6 / 1
هر چیزى اَجَلِ رقم خورده اى دارد
قرآن
«آیا درباره خودشان به تفکّر نپرداخته اند؟ خداوند ، آسمان ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است، جز به حق و تا هنگامى معیّن، نیافریده است، و [با این همه ،] بسیارى از مردم دیدار با پروردگارشان را سخت منکرند» .
«[ما] آسمان ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است، جز به حقّ و [تا] زمانى معیّن نیافریدیم، و کسانى که کافر شده اند، از آنچه هشدار داده شده اند، روى گردان اند» .
«خدا [همان] کسى است که آسمان ها را بدون ستون هایى که آنها را ببینید، برافراشت. آن گاه، بر عرش استیلا یافت و خورشید و ماه را رام گردانید؛ هر کدام براى مدّتى معیّن، به سیر خود ادامه مى دهند. [خداوند] در کار [آفرینش] تدبیر مى کند، و آیات [خود] را به روشنى بیان مى نماید، امید که شما به دیدار با پروردگارتان یقین حاصل کنید» .
«براى هر زمانى، کتابى هست. خدا آنچه را بخواهد، محو یا اثبات مى کند، و اصل کتاب نزد اوست» .
الحدیث
4050.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَلَقَ اللّه ُ الخَلقَ فَکَتَبَ آجالَهُم وأعمالَهُم وأرزاقَهُم . (1)
4051.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ مَعَ العِزِّ ذُلّاً ، وإنَّ مَعَ الحَیاةِ مَوتا ، وإنَّ مَعَ الدُّنیا آخِرَةً ، وإنَّ لِکُلِّ شَیءٍ حَسیبا ، وعَلى کُلِّ شَیءٍ رَقیبا ، وإنَّ لِکُلِّ حَسَنَةٍ ثَوابا ، ولِکُلِّ سَیِّئَةٍ عِقابا ، ولِکُلِّ أجَلٍ کِتابا . (2)
4052.عنه صلى الله علیه و آله : لِکُلِّ قَضاءٍ قَدَرٌ ، ولِکُلِّ قَدَرٍ أجَلٌ ، ولِکُلِّ أجلٍ کِتابٌ «یَمْحُواْ اللَّهُ مَایَشَاءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ » . (3)
6 / 2
تصنیف الآجال
الکتاب
«هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن طِینٍ ثُمَّ قَضَى أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسَمًّى عِندَهُ ثُمَّ أَنتُمْ تَمْتَرُونَ » . (4)
«هُوَ الَّذِى خَلَقَکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ یُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُواْ أَشُدَّکُمْ ثُمَّ لِتَکُونُواْ شُیُوخًا وَ مِنکُم مَّن یُتَوَفَّى مِن قَبْلُ وَ لِتَبْلُغُواْ أَجَلاً مُّسَمًّى وَ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ » . (5)
«وَ لَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِم مَّا تَرَکَ عَلَیْهَا مِن دَآبَّةٍ وَلَکِن یُؤَخِّرُهُمْ إِلَى أَجَلٍ مُّسَمًّى فَإِذَا جَآءَ أَجَلُهُمْ لَا یَسْتَأخِرُونَ سَاعَةً وَ لَا یَسْتَقْدِمُونَ » . (6)
حدیث
4050.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، خَلق را آفرید و مدّت عمر آنها و اعمال و روزى هاى آنها را تعیین کرد.
4051.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : با هر عزّتى ، ذلّتى است و با هر زندگى اى ، مرگى است و با دنیا ، آخرتى همراه است و براى هر چیزى ، حسابگرى است و بر هر چیزى، نگهبانى گماشته شده است و براى هر کار نیکى ، پاداشى است و براى هر کار بدى ، کیفرى است و براى هر اجلى ، نوشته اى است .
4052.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : براى هر قضایى قَدَرى ، و براى هر قَدَرى اجلى ، و براى هر اجلى نوشته اى است «و خدا آنچه را بخواهد ، محو یا ثبت مى کند و اصلِ کتاب ، در نزد اوست» .
6 / 2
اقسام اَجَل
قرآن
«اوست کسى که شما را از گِل آفرید. آن گاه، مدّتى را [براى شما عمر] مقرّر داشت. و اَجَلِ حتمى نزد اوست. با این همه، [بعضى از] شما [در قدرت او] تردید مى کنید» .
«او همان کسى است که شما را از خاکى آفرید، سپس از نطفه اى، آن گاه از علقه اى، و بعد شما را [به صورت]کودکى برمى آورَد، تا به کمال قوّت خود برسید و تا سالمند شوید – و از میان شما کسى است که پیش از این [مراحل] مى میرد – و تا [سرانجام]به مدّتى که مقرّر است، برسید، و امید که در اندیشه فرو روید» .
«و اگر خداوند مردم را به [سزاى] ستمشان مؤاخذه مى کرد، هیچ جنبنده اى بر روى زمین باقى نمى گذاشت؛ لیکن [کیفر]آنان را تا وقتى معیّن باز پس مى اندازد، و چون اجلشان فرا رسد، نمى توانند آن را ساعتى پس و پیش افکنند» .
الحدیث
4053.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی قَولِهِ تَعالى : «یَمْحُواْ اللَّهُ مَا: یَمحو مِنَ الأَجَلِ ما یَشاءُ ، ویَزیدُ فیهِ ما یَشاءُ . (7)
4054.صحیح البخاری عن أبی عثمان عن اُسامة بن زید : أرسَلَتِ ابنَةُ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله إلَیهِ : إنَّ ابنا لی قُبِضَ فَائتِنا ، فَأَرسَلَ یُقرِئُ السَّلامَ ویَقولُ : إنَّ للّه ِ ما أخَذَ ولَهُ ما أعطى ، وکُلٌّ عِندَهُ بِأَجَلٍ مُسَمّىً ، فَلتَصبِر وَلتَحتَسِب . فَأَرسَلَت إلَیهِ تُقسِمُ عَلَیهِ لَیَأتِیَنَّها . فَقامَ ومَعَهُ سَعدُ بنُ عُبادَةَ ، ومُعاذُ بنُ جَبَلٍ ، واُبَیُّ بنُ کَعبٍ ، وزَیدُ بنُ ثابِتٍ ورِجالٌ ، فَرُفِعَ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله الصَّبِیُّ ونَفسُهُ تَتَقَعقَعُ (8) – قالَ : حَسِبتُهُ أنَّهُ قالَ : کَأَنَّها شَنٌّ (9) – فَفاضَت عَیناهُ ، فَقالَ سَعدٌ : یا رَسولَ اللّه ِ ما هذا؟ فَقالَ : هذِهِ رَحمَةٌ جَعَلَهَا اللّه ُ فی قُلوبِ عِبادِهِ، وإنَّما یَرحَمُ اللّه ُ مِن عِبادِهِ الرُّحَماءَ . (10)
4055.الإمام علیّ علیه السلام – مِن کِتابٍ لَهُ إلى مُعاوِیَةَ -: کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذَا احمَرَّ البَأسُ (11) وأحجَمَ النّاسُ ، قَدَّمَ أهلَ بَیتِهِ فَوَقى بِهِم أصحابَهُ حَرَّ السُّیوفِ وَالأَسِنَّةِ ، فَقُتِلَ عُبَیدَةُ بنُ الحارِثِ یَومَ بَدرٍ، وقُتِلَ حَمزَةُ یَومَ اُحُدٍ، وقُتِلَ جَعفَرٌ یَومَ مُؤتَةَ (12) ، وأرادَ مَن لَو شِئتُ ذَکَرتُ اسمَهُ مِثلَ الَّذی أرادوا مِنَ الشَّهادَةِ ، ولکِنَّ آجالَهُم عُجِّلَت ، ومَنِیَّتَهُ اُجِّلَت . (13)
حدیث
4053.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – درباره آیه : «خدا آنچه را بخواهد ، محو یا ا: [یعنى] از اجل ، هر اندازه که بخواهد ، مى زُداید [و کم]مى کند و هر اندازه که بخواهد ، به آن مى افزاید.
4054.صحیح البخارى – به نقل از ابو عثمان ، از اُسامة بن زید -: دختر پیامبر صلى الله علیه و آله به ایشان پیغام داد که فرزندم در حال قبض روح است ، تشریف بیاورید . پیامبر صلى الله علیه و آله کسى را روانه کرد که سلام [-ِ ایشان را به دخترش] برساند و بگوید که آنچه خدا مى گیرد و مى دهد ، از آنِ [خودِ] اوست و همه اینها نزد خداوند ، اجلى معیّن دارند . بنا بر این ، صبور باشد و پاداش الهى را در نظر بگیرد . دختر پیامبر صلى الله علیه و آله ، کسى را نزد ایشان فرستاد و ایشان را سوگند داد که نزد وى بیاید. پیامبر صلى الله علیه و آله برخاست و همراه سعد بن عباده ، معاذ بن جبل ، اُبَىّ بن کعب ، زید بن ثابت و عدّه اى دیگر رفت . کودک را که بدنش مى لرزید و در حال جان دادن بود ، نزد پیامبر خدا آوردند . به گمانم فرمود : «گویى مَشکِ خشکیده اى شده است» و اشک از چشمانش سرازیر شد . سعد گفت : اى پیامبر خدا! این ، چه حالى است (چرا گریه مى کنید)؟ فرمود : «این ، مهربانى اى است که خداوند در دل هاى بندگانش نهاده است . خداوند ، تنها به بندگانِ مهربانش مهر مى ورزد» .
4055.امام على علیه السلام – در نامه اى به معاویه -: هر گاه جنگ ، شدّت مى گرفت و مردم پا پس مى نهادند ، پیامبر خدا افراد خانواده اش را پیش مى افکند (سپر بلا مى ساخت) و به واسطه آنان ، یارانش را از سوزش شمشیرها و نیزه ها حفظ مى کرد . چنین بود که عبیدة بن حارث در جنگ بدر ، حمزه در جنگ اُحُد ، و جعفر در جنگ موته ، کشته شدند . و آن کسى هم که اگر بخواهم ، نامش را مى برم، (14) همانند آن بزرگواران ، خواهان شهادت بود ؛ امّا اجل هاى آنها پیش افتاد و مرگ او به تأخیر افکنده شد.
6 / 3
حکمة ستر الآجال
4056.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَو عَلِمَ المَخلوقُ مِقدارَ یَومِهِ لَضاقَت عَلَیهِ بِرُحبِها ولَم یَنفَعهُ فیها قَومٌ ولا خَفضٌ (15)، ولکِنَّهُ عُمِّیَ عَلَیهِ الأَجَلُ ، ومُدَّ لَهُ فِی الأَمَلِ . (16)
6 / 3
حکمت پوشیده بودن اَجَل
4056.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر مخلوق ، اندازه عمر خود را مى دانست ، [زمین] با همه وسعتش، بر او تنگ مى شد و در دنیا هیچ قومى و هیچ زندگى مرفّهى ، او را سود نمى بخشید ؛ ولى اجل بر او پوشیده گردید و آرزو در وجود او طولانى قرار داده شد.
1) تاریخ بغداد : ج 11 ص 211 الرقم 5916 عن أبی هریرة.
2) الخصال : ص 114 ح 93 عن قیس بن عاصم ، بحارالأنوار : ج 71 ص 171 ح 1.
3) کشف الغمّة : ج 1 ص 349 عن أنس ، بحارالأنوار : ج 43 ص 119 ح 29.
4) الأنعام : 2.
5) غافر : 67.
6) النحل : 61.
7) الفردوس : ج 5 ص 261 ح 8126 عن ابن عبّاس.
8) تَتَقَعْقَع : أی تضطرِب وتتحرّک . أی : کلّما صار إلى حالٍ لم یلبث أن ینتقل إلى اُخرى تقرّبه من الموت (النهایة : ج 4 ص 88 «قعقع»).
9) الشَّنّ : القربة الخَلَق . وشنَّتِ القربة : إذا یبست (لسان العرب : ج 13 ص 241 «شنن»).
10) صحیح البخاری : ج 1 ص 432 ح 1224.
11) احمرّ البأس : اشتدّت الحرب (النهایة : ج 1 ص 438 «حمر»).
12) مؤتة : قریة من قرى البلقاء ، فی حدود الشام (معجم البلدان : ج 5 ص 220).
13) نهج البلاغة : الکتاب 9 ، بحارالأنوار : ج 33 ص 115.
14) مراد ، خودِ امام على علیه السلام است.
15) الخَفْض : لِینُ العیش وسعتُه (لسان العرب : ج 7 ص 145 «خفض»).
16) تاریخ المدینة : ج 2 ص 558 عن الشعبی.
