4 / 1
اُوصیکَ بِقَصرِ الأَمَلِ
4199.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – مِن وَصِیَّتِهِ إلى مُعاذِ بنِ جَبَلٍ لَمّا بَع: اُوصیکَ بِتَقوَى اللّه ِ . . . وحُسنِ العَمَلِ ، وقَصرِ الأَمَل ، وحُبِّ الآخِرَةِ. (1)
4200.عنه صلى الله علیه و آله : عِبادَ اللّه ِ ! إنَّکُم فی دارِ أمَلٍ ، بَینَ حَیاةٍ وأجَلٍ ، وصِحَّةٍ وعِلَلٍ ، دارِ زَوالٍ و تَقَلُّبِ أحوالٍ ، جُعِلَت سَبَبا لِلِارتِحالِ ، فَرَحِمَ اللّه ُ امرَأً قَصَّرَ مِن أمَلِهِ. (2)
4201.الأمالی للطوسی عن أبی ذرّ عن رسول اللّه صلى الله قال : یا أبا ذَرٍّ ، أتُحِبُّ أن تَدخُلَ الجَنَّةَ؟ قُلتُ : نَعَم فِداکَ أبی! قالَ : فَاقصِر مِنَ الأَمَلِ ، وَاجعَلِ المَوتَ نُصبَ عَینِکَ ، وَاستَحِ مِنَ اللّه ِ حَقَّ الحَیاءِ. (3)
4 / 1
سفارش به کوتاهىِ آرزو
4199.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – از سفارش هاى ایشان به مُعاذ بن جبل ، هنگامى که: تو را به پروا کردن از خدا … ، نیکویىِ کردار، کوتاهى آرزو، و عشق به آخرت، سفارش مى کنم .
4200.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى بندگان خدا! شما در سراىِ آرزو به سر مى برید ؛ میان زندگى و مرگ، و تن درستى و بیمارى ها ؛ در سراىِ ناپایدارى و دگرگونى حالات ؛ سرایى که براى کوچیدن ، خلق شده است. پس، رحمت خدا بر آن کس باد که آرزویش را کوتاه سازد!
4201.الأمالى ، طوسى – به نقل از ابو ذر -: پیامبر خدا فرمود: «اى ابو ذر! دوست دارى به بهشت بروى؟» . گفتم : آرى، پدرم به فدایت! فرمود: «پس، آرزو کوتاه دار و مُردن را همواره پیشِ چشم خود بدار و از خداوند ، چنان که باید ، شرم داشته باش» .
4 / 2
ما یوجب قصر الأمل
أ – تَرَقُّبُ الأَجَلِ
4202.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – مِن وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ ، کَم مِن مُستَقبِلٍ یَوما لا یَستَکمِلُهُ ، ومُنتَظِرٍ غَدا لا یَبلُغُهُ. یا أبا ذَرٍّ ، لَو نَظَرتَ إلَى الأَجَلِ ومَسیرِهِ لَأَبغَضتَ الأَمَلَ وغُرورَهُ. (4)
4203.عنه صلى الله علیه و آله : عَجِبتُ لِمُؤَمِّلِ دُنیا وَالمَوتُ یَطلُبُهُ. (5)
4204.عنه صلى الله علیه و آله : مَن عَلِمَ أنَّهُ یُفارِقُ الأَحبابَ ، ویَسکُنُ التُّرابَ ، ویُواجَهُ بِالحِسابِ ؛ کانَ حَرِیّا (6) بِقَطعِ الأَمَلِ وحُسنِ العَمَلِ. (7)
4205.کنز العمّال عن أبی سعید : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله غَرَزَ عودا بَینَ یَدَیهِ وآخَرَ إلى جانِبِهِ وآخَرَ بَعدَهُ وقالَ : أتَدرونَ ما هذا؟ قالوا : اللّه ُ ورَسولُهُ أعلَمُ! قالَ : هَذَا الإِنسانُ ، وهذَا الأَجلُ یَتعَاطَى الأَمَلَ ، فَیَختَلِجُهُ (8) الأَجَلُ دونَ الأَمَلِ. (9)
4 / 2
آنچه موجب کوتاهى آرزوست
الف – منتظر اَجَل بودن
4202.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به ابو ذر -: اى ابو ذر ! بسا آغازکننده روزى که آن را به پایان نمى بَرَد و بسا چشم به راه فردایى که به آن نمى رسد! اى ابو ذر! اگر به اَجَل و فرا رسیدن آن مى نگریستى ، هر آینه ، آرزو را و فریبکارى آن را دشمن مى داشتى.
4203.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : عجب دارم از کسى که مرگ در تعقیب اوست و او آرزومند دنیاست!
4204.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کسى که مى داند از عزیزان جدا مى شود و در خاک، آرام مى گیرد و با حسابرسى مواجه مى شود، سزاوار است که آرزو برکَنَد و کردار نیک در پیش گیرد.
4205.کنزالعمّال – به نقل از ابو سعید -: پیامبر صلى الله علیه و آله قطعه چوبى در برابر خود به زمین فرو بُرد و چوب دیگرى در کنار آن و یک چوب دیگر ، بعد از آن . سپس فرمود: «آیا مى دانید این چیست؟» . گفتند : خدا و پیامبر او بهتر مى دانند . فرمود: «این یکى ، انسان است و این ، آرزو . در حالى که سرگرمِ آرزوست ، اَجَل ، او را در مى رُباید و مانع رسیدنش به آرزو مى شود. » .
ب – مَوعِظَةُ النَّفسِ
4206.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی مَوعِظَتِهِ لابنِ مَسعودٍ -: یَابنَ مَسعودٍ ، قَصِّر أمَلَکَ ، فَإِذا أصبَحتَ فَقُل : إنّی لا اُمسی وإذا أمسَیتَ فَقُل : إنّی لا اُصبِحُ ، وَاعزِم عَلى مُفارَقَةِ الدُّنیا ، وأحِبَّ لِقاءَ اللّه ِ ولا تَکرَه لِقاءَهُ ؛ فَإِنَّ اللّه َ یُحِبُّ لِقاءَ مَن أحَبَّ لِقاءَهُ ویَکرَهُ لِقاءَ مَن یَکرَهُ لِقاءَهُ. (10)
4207.عنه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ ، إذا أصبَحتَ فَلا تُحَدِّث نَفسَکَ بِالمَساءِ ، وإذا أمسَیتَ فَلا تُحَدِّث نَفسَکَ بِالصَّباحِ ، وخُذ مِن صِحَّتِکَ قَبلَ سُقمِکَ ، ومِن حَیاتِکَ قَبلَ مَوتِکَ ؛ فَإِنَّکَ لا تَدری مَا اسمُکَ غَدا. (11)
ج – الدُّعاء
4208.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی دُعاءِ الأَسماءِ الحُسنى -: یا کَریمُ أنتَ سَیِّدی ورَجائی وذُخری و ذَخیرَتی وأمَلی ، فَقَصِّر فِی الدُّنیا آمالی وأدِم رَغبَتی إلَیکَ وآمالی. (12)
4 / 3
آثارُ قَصرِ الأَمَلِ
4209.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن رَغِبَ فِی الدُّنیا وأطالَ فیها رَغبَتَهُ أعمَى اللّه ُ قَلبَهُ عَلى قَدرِ رَغبَتِهِ فیها ، ومَن زَهِدَ فِی الدُّنیا وقَصَّرَ فیها أمَلَهُ أعطاهُ اللّه ُ عِلما مِن غَیرِ تَعَلُّمٍ وهُدىً بغَیرِ هِدایَةٍ. (13)
ب – اندرز دادن به خود
4206.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در اندرزهایش به ابن مسعود -: اى پسر مسعود! آرزویت را کوتاه ساز و چون صبحِ خویش را شروع کردى ، بگو: به شب نمى رسم، و چون به شب درآمدى ، بگو: به صبح نمى رسم. جدا شدن از دنیا را قطعى بدان و لقاى خدا را دوست بدار و دیدار او را ناخوش مدار؛ زیرا خداوند ، دیدارِ کسى را که دوستدار دیدار او باشد ، دوست مى دارد و دیدارِ کسى را که دیدار او را ناخوش داشته باشد، ناخوش مى دارد.
4207.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به ابو ذر -: اى ابو ذر! چون صبح کردى ، به خویشتن، وعده رسیدن به شب مده و چون به شب درآمدى ، به خود، وعده رسیدن به صبح مده . از سلامتت ، پیش از آن که بیمار شوى، بهره برگیر و از زندگى ات ، پیش از مُردنت؛ زیرا نمى دانى فردا چه نام خواهى گرفت [؛ مُرده یا زنده].
ج – دعا
4208.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در دعاى «اسماى حُسنا» -: اى کریم! تویى آقاى من ، امید من و اندوخته من ، ساز و برگ من ، و آرزوى من! پس، در دنیا آرزوى مرا کوتاه گردان و شوق و آمال مرا به خودت ، تداوم بخش.
4 / 3
آثار کوتاهى آرزو
4209.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به دنیا راغب باشد و رغبتش را در آن به درازا بکشانَد ، خداوند، دل او را به اندازه رغبتش به دنیا کور مى گردانَد و هر که به دنیا بى رغبت باشد و آرزویش را در آن کوتاه سازد ، خداوند ، به او دانشى عطا مى کند، بى آن که از کسى بیاموزد و راه نمایى اش مى کند ، بى آن که از کسى راه نمایى بگیرد.
4210.الزهد لابن المبارک عن الحسن : قال رسول اللّه صلى الله علیه و آله : کُلُّکُم یُحِبُّ أن یَدخُلَ الجَنَّةَ؟ قالوا : نَعَم یا رَسولَ اللّه ِ قالَ : فأقصروا مِنَ الأَمَلِ وثَبِّتوا آجالَکُم بَینَ أبصارِکُم وَاستَحیوا مِنَ اللّه ِ حَقَّ الحَیاءِ. (14)
4210.الزهد ، ابن مبارک – به نقل از حسن (15) -: پیامبر خدا فرمود: «هر یک از شما دوست دارد به بهشت برود؟» . گفتند : آرى ، اى پیامبر خدا! فرمود: «پس، آرزو را کوتاه دارید و اَجَل خویش را در برابر دیده خود قرار دهید و از خداوند ، چنان که باید، شرم داشته باشید» .
1) تحف العقول : ص 26 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 127 ح 33.
2) دلائل الإمامة : ص 89 ح 24 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 270 ح 21 نقلاً عن مسند فاطمة علیهاالسلام وکلاهما عن اللیث عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام عن جابر.
3) الأمالی للطوسی : ص 534 ح 1162 ، بحار الأنوار : ج 80 ص 183 ح 33.
4) الأمالی للطوسی : ص 526 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 75 ح 3 ؛ مسند الشهاب : ج 1 ص 346 ح 593 عن ابن عمر.
5) الدعوات : ص 237 ح 658 ، بحار الأنوار : ج 82 ص 172 ح 6 ؛ مسند الشهاب : ج 1 ص 347 ح 594 عن ابن مسعود.
6) فی المصدر : «حربا» و ما أثبتناه هو الصحیح کما فی بحار الأنوار.
7) إرشاد القلوب : ص 48 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 167 ح 31؛ شرح نهج البلاغة : ج 20 ص 268 ح 107 عن الإمام علیّ علیه السلام.
8) یقال : اخْتَلجتِ المَنِیّةُ القَومَ ؛ أی اجتَذَبتهم (لسان العرب : ج 2 ص 258 «خلج»).
9) کنز العمّال : ج 3 ص 822 ح 8859 نقلاً عن الرامهرمزی فی الأمثال.
10) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 350 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 101 ح 1.
11) الأمالی للطوسی : ص 526 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 75 ح 3 ؛ تاریخ دمشق : ج 34 ص 398 ح 7042 عن عبد اللّه بن عمر.
12) البلد الأمین : ص 423 ، بحار الأنوار : ج 93 ص 269 ح 1.
13) تاریخ أصبهان : ج 1 ص 162 الرقم 144 عن ابن عبّاس.
14) الزهد لابن المبارک : ص 107 ح 317 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 272.
15) مقصود از حسن، حسن بصری و یا امام حسن علیه السلام است.
