملاک] اعمال، به سرانجام آنها
5522. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [گاه] آدمى زمانى دراز، عمل اهل بهشت را انجام مى‌دهد؛ امّا سرانجامش به عمل اهل دوزخ ختم مى‌شود و [گاه] انسان روزگارى دراز، مرتکب اعمال دوزخیان مى‌شود؛ امّا عاقبتش به عمل بهشتیان مى‌انجامد.
5523. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا بنده [گاه] عملى مى‌کند که در نظر مردم، کار اهل بهشت است، در حالى که او از دوزخیان است و [گاه] کارهایى مى‌کند که در نگاه مردم، کار دوزخیان است، در حالى که او بهشتى است همانا [ملاک] اعمال، به عاقبت آنهاست
5524. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تا فرجام کسى بر شما معلوم نشده، از [اعمال خوب] او به شگفت نیایید؛ چرا که آدمى [گاه] زمانى دراز از عمر خود، یا در برهه‌اى از روزگارش، کارهاى شایسته‌اى مى‌کند که اگر با همان وضع بمیرد، به بهشت مى‌رود؛ امّا ناگهان تغییر مى‌کند و کارهاى ناشایست انجام مى‌دهد.
3 / 7
ثمراتُ الخوفِ
الکتاب
«إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِمَنْ خافَ عَذابَ اَلْآخِرَةِ ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ اَلنّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ».(29)
«وَ لَنُسْکِنَنَّکُمُ اَلْأَرْضَ مِنْ بَعْدِهِمْ ذلِکَ لِمَنْ خافَ مَقامِی وَ خافَ وَعِیدِ».(30)
«وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ».(31)
«وَ أَمّا مَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ وَ نَهَى اَلنَّفْسَ عَنِ اَلْهَوى فَإِنَّ اَلْجَنَّةَ هِیَ اَلْمَأْوى».(32)
الحدیث
5525. رسول الله صلى الله علیه و آله: لَو خِفْتُمُ اللهَ حقَّ خِیفَتِهِ لَعَلِمْتُمُ العِلمَ الّذی لا جَهلَ مَعهُ، ولَو عَرَفْتُمُ اللهَ حقَّ مَعرِفَتِهِ لَزالتْ بِدُعائکُمُ الجِبالُ.(33)
5526. عنه صلى الله علیه و آله: مَن خافَ أدْلَجَ، ومَن أدْلَجَ بَلغَ المَنزِلَ ألَا إنَّ سِلْعَةَ اللهِ غالِیَةٌ، ألَا إنّ سِلْعَةَ اللهِ الجَنّةُ.(34)
3 / 8
مَن خافَ اللهَ خافَ منهُ کلُّ شیءٍ
5527. رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن خافَ اللهَ عز و جل خافَ مِنهُ کُلُّ شَیءٍ، ومَن لَم یَخَفِ اللهَ أخافَهُ اللهُ عز و جلمِن کلِّ شَیءٍ.(35)
3 / 7
ثمرات ترس
قرآن
«قطعاً در این [یادآورى‌ها]، براى کسى که از عذاب آخرت مى‌ترسد، عبرتى هست آن [روز]، روزى است که مردم را براى آن گرد مى‌آورند، و آن [روز]، روزى است که [جملگى در آن] حاضر مى‌شوند».
«و قطعاً شما را پس از ایشان، در آن سرزمین، سکونت خواهیم داد. این براى کسى است که از ایستادن [در محشر به هنگام حساب] در پیشگاه من، بترسد و از تهدیدم بیم داشته باشد».
«و هر کس که از مقام پروردگارش بترسد، دو باغ [ِ بهشتى] خواهد داشت».
«و امّا کسى که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید و نفس [خود] را از هوس باز داشت، پس جایگاه او همان بهشت است».
حدیث
5525. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر از خدا چنان که باید و شاید بترسید، هر آینه دانشى به دست مى‌آورید که از هر گونه جهل و نادانى‌اى به دور است، و اگر خداى را چنان که باید و شاید بشناسید، هر آینه با دعاى شما کوه‌ها از جاى کنده مى‌شوند
5526. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن که [از خطرِ راه و راهزنان] بترسد، شبانه حرکت مى‌کند و کسى که شَبرو باشد، به منزل مى‌رسد بدانید که کالاى خدا، گران‌بهاست بدانید که کالاى خدا، بهشت است
3 / 8
هر که از خدا پروا کند، همه چیز از او پروا مى‌کند
5527. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که از خداوند عز و جل بترسد، همه اشیا از او مى‌ترسند و هر که از خدا نترسد، خداوند عز و جل او را از همه چیز مى‌ترساند
5528. عنه صلى الله علیه و آله: مَنِ اتَّقى اللهَ أهابَ اللهُ مِنهُ کُلَّ شَیءٍ، ومَن لَم یَتّقِ اللهَ أهابَهُ اللهُ مِن کُلِّ شَیءٍ.(36)
3 / 9
دَورُ الخَوفِ فی تحقُّقِ الأمنِ
الکتاب
«أَلا إِنَّ أَوْلِیاءَ اَللهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ کانُوا یَتَّقُونَ».(37)
«إِنَّ اَلَّذِینَ قالُوا رَبُّنَا اَللهُ ثُمَّ اِسْتَقامُوا فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ».(38)
«إِنَّ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ اَلَّذِینَ هادُوا وَ اَلصّابِئُونَ وَ اَلنَّصارى مَنْ آمَنَ بِاللهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ وَ عَمِلَ صالِحاً فَلا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ».(39)
«بَلى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِنْدَ رَبِّهِ وَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ».(40)
الحدیث
5529. رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن عَرَضَتْ لَهُ فاحِشَةٌ أو شَهْوَةٌ فاجْتَنَبَها مِن مَخافَةِ اللهِ عز و جل حَرّمَ اللهُ علَیهِ النّارَ، وآمَنَهُ مِن الفَزَعِ الأکْبَرِ، وأنْجَزَ لَهُ ماوَعدَهُ فی کِتابهِ فی قَولهِ تبارک وتعالى:
«وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»(31) (41)
5528. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که از خدا بترسد، خداوندْ همه چیز را از او هراسان مى‌کند و هر که از خدا نترسد، خداوندْ او را از همه چیز هراسان مى‌سازد
3 / 9
نقش خداترسى در ایجاد امنیت
قرآن
«آگاه باشید که بر دوستان خدا، نه بیمى است و نه آنان اندوهگین مى‌شوند؛ همانان که ایمان آورده‌اند و پرهیزگارى ورزیده‌اند».
«محقّقاً کسانى که گفتند: «پروردگار ما خداست» و سپس ایستادگى کردند، بیمى بر آنان نیست و غمگین نخواهند شد».
«کسانى که ایمان آورده‌اند و کسانى که یهودى و صابئى و مسیحى‌اند، هر کس به خدا و روز بازپسین ایمان آوَرَد و کار نیکو کند، پس نه بیمى بر ایشان است و نه اندوهگین خواهند شد».
«آرى، هر کس که خود را با تمام وجود، به خدا تسلیم کند و نیکوکار باشد، پس مزد وى پیش پروردگار اوست، و بیمى بر آنان نیست، و غمگین نخواهند شد».
حدیث
5529. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که با عملى زشت یا خواهشى نفسانى روبه‌رو شود و از ترس خداوند عز و جل، از آن دورى کند، خداوندْ آتش را بر او حرام مى‌گرداند و از آن ترس و وحشت بزرگ (روز قیامت) در امانش مى‌دارد و آنچه را در کتاب خود در آیه «و
کسى که از مقام پروردگارش بترسد، دو بهشت خواهد داشت» به او وعده داده است، برایش عملى مى‌سازد
5530. عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ تبارَکَ وتعالى: وعِزَّتی وجَلالی، لا أجْمَعُ على عَبْدی خَوفَینِ، ولا أجْمَعُ لَه أمْنَینِ، فإذا أمِنَنی فی الدُّنیا أخَفْتُهُ یَومَ القِیامَةِ، و إذا خافَنی فی الدُّنیا أمِنْتُهُ یَومَ القِیامَةِ.(42)
3 / 10
عَدَمُ مَخافةِ غیرِ اللهِ
5531. رسول الله صلى الله علیه و آله: ما سلّطَ اللهُ على ابنِ آدَمَ إلّا مَن خافَهُ ابنُ آدَمَ، ولَو أنّ ابنَ آدَمَ لَم یَخَفْ إلّا اللهَ ما سَلّطَ اللهُ علَیهِ غَیرَهُ ولا وُکِلَ ابنُ آدَمَ إلّا إلى مَن رَجاهُ، ولَو أنّ ابنَ آدَمَ لَم یَرْجُ إلّا اللهَ ما وُکِلَ إلى غَیرِهِ.(43)
3 / 11
ما لا ینبغی مِن الخوفِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا مَنْ یَرْتَدَّ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَسَوْفَ یَأْتِی اَللهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَ یُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى اَلْمُؤْمِنِینَ أَعِزَّةٍ عَلَى اَلْکافِرِینَ یُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللهِ وَ لا یَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ ذلِکَ فَضْلُ اَللهِ یُؤْتِیهِ مَنْ یَشاءُ وَ اَللهُ واسِعٌ عَلِیمٌ».(44)
5530. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى تبارک و تعالى فرمود: «به عزّت و جلالم سوگند که براى بنده‌ام، دو ترس و دو امنیت فراهم نمى‌آورم: اگر در دنیا خود را از من ایمن بداند، در روز رستاخیز، او را هراسان مى‌کنم و اگر در دنیا از من بترسد، در روز قیامت، او را ایمن مى‌گردانم».
3 / 10
نترسیدن از غیر خدا
5531. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند بر آدمى مسلّط نکرد، مگر کسى را که آدمى از او مى‌ترسد اگر آدمى از کسى جز خدا نمى‌ترسید، خداوند جز خود، کسى را بر او مسلّط نمى‌کرد و آدمى واگذار نشد، مگر به کسى که به او امید مى‌بندد اگر آدمى جز به خدا امید نمى‌بست، به غیر خدا واگذار نمى‌شد
3 / 11
آن جا که ترس، سزاوار نیست
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! هر کس از شما که از دین خود برگردد، به زودى، خدا گروهى [دیگر] را مى‌آورد که آنان را دوست مى‌دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند [اینان] با مؤمنان، فروتن، و بر کافران، سرفرازند. در راه خدا جهاد مى‌کنند و از سرزنش هیچ ملامتگرى نمى‌ترسند. این، فضل خداست آن را به هر که بخواهد، مى‌دهد، و خدا گشایشگر داناست».
«إِنَّما ذلِکُمُ اَلشَّیْطانُ یُخَوِّفُ أَوْلِیاءَهُ فَلا تَخافُوهُمْ وَ خافُونِ إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنِینَ».(45)
الحدیث
5532. رسول الله صلى الله علیه و آله: طُوبى لِمَن شَغَلَهُ خَوفُ اللهِ عز و جل عَن خَوفِ النّاسِ.(46)
5533. عنه صلى الله علیه و آله: لا تَخَفْ فی اللهِ لَوْمَةَ لائمٍ.(47)
5534. الخصال عن أبی ذرٍّ: أوْصانی رسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله أنْ لا أخافَ فی اللهِ لَوْمَةَ لائمٍ.(48)
«در واقع، این شیطان است که دوستانش را مى‌ترساند پس اگر مؤمنید، از آنان مترسید، و از من بترسید».
حدیث
5532. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خوشا آن که ترس از خدا عز و جل، او را از ترس از مردم باز داشته باشد!
5533. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در راه خدا، از سرزنش هیچ سرزنش کننده‌اى، پروا به دل راه مده
5534. الخصال به نقل از ابو ذر : پیامبر خدا به من سفارش فرمود که در راه خدا، از سرزنش هیچ سرزنشگرى نهراسم
1) السجدة: 16.
2) فاطر: 28.
3) الاختصاص: ص 343، بحار الأنوار: ج 77 ص 133 ح 43.
4) المواعظ العددیّة: ص 32.
5) أعلام الدین: ص 337 ح 15 عن ابن عمر، بحار الأنوار: ج 77 ص 180 ح 10.
6) جامع الأخبار: ص 258 ح 682، بحار الأنوار: ج 70 ص 393 ح 64 نقلاً عن روضة الواعظین.
7) المحاسن: ج 1 ص 62 ح 3 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الصادق أو الإمام زین العابدین علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 70 ص 7 ح 5.
8) الکافی: ج 8 ص 79 ح 33 عن معاویة بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 74 ص 68 ح 8.
9) مریم: 58.
10) الإسراء: 109.
11) المحاسن: ج 1 ص 81 ح 48 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 69 ص 391 ح 68.
12) ثواب الأعمال: ص 200 ح 2 عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 93 ص 331 ح 15.
13) عدّة الداعی: ص 159، بحار الأنوار: ج 93 ص 334 ح 25.
14) الأمالی للصدوق: ص 517 ح 707 عن الحسین بن یزید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 76 ص 336 ح 1.
15) بحار الأنوار: ج 84 ص 2 ح 71 عن أبی هریرة.
16) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 95 ح 2268، بحار الأنوار: ج 93 ص 336 ح 30.
17) الخصال: ص 242 ح 96 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 70 ص 52 ح 11.
18) الکافی: ج 2 ص 70 ح 9 عن حمزة بن حمزان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 362 ح 7.
19) الزمر: 9.
20) کنز العمّال: ج 3 ص 144 ح 5894 نقلاً عن الدیلمی عن أبی سعید.
21) کنز العمّال: ج 3 ص 139 ح 5867 عن أبی هریرة.
22) التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری علیه السلام: ص 239 ح 117، بحار الأنوار: ج 71 ص 366 ح 13.
23) الأمالی للصدوق: ص 576 ح 788 عن أبی الصباح الکنانی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 363 ح 2.
24) الاختصاص: ص 343، بحارالأنوار: ج 77 ص 133 ح 43.
25) عوالی اللآلی: ج 1 ص 289 ح 147، بحار الأنوار: ج 77 ص 165 ح 2.
26) کنز العمّال: ج 1 ص 116 ح 545 عن أبی هریرة.
27) کنز العمّال: ج 1 ص 125 ح 590 عن سهل بن سعد.
28) کنز العمّال: ج 1 ص 124 ح 589 عن أنس.
29) هود: 103.
30) إبراهیم: 14.
31) الرحمن: 46.
32) النازعات: 40 و 41.
33) کنز العمّال: ج 3 ص 142 ح 5881 نقلاً عن الحکیم عن معاذ.
34) کنز العمّال: ج 3 ص 142 ح 5885 عن أبی هریرة.
35) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 357 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 77 ص 50 ح 3.
36) کنز العمّال: ج 3 ص 142 ح 5883 نقلاً عن الحکیم عن واثلة.
37) یونس: 62 و 63.
38) الأحقاف: 13.
39) المائدة: 69.
40) البقرة: 112.
41) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 14 ح 4968 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 70 ص 378 ح 25.
42) الخصال: ص 79 ح 127 عن الحسن، بحار الأنوار: ج 70 ص 379 ح 28.
43) کنز العمّال: ج 3 ص 148 ح 5909 عن الدیلمی عن ابن عمر.
44) المائدة: 54.
45) آل عمران: 175.
46) الکافی: ج 8 ص 169 ح 190 عن أبی مریم عن الإمام الباقر علیه السلام عن جابر بن عبدالله، بحار الأنوار: ج 77 ص 126 ح 32.
47) الخصال: ص 526 ح 13 عن أبی ذرّ، بحارالأنوار: ج 77 ص 72 ح 1.
48) الخصال: ص 345 ح 12، بحارالأنوار: ج 71 ص 360 ح 1.
