2 / 1
التَّأکیدُ عَلى فِعلِ الخَیرِ
الکتاب
» وَ جَعَلْنَهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا وَ أَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَ تِ وَ إِقَامَ الصَّلَوةِ وَ إِیتَاءَ الزَّکَوةِ وَ کَانُواْ لَنَا عَبِدِینَ » . (1)
» یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ ارْکَعُواْ وَ اسْجُدُواْ وَ اعْبُدُواْ رَبَّکُمْ وَ افْعَلُواْ الْخَیْرَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ » . (2)
الحدیث
4551.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اِفعَلُوا الخَیرَ دَهرَکُم ، وتَعَرَّضوا لِنَفَحاتِ رَحمَةِ اللّه ِ ؛ فَإِنَّ للّه ِ نَفَحاتٍ مِن رَحمَتِهِ یُصیبُ بِها مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ ، وسَلُوا اللّه َ أن یَستُرَ عَوراتِکُم وأن یُؤمِنَ رَوعاتِکُم . (3)
4552.عنه صلى الله علیه و آله : اُطلُبُوا الخَیرَ دَهرَکُم ، وَاهرُبوا مِنَ النّارِ جَهدَکُم ؛ فَإِنَّ الجَنَّةَ لا یَنامُ طالِبُها ، وإنَّ النّارَ لا یَنامُ هارِبُها . (4)
2 / 1
تأکید بر انجام دادن کار خیر
قرآن
«و آنان را پیشوایانى قرار دادیم که به فرمان ما هدایت مى کردند، و به ایشان انجام دادن کارهاى نیک و برپاداشتن نماز و دادن زکات را وحى کردیم و آنان پرستنده ما بودند» .
«اى کسانى که ایمان آورده اید! رکوع و سجود کنید و پروردگارتان را بپرستید و کار خوب انجام دهید، باشد که رستگار شوید» .
حدیث
4551.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عمر خود را در کار نیک صرف کنید و خود را در معرض نسیم هاى رحمت الهى قرار دهید. همانا خداوند ، نسیم هاى رحمتى دارد که به هر کس از بندگانش بخواهد ، با آنها بهره مى دهد. و از خداوند بخواهید که عیب هاى شما را بپوشاند و هراسِ شما را به ایمنى بَدَل سازد.
4552.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در همه روزگارتان، در پىِ نیکى باشید و تا مى توانید، از آتش (دوزخ) بگریزید . همانا خواهانِ بهشت ، نمى خسبد و گریزان از آتش ، به خواب غفلت نمى رود .
4553.عنه صلى الله علیه و آله : الخَیرُ کَثیرٌ ، وفاعِلُهُ قَلیلٌ . (5)
4554.عنه صلى الله علیه و آله : تَکَلَّفوا فِعلَ الخَیرِ وجاهِدوا نُفوسَکُم عَلَیهِ ؛ فَإِنَّ الشَّرَّ مَطبوعٌ عَلَیهِ الإِنسانُ . (6)
4555.الإمام علیّ علیه السلام : إذا رَأَیتُم خَیرا فَأَعینوا عَلَیهِ ، وإذا رَأَیتُم شَرّا فَاذهَبوا عَنهُ ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَقولُ : یَابنَ آدَمَ ، اِعمَلِ الخَیرَ ودَعِ الشَّرَّ ، فَإِذا أنتَ جَوادٌ قاصِدٌ . (7)
4556.الإمام الحسین علیه السلام : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله أوصى إلى أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، وکانَ فی ما أوصى بِهِ أن قالَ لَهُ : یا عَلِیُ ، مَن حَفِظَ مِن اُمَّتی أربَعینَ حَدیثا . . . حَشَرَهُ اللّه ُ یَومَ القِیامَةِ مَعَ النَّبِیّینَ وَالصِّدّیقینَ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحینَ ، وحَسُنَ اُولئِکَ رَفیقا . فَقالَ عَلِیٌ علیه السلام : یا رَسولَ اللّه ، أخبِرنی ما هذِهِ الأَحادیثُ؟ فَقالَ : أن تُؤمِنَ بِاللّه ِ . . . وألّا تَمَلَّ مِن فِعلِ الخَیرِ . (8)
2 / 2
الحَثُّ عَلَى اصطِناعِ المَعروفِ
الکتاب
» وَ ابْتَغِ فِیمَا ءَاتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْأَخِرَةَ وَ لَا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنْیَا وَ أَحْسِن کَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَیْکَ وَ لَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِى الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمُفْسِدِینَ » . (9)
4553.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى ، بسیار است ؛ امّا نیکوکار ، اندک.
4554.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در نیکوکارى، تلاش کنید وخود را به انجام دادن کار نیک وا دارید ، که بدى، با طبع انسان ، سازگار است.
4555.امام على علیه السلام : هر گاه کار نیکى دیدید ، یاور آن باشید و چون کار بدى دیدید ، از آن فاصله بگیرید ؛ چرا که پیامبر خدا مى فرمود : «اى فرزند آدم! نیکى کن و بدى را وا گذار تا بخشنده اى میانه رو باشى».
4556.امام حسین علیه السلام : پیامبر خدا به امیر مؤمنان، على بن ابى طالب علیه السلام ، وصیّت کرد و از جمله سفارش هایش این بود : «اى على! از امّت من ، هر کس چهل حدیث حفظ کند… ، خداوند در روز قیامت ، او را با پیامبران و صدّیقان و شهیدان و صالحان برمى انگیزد و اینان ، همراهانى نیکویند» . على علیه السلام پرسید : اى پیامبر خدا! مرا آگاه کن که این حدیث ها چیستند؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «این که به خدا ایمان آورى … و از کار نیک خسته نشوى» .
2 / 2
تشویق به انجام دادن کار شایسته
قرآن
«و با آنچه خدایت داده، سراى آخرت را بجوى و سهم خود را از دنیا فراموش مکن، و همچنان که خدا به تو نیکى کرده، نیکى کن و در زمینْ فساد مجوى، که خدا فسادگران را دوست نمى دارد» .
الحدیث
4557.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ البُیوتَ الَّتی یُمتارُ فیهَا المَعروفُ تُضیءُ لِأَهلِ السَّماءِ کَما تُضیءُ الکَواکِبُ لِأَهلِ الأَرضِ . (10)
4558.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ إبلیسَ یَبعَثُ أشَدَّ أصحابِهِ وأقوى أصحابِهِ إلى مَن یَصنَعُ المَعروفَ فی مالِهِ . (11)
4559.أعلام الدین : قال النبیّ صلى الله علیه و آله : اِستَکثِروا مِنَ الشَّیءِ الَّذی لا تَمُسُّهُ النّارُ . قالوا : وما هُوَ یا نَبِیَ اللّه ِ؟ قالَ : المَعروفُ . (12)
4560.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : المَعروفُ یَنقَطِعُ فیما بَینَ النّاسِ ، ولا یَنقَطِعُ فیما بَینَ اللّه ِ وبَینَ مَن فَعَلَهُ . (13)
2 / 3
التَّأکیدُ عَلَى البِرِّ وَالتَّعاوُنِ عَلَیهِ
الکتاب
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُحِلُّواْ شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْىَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا ءَآمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَ نًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى الْاءِثْمِ وَالْعُدْوَ نِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» . (14)
حدیث
4557.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خانه هایى که در آنها کار نیک انجام مى شود ، براى آسمانیان مى درخشند، آن گونه که ستارگان براى زمینیان مى درخشند.
4558.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ابلیس ، سرسخت ترین و نیرومندترین یاران خود را به سراغ کسى مى فرستد که نیکوکارىِ مالى دارد.
4559.أعلام الدین : پیامبر خدا فرمود : «آنچه را آتش به آن نمى رسد ، زیاد انجام دهید». گفتند : آن چیست ، اى پیامبر خدا؟ فرمود : «کار نیک».
4560.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کار نیک ، در میان مردم ، دچار گسست مى شود ؛ ولى رابطه بین خداوند و نیکوکار ، قطع نمى شود .
2 / 3
تأکید بر کار خیر و مشارکت در آن
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! حرمت شعائر خدا، و ماه حرام، و قربانىِ بى نشان، و قربانى هاى گردن بنددار، و راهیان بیت الحرام را که فضل و خشنودى پروردگار خود را مى طلبند، نگه دارید. و چون از احرام بیرون آمدید، [مى توانید] شکار کنید. و البتّه نباید کینه توزىِ گروهى که شما را از مسجد الحرام باز داشتند، شما را به تعدّى وادارد. و در نیکوکارى و پرهیزگارى، با یکدیگر همکارى کنید، و در گناه و تعدّى، دستیار هم نشوید و از خدا پروا کنید، که خدا سختْ کیفر است» .
الحدیث
4561.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ ونَهَوا عَنِ المُنکَرِ وتَعاوَنوا عَلَى البِرِّ وَالتَّقوى . فَإِذا لَم یَفعَلوا ذلِکَ نُزِعَت مِنهُمُ البَرَکاتُ ، وسُلِّطَ بَعضُهُم عَلى بَعضٍ ، ولَم یَکُن لَهُم ناصِرٌ فِی الأَرضِ ولا فِی السَّماءِ . (15)
4562.عنه صلى الله علیه و آله : عَلَیکَ بِالبِرِّ ؛ فَإِنَّ صاحِبَ البِرِّ یُعجِبُهُ أن یَکونَ النّاسُ بِخَیرٍ وفی خِصبٍ . (16)
4563.عنه صلى الله علیه و آله – فی مَوعِظَتِهِ لِعَبدِ اللّه ِ بنِ مَسعودٍ-: یَابنَ مَسعودٍ ، أکثِر مِنَ الصّالِحاتِ وَالبِرِّ ؛ فَإِنَّ المُحسِنَ وَالمُسیءَ یَندَمانِ . یَقولُ المُحسِنُ : یا لَیتَنِی ازدَدتُ مِنَ الحَسَناتِ . ویَقولُ المُسیءُ : قَصَّرتُ . وتَصدیقُ ذلِکَ قَولُهُ تَعالى : » وَ لَا أُقْسِمُ بِالنَّفْسِ اللَّوَّامَةِ » (17) (18)
4564.عنه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ ، یَکفی مِنَ الدُّعاءِ مَعَ البِرِّ ما یَکفِی الطَّعامَ مِنَ المِلحِ . (19)
4565.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ البِرَّ یَزیدُ فِی الرِّزقِ . (20)
حدیث
4561.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردم تا وقتى که امر به معروف و نهى از منکر کنند [و] یکدیگر را بر نیکى و تقوا یاور باشند ، پیوسته در آسایش به سر مى برند. اما هر گاه چنین نباشند ، برکت ها از آنان گرفته مى شود و برخى بر برخى چیره مى شوند. آن گاه، نه در زمین و نه در آسمان ، یاورى نخواهند داشت .
4562.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى کن . همانا نیکوکار ، خوشش مى آید که مردم در خیر و فراوانى باشند .
4563.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در موعظه اش به عبد اللّه بن مسعود -: اى پسر مسعود! کارهاى خوب و نیک را زیاد انجام بده . همانا نیکوکار و بدکار ، [هر دو،] پشیمان مى شوند . نیکوکار مى گوید : «کاش کار نیک بیشترى انجام داده بودم!» و بدکار مى گوید : «کوتاهى کردم!» . سند درستىِ این سخن ، کلام خداوند است که : «سوگند به نفس ملامتگر [و وجدان]» .
4564.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در وصیّتش به ابو ذر -: اى ابو ذر! دعا همراه با نیکوکارى ، به اندازه نمک براى غذا کافى است .
4565.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکوکارى ، روزى را مى افزاید .
2 / 4
الِاهتِمامُ بِالخَیرِ
4566.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : هُمَّ بِخَیرٍ وَافعَلهُ قَبلَ الحَسرَةِ وَالنَّدامَةِ . (21)
4567.عنه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ ، هُمَّ بِالحَسَنَةِ وإن لَم تَعمَلها ؛ لِکَیلا تُکتَبَ مِنَ الغافِلینَ . (22)
4568.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ کَتَبَ الحَسَناتِ وَالسَّیِّئاتِ ثُمَّ بَیَّنَ ذلِکَ فَمَن هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَم یَعمَلها کَتَبَهَا اللّه ُ لَهُ عِندَهُ حَسَنَةً کامِلَةً ، فَإِن هُوَ هَمَّ بِها وعَمِلَها کَتَبَهَا اللّه ُ لَهُ عِندَهُ عَشرَ حَسَناتٍ إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ إلى أضعافٍ کَثیرَةٍ . ومَن هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَم یَعمَلها کَتَبَهَا اللّه ُ لَهُ عِندَهُ حَسَنَةً کامِلَةً ، فَإِن هُوَ هَمَّ بِها فَعَمِلَها کَتَبَهَا اللّه ُ لَهُ سَیِّئَةً واحِدَةً . (23)
4569.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ رَبَّکُم – تَبارَکَ وتَعالى – رَحیمٌ ، مَن هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَم یَعمَلها کُتِبَت لَهُ حَسَنَةٌ ، فَإِن عَمِلَها کُتِبَت لَهُ عَشَرَةٌ إلى سَبعِمِئَةٍ إلى أضعافٍ کَثیرَةٍ . ومَن هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَم یَعمَلها کُتِبَت لَهُ حَسَنَةٌ ، فَإِن عَمِلَها کُتِبَت لَهُ واحِدَةٌ أو یَمحوهَا اللّه ُ ، ولا یَهلِکُ عَلَى اللّه ِ إلّا هالِکٌ . (24)
4570.عنه صلى الله علیه و آله : إذا أحسَنَ أحَدُکُم إسلامَهُ فَکُلُّ حَسَنَةٍ یَعمَلُها تُکتَبُ لَهُ بِعَشرِ أمثالِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ ، وکُلُّ سَیِّئَةٍ یَعمَلُها تُکتَبُ لَهُ بِمِثلِها . (25)
2 / 4
اهمیّت دادن به کار خیر
4566.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به نیکى اهمیّت بده و پیش از حسرت و پشیمانى ، نیکى کن .
4567.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در وصیّت خود به ابو ذر -: اى ابو ذر! به نیکى تصمیم داشته باش ؛ هر چند آن را انجام ندهى ، تا تو را از غافلان ننویسند .
4568.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، نیکى ها و بدى ها را مقرّر ساخت ، سپس آنها را بیان فرمود . پس هر کس به کار نیک همّت گمارَد – هر چند که آن را انجام ندهد – ، خداوندْ آن را برایش حسنه کامل مى نویسد . [و] اگر به نیکى تصمیم بگیرد و آن را انجام بدهد ، خداوندْ آن را نزد خویش ده حسنه تا هفتصد برابر و [حتّى] بیشتر مى نویسد . و هر کس به بدى تصمیم بگیرد ، ولى آن را انجام ندهد ، خداوندْ آن را نزد خویش حسنه کامل براى او مى نویسد و اگر بر کار بدى تصمیم بگیرد و آن را انجام بدهد ، خداوندْ آن را براى او تنها یک گناه مى نویسد .
4569.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : پروردگار بلند مرتبه شما ، مهربان است. هر کس به کار نیکى تصمیم بگیرد ، ولى آن را انجام ندهد ، برایش یک حسنه نوشته مى شود ، و اگر آن را انجام بدهد ، برایش ده تا هفتصد تا چندین برابر نوشته مى شود . و هر کس به کار بدى تصمیم بگیرد ، ولى آن را انجام ندهد ، براى او یک حسنه نوشته مى شود ، و اگر آن را انجام بدهد ، براى او یک گناه نوشته مى شود ، یا آن که خداوندْ آن را نیز محو مى کند و در آستان خداوند ، جز هلاک شده ، به تباهى (هلاکت) نمى رسد!
4570.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه یکى از شما مسلمانى اش را [با کار نیک] استوار و شایسته سازد ، هر کار نیکى که مى کند ، ده برابر تا هفتصد برابر برایش مى نویسند و هر گناهى که انجام مى دهد ، برایش تنها به همان اندازه مى نویسند.
4571.عنه صلى الله علیه و آله : مَن هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَم یَعمَلها قَد عَلِمَ اللّه ُ أنَّهُ قَد أشعَرَها قَلبَهُ وحَرَصَ عَلَیها ، کُتِبَت لَهُ حَسَنَةٌ . . . ومَن عَمِلَ حَسَنَةً کانَت لَهُ بِعَشرِ أمثالِها ، ومَن أنفَقَ نَفَقَةً فی سَبیلِ اللّه ِ کانَت لَهُ بِسَبعِمِئَةِ ضِعفٍ . (26)
4572.عنه صلى الله علیه و آله : النِّیَّةُ الحَسَنَةُ تُدخِلُ صاحِبَهَا الجَنَّةَ ، وَالخُلُقُ الحَسَنُ یُدخِلُ صاحِبَهُ الجَنَّةَ . (27)
4573.سنن أبی داوود عن أبی موسى : سَمِعتُ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله غَیرَ مَرَّةٍ ولا مَرَّتَینِ یَقولُ : إذا کانَ العَبدُ یَعمَلُ عَمَلاً صالِحا ، فَشَغَلَهُ عَنهُ مَرَضٌ أو سَفَرٌ ، کُتِبَ لَهُ کَصالِحِ ما کانَ یَعمَلُ وهُوَ صَحیحٌ مُقیمٌ . (28)
4574.عدّة الداعی : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إذا کانَ العَبدُ عَلى طَریقَةٍ مِنَ الخَیرِ فَمَرِضَ أو سافَرَ أو عَجَزَ عَنِ العَمَلِ بِکِبَرٍ ، کَتَبَ اللّه ُ لَهُ مِثلَ ماکانَ یَعمَلُهُ . ثُمَّ قَرَأَ : » فَلَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ » (29) (30)
2 / 5
المُسارَعَةُ فِی الخَیرِ
الکتاب
«إِنَّ الَّذِینَ هُم مِّنْ خَشْیَةِ رَبِّهِم مُّشْفِقُونَ – وَ الَّذِینَ هُم بِایَتِ رَبِّهِمْ یُؤْمِنُونَ – وَ الَّذِینَ هُم بِرَبِّهِمْ لَا یُشْرِکُونَ – وَ الَّذِینَ یُؤْتُونَ مَا ءَاتَواْ وَّ قُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى رَبِّهِمْ رَ جِعُونَ – أُوْلَئِکَ یُسَرِعُونَ فِى الْخَیْرَ تِ وَ هُمْ لَهَا سَبِقُونَ» . (31)
4571.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس به کار نیک تصمیم بگیرد ، ولى انجامش ندهد و خدا بداند که آن تصمیم در دل اوست و به انجام دادن آن علاقه دارد ، براى او یک حسنه مى نویسند… . و هر کس یک کار نیک انجام دهد ، براى او ده برابر آن است و هر کس در راه خدا یک انفاق کند ، براى او هفتصد برابر است.
4572.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیّت خوب ، صاحبش را به بهشت مى برد و [نیز]اخلاق نیکو ، صاحبش را به بهشت مى برد.
4573.سنن أبى داوود – به نقل از ابو موسى -: بارها ، نه یک بار و نه دو بار ، از پیامبر صلى الله علیه و آله شنیدم که مى فرمود : «کسى که کار نیکى را انجام مى دهد، هر گاه به خاطر بیمارى یا مسافرت نتواند آن کار نیک را انجام دهد ، براى او مثل کار نیکى را مى نویسند که در حالت تن درستى و یا در اقامتگاهش انجام مى داد».
4574.عدّة الداعى : پیامبر خدا فرمود : «هرگاه بنده اى در مسیر نیکى بود ، ولى بیمار شد یا به سفر رفت و یا به سبب سال خوردگى ، از انجام دادن آن کار نیکْ ناتوان شد ، خداوند براى او مثل آنچه انجام مى داد ، مى نویسد» . پیامبر صلى الله علیه و آله ، سپس این آیه را خواندْ : «براى آنان، پاداشى بدون منّت است» .
2 / 5
شتاب در کار خیر
قرآن
«در حقیقت، کسانى که از بیم پروردگارشان هراسان اند و کسانى که به نشانه هاى پروردگارشان ایمان مى آورند ، و آنان که به پروردگارشان شرک نمى آورند، و کسانى که آنچه را دادند [در راه خدا] مى دهند، در حالى که دل هایشان ترسان است [و مى دانند] که به سوى پروردگارشان بازخواهند گشت ، آنان اند که در کارهاى نیک شتاب مى ورزند و آنان اند که در انجام آنها سبقت مى جویند» .
«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ یَحْیَى وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ کَانُواْ یُسَرِعُونَ فِى الْخَیْرَ تِ وَ یَدْعُونَنَا رَغَبًا وَ رَهَبًا وَ کَانُواْ لَنَا خَشِعِینَ» . (32)
» وَ لِکُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّیهَا فَاسْتَبِقُواْ الْخَیْرَ تِ أَیْنَ مَا تَکُونُواْ یَأْتِ بِکُمُ اللَّهُ جَمِیعًا إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدِیرٌ » . (33)
» ثُمَّ أَوْرَثْنَا الْکِتَبَ الَّذِینَ اصْطَفَیْنَا مِنْ عِبَادِنَا فَمِنْهُمْ ظَالِمٌ لِّنَفْسِهِ وَ مِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَ مِنْهُمْ سَابِقٌ بِالْخَیْرَ تِ بِإِذْنِ اللَّهِ ذَ لِکَ هُوَ الْفَضْلُ الْکَبِیرُ » . (34)
» یُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَیُسَرِعُونَ فِى الْخَیْرَ تِ وَأُوْلَئِکَ مِنَ الصَّلِحِینَ » . (35)
راجع : المائدة 48 والحدید : 21
الحدیث
4575.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : بادِروا بِالأَعمالِ الصّالِحَةِ قَبلَ أن تُشغَلوا . (36)
4576.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ یُحِبُّ مِنَ الخَیرِ ما یُعَجَّلُ . (37)
«پس [دعاى] او (زکریّا) را اجابت کردیم و یحیى را بدو بخشیدیم و همسرش را براى او شایسته [و آماده حمل] کردیم؛ زیرا آنان در کارهاى نیک، شتاب مى کردند و ما را از روى رغبت و بیم مى خواندند و در برابر ما فروتن بودند» .
«و براى هر کسى قبله اى است که وى روى خود را به آن [سوى] مى گردانَد. پس در کارهاى نیک، بر یکدیگر پیشى بگیرید. هر کجا که باشید، خداوند همگى شما را [به سوى خود باز]مى آورد؛ در حقیقت، خدا بر همه چیز تواناست» .
«سپس این کتاب را به آن بندگان خود که [آنان را] برگزیده بودیم، به میراث دادیم؛ پس برخى از آنان بر خود ستمکارند و برخى از ایشان میانه رو، و برخى از آنان در کارهاى نیک، به فرمان خدا پیشگام اند؛ و این خود، توفیق بزرگ است» .
«به خدا و روز قیامت ایمان دارند و به کار پسندیده فرمان مى دهند و از کار ناپسند بازمى دارند و در کارهاى نیک، شتاب مى کنند، و آنان از شایستگان اند» .
ر . ک : مائده : آیه 48 ، حدید : آیه 21
حدیث
4575.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : پیش از آن که گرفتار شوید ، به انجام دادن کارهاى نیک بشتابید.
4576.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند از کار خیر ، آنچه را زود انجام شود ، دوست مى دارد.
4577.عنه صلى الله علیه و آله : مَن فُتِحَ لَهُ بابٌ مِنَ الخَیرِ فَلیَنتَهِزهُ ؛ فَإِنَّهُ لا یَدری مَتى یُغلَقُ عَنهُ . (38)
4578.الدرّ المنثور عن أنس : أنَّ رسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قال یَومَ بدرٍ : قُومُوا إلى جَنَّةٍ عَرضُها السماواتُ والأرضُ ، فقالَ عُمیرُ بنُ الحمامِ الأنصاریُّ : یا رسولَ اللّه ِ ، جَنَّةٌ عَرضُها السماواتُ والأرضُ ؟ ! قالَ : نَعَم ، قالَ : بَخٍ بَخٍ… ! ، لا واللّه ِ یا رسولَ اللّه ِ لا بُدَّ أن أکونَ مِن أهلِها ، قالَ : فإنّک مِن أهلِها ، فَأخرَجَ تُمَیراتٍ مِن قَرنِهِ فَجَعَلَ یَأکُلُ مِنهُنَّ، ثُمّ قالَ : لئن حَیِیتُ حتّى آکُلَ تَمَراتِی هذِه إنّها لَحیاةٌ طَویلَةٌ ، فَرَمى بما کانَ مَعهُ مِن التَّمرِ ثُمّ قاتَلَهُم حتّى قُتِلَ . (39)
2 / 6
أهلُ الخَیرِ
4579.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَیرٌ مِنَ الخَیرِ مُعطیهِ . (40)
4580.عنه صلى الله علیه و آله : خَزائِنُ الخَیرِ وَالشَّرِّ مَفاتیحُهَا الرِّجالُ . (41)
4581.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ مِنَ النّاسِ مَفاتیحَ لِلخَیرِ مَغالیقَ لِلشَّرِّ ، وإنَّ مِنَ النّاسِ مَفاتیحَ لِلشَّرِّ مَغالیقَ لِلخَیرِ ، فَطوبى لِمَن جَعَلَ اللّه ُ مَفاتیحَ الخَیرِ عَلى یَدَیهِ! ووَیلٌ لِمَن جَعَلَ اللّه ُ مَفاتیحَ الشَّرِّ عَلى یَدَیهِ! (42)
4582.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ هذَا الخَیرَ خَزائِنُ ، ولِتِلکَ الخَزائِنِ مَفاتیحُ ، فَمَفاتیحُهُ الرِّجالُ ، فَطوبى لِعَبدٍ جَعَلَهُ اللّه ُ مِفتاحا لِلخَیرِ ، مِغلاقا لِلشَّرِّ ! ووَیلٌ لِعَبدٍ جَعَلَهُ اللّه ُ مِفتاحا لِلشَّرِّ مِغلاقا لِلخَیرِ! (43)
4577.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس که درِ نیکى برایش گشوده مى شود ، آن را غنیمت بشمارد ؛ چرا که هیچ نمى داند چه زمان ، آن در به روى او بسته مى شود .
4578.الدرّ المنثور – به نقل از اَ نَس -: پیامبر خدا در روز بدر فرمود : «به سوى بهشتى برخیزید که پهناى آن ، آسمان ها و زمین است» . عمیر بن حمّام انصارى گفت : اى پیامبر خدا! بهشتى که پهناى آن ، آسمان ها و زمین است؟! فرمود : «آرى » . گفت : به به . . .! به خدا قسم – اى پیامبر خدا! – ، من باید از اهل این بهشت باشم . پیامبر خدا فرمود : «تو از بهشتیان هستى» . عمیر چند دانه خرماى ریز از زیر کاکل خود در آورد و شروع به خوردن آنها کرد و گفت : اگر آن قدر زنده بمانم که خرماهایم را بخورم ، عمر زیادى کرده ام . سپس خرماها را دور انداخت و با دشمن جنگید ، تا کشته شد .
2 / 6
اهل خیر
4579.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهتر از نیکى ، نیکوکار است.
4580.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کلیدهاى گنجینه هاى نیکى و بدى ، مردان اند .
4581.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برخى مردم ، کلیدهاى نیکى و قفل هاى بدى اند. برخى هم کلیدهاى بدى و قفل هاى نیکى اند . خوشا به حال کسى که خداوند ، کلیدهاى نیکى را به دست او سپرده است ، و واى بر آن کسى که خداوند ، کلیدهاى بدى را به دستانش سپرده است!
4582.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا این نیکى ، گنجینه هایى است و این گنجینه ها کلیدهایى دارند و کلیدهاى آنها ، مردان اند. پس خوشا به حال بنده اى که خداوند ، او را کلید نیکى و قفل بدى قرار داده است ، و واى بر بنده اى که خدا او را کلید بدى و قفل نیکى قرار داده است!
2 / 7
أهلُ المَعروفِ
4583.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ جَمَعَ اللّه ُ أهلَ المَعروفِ کُلَّهُم فی صَعیدٍ واحِدٍ ، فَیَقولُ : هذا مَعروفُکُم قَد قَبِلتُهُ فَخُذوهُ . فَیَقولونَ : إلهَنا وسَیِّدَنا ، ما نَصنَعُ بِهِ وأنتَ أولى بِهِ مِنّا؟! فَخُذهُ أنتَ . فَیَقولُ اللّه ُ عز و جل : وما أصنَعُ بِهِ وأنَا مَعروفٌ بِالمَعروفِ؟! خُذوهُ فَتَصَدَّقوا بِهِ عَلى أهلِ التَّلَطُّخِ بِالذُّنوبِ . فَإِنَّهُ لَیَلقَى الرَّجُلُ صَدیقَهُ وعَلَیهِ ذُنوبٌ کَأَمثالِ الجِبالِ فَیَتَصَدَّقُ عَلَیهِ بِشَیءٍ مِن مَعروفِهِ فَیَدخُلُ بِهِ الجَنَّةَ . (44)
4584.عنه صلى الله علیه و آله – لِعَلِیٍّ علیه السلام -: یا عَلِیُّ ، اُطلُبُوا المَعروفَ مِن رُحَماءِ اُمَّتی تَعیشوا فی أکنافِهِم ، ولا تَطلُبوهُ مِنَ القاسِیَةِ قُلوبُهُم ؛ فَإِنَّ اللَّعنَةَ تَنزِلُ عَلَیهِم . یا عَلِیُ ، إنَّ اللّه َ تَعالى خَلَقَ المَعروفَ وخَلَقَ لَهُ أهلاً ؛ فَحَبَّبَهُ إلَیهِم وحَبَّبَ إلَیهِم فِعالَهُم ، ووَجَّهَ إلَیهِم طُلّابَهُ کَما وَجَّهَ الماءَ فِی الأَرضِ الجَریبَةِ لِتَحیا بِهِ ویَحیا بِها أهلُها . یا عَلِیُ ، إنَّ أهلَ المَعروفِ فِی الدُّنیا هُم أهلُ المَعروفِ فِی الآخِرَةِ . (45)
4585.عنه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ عز و جل إلى ذِی القَرنَینِ : وعِزَّتی وجَلالی ، ما خَلَقتُ خَلقا أحَبَّ إلَیَ مِنَ المَعروفِ ، وسَأَجعَلُ لَهُ عَلَما . فَمَن رَأَیتَنی أحبَبتُ إلَیهِ المَعروفَ وَاصطِناعَهُ وحَبَّبتُ إلَى النّاسِ الطَّلَبَ إلَیهِ فَأَحِبَّهُ وتَوَلَّهُ ؛ فَإِنّی اُحِبُّهُ وأتَوَلّاهُ . ومَن رَأَیتَنی کَرَّهتُ إلَیهِ المَعروفَ وبَغَّضتُ إلَى النّاسِ الطَّلَبَ إلَیهِ فَأَبغِضهُ ولا تَتَوَلَّهُ ؛ فَإِنَّهُ مِن شَرِّ ما خَلَقتُ . (46)
2 / 7
شایستگان
4583.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون روز قیامت فرا رسد ، خداوند ، همه نیکوکاران را در یک جا جمع مى کند و مى فرماید : «این، کار شایسته (معروف) شماست که قبول کرده ام . آن را بگیرید» . مى گویند : خداى ما ، سرور ما! با آن، چه کنیم ، که تو از ما به آن شایسته ترى ؟ خودت آن را بگیر. خداوند عز و جل مى فرماید : «من با آن، چه کنم؟ منى که به معروف شناخته شده ام ؟! شما آن را برگیرید و به گناهْ آلودگان ببخشید» . همانا انسانْ دوستش را دیدار مى کند که کوهى از گناه بر دوش دارد. پس بخشى از معروفِ خود را به او مى بخشد و او به سبب همان ، وارد بهشت مى شود.
4584.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – خطاب به على علیه السلام -: اى على! عمل شایسته (معروف) را از مهربانان امّتم بجویید تا در پناه آنان زندگى کنید ، و آن را از سنگ دلان مجویید ؛ چرا که بر آنان لعنت فرود مى آید . اى على! خداى متعال ، معروف را آفرید و براى آن ، اهلى آفرید و آن را براى آنان محبوب ساخت و کارهاى نیکشان را در نظرشان محبوب ساخت و جویندگان معروف را به سمت آنان روانه کرد ؛ همان گونه که آب را در زمین خشک شوره زار ، جارى ساخت تا به سبب آن ، [زمینِ خشک] زنده شود و بدین سبب، ساکنان آن زمین نیز حیات یابند . اى على! اهل معروف در دنیا ، در آخرت هم اهل معروف اند .
4585.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال به ذو القَرنَین وحى کرد که : «به عزّت و جلالم سوگند ، هیچ آفریده اى را نیافریدم که نزد من ، محبوب تر از عمل شایسته (معروف) باشد ، و براى آن نشانه اى قرار خواهم داد: هر کس را دیدى که عمل شایسته را در نظرش محبوب ساخته ام و نیز نیکى جستن از او را براى مردم، محبوب ساخته ام ، پس او را دوست بدار و با او دوستى کن ؛ چرا که من دوستش دارم و او را به دوستى برگزیده ام ؛ و هر کس را دیدى که عمل شایسته را در نظرش ناخوشایند ساخته ام و مردم را از نیکى جستن از او، بى رغبت کرده ام ، پس تو نیز او را دشمن بدار و با او پیمان دوستى مبند ؛ چرا که او از بدترینْ آفریده هاى من است» .
2 / 8
الدَّلالَةُ عَلَى الخَیرِ
الکتاب
«یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُحِلُّواْ شَعَائِرَ اللَّهِ وَلَا الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلَا الْهَدْىَ وَلَا الْقَلَائِدَ وَلَا ءَآمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَ نًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَئانُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى الْاءِثْمِ وَالْعُدْوَ نِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» . (14)
الحدیث
4586.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن یَشفَع بِشَفاعَةٍ حَسَنَةٍ أو أمَرَ بِمَعروفٍ أو نَهى عَن مُنکَرٍ أو دَلَّ عَلى خَیرٍ أو أشارَ بِهِ ؛ فَهُوَ شَریکٌ . (47)
4587.صحیح مسلم عن أبی مسعود الأنصاریّ : جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِیِ صلى الله علیه و آله فَقالَ : إنّی اُبدِعَ بی فَاحمِلنی ، فَقالَ : ما عِندی . فَقالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أنا أدُلُّهُ عَلى مَن یَحمِلُهُ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن دَلَّ عَلى خَیرٍ فَلَهُ مِثلُ أجرِ فاعِلِهِ . (48)
2 / 8
راه نمایى به سوى خیر
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! حرمت شعائر خدا، و ماه حرام، و قربانىِ بى نشان، و قربانى هاى گردن بنددار، و راهیان بیت الحرام را که فضل و خشنودى پروردگار خود را مى طلبند، نگه دارید. و چون از احرام بیرون آمدید، [مى توانید] شکار کنید. و البتّه نباید کینه توزىِ گروهى که شما را از مسجد الحرام باز داشتند، شما را به تعدّى وادارد. و در نیکوکارى و پرهیزگارى، با یکدیگر همکارى کنید، و در گناه و تعدّى، دستیار هم نشوید و از خدا پروا کنید، که خدا سختْ کیفر است» .
حدیث
4586.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در کار نیک واسطه شود ، یا امر به معروف و نهى از منکر کند و یا به کار نیکى راه نمایى یا اشاره کند ، او هم در آن کار نیک ، شریک است.
4587.صحیح مسلم – به نقل از ابو مسعود انصارى -: مردى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : من از راه، باز مانده ام ؛ برایم مرکبى فراهم کن . فرمود : «چیزى ندارم» . مردى گفت : اى پیامبر خدا! من او را به کسى راه نمایى مى کنم که مرکبش را فراهم سازد . پیامبر خدا فرمود : «هر کس به کار نیکى راه نمایى کند ، پاداشى مثل پاداشِ نیکوکار دارد» .
4588.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الدّالُّ عَلَى الخَیرِ کَفاعِلِهِ . (49)
4589.عنه صلى الله علیه و آله : لَو مَرَّتِ الصَّدَقَةُ عَلى یَدَی مِائَةٍ لَکانَ لَهُم مِنَ الأَجرِ مِثلُ أجرِ المُبتَدِىَ مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیءٌ . (50)
4590.المستدرک على الصحیحین عن أبی هریرة : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قالَ : إنَّ اللّه َ تَعالى لَیُدخِلُ بِلُقمَةِ الخُبزِ وقَبضَةِ التَّمرِ ومِثلِهِ مِمّا یَنفَعُ المِسکینَ ثَلاثَةً الجَنَّةَ : الآمِرَ بِهِ ، وَالزَّوجَةَ المُصلِحَةَ ، وَالخادِمَ الَّذی یُناوِلُ المِسکینَ . وقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : الحَمدُ للّه ِ الَّذی لَم یَنسَ خَدَمَنا . (51)
4591.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن تَصَدَّقَ بِصَدَقَةٍ عَلى رَجُلٍ مِسکینٍ کانَ لَهُ مِثلُ أجرِهِ ، ولَو تَداوَلَها أربَعونَ ألفَ إنسانٍ ثُمَّ وَصَلَت إلى مِسکینٍ کانَ لَهُم أجرا کامِلاً . (52)
4592.صحیح البخاری عن أبی موسى عن رسول اللّه صلى الله ع الخازِنُ المُسلِمُ الأَمینُ ، الَّذی یُنفِذُ – ورُبَّما قالَ : یُعطی – ما اُمِرَ بِهِ کامِلاً مُوَفَّرا طَیِّبٌ بِهِ نَفسُهُ ، فَیَدفَعُهُ إلَى الَّذی اُمِرَ لَهُ بِهِ ، أحَدُ المُتَصَدِّقَینِ . (53)
4593.حلیة الأولیاء عن عبد اللّه بن مسعود : کُنّا عِندَ النَّبِیِ صلى الله علیه و آله جُلوسا ، فَجاءَ سائِلٌ فَسَأَلَ فَناوَلَهُ رَجُلٌ دِرهَما ، فَأَخَذَهُ رَجُلٌ فَناوَلَهُ إیّاهُ ، فَقالَ النَّبِیُ صلى الله علیه و آله : مَن فَعَلَ مِثلَ هذا کانَ لَهُ مِثلُ أجرِ المُعطی مِن غَیرِ أن یَنتَقِصَ مِن أجرِهِ شَیئا . (54)
4588.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نشان دهنده راه نیکى ، مثل کسى است که آن را انجام مى دهد.
4589.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر صدقه بر دست هاى صد نفر هم بگذرد [تا به مستحق برسد]، همه آنان پاداشى مثل پاداشِ آغازکننده دارند ؛ بى آن که از اجر او چیزى کاسته شود.
4590.المستدرک على الصحیحین – به نقل از ابو هریره -: پیامبر خدا فرمود : «خداوند متعال به خاطر لقمه اى نان و مشتى خرما و چیزهاى دیگرى شبیه اینها که بینوا را سود مى بخشد ، سه نفر را به بهشت مى برد : دستور دهنده آن را ، همسرى که آن را آماده مى سازد ، و خدمت گزارى که آن را به دست بینوا مى رساند» . و پیامبر خدا فرمود : «خدایى را سپاس که خدمت گزارانِ ما را فراموش نکرده است» .
4591.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس که به مردى بینوا صدقه اى بدهد ، پاداشى به اندازه آن صدقه دارد ، و اگر آن صدقه را چهل هزار نفر ، دست به دست بگردانند و سپس به بینوایى برسد ، همه آنان پاداش کامل دارند.
4592.صحیح البخارى – به نقل از ابو موسى از پیامبر خدا صلى الله علیه: خزانه دار مسلمانِ امینى که آنچه را به او دستور داده اند ، به طور کامل و تمام و با طیب نفس انجام مى دهد – و چه بسا فرمود : اعطا مى کند – و آن را به کسى مى پردازد که براى او داده شده، یکى از دو صدقه دهنده به شمار مى آید .
4593.حلیة الأولیاء – به نقل از ابن مسعود -: نزد پیامبر صلى الله علیه و آله نشسته بودیم [که] نیازمندى آمد و درخواست کرد . مردى درهمى به سوى او برد. مرد دیگرى آن را گرفت و به آن نیازمند داد. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «هر کس چنین کند ، پاداشى برابر عطا کننده دارد ؛ بى آن که چیزى از پاداش او کم شود» .
4594.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن مَشى بِصَدَقَةٍ إلى مُحتاجٍ کانَ لَهُ کَأَجرِ صاحِبِها مِن غَیرِ أن یَنقُصَ مِن أجرِهِ شَیءٌ . (55)
4594.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که صدقه اى را براى نیازمندى ببرد ، پاداشى مثل پاداش صدقه دهنده دارد ؛ بى آن که از پاداش او چیزى کم شود.
1) الأنبیاء : 73.
2) الحج : 77.
3) المعجم الکبیر : ج 1 ص 250 ح 720 عن أنس.
4) کنز العمّال : ج 15 ص 931 ح 43597 نقلاً عن ابن صصری فی أمالیه عن عبد اللّه بن جراد.
5) الخصال : ص 30 ح 105 عن عبد اللّه بن عمرو ، بحار الأنوار : ج 96 ص 160 ؛ الفردوس : ج 2 ص 201 ح 2997 عن ابن عبّاس.
6) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 120.
7) نهج البلاغة : الخطبة 176 ، بحار الأنوار : ج 75 ص 321 ح 49.
8) الخصال : ص 543 ح 19 عن إسماعیل بن فضل الهاشمی وإسماعیل بن أبی زیاد جمیعا عن الإمام الباقر عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 2 ص 155 ح 7.
9) القصص : 77.
10) عوالی اللآلی : ج 1 ص 369 ح 71.
11) المعجم الکبیر : ج 11 ص 171 ح 11536 عن ابن عبّاس.
12) أعلام الدین : ص 283 ، بحار الأنوار : ج 14 ص 330 ح 65.
13) کنز العمّال : ج 6 ص 344 ح 15974 نقلاً عن الفردوس عن أبی الیسر.
14) المائدة : 2.
15) تهذیب الأحکام ، ج 6 ص 181 ح 373 ، بحار الأنوار : ج 100 ص 94 ح 95.
16) الجامع الصغیر : ج 2 ص 162 ح 5486 عن أبی هریرة.
17) القیامة : 2.
18) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 353 ح2660 عن عبد اللّه بن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 104 ح 1.
19) الأمالی للطوسی : ص 534 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 83 ح 3 وج 93 ص 305 ح 1 ؛ الزهد لابن حنبل : ص 182 عن أبی ذرّ.
20) المستدرک على الصحیحین : ج 3 ص 548 ح 6038 عن ثوبان ؛ الزهد للحسین بن سعید : ص 33 ح 87 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 74 ص 81 ح 84.
21) الجعفریّات : ص 175 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ؛ کنز العمّال : ج 6 ص 165 ح 15229 نقلاً عن أبی نعیم والبیهقی معا فی الدلائل عن عمر.
22) الأمالی للطوسی : ص 536 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 88 ح 3.
23) صحیح البخاری : ج 5 ص 2380 ح 6126 عن ابن عبّاس.
24) مسند ابن حنبل : ج 1 ص 598 ح 2519 عن ابن عبّاس وراجع : تفسیر القمّی : ج 2 ص 12.
25) صحیح البخاری : ج 1 ص 24 ح 42 عن أبی هریرة.
26) مسند ابن حنبل : ج 7 ص 30 ح 19057 عن خریم بن فاتک الأسدی.
27) الفردوس : ج 4 ص 318 ح 6937 عن جابر.
28) سنن أبی داوود : ج 3 ص 183 ح 3091.
29) التین : 6.
30) عدّة الداعی : ص 116 ، بحارالأنوار : ج 81 ص 192 ح 50 ؛ الدرّ المنثور : ج 8 ص 558 نقلاً عن ابن مردویه ولیس فیه «أو عجز عن العمل بکبر».
31) المؤمنون : 57 و 61.
32) الأنبیاء : 90.
33) البقرة : 148.
34) فاطر : 32.
35) آل عمران : 114.
36) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 343 ح 1081 عن جابر بن عبد اللّه ؛ إرشاد القلوب : ص 45.
37) الکافی : ج 2 ص 142 ح 4 وج 3 ص 274 ح 5 کلاهما عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 222 ح 33 .
38) الزهد لابن المبارک : ص 38 ح 117 عن حکیم بن عمیر ؛ نزهة الناظر : ص 22 ح 55 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 165 ح 2.
39) الدرّ المنثور : ج 2 ص 315.
40) تحف العقول : ص 57 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 161 ح 173.
41) ربیع الأبرار : ج 1 ص 396.
42) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 86 ح 237 عن أنس.
43) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 87 ح 238 عن سهل بن سعد.
44) کنز العمّال : ج 6 ص 366 ح 16098 وص 441 ح 16450 کلاهما نقلاً عن ابن النجّار عن أنس.
45) المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 357 ح 7908 عن الأصبغ بن نباتة عن الإمام علیّ علیه السلام.
46) الفردوس : ج 1 ص 144 ح 515 عن عبد اللّه المزنی.
47) النوادر للراوندی : ص 143 ح 196 ، بحار الأنوار : ج 2 ص 24 ح 76 .
48) صحیح مسلم : ج 3 ص 1506 ح 133.
49) الکافی : ج 4 ص 27 ح 4 عن عبد اللّه بن میمون القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 16 ح 8 ؛ المعجم الکبیر : ج 17 ص 227 ح 628 و 629 کلاهما عن أبی مسعود الأنصاری.
50) تاریخ بغداد : ج 7 ص 131 الرقم 3568 عن أبی هریرة.
51) المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 149 ح 7187.
52) ثواب الأعمال : ص 342 ح 1 عن أبی هریرة وعبد اللّه بن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 76 ص 369 ح 30.
53) صحیح البخاری : ج 2 ص 522 ح 1371 عن أبی موسى ؛ نثر الدرّ : ج 1 ص 257.
54) حلیة الأولیاء : ج 5 ص 10.
55) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 17 ح 4968 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 76 ص 336 ح 1.
