2 / 1
جهادُ النّفسِ
5482. رسول الله صلى الله علیه و آله: المُجاهِدُ مَن جَاهَدَ نَفْسَهُ فی اللهِ.(1)
5483. عنه صلى الله علیه و آله مُخاطِبا أصحابهُ : قَدِمْتُم خَیرَ مَقْدَمٍ، وقَدِمْتُم مِن الجِهادِ الأصْغَرِ إلى الجهادِ الأکْبَرِ: مُجاهَدَةِ العَبدِ هَواهُ.(2)
5484. عنه صلى الله علیه و آله: أفْضَلُ الجِهادِ أنْ تُجاهِدَ نَفْسَکَ وهوَاکَ فی ذاتِ اللهِ تعالى.(3)
5485. عنه صلى الله علیه و آله وقد سألَهُ أبو ذرٍّ عن أفْضَلِ الجِهاد : أنْ یُجاهِدَ الرّجُلُ نَفْسَهُ وهَواهُ.(4)
5486. عنه صلى الله علیه و آله: أفْضَلُ الجِهاد مَن جاهَدَ نَفْسَهُ الّتی بینَ جَنْبَیهِ.(5)
5487. الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام: نَروی أنَّ سیّدَنا رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله رأى بعضَ أصْحابِهِ مُنْصَرِفا مِن بَعْثٍ کانَ بَعَثَهُ فیه، وقَدِ انْصَرَفَ بشَعثِهِ وغُبارِ سَفَرِهِ وسلاحُهُ علَیهِ یُریدُ مَنزِلَهُ، فقالَ صلى الله علیه و آله: انْصَرَفَ مِن الجِهادِ الأصْغَرِ إلى الجِهادِ الأکْبَرِ فقیلَ لَهُ: أوَجِهادٌ فَوقَ الجِهادِ بالسَّیفِ؟ ! قالَ: نَعَمْ، جِهادُ المَرءِ نَفْسَهُ.(6)
2 / 1
جهاد با نفس
5482. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مجاهد [ِ حقیقى]، کسى است که به خاطر خدا، با نفْس خود مبارزه کند.
5483. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به اصحابش : خوش آمدید! و از جهاد اصغر، پاى به میدان جهاد اکبر گذاشتید؛ جهاد بنده با هواى نَفْسش.
5484. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین جهاد، این است که به خاطر خداوند متعال، با نفْس و هواهاى نفسانى‌ات جهاد کنى.
5485. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به سؤال ابو ذر از برترین جهاد : مبارزه انسان با نفْس و هواهاى نفسانى‌اش.
5486. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین جهاد، جهاد کسى است که با نفْسِ نهفته در میان دو پهلوى خود مبارزه کند.
5487. الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام: روایت مى‌کنیم که سَرور ما پیامبر خدا، یکى از اصحاب خود را دید که از مأموریتى [جنگى] که او را فرستاده بود، برگشته و با موهاى ژولیده و غبار سفر بر سر و صورت مانده و جنگْ‌افزارش، به سوى منزل خود مى‌رود. پس فرمود: «از جهاد اصغر، براى جهاد اکبر برگشته است».
گفته شد: آیا جهادى بالاتر از جهاد با شمشیر هم هست؟!
فرمود: «آرى، جهاد انسان با نفْس خود».
5488. رسول الله صلى الله علیه و آله: أعدى عَدوِّکَ نَفسُکَ الَّتی بَینَ جَنبَیکَ.(7)
5489. عنه صلى الله علیه و آله: والَّذی نَفسی بِیَدِهِ، ما مِن عَدُوٍّ أعدى عَلَى الإنسانِ مِنَ الغَضَبِ وَالشَّهوَةِ، فَاقمَعوهُما واغلِبوهُما واکظِموهُما.(8)
5490. عنه صلى الله علیه و آله: لَیسَ عَدُوُّکَ الَّذی إن قَتَلتَهُ کانَ لَکَ نورا، وإن قَتَلَکَ دَخَلتَ الجَنَّةَ، ولکِنْ أعدى عَدُوٍّ لَکَ وَلَدُکَ الَّذی خَرَجَ مِن صُلبِکَ، ثُمّ أعدى عَدُوٍّ لَکَ مالُکَ الَّذی مَلَکَت یَمینُکَ.(9)
5491. المحجّة البیضاء عن طلحة: انطَلَقَ رَجُلٌ ذاتَ یَومٍ فَنَزَعَ ثِیابَهُ وتَمَرَّغَ فی الرَّمْضاءِ وکانَ یقولُ لنفسِهِ: ذُوقِی وعَذابُ جَهَنَّمَ أشَدُّ حَرّا! أجِیفَةٌ باللیلِ بَطَّالَةٌ بالنهارِ؟ ! فبَیْنا هُو کذلکَ إذ أبصَرَ النبیَّ صلى الله علیه و آله فی ظِلِّ شَجَرَةٍ فَأتاهُ فقالَ: غَلَبَتنِی نَفسِی، فقالَ لَهُ النبیُّ صلى الله علیه و آله: ألَمْ یَکُنْ لکَ بُدٌّ مِنَ الذی صَنَعتَهُ؟ أمَا لقد فُتِحَتْ لکَ أبوابُ السماءِ وبَاهَى اللهُ عز و جل بکَ الملائکَةَ ثُمّ قالَ لأصحابِهِ: تَزَوَّدُوا مِن أخِیکُم، فَجَعَلَ الرجلُ یقولُ لَهُ: یا فلانُ، ادْعُ لِی(10)
5488. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دشمن‌ترین دشمن تو، نفْسى است که میان دو پهلویت قرار دارد.
5489. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سوگند به آن که جانم در دست اوست، براى انسان هیچ دشمنى دشمن‌تر از خشم و شهوت [ِ خودش] وجود ندارد. پس آن دو را سرکوب کنید و مقهورشان سازید و آتش آنها را فرو نشانید.
5490. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دشمن تو، آن کسى نیست که اگر تو او را بکشى، برایت مایه روشنایى خواهد بود و اگر او تو را بکشد، به بهشت مى‌روى؛ بلکه بالاترین دشمن تو، فرزند توست که از پشتت خارج شده است و پس از آن، بالاترین دشمنت، ثروتى است که به دست آورده‌اى.
5491. المحجّة البیضاء به نقل از طلحه : یک روز مردى جامه خود را از تن در آورد و در میان شن‌هاى داغ، شروع به غلتیدن کرد و با خود مى‌گفت: بچش، که عذاب دوزخ داغ‌تر است. آیا شب [همچون] مُردارى و روز، بیکاره؟ !
آن مرد در همین حال، چشمش به پیامبر صلى الله علیه و آله افتاد که در سایه درختى ایستاده بود پس، خدمت ایشان آمد و گفت: نَفْسَم بر من چیره شد.
پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «آیا چاره‌اى جز این کار نداشتى؟ بدان که درهاى آسمان براى تو گشوده شد و خداوند عز و جل به وجود تو بر فرشتگانش افتخار کرد».
آن گاه به یارانش فرمود: «از برادر خود، توشه بستانید».
این شد که هر کس به او مى‌گفت: فلانى! براى من دعا کن
2 / 2
الاجتِهادُ فی طاعَةِ اللهِ
5492. رسول الله صلى الله علیه و آله: اجْتَهِدوا فی العملِ، فإنْ قَصُرَ بِکُمْ ضَعْفٌ فکُفّوا عنِ المَعاصی.(11)
5493. عنه صلى الله علیه و آله: یا معشرَ المسلمینَ، شَمِّروا فإنَّ الأمرَ جِدٌّ، وتأهَّبوا فإنَّ الرَّحیلَ قَریبٌ، وتَزَوَّدوا فإنَّ السَّفَرَ بَعیدٌ، وخَفِّفوا أثْقَالَکُم، فإنَّ وراءَکُم عَقَبةً کَؤُودا لا یَقْطَعُها إلّا المُخِفُّونَ.(12)
5494. عنه صلى الله علیه و آله لأبی ذَرٍّ : احْفَظِ اللهَ یَحفَظْکَ، احفَظِ اللهَ تَجِدْهُ أمامَکَ.(13)
2 / 3
أفضل الجهاد
5495. رسول الله صلى الله علیه و آله: أشَدُّ النّاسِ اجْتِهادا مَن تَرَکَ الذُّنوبَ.(14)
5496. عنه صلى الله علیه و آله: أفْضَلُ الجِهادِ مَن أصْبَحَ لا یَهُمُّ بظُلْمِ أحدٍ.(15)
2 / 4
ثَمَرَةُ المجاهَدةِ
الکتاب
«وَ اَلَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اَللهَ لَمَعَ اَلْمُحْسِنِینَ».(16)
2 / 2
سختکوشى در فرمانبرى از خدا
5492. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در عمل بکوشید و اگر از سختکوشى در عمل ناتوانید، از گناهان خوددارى کنید.
5493. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مسلمانان! آستین بالا بزنید، که کارْ جدّى است آماده شوید، که رفتن نزدیک است توشه بر دارید، که سفر طولانى است و بارهایتان را سبک کنید، که گردنه‌اى دشوار فراروى خود دارید که جز سبک‌باران، کسى نمى‌تواند از آن بگذرد.
5494. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به ابوذر : حفظ کن خدا را، خداوند [نیز] تو را حفظ مى‌کند حفظ کن خدا را، او را جلوى خود حاضر مى‌یابى.
2 / 3
برترین جهاد
5495. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سختکوش‌ترینِ مردم، کسى است که گناهان را فرو گذارد.
5496. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: برترین جهاد، جهاد کسى است که صبحِ خود را با این نیّت آغاز کند که به هیچ کسى ستم روا ندارد.
2 / 4
ثمره مجاهدت
قرآن
«و کسانى که در راه ما کوشیده‌اند، به یقین، راه‌هاى خود را بر آنان مى‌نماییم و به راستى، خدا با نیکوکاران است».
الحدیث
5497. رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن یُدْمِن قَرْعَ البابِ یَلِجْ.(17)
5498. عنه صلى الله علیه و آله: بالمُجاهَدَةِ یُغلَبُ سُوءُ العادَةِ.(18)
5499. عنه صلى الله علیه و آله: جاهِدوا أهْواءکُم تَمْلِکوا أنْفُسَکُم.(19)
5500. عنه صلى الله علیه و آله: جاهِدوا أنفسَکُم على شَهَواتِکُم تَحِلَّ قلوبَکُم الحِکْمَةُ.(19)
5501. عنه صلى الله علیه و آله: جاهِدوا أنفسَکُم بقِلَّةِ الطَّعامِ والشَّرابِ، تُظِلَّکُمُ المَلائکةُ ویَفِرَّ عَنکُمُ الشَّیطانُ.(20)
حدیث
5497. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که پیوسته درى را بکوبد، سرانجام وارد مى‌شود.(21)
5498. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با مجاهدت مى‌توان بر عادت‌هاى بد، چیره آمد.
5499. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با هوس‌هایتان بجنگید تا اختیاردار نفْس‌هاى خود شوید.
5500. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با خواهش‌هاى نفْس خود بستیزید تا دل‌هایتان را حکمت فرا بگیرد.
5501. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با کم خوردن و کم آشامیدن، به جنگ نفْس‌هاى خود بروید تا فرشتگان بر سر شما سایه افکنند و شیطان از شما بگریزد
1) کنز العمّال: ج 4 ص 430 ح 11261 عن فضالة بن عبید؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 96.
2) کنز العمّال: ج 4 ص 430 ح 11260 عن جابر.
3) کنز العمّال: ج 4 ص 431 ح 11265 عن أبی ذرّ.
4) کنز العمّال: ج 4 ص 616 ح 11780 نقلاً عن ابن النجّار عن أبی ذرّ.
5) الجعفریّات: ص 78.
6) الفقه المنسوب للإمام الرضا علیه السلام: ص 380، بحارالأنوار: ج 70 ص 68 ح 13.
7) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 259، بحارالأنوار: ج 74 ص 271.
8) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 115.
9) مسند الشامیین: ج 2 ص 444 ح 1668 عن أبی مالک الأشعری.
10) المحجّة البیضاء: ج 8 ص 68 ح 1.
11) أعلام الدین: ص 153، بحار الأنوار: ج 77 ص 171 ح 7.
12) أعلام الدین: ص 343 عن أنس، بحارالأنوار: ج 77 ص 186 ح 10.
13) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 377 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 87 ح 3.
14) الأمالی للصدوق: ص 73 ح 41 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 206 ح 13.
15) المحاسن: ج 1 ص 456 ح 1053 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 314 ح 32.
16) العنکبوت: 69.
17) کنزالفوائد: ج1 ص 139، بحار الأنوار: ج 71 ص 96 ح 61.
18) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 119.
19) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 122.
20) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 1225.
21) گفت پیغمبر که: چون کوبى درى عاقبتْ زان در، برون آید سرى (مولوى).
