4 / 1
حقیقة الدنیا الذمیمة
أ – إیثارُ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ
الکتاب
» بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا – وَ الْأَخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقَى » . (1)
» یَأَیُّهَا النَّبِىُّ قُل لِّأَزْوَ جِکَ إِن کُنتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَ أُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلاً » . (2)
الحدیث
3905.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أیُّهَا النّاسُ! لا تَشغَلَنَّکُم دُنیاکُم عَن آخِرَتِکُم ، فَلا تُؤثِروا أهواءَکُم عَلى طاعَةِ رَبِّکُم ، ولا تَجعَلوا أیمانَکُم ذَریعَةً (3) إلى مَعاصیکُم . (4)
4 / 1
واقعیت دنیاى نکوهیده
الف – ترجیح دنیا بر آخرت
قرآن
«لیکن [شما] زندگى دنیا را بر مى گزینید ، با آن که [جهان] آخرت ، نیکوتر و پایدارتر است» .
«اى پیامبر! به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگى دنیا و زینت آنید، بیایید تا مَهرتان را بدهم و [خوش و]خُرّم شما را رها کنم» .
حدیث
3905.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى مردم! مبادا دنیایتان ، شما را از آخرتتان باز دارد. پس، هوس هاى خود را بر فرمان بُردارى از پروردگارتان ترجیح ندهید، و پیمان هایتان را وسیله اى براى نافرمانى هایتان قرار مدهید .
3906.عنه صلى الله علیه و آله – مِمّا أوصى بِهِ أمیرَ المُؤمِنین علیه السلام -: وألّا تُؤثِرَ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ ؛ لِأَنَّ الدُّنیا فانِیَةٌ وَالآخِرَةَ الباقِیَةُ . (5)
3907.عنه صلى الله علیه و آله : الوَیلُ کُلُّ الوَیلِ لِمَن باعَ نَعیما دائِمَ البَقاءِ ، بِکِسرَةٍ تَفنى وخِرقَةٍ تَبلى . (6)
ب – الطمأنینةُ إلى الدنیا
الکتاب
» إِنَّ الَّذِینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءَنَا وَ رَضُواْ بِالْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ اطْمَأَنُّواْ بِهَا وَ الَّذِینَ هُمْ عَنْ ءَایَتِنَا غَفِلُونَ – أُوْلَئِکَ مَأْوَاهُمُ النَّارُ بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُونَ » . (7)
الحدیث
3908.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : یا دُنیا مُرّی عَلى عَبدِیَ المُؤمِنِ بِأَنواعِ البَلایا وما هُوَ فیهِ مِن أمرِ دُنیاهُ ، وضَیِّقی عَلَیهِ فی مَعیشَتِهِ ، ولا تَحلَولی لَهُ فَیَسکُنَ إلَیکَ . (8)
3909.عنه صلى الله علیه و آله : کانَ تَحتَ الجِدارِ الَّذی ذَکَرَهُ اللّه ُ تَعالى فی کِتابِهِ : «وَ کَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا» (9) لَوحٌ مِن ذَهَبٍ مَکتوبٌ فیهِ : بِسمِ اللّه ِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ عَجَبا لِمَن أیقَنَ بِالمَوتِ کَیفَ یَفرَحُ ، وعَجَبا لِمَن أیقَنَ بِالقَدَرِ کَیفَ یَحزَنُ ، وعَجَبا لِمَن أیقَنَ بِزَوالِ الدُّنیا وتَقَلُّبِها بِأَهلِها کَیفَ یَطمَئِنُّ قَلبُهُ إلَیها ، لا إلهَ إلَا اللّه ُ . (10)
3906.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – از سفارش هاى ایشان به امیر مؤمنان -: و این که دنیا را بر آخرت برنگزینى؛ چرا که دنیا ، رفتنى است و آخرت ، ماندنى.
3907.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : واى و صد واى بر کسى که نعمت پاینده را به تکّه نانى که از بین مى رود و به کُهنه پارچه اى که مى پوسد، بفروشد.
ب – دل خوش کردن به دنیا
قرآن
«کسانى که امید به دیدار ما ندارند و به زندگى دنیا ، دل خوش کرده و بدان اطمینان یافته اند، و کسانى که از آیات ما غافل اند ، آنان به [کیفر] آنچه به دست مى آوردند، جایگاهشان آتش است» .
حدیث
3908.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید: «اى دنیا! با انواع بلاها ، بر بنده مؤمن من تلخ شو و امور دنیایش را به کام او شرنگ ساز و زندگى اش را بر او تنگ گردان و برایش شیرین مشو که به تو دل بستگى پیدا کند».
3909.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در زیر آن دیوارى که خداوند متعال در کتابش از آن یاد کرده و فرموده است: «و در زیر آن ، گنجى متعلّق به آن دو نفر [کودک یتیم] بود» ، لوحى زرّین قرار داشت و در آن ، چنین نوشته شده بود: «به نام خداوند بخشنده مهربان . در شگفتم از کسى که به مرگ ، یقین دارد ، چگونه شاد مى شود؟ و در شگفتم از کسى که به تقدیر ، یقین دارد ، چرا اندوهگین مى شود؟ و در شگفتم از کسى که به از کف رفتن دنیا و بى وفایى آن به اهلش ، یقین دارد ، چگونه به آن دل خوش مى کند؟ معبودى جز خدا نیست» .
ج – الرکون إلى الدنیا
3910.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا تَرکَنوا إلَى الدُّنیا ؛ فَإِنَّها قَد آذَنَت بِفِراقِها ، ودَعَت إلى غُرورِها ، فَاحذَروا فَجعَتَها . (11)
3911.عنه صلى الله علیه و آله – فی مَوعِظَتِهِ لِابنِ مَسعودٍ -: یَابنَ مَسعودٍ ، لا تَرکَن إلَى الدُّنیا ولا تَطمَئِنَّ إلَیها ؛ فَسَتُفارِقُها عَن قَلیلٍ . (12)
3912.عنه صلى الله علیه و آله : لا تَکونوا مِمَّن خَدَعَتهُ العاجِلَةُ ، وغَرَّتهُ الاُمنِیَّةُ ، فَاستَهوَتهُ الخُدعَةُ ، فَرَکَنَ إلى دارِ سَوءٍ سَریعَةِ الزَّوالِ ، وَشیکَةِ الاِنتِقالِ . إنَّهُ لَم یَبقَ مِن دُنیاکُم هذِهِ فی جَنبِ ما مَضى إلّا کَإِناخَةِ راکِبٍ ، أو صَرِّ حالِبٍ (13) ، فَعَلامَ تَعرُجونَ ، وماذا تَنتَظِرونَ؟! (14)
د – الاِغتِرارُ بِالدُّنیا
الکتاب
» یَأَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلَا تَغُرَّنَّکُمُ الْحَیَوةُ الدُّنْیَا وَ لَا یَغُرَّنَّکُم بِاللَّهِ الْغَرُورُ » . (15)
الحدیث
3913.صحیح البخاری عن أبی سعید الخُدریّ : قالَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ أکثَرَ ما أخافُ عَلَیکُم ما یُخرِجُ اللّه ُ لَکُم مِن بَرَکاتِ الأَرضِ. قیلَ: وما بَرَکاتُ الأَرضِ؟ قالَ : زَهرَةُ الدُّنیا. (16)
3914.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلَیکُم ما یُخرِجُ اللّه ُ مِن نَباتِ الأَرضِ وزَهرَةِ الدُّنیا . (17)
ج – دل بستگى به دنیا
3910.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به دنیا دل مبندید ، که دنیا ، جدایى خود را اعلام کرده و به فریبندگى هاى خویش ، فرا مى خواند. پس ، از مصیبت آفرینى هاى آن ، بر حذر باشید.
3911.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در اندرزش به ابن مسعود -: اى پسر مسعود! به دنیا دل مبند و بدان میارام ؛ زیرا به زودى ، از آن جدا خواهى شد.
3912.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از آنان نباشید که دنیاى زودگذر ، فریبشان داد و آرزو ، گولشان زد و اسیر نیرنگ[-ِ دنیا] شدند و در نتیجه، به سراى بدى که زود زوال مى پذیرد و آماده انتقال [به دیگرى]است، دل بستند. آنچه از این دنیاى شما باقى مانده ، در برابر آنچه گذشته ، به اندازه خواباندن شترى [براى آسودن ساعاتى] یا بستن پستان حیوان شیردهى (18) بیش نیست. پس بر چه درنگ مى کنید و منتظر چه هستید؟!
د – فریفته شدن به دنیا
قرآن
«اى مردم! همانا وعده خدا حقّ است. زنهار تا این زندگى دنیا شما را نفریبد ، و زنهار تا [شیطانِ]فریبنده ، شما را در باره خدا نفریبد» .
حدیث
3913.صحیح البخارى – به نقل از ابو سعید خُدرى -: پیامبر خدا فرمود: «بیشترین ترس و نگرانى من براى شما ، از برکت هاى زمین است که خداوند در اختیارتان مى گذارد». گفته شد: برکت هاى زمین چیست؟ فرمود: «خرّمى و بهجت دنیا».
3914.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ترسناک ترین چیزى که من از آن بر شما مى ترسم ، محصولات زمین و خرّمى و بهجت دنیاست که خداوند در اختیارتان مى گذارد.
3915.عنه صلى الله علیه و آله : یا عَجَبا کُلَّ العَجَبِ لِلمُصَدِّقِ بِدارِ الخُلودِ وهُوَ یَسعى لِدارِ الغُرورِ ! (19)
3916.عنه صلى الله علیه و آله : أینَ الرّاضونَ بِالمَقدورِ؟ أینَ السّاعونَ لِلمَشکورِ؟ عَجَبٌ لِمَن یُؤمِنُ بِدارِ الخُلودِ کَیفَ یَسعى لِدارِ الغُرورِ ! (20)
ه – ما فوق الکفاف من الدنیا
3917.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن ذی غِنىً إلّا سَیَوَدُّ یَومَ القِیامَةِ لَو کانَ إنَّما اُوتِیَ فِی الدُّنیا قوتا . (21)
3918.عنه صلى الله علیه و آله : دَعُوا الدُّنیا لِأَهلِها ، فَمَن أخَذَ مِنَ الدُّنیا فَوقَ ما یَکفیهِ أخَذَ حَتفَهُ (22) وهُوَ لا یَشعُرُ . (23)
3919.عنه صلى الله علیه و آله : اُترُکُوا الدُّنیا لِأَهلِهَا ، اترُکُوا الدُّنیا لِأَهلِهَا ، اترُکُوا الدُّنیا لِأَهلِها ؛ فَإِنَّهُ مَن أخَذَ مِنَ الدُّنیا فَوقَ ما یَکفیهِ فَإِنَّهُ یَأخُذُ مِن جَنَّتِهِ ولا یَشعُرُ . (24)
3920.عنه صلى الله علیه و آله : اللّهُمَّ اجعَل رِزقَ آلِ مُحَمَّد قوتا . (25)
3921.عنه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام -: یا عَلِیُّ ، ما أحَدٌ مِنَ الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ إلّا وهُوَ یَتَمَنّى یَومَ القِیامَةِ أنَّهُ لَم یُعطَ مِنَ الدُّنیا إلّا قوتا . (26)
3915.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شگفتا، شگفتىِ تمام از کسى که به سراى جاودانگى باور دارد و با این حال ، براى سراى فریب (دنیا) مى کوشد!
3916.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : کجایند خشنودان از تقدیر؟ کجایند کوشندگان براى آنچه مورد قدردانى [از سوى خداوند] قرار مى گیرد؟ شگفتا از کسى که به سراى جاودانگى ایمان دارد ، چگونه براى سراى فریب مى کوشد؟!
ه – دنیادارى بیش از نیاز
3917.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ توانگرى نیست ، مگر آن که در روز قیامت ، آرزو خواهد کرد که اى کاش در دنیا ، به اندازه نیاز به او داده مى شد.
3918.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا را براى اهلش وا گذارید؛ زیرا هرکس که از دنیا بیش از اندازه کفایتش برگیرد، نادانسته، [عواملِ]مرگ خود را برگرفته است.
3919.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا را براى اهلش رها کنید ، دنیا را براى اهلش رها کنید ، دنیا را براى اهلش رها کنید؛ زیرا هر کس که از دنیا بیش از اندازه کفایتش بردارد، ناخودآگاه، از بهشت خود بر مى دارد [و کم مى کند].
3920.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بار خدایا! روزىِ خاندان محمّد را در حدّ نیاز قرار بده.
3921.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به على علیه السلام -: اى على! از پیشنیان و پسینیان، هیچ کس نیست ، مگر آن که در روز قیامت آرزو مى کند که اى کاش از دنیا ، جز به اندازه نیاز ، به او داده نمى شد.
3922.صحیح البخاری عن عَمرو بن عَوفٍ الأَنصاریّ : إنَّ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله بَعَثَ أبا عُبَیدَةَ بنَ الجَرّاحِ إلَى البَحرَینِ یَأتی بِجِزیَتِها ، وکانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله هُوَ صالَحَ أهلَ البَحرَینِ وأمَّرَ عَلَیهِمُ العَلاءَ بنَ الحَضرَمِیِّ ، فَقَدِمَ أبو عُبَیدَةَ بِمالٍ مِنَ البَحرَینِ ، فَسَمِعَتِ الأَنصارُ بِقُدومِ أبی عُبَیدَةَ فَوافَت صَلاةَ الصُّبحِ مَعَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله ، فَلَمّا صَلّى بِهِمُ الفَجرَ انصَرَفَ ، فَتَعَرَّضوا لَهُ ، فَتَبَسَّمَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله حینَ رَآهُم ، وقالَ : أظُنُّکُم قَد سَمِعتُم أنَّ أبا عُبَیدَةَ قَد جاءَ بِشَیءٍ ! قالوا : أجَل یا رَسولَ اللّه . قالَ : فَأَبشِروا وأمِّلوا ما یَسُرُّکُم ، فَوَاللّه ِ لَا الفَقرَ أخشى عَلَیکُم ، ولکِن أخشى عَلَیکُم أن تُبسَطَ عَلَیکُمُ الدُّنیا ، کَما بُسِطَت عَلى مَن کانَ قَبلَکُم ، فَتَنافَسوها کَما تَنافَسوها ، وتُهلِکُکُم کَما أهلَکَتهُم . (27)
و – ما یَمنَعُ خَیرَ الآخِرَةِ مِنَ الدُّنیا
3923.تنبیه الخواطر : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَقولُ فی دُعائِهِ : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن دُنیا تَمنَعُ خَیرَ الآخِرَةِ ، ومِن حَیاةٍ تَمنَعُ خَیرَ المَماتِ . (28)
ز – إذا کانَتِ الدُّنیا أکبَرَ الهُمومِ
3924.سنن الترمذی عن ابن عمر : قَلَّما کانَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله یَقومُ مِن مَجلِسٍ حَتّى یَدعُوَ بِهؤُلاءِ الدَّعَواتِ لِأَصحابِهِ : اللّهُمَّ اقسِم لَنا مِن خَشیَتِکَ ما یَحولُ بَینَنا وبَینَ مَعاصیکَ ، ومِن طاعَتِکَ ما تُبَلِّغُنا بِهِ جَنَّتَکَ ، ومِنَ الیَقینِ ما تُهَوِّنُ بِهِ عَلَینا مُصیباتِ الدُّنیا ، ومَتِّعنا بِأَسماعِنا وأبصارِنا وقُوَّتِنا ما أحیَیتَنا ، وَاجعَلهُ الوارِثَ مِنّا ، وَاجعَل ثَأرَنا عَلى مَن ظَلَمَنا ، وَانصُرنا عَلى مَن عادانا ، ولا تَجعَل مُصیبَتَنا فی دینِنا ، ولا تَجعَلِ الدُّنیا أکبَرَ هَمِّنا ، ولا مَبلَغَ عِلمِنا ، ولا تُسَلِّط عَلَینا مَن لا یَرحَمُنا . (29)
3922.صحیح البخارى – به نقل از عمرو بن عوف انصارى -: پیامبر خدا ، ابو عبیده جرّاح را به بحرین فرستاد تا جزیه آن را بیاورد. پیامبر خدا با مردم بحرین [بر پرداخت جزیه]مصالحه کرده و علاء بن حَضرَمى را به امیرى ایشان گماشته بود. ابو عبیده با اموالى از بحرین آمد. انصار ، خبر ورود ابو عبیده را شنیدند. نماز صبح را با پیامبر خدا گزاردند و ایشان ، چون نماز صبح را با آنان خواند، برگشت. انصار ، جلو او آمدند. پیامبر صلى الله علیه و آله ، وقتى آنها را دید ، لبخندى زد و فرمود: «گمان مى کنم شنیده اید که ابو عبیده چیزى آورده است» . گفتند: آرى، اى پیامبر خدا! فرمود: «پس مژده باد بر شما و امیدوار باشید به چیزى که خوش حالتان مى کند. به خدا سوگند ، من از فقر بر شما نمى ترسم ؛ بلکه از این براى شما مى ترسم که دنیا بر شما گسترده شود ، چنان که براى پیشینیان شما گسترده شد ؛ و بر سرِ دنیا به رقابت برخیزید ، همچنان که آنان به رقابت برخاستند ؛ و دنیا شما را به هلاکت افکنَد ، همچنان که آنان را به هلاکت افکنْد» .
و – دنیایى که مانع خیر آخرت مى شود
3923.تنبیه الخواطر : پیامبر خدا در دعایش مى گفت: «خدایا! پناه مى برم به تو از دنیایى که مانع خیر آخرت شود، و از زندگى اى که مانع خیر مرگ گردد».
ز – هنگامى که دنیا بزرگ ترین همّت انسان شود
3924.سنن الترمذى – به نقل از ابن عمر -: کمتر پیش مى آمد که پیامبر خدا از مجلسى برخیزد و این دعاها را براى اصحابش نخواند: «بار خدایا! چنان ترسى از خودت نصیب ما کن که مانعى میان ما و نافرمانى از تو گردد ، و چنان اطاعتى از خودت که با آن ، ما را به بهشتت برسانى ، و چنان یقینى که به سبب آن ، [تحمّل] مصیبت ها و گرفتارى هاى دنیا را بر ما آسان گردانى . تا زنده ایم ، ما را از گوش هایمان و چشم هایمان و نیرویمان بهره مند گردان و آن را وارث ما قرار ده و خونخواهى ما را از کسى قرار ده که به ما ستم کند و ما را بر هر که با ما دشمنى کند ، پیروزى بخش . مصیبت ما را در دینمان قرار مده . دنیا را بزرگ ترین همّ و غمّ ما و نهایت دانش و شناخت ما قرار مده و کسى را که به ما رحم نمى کند ، بر ما مسلّط مگردان» .
ح – طَلَبُ الدُّنیا بِعَمَلِ الآخِرَةِ
3925.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ریحُ الجَنَّةِ توجَدُ مِن مَسیرَةِ خَمسِمِئَةِ عامٍ ، ولا یَجِدُ رَیحَ الجَنَّةِ مَن طَلَبَ الدُّنیا بِعَمَلِ الآخِرَةِ . (30)
3926.عنه صلى الله علیه و آله : مَن طَلَبَ الدُّنیا بِعَمَلِ الآخِرَةِ طُمِسَ (31) وَجهُهُ ، ومُحِقَ ذِکرُهُ ، واُثبِتَ اسمُهُ فِی النّارِ . (32)
3927.عنه صلى الله علیه و آله : مَن طَلَبَ الدُّنیا بِعَمَلِ الآخِرَةِ ، لَم یَکُن لَهُ فِی الآخِرَةِ مِن نَصیبٍ . (33)
3928.عنه صلى الله علیه و آله : مَنهومانِ لا یَشبَعانِ : طالِبُ دُنیا وطالِبُ عِلمٍ ؛ فَمَنِ اقتَصَرَ مِنَ الدُّنیا عَلى ما أحَلَّ اللّه ُ لَهُ سَلِمَ ، ومَن تَناوَلَها مِن غَیرِ حِلِّها هَلَکَ ، إلّا أن یَتوبَ أو یُراجِعَ . ومَن أخَذَ العِلمَ مِن أهلِهِ وعَمِلَ بِعِلمِهِ نَجا ، ومَن أرادَ بِهِ الدُّنیا فَهِیَ حَظُّهُ . (34)
ح – دنیاطلبى با کار آخرت
3925.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بوى بهشت ، از فاصله پانصد سال به مشام مى رسد ؛ امّا کسى که دنیا را با کار آخرت بطلبد، بوى بهشت را استشمام نمى کند.
3926.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرکس با کار آخرت، دنیا را بجوید ، چهره[ى انسانى]اش محو مى شود ، (35) یادش نابود مى گردد و نامش در آتش ثبت مى شود.
3927.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هرکس با کار آخرت در پىِ دنیا باشد ، او را در آخرت ، بهره اى نباشد.
3928.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو آزمندند که سیر نمى شوند: طالب دنیا و طالب علم. پس هر که از دنیا به آنچه خداوند برایش روا شمرده است ، بسنده کند ، به سلامت مى مانَد و هرکه آن را از غیر حلالش به دست آورد ، نابود مى شود، مگر آن که توبه کند یا برگردد . (36) و هرکه علم را از اهلش فراگیرد و به علم خویش عمل کند ، نجات مى یابد و هرکه مرادش از [تحصیل] علم ، [رسیدن به] دنیا باشد ، همان دنیا بهره اوست [و در آخرت ، نصیبى ندارد] .
4 / 2
خصائص الدنیا
أ – دار الغرور
3929.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : عَلَیکُم بِالوَرَعِ وَالِاجتِهادِ وَالعِبادَةِ ، وَازهَدوا فی هذِهِ الدُّنیَا الزّاهِدَةِ فیکُم ؛ فَإِنَّها غَرّارَةٌ ، دارُ فَناءٍ وزَوالٍ . کَم مِن مُغتَرٍّ بِها قَد أهلَکَتهُ ، وکَم مِن واثِقٍ بِها قَد خانَتهُ ، وکَم مِن مُعتَمِدٍ عَلَیها قَد خَدَعَتهُ وأسلَمَتهُ . (37)
ب – دار مَن لا دار له
3930.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا دارُ مَن لا دارَ لَهُ ، ولَها یَجمَعُ مَن لا عَقلَ لَهُ . (38)
3931.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا دارُ مَن لا دارَ لَهُ ، ومالُ مَن لا مالَ لَهُ ، ولَها یَجمَعُ مَن لا عَقلَ لَهُ ، وشَهَواتِها یَطلُبُ مَن لا فَهمَ لَهُ ، وعَلَیها یُعادی مَن لا عِلمَ لَهُ ، وعَلَیها یَحسُدُ مَن لا فِقهَ لَهُ ، ولَها یَسعى مَن لا یَقینَ لَهُ . (39)
3932.الإمام الصادق علیه السلام : خَرَجَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله وهُوَ مَحزونٌ ، فَأَتاهُ مَلَکٌ ومَعَهُ مَفاتیحُ خَزائِنِ الأَرضِ ، فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، هذِهِ مَفاتیحُ خَزائِنِ الأَرضِ ، یَقولُ لَکَ رَبُّکَ : اِفتَح وخُذ مِنها ما شِئتَ مِن غَیرِ أن تَنقُصَ شَیئا عِندی . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : الدُّنیا دارُ مَن لا دارَ لَهُ ، ولَها یَجمَعُ مَن لا عَقلَ لَهُ . فَقالَ المَلَکُ : وَالَّذی بَعَثَکَ بِالحَقِّ نَبِیّا ، لَقَد سَمِعتُ هذَا الکَلامَ مِن مَلَکٍ یَقولُهُ فِی السَّماءِ الرّابِعَةِ حینَ اُعطیتُ المَفاتیحَ! (40)
4 / 2
ویژگى هاى دنیا
الف – سراى فریب
3929.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : پارسایى و سختکوشى و عبادت را در پیش بگیرید و به این دنیایى که به شما پشت مى کند ، پشت کنید؛ زیرا دنیا فریبکار است و سراى نیستى و نابودى است . چه بسیار کسانى که فریفته دنیا شدند و دنیا نابودشان کرد و چه بسیار کسانى که به دنیا اعتماد کردند ، ولى دنیا به آنان خیانت کرد. چه بسیار کسانى که به دنیا اعتماد کردند ، ولى دنیا آنان را بازى داد و تنهایشان گذاشت.
ب – سراى کسى که سرایى ندارد
3930.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، سراى کسى است که سرایى [در آخرت] ندارد و کسى براى آن گِرد مى آورد که خِرَد ندارد.
3931.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، سراى کسى است که سرایى ندارد و دارایىِ کسى است که مالى ندارد ، و کسى از بَهرِ آن گرد مى آورد که خِرَد ندارد ، و کسى در پىِ خواسته هاى دنیوى مى رود که فهم ندارد، و کسى بر سرِ دنیا دشمنى مى ورزد که شناخت ندارد ، و کسى به خاطر آن حسادت مى ورزد که دانایى ندارد ، و کسى براى آن تلاش مى کند که [به آخرت] یقین ندارد .
3932.امام صادق علیه السلام : روزى پیامبر صلى الله علیه و آله در حالى که غمگین بود ، بیرون آمد. فرشته اى با کلیدهاى خزانه هاى زمین ، نزد ایشان آمد و گفت: «اى محمّد! اینها کلیدهاى خزانه هاى زمین است . پروردگارت به تو مى گوید: [خزانه ها را] باز کن و از آنها هر اندازه که مى خواهى ، بردار ؛ بى آن که از آنچه [از مقام و پاداش] نزد من دارى ، چیزى کم شود». پیامبر خدا فرمود: دنیا ، سراى کسى است که سرایى ندارد و کسى براى آن گِرد مى آورد که خِرد ندارد. فرشته گفت: «سوگند به آن که تو را به حق به پیامبرى برانگیخت، هنگامى که در آسمان چهارم کلیدها به من داده شد ، از فرشته اى نیز شنیدم که همین سخن را مى گفت» .
ج – سِجنُ المُؤمِنِ وجَنَّةُ الکافِرِ
3933.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ ، وجَنَّةُ الکافِرِ . (41)
3934.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا لا تَصفو لِمُؤمِنٍ ، کَیفَ وهِیَ سِجنُهُ وبَلاؤُهُ؟! (42)
3935.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ ، فَأَیُّ سِجنٍ جاءَ مِنهُ خَیرٌ؟! (43)
3936.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ ، لا راحَةَ لِمُؤمِنٍ دونَ لِقاءِ اللّه ِ عز و جل . (44)
3937.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وسَنَتُهُ (45) ، فَإِذا فارَقَ الدُّنیا فارَقَ السِّجنَ وَالسَّنَةَ . (46)
3938.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وجَنَّةُ الکافِرِ ، فَأَمّا (47) المُؤمِنُ فَمُرَوَّعٌ فیها ، وأمَّا الکافِرُ فَمُتَمَتِّعٌ مِنها . (48)
3939.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وَالقَبرُ حِصنُهُ وَالجَنَّةُ مَأواهُ ، وَالدُّنیا جَنَّةُ الکافِرِ وَالقَبرُ سِجنُهُ وَالنّارُ مَأواهُ . (49)
ج – زندان مؤمن و بهشت کافر
3933.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن و بهشت کافر است.
3934.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا به کام هیچ مؤمنى نمى شود . چگونه شود ، حالْ آن که دنیا ، زندان او و مایه رنج و گرفتارى اوست؟!
3935.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن است. کدام زندان است که از آن ، خیر و خوشى آید؟!
3936.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن است . هیچ مؤمنى بدون لقاى خداوند ، آسایش نمى یابد.
3937.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن و قحطگاه اوست و چون از دنیا برود ، از این زندان و قحطگاه مى رَهَد.
3938.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن و بهشت کافر است . زندان مؤمن است ؛ چون در آن هراسان است، و بهشت کافر است؛ چون از آن برخوردار است.
3939.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن است و قبر ، پناهگاه او و بهشت ، جایگاهش . دنیا ، بهشت کافر است و قبر ، زندان او و آتش ، جایگاهش.
3940.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وَالقَبرُ حِصنُهُ وإلَى الجَنَّةِ مَصیرُهُ ، وَالدُّنیا جَنَّةُ الکافِرِ وَالقَبرُ سِجنُهُ وإلَى النّارِ مَصیرُهُ . وإنَّما صارَتِ الدُّنیا لِلمُؤمِنِ سِجنا ؛ لِأَنَّ المَسجونَ مُضطَرٌّ إلَى الصَّبرِ . (50)
3941.عنه صلى الله علیه و آله – لِأَبی ذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ ، إنَّ الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وَالقَبرَ أمنُهُ وَالجَنَّةَ مَصیرُهُ . یا أبا ذَرٍّ ، إنَّ الدُّنیا جَنَّةُ الکافِرِ وَالقَبرَ عَذابُهُ وَالنّارَ مَصیرُهُ . (51)
3942.عنه صلى الله علیه و آله – أیضا -: یا أباذَرٍّ ، الدُّنیا سِجنُ المُؤمِنِ وجَنَّةُ الکافِرِ ، وما أصبَحَ فیها مُؤمِنٌ إلّا حَزینا ، فَکَیفَ لا یَحزَنُ المُؤمِنُ وقَد أوعَدَهُ اللّه ُ جَلَّ ثَناؤُهُ أنَّهُ وارِدُ جَهَنَّمَ ولَم یَعِدهُ أنَّهُ صادِرٌ عَنها! ولَیَلقَیَنَّ أعراضا ومُصیباتٍ واُمورا تَغیظُهُ ، ولَیُظلَمَنَّ فلا یُنتَصَرُ ، یَبتَغی ثَوابا مِنَ اللّه ِ تَعالى ، فَلا یَزالُ حَزینا حَتّى یُفارِقَها ، فَإِذا فارَقَها أفضى إلَى الرّاحَةِ وَالکَرامَةِ . (52)
3943.عنه صلى الله علیه و آله : أنزَلَ اللّه ُ إلَیَّ جِبریلَ علیه السلام بِأَحسَنِ ما کانَ یَأتینی صورَةً ، فَقالَ : إنَّ السَّلامَ یُقرِئُکَ السَّلامَ یا مُحَمَّد ، ویَقولُ : إنّی أوحَیتُ إلَى الدُّنیا أن تَمَرَّری وتَکَدَّری وتَضَیَّقی وتَشَدَّدی عَلى أولِیائی حَتّى یُحِبّوا لِقائی ، وتَسَهَّلی وتَوَسَّعی وتَطَیَّبی لِأَعدائی حَتّى یَکرَهوا لِقائی ؛ فَإِنّی جَعَلتُها سِجنا لِأَولِیائی وجَنَّةً لِأَعدائی . (53)
3940.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، زندان مؤمن است و قبر ، پناهگاه او و بهشت ، سرانجامش است. دنیا ، بهشت کافر است و قبر ، زندان او و آتش ، سرانجامش. دنیا ، زندان مؤمن است؛ چون زندانى ، ناگزیر از صبر کردن است.
3941.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به ابو ذر -: اى ابو ذر! دنیا زندان مؤمن است و قبر ، آرامشگاه او بهشت ، سرانجامش . اى ابو ذر! دنیا ، بهشت کافر است و قبر ، جایگاه عذاب او آتش دوزخ ، سرانجامش.
3942.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به ابو ذر -: اى ابو ذر! دنیا ، زندان مؤمن و بهشت کافر است و هیچ مؤمنى در دنیا نیست ، مگر آن که اندوهگین است، و چگونه مؤمن ، اندوهگین نباشد ، حالْ آن که خداوند عز و جل او را بیمِ در آمدن به دوزخ داده و نویدِ بیرون شدن از آن را به او نداده است؟! بى گمان ، او پیشامدها و مصیبت ها و امورى خواهد دید که او را به خشم مى آورد، و ستم ها خواهد چشید ، بى آن که انتقامش گرفته شود و [از این ره گذر ،] پاداشى از خداى متعال مى جوید. پس او هماره اندوهگین است ، تا آن گاه که از دنیا جدا شود و چون از دنیا رفت ، به آسایش و کرامت [الهى]مى رسد.
3943.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، جبرئیل علیه السلام را در زیباترین چهره اى که بر من وارد مى شد ، نزد من فرستاد و او گفت: اى محمّد! سلام ، (54) به تو سلام مى رساند و مى گوید: «من به دنیا وحى کردم که بر دوستانم تلخ و تیره و تنگ و سخت شو تا مشتاق دیدار من شوند ، و بر دشمنانم آسان و فراخ و خوش شو تا دیدار مرا ناخوش بدارند؛ زیرا من ، دنیا را زندان دوستانم و بهشت دشمنانم قرار داده ام» .
4 / 3
مثل الدنیا
أ – مَثَلُ الجیفَةِ
3944.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ عز و جل إلى داوودَ علیه السلام : مَثَلُ الدُّنیا کَمَثَلِ جیفَةٍ اِجتَمَعَت عَلَیها کِلابٌ یَجُرّونَها ، أفَتُحِبُّ أن تَکونَ کَلبا مِثلَهُم فَتَجُرَّ مَعَهُم؟! (55)
3945.تنبیه الخواطر : رُوِیَ أنَّ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله وَقَفَ عَلى مَزبَلَةٍ فَقالَ : هَلُمّوا إلَى الدُّنیا ، وأخَذَ خِرَقا قَد بَلِیَت (56) عَلى تِلکَ المَزبَلَةِ وعِظاما قَد نَخِرَت (57) ، فَقالَ : هذِهِ الدُّنیا . (58)
ب – مَثَلُ الطَّعامِ
3946.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ مَطعَمَ ابنِ آدَمَ جُعِلَ مَثَلاً لِلدُّنیا وإن قَزَّحَهُ (59) ومَلَّحَهُ ، فَانظُروا إلى ما یَصیرُ! (60)
3947.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا ضُرِبَت مَثَلاً لِابنِ آدَمَ ، فَانظُر ما یَخرُجُ مِنِ ابنِ آدَمَ – وإن مَزَجَهُ ومَلَّحَهُ – إلى ما یَصیرُ! (61)
3948.مسند ابن حنبل عن الحسن عن الضّحّاکِ بن سُفیانَ ال إنَّ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله قالَ لَهُ : یا ضَحّاکُ ما طَعامُکَ؟ قالَ : یا رَسولَ اللّه، اللَّحمُ وَاللَّبَنُ . قالَ : ثُمَّ یَصیرُ إلى ماذا؟ قالَ : إلى ما قَد عَلِمتَ! قالَ : فَإِنَّ اللّه َ – تَبارَکَ وتَعالى – ضَرَبَ ما یَخرُجُ مِن ابنِ آدَمَ مَثَلاً لِلدُّنیا . (62)
4 / 3
مَثَل دنیا
الف – مَثَل لاشه
3944.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل به داوود علیه السلام وحى فرمود که: «حکایت دنیا ، حکایت لاشه اى است که شمارى سگ بر آن گِرد آمده اند و آن را به این سو و آن سو مى کشانند. آیا دوست دارى که سگى چون آنان باشى و با آنها کشاکش کنى؟!».
3945.تنبیه الخواطر: روایت شده است که پیامبر خدا ، کنار زباله دانى ایستاد و فرمود: «بیایید دنیا را ببینید!» و چند لته پاره استخوان پوسیده را از آن زباله دان برداشت و فرمود: «این، دنیاست!» .
ب – مَثَل خوراک
3946.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خوراک فرزند آدم ، مثالى است از دنیا ؛ اگرچه بر آن ، ادویه و نمک بزند. بنگرید که آن خوراک به چه تبدیل مى شود .
3947.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا براى فرزند آدم ، مَثَل زده شده است . پس بنگر که آنچه از فرزند آدم خارج مى شود – هرچند [خوراک را]خوش مزه و نمکینش کند – ، به چه تبدیل مى شود .
3948.مسند ابن حنبل – به نقل از حسن، از ضحّاک بن سفیان پیامبر خدا به او (ضحّاک) فرمود: «اى ضحّاک! خوراک تو چیست؟» . گفت: اى پیامبر خدا! گوشت و شیر. فرمود: «بعد به چه تبدیل مى شود؟» گفت : به چیزى که خود مى دانید . فرمود: «خداوند – تبارک و تعالى – آنچه را از انسان دفع مى شود ، مَثَلى براى دنیا زده است».
3949.تنبیه الغافلین : رُوِیَ عَن رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله أنَّ رَجُلاً قَدِمَ عَلَیهِ مِن أرضِ الشّامِ ، فَسَأَلَهُ عَن أرضِهِم ، فَأَخبَرَهُ عَن سَعَةِ أرضِهِم وکَثرَةِ النَّعیمِ فیها ، فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : کَیفَ تَفعَلونَ؟ قالَ : إنّا نَتَّخِذُ ألوانا مِنَ الطَّعامِ ونَأکُلُها . قالَ : ثُمَّ تَصیرُ إلى ماذا؟ قالَ : إلى ما تَعلَمُ یا رَسولَ اللّه ِ ، یَعنی تَصیرُ بَولاً وغائِطا ، فَقالَ النَّبِی صلى الله علیه و آله : فَکَذلِکَ مَثَلُ الدُّنیا . (63)
3950.تنبیه الخواطر عن أبی هُریرَة : قالَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : یا أبا هُرَیرَةَ ، ألا اُریکَ الدُّنیا جَمیعا بِما فیها؟ قُلتُ : بَلى یا رَسولَ اللّه ِ . فَأَخَذَ بِیَدی وأتى بی وادِیا مِن أودِیَةِ المَدینَةِ ، فَإِذا مَزبَلَةٌ فیها رُؤوسُ النّاسِ وعَذِراتٌ وخِرَقٌ وعِظامٌ . ثُمَّ قالَ لی : یا أبا هُرَیرَةَ ، هذِهِ الرُّؤوسُ کانَت تَحرِصُ عَلَى الدُّنیا کَحِرصِکُم ، وتَأمُلُ آمالَکُم ، ثُمَّ هِیَ عِظامٌ بِلا جِلدٍ ، ثُمَّ هِیَ صائِرَةٌ رَمادا ! وهذِهِ العَذِراتُ ألوانُ أطعِمَتِکُم اِکتَسَبوها مِن حَیثُ اکتَسَبوها ، ثُمَّ قَذَفوها مِن بُطونِهِم فَأَصبَحَت وَالنّاسُ یَتَحامَونَها ! وهذِهِ الخِرَقُ البالِیَةُ کانَت رِیاشَهُم ولِباسَهُم فَأَصبَحَت وَالرِّیاحُ تَصفِقُها ! وهذِهِ العِظامُ عِظامُ دَوابِّهِمُ الَّتی کانوا یَنتَجِعونَ (64) عَلَیها أطرافَ البِلادِ ! فَمَن کانَ راکِنا إلَى الدُّنیا فَلیَبکِ . فَما بَرِحنا حَتَّى اشتَدَّ بُکاؤُنا . (65)
3949.تنبیه الغافلین: روایت شده است که مردى از سرزمین شام ، خدمت پیامبر خدا رسید. ایشان از او درباره سرزمینشان پرسید. آن مرد از پهناورى سرزمینشان و پُر ناز و نعمت بودنش براى ایشان گفت. پیامبر خدا فرمود: «آن نعمت ها را چه مى کنید؟» . گفت: غذاهاى رنگارنگ درست مى کنیم و مى خوریم. فرمود: «بعد چه مى شود؟» . گفت: چیزى که خود مى دانى – اى پیامبر خدا! – ؛ یعنى به فضولات تبدیل مى شود. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «دنیا نیز چنین است».
3950.تنبیه الخواطر – به نقل از ابو هُرَیره -: پیامبر خدا فرمود: «اى ابو هریره! آیا همه دنیا را با هر آنچه در آن است ، به تو نشان ندهم؟» . گفتم: چرا، اى پیامبر خدا ! دستم را گرفت و مرا به یکى از درّه هاى مدینه برد. در آن جا با زباله دانى رو به رو شدیم که در آن ، اسکلت سرِ آدم و نجاست و پارچه هاى کهنه پاره و استخوان ، افتاده بود. سپس به من فرمود: «اى ابو هریره! این سرها نیز مثل شما به دنیا حریص بودند و چون آرزوهاى شما را داشتند ؛ امّا تبدیل به اسکلت شدند و بعد ، خاکستر مى شوند . این نجاست ها ، همان غذاهاى رنگارنگ شماست که اینان از راه هاى مختلف به دست آوردند و بعد ، از شکم هایشان دفع کردند و تبدیل به چیزى شد که مردم از آن دورى مى کنند . این لته پاره ها ، جامه ها و پوشاک هاى ایشان بوده که اکنون ، بادها آنها را به هم مى زند و این استخوان ها ، استخوان هاى چارپایان آنان است که بر آنها سوار مى شدند و براى یافتن چراگاه ، به این طرف و آن طرف مى کوچیدند. پس، هرکه دل بسته دنیاست ، باید که بگرید». ما تا آن جا بودیم ، سخت گریستیم.
4 / 4
مَثَلُ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ
3951.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا ضَرَّةُ (66) الآخِرَةِ . (67)
3952.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا وَالآخِرَةُ ضَرَّتانِ ؛ بِقَدرِ ما تَقرُبُ مِن أحَدِهِما تَبعُدُ عَنِ الاُخرى . (68)
4 / 5
تَمَثُّلُ الدُّنیا
أ – تَمَثُّلُ الدُّنیا لِلمَسیحِ
3953.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مُثِّلَت لِأَخی عیسَى بنِ مَریَمَ الدُّنیا فی صورَةِ امرَأَةٍ ، فَقالَ لَها : أ لَکِ زَوجٌ؟ فَقالَت : نَعَم ، أزواجٌ کَثیرَةٌ . فَقالَ : هُم أحیاءٌ؟ قالَت : لا ، ولکِن قَتَلتُهُم . فَعَلِمَ حینَئِذٍ أنَّها دنیا مُثِّلَت لَهُ . (69)
ب – تَمَثُّلُ الدُّنیا لِلنَّبِیِّ
3954.المُستدرک على الصَّحیحَین عن أبی بکر : کُنتُ مَعَ رَسولِ اللّه صلى الله علیه و آله فَرَأَیتُهُ یَدفَعُ عَن نَفسِهِ شَیئا ولَم أرَ مَعَهُ أحَدا ، فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، مَا الَّذی تَدفَعُ عَن نَفسِکَ؟ قالَ : هذِهِ الدُّنیا مُثِّلَت لی ، فَقُلتُ لَها : إلیکِ عَنّی ، ثُمَّ رَجَعَت فَقالَت : إن أفلَتَّ مِنّی فَلَن یَنفَلِتَ مِنّی مَن بَعدَکَ . (70)
4 / 4
مَثَل دنیا و آخرت
3951.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، هووى آخرت است.
3952.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا و آخرت ، هووى یکدیگرند. هر اندازه به یکى از آنها نزدیک شوى ، از دیگرى دور مى شوى.
4 / 5
مجسّم شدن دنیا
الف – مجسّم شدن دنیا براى مسیح
3953.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا براى برادرم عیسى بن مریم علیهماالسلام به صورت زنى مجسّم شد. عیسى علیه السلام به او گفت: «آیا تو شوهر دارى؟» . دنیا گفت: آرى ؛ شوهرهاى بسیار. عیسى علیه السلام گفت: «آنها زنده اند؟» . گفت: نه . همه آنها را کشته ام. در این هنگام ، عیسى علیه السلام فهمید او دنیاست که برایش مجسّم شده است.
ب – مجسّم شدن دنیا براى پیامبر خدا
3954.المستدرک على الصحیحین – به نقل از ابو بکر -: با پیامبر خدا بودم که دیدم چیزى را از خود مى رانَد ، در حالى که کسى را با ایشان ندیدم. گفتم: اى پیامبر خدا! چه چیزى را از خود مى رانى؟ فرمود: «این دنیا برایم مجسّم شد و من به او گفتم: از من دور شو. دوباره آمد و گفت: اگر تو از من گریختى، کسانى که بعد از تو مى آیند ، از چنگ من نخواهند گریخت».
4 / 6
تقویم الدنیا
أ – ما تَعدِلُ جَناحَ بَعوضَةٍ!
3955.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَو کانَتِ الدُّنیا تَعدِلُ عِندَ اللّه ِ مِثلَ جَناحِ بَعوضَةٍ ، ما أعطى کافِرا ولا مُنافِقا مِنها شَیئا . (71)
3956.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا لَو عَدَلَت عِندَ اللّه ِ – تَبارَکَ وتَعالى – جَناحَ بَعوضَةٍ ، لَما سَقَى الکافِرَ مِنها شَربَةً مِن ماءٍ . (72)
3957.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ نَعیمَ الدُّنیا أقَلُّ وأصغَرُ عِندَ اللّه ِ مِن خُرءِ بُعَیضَةٍ ، ولَو عَدَلَت عِندَ اللّه ِ جَناحَ ذُبابٍ لَم یَکُن لِمُسلِمٍ بِها لَحاقٌ ، ولا لِکافِرٍ خَلاقٌ (73) (74)
3958.حِلیة الأَولیاء عن زیدِ بن ثابِت : نامَ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله عَلى حَصیرٍ فَأَثَّرَ فی جَنبِهِ ، فَقالَت لَهُ عائِشَةُ : یا رَسولَ اللّه هذا کِسرى وقَیصَرُ فی مُلکٍ عَظیمٍ ، وأنتَ رَسولُ اللّه ِ لا شَیءَ لَکَ ؛ تَنامُ عَلَى الحَصیرِ وتَلبَسُ الثَّوبَ الرَّدیءَ! فَقالَ لَها رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : یا عائِشَةُ ، لَو شِئتُ أن تَسیرَ مَعِیَ الجِبالُ ذَهَبا لَسارَت ، ولَقَد أتانی جِبریلُ بِمَفاتیحِ خَزائِنِ الدُّنیا فَلَم اُرِدها . اِرفَعِی الحَصیرَ ! فَرَفَعَتهُ ، فَإِذا تَحتَ کُلِّ زاوِیَةٍ مِنها قَضیبٌ مِن ذَهَبٍ ما یَحمِلُهُ الرَّجُلُ ، فَقالَ : اُنظُری إلَیها یا عائِشَة ، إنَّ الدُّنیا لا تَعدِلُ عِندَ اللّه ِ مِنَ الخَیرِ قَدرَ جَناحِ بَعوضَةٍ . ثُمَّ غارَتِ القُضبانُ . (75)
4 / 6
ارزیابى دنیا
الف – کم مقدارتر از بال پشه
3955.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر دنیا در نزد خداوند به اندازه بال پشه اى مى ارزید، چیزى از آن را به کافر و منافق نمى داد.
3956.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا اگر در نزد خداوند – تبارک وتعالى – با بال پشه اى برابرى مى کرد، [حتّى]جرعه آبى از آن را به کافر نمى نوشاند.
3957.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ناز و نعمت دنیا در نزد خداوند ، کمتر و کوچک تر از فضله یک پشه ریز است. اگر دنیا در نظر خداوند به اندازه بال مگسى ارزش داشت، نه مسلمانى به آن مى رسید و نه کافرى از آن بهره اى مى یافت.
3958.حلیة الأولیاء – به نقل از زید بن ثابت -: پیامبر خدا بر بوریایى خوابید و بوریا در پهلوى ایشان ، رَد انداخت. عایشه گفت: اى پیامبر خدا! کسرا و قیصر ، از سلطنتى بزرگ برخوردارند و تو که پیامبر خدایى ، هیچ ندارى ؛ بر بوریا مى خوابى و جامه بى مقدار مى پوشى! پیامبر خدا به او فرمود: «اى عایشه! اگر بخواهم که کوه ها برایم از طلا شوند، چنین مى شوند . جبرئیل علیه السلام ، کلیدهاى خزانه هاى دنیا را برایم آورد ؛ ولى من آنها را نخواستم. بوریا را بالا بزن!» . چون عایشه بوریا را برداشت ، زیر هر گوشه اى از آن ، قطعه اى از طلا بود که یک مرد نمى تواند آن را بردارد. سپس پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «اى عایشه! به اینها بنگر. دنیا در نزد خداوند ، حتّى به اندازه بال پشه اى ارزش ندارد». در این هنگام ، قطعه ها[ى طلا] در زمین فرو رفتند (ناپدید شدند).
ب – أهوَنُ الخَلقِ عَلَى اللّه ِ
3959.صحیح مُسلِم عن جابر بن عبد اللّه : إنَّ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله مَرَّ بِالسّوقِ داخِلاً مِن بَعضِ العالِیَةِ (76) ، وَالنّاسُ کَنَفَتهُ (77) ، فَمَرَّ بِجَدیٍ أسَکَّ (78) مَیِّتٍ فَتَناوَلَهُ فَأَخَذَ بِاُذُنِهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّکُم یُحِبُّ أنَّ هذا لَهُ بِدِرهَمٍ ؟ فَقالوا : ما نُحِبُّ أنَّهُ لَنا بِشَیءٍ ، وما نَصنَعُ بِهِ؟! قالَ : أتُحِبّونَ أنَّهُ لَکُم؟ قالوا : وَاللّه ِ لَو کانَ حَیّا کانَ عَیبا فیهِ ؛ لِأَنَّهُ أسَکُّ ، فَکَیفَ وهُوَ مَیِّتٌ؟ فَقالَ : فَوَاللّه ِ لَلدُّنیا أهوَنُ عَلَى اللّه ِ مِن هذا عَلَیکُم . (79)
ج – أهوَنُ مِن جیفَةٍ
3960.الإمام الصادق علیه السلام : مَرَّ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله بِجَدیٍ أسَکَّ مُلقىً عَلى مَزبَلَةٍ مَیِّتا ، فَقالَ لِأَصحابِهِ : کَم یُساوی هذا؟ فَقالوا لَعَلَّهُ لَو کانَ حَیّا لَم یُساوِ دِرهَما ! فَقالَ النَّبِی صلى الله علیه و آله : وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ لَلدُّنیا أهوَنُ عَلَى اللّه ِ مِن هذَا الجَدیِ عَلى أهلِهِ . (80)
ب – بى ارزش ترین مخلوق در نزد خدا
3959.صحیح مسلم – به نقل از جابر بن عبد اللّه -: پیامبر خدا از یکى از مناطق بالا دستِ مدینه به بازار در آمد و در حالى که مردم او را در میان گرفته بودند، بر لاشه بزغاله گوش بُریده اى گذشت. آن را برداشت و گوشش را گرفت و فرمود: «کدام یک از شما دوست دارد که این ، در برابر یک درهم ، از آنِ او باشد؟» . گفتند: به هیچ بهایى، دوست نداریم که مال ما باشد . با آن ، چه کنیم؟! فرمود: «دوست دارید که [رایگان ،] مال شما باشد؟» . گفتند: به خدا سوگند ، حتّى اگر زنده بود ، چون گوش بُریده است ، معیوب بود [و آن را نمى خواستیم] ؛ چه رسد به این که مرده است! فرمود: «به خدا سوگند که دنیا در نزد خداوند، بى ارزش تر است از این در نزد شما» .
ج – بى ارزش تر از مردار
3960.امام صادق علیه السلام : پیامبر خدا بر لاشه بزغاله گوش بریده اى گذشت که در خرابه اى افتاده بود . به یارانش فرمود: «این، به چند مى ارزد؟» . گفتند: شاید اگر زنده بود ، به درهمى هم نمى ارزید! پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «سوگند به آن که جانم در دست اوست، دنیا در نزد خداوند ، بى ارزش تر از این بزغاله در نزد صاحب آن است».
3961.سنن التِّرمذی عن المُستَورِد بن شَدّاد : کُنتُ مَعَ الرَّکبِ الَّذینَ وَقَفوا مَعَ رَسولِ اللّه صلى الله علیه و آله عَلَى السَّخلَةِ المَیِّتَةِ ، فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أتَرَونَ هذِهِ هانَت عَلى أهلِها حینَ ألقَوها؟ قالوا : مِن هَوانِها ألقَوها یا رَسولَ اللّه ِ ، قالَ : فَالدُّنیا أهوَنُ عَلَى اللّه ِ مِن هذِهِ عَلى أهلِها . (81)
3962.مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن رَبیعَة السُّلَمیّ کانَ النَّبِی صلى الله علیه و آله فی سَفَرٍ . . . فَلَمّا هَبَطَ الوادِیَ مَرَّ عَلى سَخلَةٍ مَنبوذَةٍ ، فَقالَ : أ تَرَونَ هذِهِ هَیِّنَةً عَلى أهلِها؟ لَلدُّنیا أهوَنُ عَلَى اللّه ِ مِن هذِهِ عَلى أهلِها . (82)
د – ما نَظَرَ اللّه ُ إلَیها مُنذُ خَلَقَها
3963.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ – جَلَّ ثَناؤُهُ – لَم یَخلُق خَلقا أبغَضَ إلَیهِ مِنَ الدُّنیا ، وإنَّهُ مُنذُ خَلَقَها لَم یَنظُر إلَیها . (83)
3964.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ عز و جل لَمّا خَلَقَ الدُّنیا أعرَضَ عَنها ، فَلَم یَنظُر إلَیها مِن هَوانِها عَلَیهِ . (84)
3965.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالى لَمّا خَلَقَ الدُّنیا نَظَرَ إلَیها ، ثُمَّ أعرَضَ عَنها ، ثُمَّ قالَ : وعِزَّتی وجَلالی لا أنزَلتُکَ إلّا فی شِرارِ خَلقی . (85)
3966.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل خَلَقَ الدُّنیا مُنذُ خَلَقَها فَلَم یَنظُر إلَیها بَعدُ إلّا مَکانَ المُتَعَبِّدینَ فیها مِنها ، ولَیسَ بِناظِرٍ إلَیها إلى یَومِ یُنفَخُ فِی الصّورِ ، ویَأذَنُ فی هَلاکِها مَقتا لَها ، ولَم یُؤثِرها عَلَى الآخِرَةِ . (86)
3961.سنن الترمذى – به نقل از مُستَورِد بن شدّاد-: من در میان عدّه اى سواره بودم که همراه پیامبر خدا ، کنار برّه مرده اى ایستادند. پیامبر خدا فرمود: «به نظر شما ، آیا این ، در نزد صاحبش بى ارزش بوده که آن را دور انداخته است؟» . گفتند: اى پیامبر خدا! چون بى ارزش بوده ، آن را دور انداخته است. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «دنیا در نزد خداوند ، بى ارزش تر از این در نزد صاحب آن است».
3962.مسند ابن حنبل – به نقل از عبد اللّه بن ربیعه سُلَمى -: پیامبر صلى الله علیه و آله در سفرى… چون از دره اى پایین رفت، لاشه برّه دور افکنده اى را دید. فرمود: «آیا به نظر شما این براى صاحبش بى ارزش بوده [که آن را دور انداخته]است؟ دنیا در نزد خداوند ، بى ارزش تر از این لاشه در نزد صاحب آن است».
د – خداوند از زمانى که دنیا را آفرید ، به آن ننگریست
3963.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مخلوقى منفورتر از دنیا نیافرید و از زمانى هم که آفریدش ، به آن نگاه نکرد.
3964.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل چون دنیا را آفرید ، از آن روى گرداند و بدان ننگریست؛ چرا که در نزد او بى ارزش بود.
3965.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداى متعال، چون دنیا را آفرید ، نگاهى به آن کرد و سپس از آن روى گرداند و فرمود: «به عزّت و جلالم سوگند که تو را جز در میان آفریدگان بد خویش ، فرود نمى آورم».
3966.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل دنیا را آفرید و از زمانى که آن را آفریده ، هنوز به آن نظر نکرده است ، مگر به جاهایى از آن که عبادت پیشگان در آن جا باشند ، و تا روزى هم که در صور دمیده مى شود و اجازه نابودى دنیا را مى دهد ، به خاطر نفرتش از دنیا ، به آن نگاه نخواهد کرد و [هرگز] آن را بر آخرت، ترجیح نداده است.
3967.عنه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : ابنَ آدَمَ ، ما خَلَقتُ هذِهِ الدُّنیا مُنذُ خَلَقتُها إلّا مِحنَةً عَلى أهلِ الدُّنیا ، ما أنظُرُ إلَیها إلّا بِعَینِ المَقتِ ، فَلا تُوالِها فَاُعادِیَکَ . (87)
ه – لَم یَرضَها لِأَولِیائِهِ ولَم یَضِنَّ بِها عَلى أعدائِهِ
الکتاب
» وَ لَوْلَا أَن یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَ حِدَةً لَّجَعَلْنَا لِمَن یَکْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فِضَّةٍ وَ مَعَارِجَ عَلَیْهَا یَظْهَرُونَ – وَ لِبُیُوتِهِمْ أَبْوَ بًا وَ سُرُرًا عَلَیْهَا یَتَّکِؤونَ – وَ زُخْرُفًا وَ إِن کُلُّ ذَ لِکَ لَمَّا مَتَعُ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا وَ الْأَخِرَةُ عِندَ رَبِّکَ لِلْمُتَّقِینَ » . (88)
الحدیث
3968.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ : لَولا عَبدِیَ المُؤمِنُ لَعَصَّبتُ رَأسَ الکافِرِ بِعِصابَةٍ مِن جَوهَرٍ . (89)
3969.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا . . . تَقولُ یَومَ القِیامَةِ : یا رَبِّ ، اجعَلنی لِأَدنى أولِیائِکَ نَصیبا الیَومَ ، فَیَقولُ : اُسکُتی یا لا شَیءَ ، إنّی لَم أرضَکِ لَهُم فِی الدُّنیا ، أرضاکِ لَهُمُ الیَومَ؟! (90)
3970.عنه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : وعِزَّتی وجَلالی وعَظَمَتی وَارتِفاعی فَوقَ عَرشی ، إنّی لَأَذودُ عَبدِیَ المُؤمِنَ عَنِ الدُّنیا وسَلوَتِها ورِحابِها کَما یَذودُ الرّاعِی الشَّفیقُ إ بِلَهُ عَن مَرابِضِ الغِرَّةِ (91) ومَواقِعِ الهَلَکَةِ . (92)
3971.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ مِن اُمَّتی مَن لَو أتى بابَ أحَدِکُم فَسَأَلَهُ دینارا لَم یُعطِهِ إیّاهُ ، ولَو سَأَلَهُ دِرهَما لَم یُعطِهِ إیّاهُ ، ولَو سَأَلَهُ فَلسا لَم یُعطِهِ إیّاهُ ، ولَو سَأَلَ اللّه َ الجَنَّةَ لَأَعطاها إیّاهُ ، ولَو سَأَلَهُ الدُّنیا لَم یُعطِها إیّاهُ ، وما یَمنَعُها إیّاهُ لِهَوانِهِ عَلَیهِ . (93)
3967.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید: «پسر آدم! این دنیا را از همان زمان که آفریدم ، جز مایه رنج اهل دنیا خلق نکردم. من جز با چشم دشمنى به آن نمى نگرم. پس، آن را دوست مدار که تو را دشمن خواهم داشت».
ه – خداوند ، آن را براى دوستانش نپسندید و از دشمنانش دریغ نکرد
قرآن
«و اگر نه آن بود که [همه] مردم [در انکار خدا] امّتى واحد گردند، قطعاً براى خانه هاى آنان که به [خداى] رحمان کفر مى ورزند، سقف ها و نردبان هایى از نقره که بر آنها بالا روند، قرار مى دادیم. و براى خانه هایشان نیز درها و تخت هایى که بر آنها تکیه زنند؛ و زر و زیورها [ى دیگر نیز] و همه اینها جز متاع زندگى دنیا نیست . و آخرت، پیش پروردگار تو براى پرهیزگاران است» .
حدیث
3968.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند مى فرماید: «اگر [به خاطر] بنده مؤمنم نبود ، بر سر کافر ، دستارى از گوهر [-ِ باارزش] مى بستم».
3969.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا… در روز قیامت مى گوید: اى پروردگار من! امروز از من براى دون پایه ترین دوستانت نصیبى قرار ده. خداوند مى فرماید: «خاموش ، اى ناچیز! من در دنیا تو را براى آنان نپسندیدم ؛ امروز ، تو را برایشان بپسندم؟!» .
3970.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید: «به عزّت و جلالم و به عظمت و بلنداى مقامم بر فراز عرشم سوگند ، بنده مؤمنِ خود را از دنیا و دل مشغولى هاى آن و نزدیک شدن بِدان دور مى کنم ، چنان که شبان دلسوز ، شترانش را از آغل هاى خطرناک و جایگاه هاى مرگبار ، دور مى گردانَد».
3971.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در میان امّت من ، کسانى هستند که اگر فردى از آنها به درِ خانه یکى از شما بیاید و از وى دینارى بخواهد ، به او نمى دهد، و اگر درهمى بخواهد ، به او نمى دهد، و اگر یک فلس (سکّه مسى) بخواهد ، به او نمى دهد؛ ولى همو ، اگر از خداوند عز و جلبهشت را بخواهد ، آن را به او مى دهد ؛ هرچند ، اگر دنیا را از خدا بخواهد ، آن را به او نمى دهد، و این ندادن دنیا به او ، نه از آن روست که وى در نزد خداوند ، بى ارزش باشد.
3972.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل لَیَحمی عَبدَهُ المُؤمِنَ مِنَ الدُّنیا وهُوَ یُحِبُّهُ ، کَما تَحمونَ مَریضَکُم مِنَ الطَّعامِ وَالشَّرابِ تَخافونَهُ عَلَیهِ . (94)
3973.عنه صلى الله علیه و آله : إذا أحَبَّ اللّه ُ عَبدا حَماهُ الدُّنیا ، کَما یَظَلُّ أحَدُکُم یَحمی سَقیمَهُ الماءَ . (95)
3974.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ مِن هَوانِ الدُّنیا عَلَى اللّه ِ أنَّ یَحیَى بنَ زَکَرِیّا علیه السلام قَتَلَتهُ امرَأَةٌ . (96)
3975.عنه صلى الله علیه و آله : یُجاءُ بِالدُّنیا مُصَوَّرَةً یَومَ القِیامَةِ ، فَتَقولُ : یا رَبِّ ، اجعَلنی لِرَجُلٍ مِن أدنى أهِل الجَنَّةِ مَنزِلَةً ، فَیَقولُ اللّه ُ : أنتِ أنتَنُ مِن ذلِکَ ، بَل أنتِ وأهلُکِ فِی النّارِ . (97)
4 / 7
التَّحْذیرُ مِنَ الإغْترارِ بالدُّنیا
أ – الدُّنیا خَضِرَةٌ حُلوَةٌ
3976.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اِحذَرُوا الدُّنیا ؛ فَإِنَّها خَضِرَةٌ (98) حُلوَةٌ . (99)
3977.عنه صلى الله علیه و آله – لِجریرٍ -: یا جَریرُ أسلِم تَسلَم ، یا جَریرُ أسلِم تَسلَم – قالَها ثلاثا – . . . یا جَریرُ اُحَذِّرُکَ الدُّنیا وحَلاوَةَ رَضاعِها ومَرارَةَ فِطامِها . (100)
3972.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل بنده مؤمنش را از دنیا پرهیز مى دهد ؛ چون دوستش دارد ، همچنان که شما بیمارتان را از خوردن و آشامیدن [-ِ چیزهاى مضرّ] پرهیز مى دهید ؛ چون از آن بر او مى ترسید.
3973.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خداوند بنده اى را دوست بدارد، او را از دنیا پرهیز مى دهد، چنان که هر یک از شما همواره بیمارش را از آب ، پرهیز مى دهد.
3974.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از [نشانه هاى] خوارى دنیا در نزد خدا ، یکى این است که یحیى بن زکریّا علیهماالسلام را یک زن [منحرف ،] به قتل رساند.
3975.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روز قیامت، دنیا را در حالى که مجسّم شده است ، مى آورند و مى گوید: اى پروردگار من! مرا براى یکى از کم منزلت ترین افراد اهل بهشت ، قرار بده. خداوند مى فرماید: «تو متعفّن تر از آنى. نه ! تو و اهل تو ، در آتش هستید».
4 / 7
هشدار درباره فریفته شدن به دنیا
الف – دنیا خوش و شیرین است
3976.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از دنیا بر حذر باشید؛ چرا که دنیا، خوش و شیرین است.
3977.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به جریر -: اى جریر! اسلام بیاور تا به سلامت مانى ، اسلام بیاور تا به سلامت مانى (این را سه بار فرمود)… اى جریر! تو را از دنیا و شیرینىِ شیرخوردن از آن (دستیابى به دنیا) و از تلخىِ گرفته شدن از شیر آن ، بر حذر مى دارم.
3978.عنه صلى الله علیه و آله : ألا إنَّ الدُّنیا حُلوَةٌ خَضِرَةٌ ، فَرُبَّ مُتَخَوِّضٍ فِی الدُّنیا مِن مالِ اللّه ِ ورَسولِهِ لَیسَ لَهُ یَومَ القِیامَةِ إلَا النّارُ . (101)
3979.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا حُلوَةٌ خَضِرَةٌ ، فَمَن أصابَ مِنها شَیئا مِن حِلِّهِ فَذاکَ الَّذی یُبارَکُ لَهُ فیهِ ، وکَم مِن مُتَخَوِّضٍ فی مالِ اللّه ومالِ رَسولِهِ لَهُ النّارُ یَومَ القِیامَةِ . (102)
3980.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا حُلوَةٌ خَضِرَةٌ ، وإنَّ اللّه َ مُستَخلِفُکُم فیها فَیَنظُرُ کَیفَ تَعمَلونَ ، فَاتَّقُوا الدُّنیا وَاتَّقُوا النِّساءَ . (103)
3981.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا حُلوَةٌ خَضِرَةٌ ، فَمَنِ اتَّقى فیها وأصلَحَ ، وإلّا فَهُوَ کَالآکِلِ ولا یَشبَعُ ، فَبُعدُ النّاسِ کَبُعدِ الکَوکَبَینِ (104) ، أحَدُهُما یَطلُعُ مِنَ المَشرِقِ ، وَالآخَرُ یَغیبُ بِالمَغرِبِ . (105)
3982.عنه صلى الله علیه و آله : لَأَنَا فی فِتنَةِ السَّرّاءِ أخوَفُ عَلَیکُم مِن فِتنَةِ الضَّرّاءِ ، إنَّکُم قَدِ ابتُلیتُم بِفِتنَةِ الضَّرّاءِ فَصَبَرتُم ، وإنَّ الدُّنیا خَضِرَةٌ حُلوَةٌ . (106)
3983.صحیح البخاری عن أبی سعید الخُدریّ : إنَّ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله قامَ عَلَى المِنبَرِ ، فَقالَ : إنَّما أخشى عَلَیکُم مِن بَعدی ما یُفتَحُ عَلَیکُم مِن بَرَکاتِ الأَرضِ . ثُمَّ ذَکَرَ زَهرَةَ الدُّنیا ، فَبَدَأَ بِإِحداهُما وثَنّى بِالاُخرى ، فَقامَ رَجُلٌ فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ، أوَ یَأتِی الخَیرُ بِالشَّرِّ؟ فَسَکَتَ عَنهُ النَّبِی صلى الله علیه و آله ، قُلنا : یوحى إلَیهِ ، وسَکَتَ النّاسُ کَأَنَّ عَلى رُؤُوسِهِمُ الطَّیرَ ، ثُمَّ إنَّهُ مَسَحَ عَن وَجهِهِ الرُّحَضاءَ (107) ، فَقالَ : أینَ السّائِلُ آنِفا ، أوَ خَیرٌ هُوَ؟! – ثَلاثا – إنَّ الخَیرَ لا یَأتی إلّا بِالخَیرِ ، وإنَّهُ کُلُّ ما یُنبِتُ الرَّبیعُ ما یَقتُلُ حَبَطا (108) أو یُلِمُّ (109)، إلّا آکِلَةَ الخَضِرِ کُلَّما أکَلَت ، حَتّى إذَا امتَلَأَت خاصِرَتاهَا استَقبَلَتِ الشَّمسُ ، فَثَلَطَت (110) وبالَت ثُمَّ رَتَعَت ، وإنَّ هذَا المالَ خَضِرَةٌ حُلوَةٌ ، ونِعمَ صاحِبُ المُسلِمِ لِمَن أخَذَهُ بِحَقِّهِ فَجَعَلَهُ فی سَبیلِ اللّه ِ وَالیَتامى وَالمَساکینِ ، ومَن لَم یَأخُذهُ بِحَقِّهِ فَهُوَ کَالآکِلِ الَّذی لا یَشبَعُ ، ویَکونُ عَلَیهِ شَهیدا یَومَ القِیامَةِ .(111)
3978.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هان! دنیا، شیرین و خوش است . پس، اى بسا کسى که از مال خدا و پیامبر او خود را غرق دنیا مى کند ، امّا در روز قیامت ، او را جز آتش نیست.
3979.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، شیرین و خوش است. پس ، هر که به چیزى از دنیا از راه حلال دست یابد، خداوند در آن به او برکت مى دهد، و اى بسا تصرّف کننده اى در مال خدا و مال پیامبر او که در روز قیامت ، برایش آتش است.
3980.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، شیرین و خوش است. خداوند ، شما را در آن جانشین قرار داده است تا ببیند که چگونه عمل مى کنید. پس، از دنیا[زدگى] و زن[بارگى]پروا کنید.
3981.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، شیرین و خوش است. پس، هر که در آن تقوا پیشه کند و کار شایسته انجام دهد[، رستگار مى گردد]؛ وگرنه ، همانند کسى خواهد بود که مى خورد و سیر نمى شود. پس، دورى مردم [از دنیا و سیر شدن از آن ،] چون دورىِ دو ستاره اى است که یکى از شرق طلوع مى کند و [در همان زمان ،]دیگرى در مغرب ، غروب مى کند. (112)
3982.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : من از آزمایش در رفاه ، براى شما بیشتر مى ترسم تا آزمایش در سختى. شما به آزمایش در سختى آزموده شدید و صبر کردید ؛ امّا دنیا، خوش و شیرین است.
3983.صحیح البخارى – به نقل از ابو سعید خُدرى -: پیامبر خدا بر منبر ایستاد و فرمود: «ترس من براى شما بعد از رفتنم ، باز شدنِ درِ برکت هاى زمین به روى شماست». سپس از ناز و نعمت هاى دنیا یاد کرد و یکى پس از دیگرى ، آنها را برشمرد. مردى برخاست و گفت: اى پیامبر خدا! آیا خیر (مال و ثروت دنیا) ، شر مى آورد؟ پیامبر صلى الله علیه و آله پاسخش را نداد. گفتیم: «دارد به او وحى مى شود» و مردم ، چنان آرام گرفتند که گویى پرنده روى سر آنان نشسته است (کوچک ترین تکانى نمى خوردند). سپس پیامبر صلى الله علیه و آله صورتش را که خیس عرق شده بود، با دست ، پاک کرد و سه بار فرمود: «کجاست آن پرسنده؟ آیا آن ، خیر است؟! خیر ، جز خیر نمى آورد. علف هایى که در بهار مى رویند ، [خورنده خویش را] مى کُشند یا تا آستانه کُشته شدن مى برند ، مگر آن حیوانى را که خاشاک بخورد. چنین حیوانى مى خورَد تا آن که معده اش پُر مى شود و سپس در آفتاب ، دراز مى کشد و بعد ، ریقى مى زند و ادرارى مى کند و دوباره مى چرد. این مال و ثروت [دنیا]، دل پذیر و شیرین است و براى مسلمانى که به اندازه حقّ خود از آن برگیرد و آن را در راه خدا و براى یتیمان و مستمندان خرج کند ، نیکو رفیقى است ؛ امّا کسى که بیش از حقّش از آن برگیرد ، همانند خورنده اى سیرى ناپذیر است، و آن مال [که به ناحق برداشته شده ،]در روز قیامت ، علیه او گواهى مى دهد».
ب – الدُّنیا سَحّارَةٌ
3984.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اِحذَرُوا الدُّنیا ؛ فَإِنَّها أسحَرُ مِن هاروتَ وماروتَ . (113)
3985.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ أخی عیسى علیه السلام : مَعاشِرَ الحَوارِیّینَ ، احذَرُوا الدُّنیا لا تَسحَرکُم ، لَهِیَ وَاللّه ِ أشَدُّ سِحرا مِن هاروتَ وماروتَ ، وَاعلَموا أنَّ الدُّنیا مُدبِرَةٌ وَالآخِرَةَ مُقبِلَةٌ ، وإنَّ لِکُلِّ واحِدٍ مِنهُما بَنینَ ، فَکونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ دونَ بَنِی الدُّنیا ؛ فَإِنَّ الیَومَ عَمَلٌ ولا حِسابٌ ، وغَدا الحِسابُ ولا عَمَلٌ . (114)
ب – دنیا سخت افسونگر است
3984.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از دنیا حذر کنید؛ چرا که از هاروت و ماروت (115) هم افسونگرتر است.
3985.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : برادرم عیسى علیه السلام گفت: «اى گروه حواریان! به هوش باشید که دنیا شما را افسون نکند. به خدا سوگند که دنیا افسونگرتر از هاروت و ماروت است. بدانید که دنیا، رفتنى است و آخرت ، آمدنى، و براى هر یک از آن دو ، فرزندانى است. پس شما از فرزندان آخرت باشید ، نه فرزندان دنیا؛ زیرا امروز ، روز عمل است نه حساب، و فردا روز حسابرسى است نه عمل».
ج – احِذَرُوا الدُّنیا الحَذَرَ کُلَّهُ
3986.الإمام علیّ علیه السلام – فی ذِکرِ حَدیثِ مِعراجِ النَّبِیِّ صلى الله علی: قالَ اللّه ُ تَعالى : . . . یا أحمَد ، احذَر أن تَکونَ مِثلَ الصَّبِیِّ إذا نَظَرَ إلَى الأَخضَرِ وَالأَصفَرِ [أحَبَّهُ] (116) ، وإذا اُعطِیَ شَیئا مِنَ الحُلوِ وَالحامِضِ اغتَرَّ بِهِ . (117)
4 / 8
التَّحذیرُ مِنْ لَذّاتِ الدُّنیا
أ – حَلاوَتُها مَرارَةُ الآخِرَةِ
3987.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حُلوَةُ الدُّنیا مُرَّةُ الآخِرَةِ ، ومُرَّةُ الدُّنیا حُلوَةُ الآخِرَةِ . (118)
3988.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَشغَلَنَّکَ طَلَبُ دُنیاکَ عَن طَلَبِ دینِکَ ؛ فَإِنَّ طالِبَ الدُّنیا رُبَّما أدرَکَ فَهَلَکَ بِما أدرَکَ ، ورُبَّما فاتَهُ فَهَلَکَ بِما فاتَهُ . الأَکثَرونَ فِی الدُّنیا هُمُ الأَقَلّونَ فِی الآخِرَةِ إلّا مَن قالَ : هکَذا ، وهکَذا – وحَثا بِیَدِهِ – . وما اُعطِیَ أحَدٌ مِنَ الدُّنیا شَیئا إلّا کانَ أنقَصَ مِن حَقِّهِ فِی الآخِرَةِ ، حَتّى سُلَیمانُ بنُ داوودَ علیهماالسلام فَإِنَّهُ آخِرُ مَن یَدخُلُ الجَنَّةَ مِنَ الأَنبِیاءِ ؛ لِما اُعطِیَ مِنَ الدُّنیا ، ورَأسُ کُلِّ خَطیئَةٍ حُبُّ الدُّنیا . (119)
ج – از دنیا با همه وجود بپرهیزید
3986.امام على علیه السلام – در یادکرد حدیث معراج پیامبر صلى الله علیه و آله: خداوند متعال فرمود : » … اى احمد ! برحذر باش از این که همانند کودکى باشى که هرگاه به سبز و زرد مى نگرد ، [آن را دوست دارد] و هرگاه چیزى ترش و شیرین به او داده شود، به آن مغرور مى شود» .
4 / 8
هشدار درباره لذّت هاى دنیا
الف – شیرینى دنیا ، تلخى آخرت است
3987.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شیرینى دنیا ، تلخى آخرت است و تلخى دنیا ، شیرینى آخرت.
3988.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : زنهار، که طلب دنیایت ، تو را از طلب دینت باز مدارد؛ چرا که طالب دنیا ، گاه [به مطلوبش]مى رسد و با همانچه بدان رسیده است ، نابود مى شود، و گاه نمى رسد و همانچه بدان نرسیده است ، مایه هلاکت او مى گردد! آنان که در دنیا داراترند ، در آخرت نادارترند ، مگر کسى که چنین و چنان کند (120) (آن گاه حضرت با دستش پراکَنْد) . به هیچ کس چیزى از دنیا داده نشد ، مگر آن که از حقّ او در آخرت کاست، حتّى سلیمان بن داوود علیهماالسلام . او به جهت دنیایى که به وى داده شد، آخرین پیامبرى است که وارد بهشت مى شود. سرآمدِ هر خطایى ، دنیادوستى است.
ب – رِفعَتُها ضَعَةُ الآخِرَةِ
3989.المعجم الکبیر عن سلمان عن رسول اللّه صلى الله علی ما مِن عَبدٍ یُریدُ أن یَرتَفِعَ فِی الدُّنیا دَرجَةً فَارتَفَعَ ، إلّا وَضَعَهُ اللّه ُ عز و جل فِی الآخِرَةِ أکبَرَ مِنها . ثُمَّ قَرَأَ «وَ لَلْأَخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجَتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلاً» (121) (122)
3990.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حَقٌّ عَلَى اللّه ِ عز و جل ألّا یَرتَفِعَ شَیءٌ مِنَ الدُّنیا إلّا وَضَعَهُ . (123)
4 / 9
التَّحذیرُ مِن مُصاحَبَةِ الدُّنیا
3991.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّما مَثَلُ صاحِبِ الدُّنیا کَمَثَلِ الماشی فِی الماءِ ، هَل یَستَطیعُ أن یَمشِیَ فِی الماءِ إلّا وتَبْتَلُّ قَدَماهُ؟! (124)
3992.شُعب الإیمان عن أنس : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : هَل مِن أحَدٍ مَشى عَلَى الماءِ إلَا ابتَلَّت قَدَماهُ؟ قالوا : لا یا رَسولَ اللّه ِ ، قالَ : کَذلِکَ صاحِبُ الدُّنیا ؛ لا یَسلَمُ مِنَ الذُّنوبِ.(125)
ب – بلندى دنیا ، پستى آخرت است
3989.المعجم الکبیر – به نقل از سلمان -: پیامبر خدا فرمود: «هیچ بنده اى نیست که بخواهد در دنیا یک درجه بالا برود و بالا هم برود ، مگر آن که خداوند عز و جل او را در آخرت ، یک درجه بزرگ تر از آن ، پایین مى آورد». پیامبر صلى الله علیه و آله سپس این آیه را خواند: «و قطعاً درجات آخرت، بزرگ ترند و برترى آن ، بیشتر است» .
3990.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر خداوند عز و جل است که هیچ چیزى در دنیا بالا نرود ، مگر این که آن را پایین آورد.
4 / 9
هشدار درباره همدمى با دنیا
3991.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حکایت همدم با دنیا ، حکایت کسى است که در آب ، راه مى رود. آیا مى تواند در آب راه برود ، بدون آن که پاهایش خیس شود؟!
3992.شُعَب الإیمان – به نقل از اَنَس -: پیامبر خدا فرمود: «آیا کسى هست که بر آب راه برود و پاهایش خیس نشود؟» . گفتند: نه، اى پیامبر خدا! فرمود: «همدم با دنیا نیز چنین است. او از گناهان به سلامت نمى مانَد».
4 / 10
التَّحذیرُ مِن حُبِّ الدُّنیا
أ – رَأسُ کُلِّ خَطیئَةٍ
3993.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حُبُّ الدُّنیا رَأسُ کُلِّ خَطیئَةٍ . (126)
3994.عنه صلى الله علیه و آله : حُبُّ الدُّنیا رَأسُ کُلِّ خَطیئَةٍ ، ومِفتاحُ کُلِّ سَیِّئَةٍ ، وسَبَبُ إحباطِ (127) کُلِّ حَسَنَةٍ . (128)
3995.عنه صلى الله علیه و آله : حُبُّ الدُّنیا أصلُ کُلِّ مَعصِیَةٍ ، وأوَّلُ کُلِّ ذَنبٍ . (129)
3996.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ أوَّلَ ما عُصِیَ اللّه ُ بِهِ سِتٌّ : حُبٌّ الدُّنیا ، وحُبُّ الرِّئاسَةِ ، وحُبُّ الطَّعامِ ، وحُبُّ النَّومِ ، وحُبُّ الرّاحَةِ ، وحُبُّ النِّساءِ . (130)
ب – أکبَرُ الکَبائِرِ
3997.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أکبَرُ الکَبائِرِ حُبُّ الدُّنیا . (131)
3998.عنه صلى الله علیه و آله : ذَنبٌ عَظیمٌ لا یَسأَلُ النّاسُ اللّه َ المَغفِرَةَ مِنهُ : حُبُّ الدُّنیا . (132)
ج – لا یَجتَمِعُ مَعَ حُبِّ اللّه ِ
3999.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حُبُّ الدُّنیا وحُبُّ اللّه ِ لا یَجتَمِعانِ فی قَلبٍ أبَدا . (129)
4 / 10
هشدار درباره دنیادوستى
الف – ریشه هر خطاست
3993.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیادوستى ، ریشه هر خطایى است.
3994.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیادوستى ، ریشه هر خطا، کلید هر گناه و سبب بى حاصل شدن هر کار نیکى است.
3995.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیادوستى، ریشه هر نافرمانى و آغاز هر گناهى است.
3996.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نخستین عواملى که خدا با آنها نافرمانى شد ، شش چیز بود: دنیادوستى، ریاست خواهى، علاقه مندى به خوراک، علاقه مندى به خواب، راحت طلبى، و زن دوستى.
ب – بزرگ ترین گناه کبیره است
3997.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بزرگ ترین گناه کبیره، دنیادوستى است.
3998.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : گناه بزرگى که مردم درباره آن از خداونْد طلب مغفرت نمى کنند، دنیاپرستى است.
ج – با خدادوستى جمع نمى شود
3999.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیادوستى و خدادوستى ، هرگز در یک دل نمى گنجند.
4000.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالى أوحى إلى أخی عیسى علیه السلام : یا عیسى ، لا تُحِبَّ الدُّنیا فَإِنّی لَستُ اُحِبُّها ، وأحِبَّ الآخِرَةَ فَإِنَّما هِیَ دارُ المَعادِ . (133)
د – لا یَجتَمِعُ مَعَ حُبِّ الآخِرَةِ
4001.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ فی طَلَبِ الدُّنیا إضرارا بِالآخِرَةِ ، وفی طَلَبِ الآخِرَةِ إضرارا بِالدُّنیا ، فَأَضِرّوا بِالدُّنیا فَإِنَّها أولى بِالإِضرارِ . (134)
4002.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أحَبَّ دُنیاهُ أضَرَّ بِآخِرَتِهِ ، ومَن أحَبَّ آخِرَتَهُ أضَرَّ بِدُنیاهُ ، فَآثِروا (135) ما یَبقى عَلى ما یَفنى . (136)
4003.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أحَبَّ الدُّنیا ذَهَبَ خَوفُ الآخِرَةِ مِن قَلبِهِ ، وما آتَى اللّه ُ عَبدا عِلما فَازدادَ لِلدُّنیا حُبّا إلَا ازدادَ مِنَ اللّه ِ تَعالى بُعدا ، وَازدادَ اللّه ُ تَعالى عَلَیهِ غَضَبا. (137)
4004.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أحَبَّ دُنیاهُ وسُرَّ بِها ذَهَبَ خَوفُ الآخِرَةِ مِن قَلبِهِ . (138)
4 / 11
الحَثُّ عَلى بُغضِ الدُّنیا
4005.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ -: یا أبا ذَرٍّ ، ما مِن شَیءٍ أبغَضَ إلَى اللّه ِ مِنَ الدُّنیا ؛ خَلَقَها ثُمَّ أعرَضَ عَنها فَلَم یَنظُر إلَیها ، ولا یَنظُرُ إلَیها حَتّى تَقومَ السّاعَةُ . (133)
4000.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال به برادرم عیسى علیه السلام وحى فرمود که: «اى عیسى! دنیا را دوست مدار؛ زیرا من آن را دوست نمى دارم، و آخرت را دوست بدار؛ زیرا آن جا بازگشتگاه است».
د – با آخرت دوستى جمع نمى شود
4001.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیاطلبى به آخرت زیان مى زند و آخرت طلبى به دنیا لطمه مى زند. شما به دنیا زیان بزنید که آن به زیان زدن ، سزاوارتر است.
4002.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دنیایش را دوست بدارد ، به آخرت خود زیان مى رساند و هر که آخرتش را دوست بدارد ، به دنیاى خویش زیان مى زند . پس، شما آنچه را ماندگار است ، بر آنچه فناپذیر است ، ترجیح دهید.
4003.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دنیا را دوست بدارد ، هراس آخرت از دلش مى رود . خداوند به هیچ بنده اى علمى نداد و آن علم بر دنیادوستى او نیفزود ، مگر آن که از خداوند متعال دورتر شد و خشم خداوند متعال بر او فزونى گرفت.
4004.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دنیایش را دوست بدارد و بدان شادمان گردد ، ترس آخرت از دلش مى رود.
4 / 11
تشویق به نفرت از دنیا
4005.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به ابو ذر -: اى ابو ذر! هیچ چیز در نزد خدا منفورتر از دنیا نیست. خداوند ، دنیا را آفرید ، سپس از آن روى گرداند و بدان ننگریست و تا قیام قیامت هم به آن نمى نگرد.
4006.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل یُحِبُّ الآخِرَةَ ویُبغِضُ الدُّنیا ، فَأَحِبّوا ما أحَبَّ اللّه ُ وأبغِضوا ما أبغَضَ اللّه ُ ، ولا تَغتَرّوا بِالزّائِلَةِ عَن أهلِها ، وَاعمَلوا لِلباقِیَةِ ؛ تُدرِکوا ثَوابَ الآخِرَةِ . (139)
4007.عنه صلى الله علیه و آله : إذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ اللّه ُ فَأَبغِضِ الدُّنیا ، وإذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ النّاسُ فَما کانَ عِندَکَ مِن فُضولِها فَانبِذهُ إلَیهِم . (140)
4008.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ فی حُبِّ أهلِ بَیتی عِشرینَ خَصلَةً . . . وَالتّاسِعَةُ بُغضُ الدُّنیا . (141)
4009.الإمام علیّ علیه السلام – فی ذِکرِ حَدیثِ مِعراجِ النَّبِیِّ صلى الله علی: قالَ اللّه ُ . . . یا أحمَد أبغِضِ الدُّنیا وأهلَها وأحِبَّ الآخِرَةَ وأهلَها . (142)
4 / 12
مضارُّ حُبِّ الدُّنیا
أ – عَمَى القَلبِ
الکتاب
«أَفَرَءَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَ خَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَ قَلْبِهِ وَ جَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَوَةً فَمَن یَهْدِیهِ مِن بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَکَّرُونَ» . (143)
4006.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل آخرت را دوست ، و دنیا را دشمن مى دارد. پس ، شما نیز آنچه را خدا دوست دارد ، دوست بدارید و آنچه را دشمن مى دارد ، دشمن بدارید و فریب چیزى را که از اهلش جدا مى شود ، نخورید و براى آنچه ماندنى است ، کار کنید تا به پاداش آخرت دست یابید.
4007.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خواستى که خدا تو را دوست بدارد ، دنیا را دشمن بدار، و هر گاه خواستى که مردمْ تو را دوست بدارند ، زیادى هاى دنیا را که نزد توست ، پیش آنان بینداز.
4008.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : محبّت نسبت به اهل بیت من ، بیست فایده دارد : . . . . نهم: بیزارى از دنیا.
4009.امام على علیه السلام – در یادکرد حدیث معراج پیامبر صلى الله علیه و آله: خداوند فرمود : «… اى احمد! دنیا و دنیاخواهان را دشمن بدار و آخرت و آخرت گرایان را دوست بدار».
4 / 12
زیان هاى دنیادوستى
الف – کوردلى
قرآن
«پس آیا دیدى کسى را که هوس خویش را معبود خود قرار داده و خدا او را دانسته گم راه گردانیده و بر گوش او و دلش مُهر زده و بر دیده اش پرده نهاده است؟ آیا پس از خدا چه کسى او را هدایت خواهد کرد؟ آیا پند نمى گیرید؟» .
الحدیث
4010.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن یَرغَبُ فِی الدُّنیا فَطالَ فیها أملُهُ ، أعمَى اللّه ُ قَلبَهُ عَلى قَدرِ رَغبَتِهِ فیها . (144)
ب – فَسادُ العَقلِ
4011.مشکاة الأنوار : مَرَّ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله بمَجْنونٍ، فقالَ: ما لَهُ ؟ فقیلَ : إنّهُ مَجْنونٌ ، فقالَ : بَلْ هُو مُصابٌ ، إنَّما المَجْنونُ مَن آثَرَ الدُّنیا على الآخِرَةِ . (145)
4012.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أنتُم عَلى بَیِّنَةٍ مِن أمرِکُم ما لَم یَظهَر مِنکُم سَکرَتانِ : سَکرَةُ الجَهلِ ، وسَکرَةُ حُبِّ الدُّنیا . (146)
4013.عنه صلى الله علیه و آله : أنتُمُ الیَومَ عَلى بَیِّنَةٍ مِن رَبِّکُم ، تَأمُرونَ بِالمَعروفِ وتَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ وتُجاهِدونَ فی سَبیلِ اللّه ِ ، ثُمَّ تَظهَرُ فیکُمُ السَّکرَتانِ : سَکرَةُ الجَهلِ ، وسَکرَةُ حُبِّ العَیشِ ، وسَتَحوَّلونَ عَن ذلِکَ ؛ فَلا تَأمُرونَ بِمَعروفٍ ولا تَنهَونَ عَن مُنکَرٍ … . (147)
ج – الغَفلَة
4014.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما لی أرى حُبَّ الدُّنیا قَد غَلَبَ عَلى کَثیرٍ مِنَ النّاسِ حَتّى کَأَنَّ المَوتَ فی هذِهِ الدُّنیا عَلى غَیرِهِم کُتِبَ ! وکَأَنَّ الحَقَّ فی هذِهِ الدُّنیا عَلى غَیرِهِم وَجَبَ ! وحَتّى کَأَن لَم یَسمَعوا ویَرَوا مِن خَبَرِ الأَمواتِ قَبلَهُم ! سَبیلُهُم سَبیلُ قَومٍ سَفرٍ عَمّا قَلیلٍ إلَیهِم راجِعونَ ، بُیوتُهُم أجداثُهُم ، ویَأکُلونَ تُراثَهُم (148)، فَیَظُنّونَ أنَّهُم مُخَلَّدونَ بَعدَهُم ، هَیهاتَ هَیهاتَ! أما یَتَّعِظُ آخِرُهُم بِأَوَّلِهِم ؟ لَقَد جَهِلوا ونَسوا کُلَّ واعظٍ فی کِتابِ اللّه ِ ، وأمِنوا شَرَّ کُلِّ عاقِبَةِ سوءٍ ، ولَم یَخافوا نُزولَ فادِحَةٍ وبَوائِقَ (149) حادِثَةٍ . (150)
حدیث
4010.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به دنیا علاقه مند باشد و آرزوهاى دور و دراز در آن داشته باشد، خداوند به اندازه علاقه اش به دنیا ، دل او را کور مى گردانَد.
ب – فساد خرد
4011.مشکاة الأنوار: پیامبر خدا بر دیوانه اى گذشت و پرسید: «او را چه شده است؟» . گفتند: او دیوانه است. فرمود: «نه، او آسیب دیده است. دیوانه واقعى ، کسى است که دنیا را بر آخرت ترجیح دهد» .
4012.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تا زمانى که دو مستى در شما پدید نیاید ، پیوسته در مسیر درست هستید : مستىِ نادانى و مستىِ دنیادوستى.
4013.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شما امروز در راه روشن پروردگارتان هستید. امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و در راه خدا به جهاد مى پردازید ؛ امّا پس از آن ، دو مستى در شما پدید مى آید: مستىِ نادانى و مستىِ عشق به زندگى . پس ، تغییر مى کنید و دیگر نه امر به معروف مى کنید و نه نهى از منکر… .
ج – غفلت
4014.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چه شده است که مى بینم دنیادوستى بر بسیارى از مردم ، چیره آمده است، چندان که گویى مرگ در این دنیا براى دیگران رقم خورده، و انگار حق (وظیفه) در این دنیا بر غیر آنان واجب گشته است، و گویى از خبر مُردگان پیش از خود ، چیزى نشنیده و ندیده اند؟! راهشان، راه گروهى مسافر است و به زودى به سوى آنان باز مى گردند ؛ آنان که به خانه هاى گور خویش رفته اند و اینان، میراث خوارشان شده اند و مى پندارند که پس از آنان، جاودانه خواهند زیست. هرگز، هرگز! آیا آخرینشان از اوّلینشان پند نمى گیرد؟ سخنان پندآموز کتاب خدا را نفهمیدند و آنها را به فراموشى سپردند، و خویشتن را از گزند هر بدفرجامى اى در امان پنداشتند و از فرود آمدن هیچ گونه مصیبت و رویداد مُهلکى نهراسیدند.
د – الحِرص
4015.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن اُشرِبَ قَلبُهُ حُبَّ الدُّنیَا التاطَ مِنها بِثَلاثٍ : شَقاءٍ لا یَنفَدُ عَناهُ ، وحِرصٍ لا یَبلُغُ غِناهُ ، وأمَلٍ لا یَبلُغُ مُنتَهاهُ . (151)
ه – الطَّمَع
4016.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : حَرامٌ عَلى کُلِّ قَلبٍ یُحِبُّ الدُّنیا أن یُفارِقَهُ الطَّمَعُ . (129)
4017.عنه صلى الله علیه و آله : لا تَزالُ نَفسُ ابنِ آدَمَ شابَّةٌ فی طَلَبِ الدُّنیا ، وإنِ التَقَت تَرقُوَتاهُ مِنَ الکِبَرِ . (152)
و – الشَّقاء
4018.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام -: یا عَلِیُّ، أربَعُ خِصالٍ مِنَ الشَّقاءِ : جُمودُ العَینِ (153) ، وقَساوَةُ القَلبِ ، وبُعدُ الأَمَلِ ، وحُبُّ الدُّنیا مِنَ الشَّقاءِ . (154)
د – آزمندى
4015.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دلش مالامال از عشق به دنیا شود ، سه چیز همواره با اوست: مشقّتى که رنج آن تمام نمى شود ، حرصى که به بى نیازى نمى انجامد ، و آرزویى که به پایان نمى رسد.
ه – طمع
4016.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جدا شدن طمع از دلى که دنیادوست باشد ، ناشدنى است.
4017.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نفْس آدمى در دنیاخواهى ، پیوسته جوان است ؛ هرچند از شدّت پیرى ، چنبرهاى (155) او به هم برسند.
و – شقاوت
4018.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در سفارش به على علیه السلام -: اى على! چهار خصلت ، از شقاوت است . خشکى چشم، (156) قساوت قلب، آرزوى دراز، و دنیادوستى ، از شقاوت اند.
4019.عنه صلى الله علیه و آله : مِن عَلاماتِ الشَّقاءِ : جُمودُ العَینِ ، وقَسوَةُ القَلبِ ، وشِدَّةُ الحِرصِ فی طَلَبِ الدُّنیا ، وَالإِصرارُ عَلَى الذَّنبِ . (157)
ز – الهَلاک
4020.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن جَعَلَ الهُمومَ هَمّا واحِدا ؛ هَمَّ آخِرَتِهِ ، کَفاهُ اللّه ُ هَمَّ دُنیاهُ . ومَن تَشَعَّبَت بِهِ الهُمومُ فی أحوالِ الدُّنیا لَم یُبالِ اللّه ُ فی أیِّ أودِیَتِها هَلَکَ . (158)
ح – الحزن
4021.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الرَّغبَةُ فِی الدُّنیا تُکثِرُ الهَمَّ وَالحُزنَ . (159)
4022.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الدُّنیا مَشغَلَةٌ لِلقَلبِ وَالبَدَنِ ، فَإِنَّ اللّه َ عز و جل یَسأَلُ أهلَ الدُّنیا عَمّا نَعَموا فی حَلالِها، فَکَیفَ بِما نَعَموا فی حَرامِها؟ (160)
ط – فَسادُ الدّینِ
الکتاب
» مَن کَفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِیمَنِهِ إِلَا مَنْ أُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْاءِیمَنِ وَ لَکِن مَّن شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللَّهِ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ – ذَ لِکَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّواْ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا عَلَى الْأَخِرَةِ وَ أَنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَفِرِینَ » . (161)
4019.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از نشانه هاى شقاوت اند: خشکى چشم، قساوت قلب، آزمندى شدید در طلب دنیا، و ادامه دادن به گناه.
ز – هلاکت
4020.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس همه غصّه هایش را یک غصّه [یعنى غصّه آخرتش] قرار دهد ، خداوند عز و جل غصّه هاى دنیاى او را برطرف مى سازد، و هر کس انواع غصّه هاى دنیا وجودش را فرا بگیرد ، خداوند، اهمّیتى نمى دهد که در کدام وادى از وادى هاى آن، نابود مى شود.
ح – اندوه
4021.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیاخواهى ، گرفتگى و اندوه را بسیار مى کند.
4022.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا، مایه سرگرمى دل و تن [و غافل داشتن آنها از آخرت]است . خداوند عز و جل از مردم دنیا درباره برخوردارى شان از نعمت هاى حلال آن بازخواست مى کند ؛ چه رسد به برخوردارى آنان از نعمت هاى حرام دنیا .
ط – تباهى دین
قرآن
«هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد، [عذابى سخت خواهد داشت،] مگر آن کس که مجبور شده، و[لى] قلبش به ایمان اطمینان دارد. لیکن هر که سینه اش به کفر گشاده گردد، خشم خدا بر آنان است و برایشان، عذابى بزرگ خواهد بود؛ زیرا آنان، زندگى دنیا را بر آخرت برترى دادند و [هم]این که خدا، گروه کافران را هدایت نمى کند» .
«اللَّهِ الَّذِى لَهُ مَا فِى السَّمَوَ تِ وَ مَا فِى الْأَرْضِ وَ وَیْلٌ لِّلْکَفِرِینَ مِنْ عَذَابٍ شَدِیدٍ – الَّذِینَ یَسْتَحِبُّونَ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا عَلَى الْأَخِرَةِ وَیَصُدُّونَ عَن سَبِیلِ اللَّهِ وَ یَبْغُونَهَا عِوَجًا أُوْلَئِکَ فِى ضَلَلٍ بَعِیدٍ» . (162)
الحدیث
4023.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أصبَحَ مِن اُمَّتی وهَمُّهُ غَیرُ اللّه ِ ، فَلَیسَ مِنَ اللّه ِ . (163)
4024.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أصبَحَ وَالدُّنیا أکبَرُ هَمِّهِ ، فَلَیسَ مِنَ اللّه ِ فی شَیءٍ . (164)
4025.عنه صلى الله علیه و آله : مَن کانَ أکثَرُ هَمِّهِ الحَیاةَ الدُّنیا وأکثَرُ سَعیِهِ لِلَذَّةٍ تَفنى ، فَلَیسَ مِنَ الدّینِ فی شَیءٍ . (165)
4026.عنه صلى الله علیه و آله : «لا إلهَ إلَا اللّه ُ» یَمنَعُ العِبادَ مِن سَخَطِ اللّه ِ تَعالى ما لَم یُؤثِروا صَفقَةَ دُنیاهُم عَلى دینِهِم ، فَإِذا آثَروا صَفقَةَ دُنیاهُم عَلى دینِهِم ، ثُمَّ قالوا : «لا إلهَ إلَا اللّه ُ» رُدَّت عَلَیهِم ، وقالَ اللّه ُ تَعالى : کَذَبتُم . (166)
4027.عنه صلى الله علیه و آله : أنتُمُ الیَومَ عَلى بَیِّنَةٍ مِن رَبِّکُم ، قَد بَیَّنَ اللّه ُ تَعالى طَریقَکُم ، ما لَم تَظهَر فیکُمُ السَّکرَتانِ (167): سَکرَةُ العَیشِ ، وسَکرَةُ الجَهلِ . فَأَنتُمُ الیَومَ تَأمُرونَ بِالمَعروفِ وتَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ ، وتُجاهِدونَ فی سَبیلِ اللّه ِ ، وسَتَحَوَّلونَ عَن ذلِکَ إذا فَشا فیکُم حُبُّ الدُّنیا ؛ فَلا تَأمُرونَ بِالمَعروفِ ولا تَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ ، وتُجاهِدونَ فی غَیرِ سَبیلِ اللّه ِ . وَالقائِمونَ یَومَئِذٍ بِالکِتابِ سِرّا وعَلانِیَةً ، کَالسّابِقینَ الأَوَّلینَ مِنَ المُهاجِرینَ وَالأَنصارِ . (168)
«خدایى که آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است، از آنِ اوست، و واى بر کافران از عذابى سخت؛ همانان که زندگى دنیا را بر آخرت، ترجیح مى دهند و مانع راه خدا مى شوند و آن را کج مى شمارند. آنان اند که در گم راهىِ دور و درازى هستند» .
حدیث
4023.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر فردى از امّت من که صبح کند و دغدغه اش غیر خدا باشد، از خدا نیست.
4024.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که صبح کند و دنیا، بزرگ ترین دلْ مشغولى او باشد ، نزد خداوند جایگاهى ندارد.
4025.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که بیشترین دغدغه اش زندگى دنیا و بیشترین تلاشش براى لذّت هاى فناپذیر باشد، از دین بهره اى ندارد.
4026.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : [گفتنِ] «لا إله إلّا اللّه » ، بندگان را از خشم خداوند متعال نگه مى دارد ، تا زمانى که داد و ستد [و منافع]دنیایشان را بر دینشان مقدّم ندارند. اما هر گاه داد و ستد دنیایشان را بر دینشان مقدّم بدارند و با این حال بگویند: «لا إله إلّا اللّه » ، [این سخن] به خودشان پس داده مى شود و خداوند متعال مى گوید: «دروغ مى گویید».
4027.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شما امروز داراى حجّتى آشکار از جانب پروردگارتان هستید . خداوند متعال ، تا زمانى که دو مستى در میان شما نمایان نشود ، راه شما را آشکار ساخته است: مستى زندگى و مستى نادانى. شما امروز ، امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و در راه خدا به جهاد مى پردازید؛ ولى زودا که با شیوع دنیادوستى در میانتان ، از این حال برگردید و دیگر امر به معروف و نهى از منکر نکنید و در غیر راه خدا بجنگید. کسانى که در آن هنگام ، در نهان و آشکار ، به کتاب [خدا]پایبندى نشان مى دهند ، همانند نخستین پیش گامان مهاجران و انصار هستند.
4028.عنه صلى الله علیه و آله : ما جَفوَةُ العُیونِ إلّا مِن کَثرَةِ الذُّنوبِ ، وما کَثرَةُ الذُّنوب إلّا مِن قِلَّةِ الوَرَعِ ، وما قِلَّةُ الوَرَعِ إلّا مِن کَثرَةِ الجَفاءِ ، وما کَثرَةُ الجَفاءِ إلّا مِن حُبِّ الدُّنیا . (169)
ی – حَبطُ الأَعمالِ
4029.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : سِتَّةُ أشیاءَ تُحبِطُ الأَعمالَ : الاِشتِغالُ بِعُیوبِ الخَلقِ ، وقَسوَةُ القَلبِ ، وحُبُّ الدُّنیا ، وقِلَّةُ الحَیاءِ ، وطولُ الأَمَلِ ، وظالِمٌ لا یَنتَهی . (170)
ک – الشُّغُلُ عَنِ الآخِرَةِ
4030.الإمام الباقر علیه السلام : کانَ عَلى عَهدِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مُؤمِنٌ فَقیرٌ شَدیدُ الحاجَةِ مِن أهلِ الصُّفَّةِ (171)، وکانَ مُلازِما لِرَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عِندَ مَواقیتِ الصَّلاةِ کُلِّها لا یَفقِدُهُ فی شَیءٍ مِنها ، وکانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَرِقُّ لَهُ ویَنظُرُ إلى حاجَتِهِ وغُربَتِهِ ، فَیَقولُ : یا سَعدُ ، لَو قَد جاءَنی شَیءٌ لَأَغنَیتُکَ . قالَ : فَأَبطَأَ ذلِکَ عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَاشتَدَّ غَمُّ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لِسَعدٍ ، فَعَلِمَ اللّه ُ سُبحانَهُ ما دَخَلَ عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مِن غَمِّهِ لِسَعدٍ . فَأَهبَطَ عَلَیهِ جَبرَئیلَ علیه السلام ومَعَهُ دِرهَمانِ ، فَقالَ لَهُ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّه َ قَد عَلِمَ ما قَد دَخَلَکَ مِنَ الغَمِّ لِسَعدٍ ، أفَتُحِبُّ أن تُغنِیَهُ؟ فَقالَ : نَعَم . فَقالَ لَهُ : فَهاکَ هذَینِ الدِّرهَمَینِ فَأَعطِهِما إیّاهُ ومُرهُ أن یَتَّجِرَ بِهِما . قالَ : فَأَخَذَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ثُمَّ خَرَجَ إلى صَلاةِ الظُّهرِ ، وسَعدٌ قائِمٌ عَلى بابِ حُجُراتِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَنتَظِرُهُ ، فَلَمّا رَآهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قالَ : یا سَعدُ ، أتُحسِنُ التِّجارَةَ؟ فَقالَ لَهُ سَعدٌ : وَاللّه ِ ما أصبَحتُ أملِکُ مالاً أتَّجِرُ بِهِ! فَأَعطاهُ النَّبِی صلى الله علیه و آله الدِّرهَمَینِ ، وقالَ لَهُ : اِتَّجِر بِهِما وتَصَرَّف لِرِزقِ اللّه ِ. فَأَخَذَهُما سَعدٌ ومَضى مَعَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله حَتّى صَلّى مَعَهُ الظُّهرَ وَالعَصرَ ، فَقالَ لَهُ النَّبِی صلى الله علیه و آله : قُم فَاطلُبِ الرِّزقَ ، فَقَد کُنتُ بِحالِکَ مُغتَمّا یا سَعدُ . قالَ : فَأَقبَلَ سَعدٌ لا یَشتَری بِدِرهَمٍ شَیئا إلّا باعَهُ بِدِرهَمَینِ ولا یَشتَری شَیئا بِدِرهَمَینِ إلّا باعَهُ بِأَربَعَةِ دَراهِمَ ، فَأَقبَلَتِ الدُّنیا عَلى سَعدٍ فَکَثُرَ مَتاعُهُ ومالُهُ وعَظُمَت تِجارَتُهُ ، فَاتَّخَذَ عَلى بابِ المَسجِدِ مَوضِعا وجَلَسَ فیهِ فَجَمَعَ تِجارَتَهُ إلَیهِ ، وکانَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله إذا أقامَ بِلالٌ لِلصَّلاةِ یَخرُجُ وسَعدٌ مَشغولٌ بِالدُّنیا ، لَم یَتَطَهَّر ولَم یَتَهَیَّأ کَما کانَ یَفعَلُ قَبلَ أن یَتَشاغَلَ بِالدُّنیا، فَکانَ النَّبِی صلى الله علیه و آله یَقولُ: یا سَعدُ ، شَغَلَتکَ الدُّنیا عَنِ الصَّلاةِ! فَکانَ یَقولُ : ما أصنَعُ ، اُضَیِّعُ مالی؟! هذا رَجُلٌ قَد بِعتُهُ فَاُریدُ أن أستَوفِیَ مِنهُ ، وهذا رَجُلٌ قَدِ اشتَرَیتُ مِنهُ فاُریدُ أن اُوَفِّیَهُ . قالَ : فَدَخَلَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله مِن أمرِ سَعدٍ غَمٌّ أشَدُّ مِن غَمِّهِ بِفَقرِهِ ، فَهَبَطَ عَلَیهِ جَبرَئیلُ علیه السلام ، فَقالَ : یا مُحَمَّدُ ، إنَّ اللّه َ قَد عَلِمَ غَمَّکَ بِسَعدٍ ، فَأَیُّما أحَبُّ إلَیکَ، حالُهُ الاُولى أو حالُهُ هذِهِ؟ فَقالَ لَهُ النَّبِی صلى الله علیه و آله : یا جَبرَئیلُ ، بَل حالُهُ الاُولى ، قَد أذهَبَت (172) دُنیاهُ بِآخِرَتِهِ . فَقالَ لَهُ جَبرَئیلُ علیه السلام : إنَّ حُبَّ الدُّنیا وَالأَموالِ فِتنَةٌ ومَشغَلَةٌ عَنِ الآخِرَةِ ، قُل لِسَعدٍ یَرُدُّ عَلَیکَ الدِّرهَمَینِ اللَّذَینِ دَفَعتَهُما إلَیهِ ، فَإِنَّ أمرَهُ سَیَصیرُ إلَى الحالَةِ الَّتی کانَ عَلَیها أوَّلاً . قالَ : فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله فَمَرَّ بِسَعدٍ ، فَقالَ لَهُ : یا سَعدُ ، أما تُریدُ أن تَرُدَّ عَلَیَّ الدِّرهَمَینِ اللَّذَینِ أعطَیتُکَهُما؟ فَقالَ سَعدٌ : بَلى ومِئَتَینِ . فَقالَ لَهُ : لَستُ اُریدُ مِنکَ یا سَعدُ إلَا الدِّرهَمَینِ ، فَأَعطاهُ سَعدٌ دِرهَمَینِ . قالَ : فَأَدبَرَتِ الدُّنیا عَلى سَعدٍ حَتّى ذَهَبَ ما کانَ جَمَعَ ، وعادَ إلى حالِهِ الَّتی کانَ عَلَیها. (173)
4028.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خشکى چشم ها ، (174) ناشى از فراوانى گناهان است و فراوانى گناهان ، ناشى از اندک بودن پارسایى است و اندک بودن پارسایى ، ناشى از درشت طبعى بسیار است و درشت طبعى بسیار ، ناشى از دنیادوستى .
ى – بر باد رفتن اعمال
4029.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شش چیز ، اعمال [نیکو]را بر باد مى دهد: پرداختن به عیب هاى مردم، سنگ دلى، دنیادوستى، کم حیایى، درازى آرزو ، و [ظلمِ] ستمگرى که [از ستمکارى]باز نَایستد.
ک – باز ماندن از آخرت
4030.امام باقر علیه السلام : در زمان پیامبر خدا، مؤمنى نادار و سخت نیازمند از اهل صُفّه (175) بود که در همه اوقات نماز ، ملازم پیامبر خدا بود و در هیچ نمازى غیبت نداشت. پیامبر خدا ، نادارى و غربت او را مى دید و دلش به حال وى مى سوخت و مى فرمود: «اى سعد! اگر چیزى دستم بیاید ، نیازت را برطرف مى کنم». مدّت ها گذشت و به پیامبر خدا چیزى نرسید. غم ایشان براى سعد ، شدّت گرفت. خداوند سبحان که مى دانست پیامبر خدا براى سعد، غم بسیار مى خورد ، جبرئیل علیه السلام را با دو درهم فرستاد. جبرئیل علیه السلام به ایشان گفت: اى محمّد! خدا مى داند که تو براى سعد ، غم مى خورى. آیا دوست دارى که او را بى نیاز گردانى؟ پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «آرى». جبرئیل علیه السلام گفت: این دو درهم را بگیر و به او بده و بگو با آنها کاسبى کند. پیامبر خدا [آن دو را] گرفت و سپس براى نماز ظهر ، بیرون رفت . سعد بر درِ اتاق هاى پیامبر خدا ، منتظر ایشان ایستاده بود. پیامبر خدا چون او را دید ، فرمود: «اى سعد! آیا کاسبى بلدى؟» . سعد گفت: به خدا سوگند ، هیچ گاه پولى نداشته ام که با آن کاسبى کنم! پیامبر صلى الله علیه و آله آن دو درهم را به او داد و فرمود: «با اینها کاسبى کن و براى به دست آوردن روزى خدا ، تلاش نما». سعد ، آن دو درهم را گرفت و همراه پیامبر صلى الله علیه و آله رفت و نماز ظهر و عصر را با ایشان خواند. آن گاه ، پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «برخیز و در پى روزى برو، که من از حال و روز تو – اى سعد! – ناراحت بوده ام». از آن پس ، سعد اگر چیزى با یک درهم مى خرید ، با دو درهم مى فروخت، و اگر با دو درهم مى خرید ، به چهار درهم مى فروخت . بدین ترتیب ، دنیا به سعد رو کرد و سرمایه و ثروتش افزایش یافت و تجارتش رونق گرفت. پس، بر درِ مسجد ، جایى گرفت و در آن جا نشست و به کسب پرداخت. هر گاه بلال براى نماز اقامه مى گفت ، پیامبر صلى الله علیه و آله بیرون مى آمد و مى دید که سعد، همچنان سرگرم دنیاست و نه – آن چنان که پیش از پرداختن به دنیا مى کرد – وضو گرفته و نه آماده نماز شده است . پیامبر صلى الله علیه و آله مى فرمود: «اى سعد! دنیا تو را از نماز، باز داشته است». او مى گفت: چه کنم، مالم را ضایع کنم؟ به این یکى فروخته ام و مى خواهم پولش را از او بگیرم و از آن یکى خریده ام و مى خواهم پولش را بدهم. این وضع سعد ، پیامبر خدا را ناراحت تر از زمانى کرد که براى نادارى اش غصّه مى خورد. پس، جبرئیل علیه السلام بر او فرود آمد و گفت: اى محمّد! خداوند از این غم تو براى سعد ، آگاه است. کدام یک را دوست تر دارى : حالت نخست یا این حالت را؟ پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «اى جبرئیل! حالت نخست را. دنیاى او آخرتش را از بین برده است» . جبرئیل علیه السلام به او گفت: علاقه مندى به دنیا و ثروت ، گرفتارى و مایه باز ماندن از آخرت است. به سعد بگو آن دو درهمى را که به او داده اى ، به تو برگرداند. با این کار ، به همان حال اوّلش باز مى گردد. پیامبر صلى الله علیه و آله بیرون رفت و به سعد برخورد . به او فرمود: «اى سعد! نمى خواهى آن دو درهمى را که به تو داده ام ، به من برگردانى؟» . سعد گفت: چرا؛ [به جاى آن ،] دویست درهم مى دهم. پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «نه اى سعد! من بیشتر از دو درهم ، از تو نمى خواهم». سعد، دو درهم به ایشان داد. از آن پس، دنیا به سعد پشت کرد ، تا جایى که هر چه جمع کرده بود ، از دست رفت و سعد ، دوباره مثل اوّلش شد.
ل – القُعودُ عَنِ الجِهادِ
الکتاب
» یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ مَا لَکُمْ إِذَا قِیلَ لَکُمُ انفِرُواْ فِى سَبِیلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الأَْرْضِ أَرَضِیتُم بِالْحَیَوةِ الدُّنْیَا مِنَ الأَخِرَةِ فَمَا مَتَعُ الْحَیَوةِ الدُّنْیَا فِى الأَخِرَةِ إِلَا قَلِیلٌ » . (176)
ل – نرفتن به جهاد
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! شما را چه شده است که چون به شما گفته مى شود: در راه خدا بسیج شوید، کُندى به خرج مى دهید؟ آیا به جاى آخرت ، به زندگى دنیا دل خوش کرده اید؟ متاع زندگى دنیا در برابر آخرت، جز اندکى نیست» .
الحدیث
4031.مسند ابن حنبل عن أبی هریرة : سَمِعتُ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله یَقولُ لِثَوبانَ : کَیفَ أنتَ یا ثَوبانُ إذا تَداعَت عَلَیکُمُ الاُمَمُ کَتَداعیکُم عَلى قَصعَةِ الطَّعامِ یُصیبونَ (177) مِنهُ؟ قالَ ثَوبانُ : بِأَبی واُمّی یا رَسولَ اللّه ِ أمِن قِلَّةٍ بِنا؟ قالَ : لا ، أنتُم یَومَئِذٍ کَثیرٌ ، ولکِن یُلقى فی قُلوبِکُمُ الوَهنُ . (178) قالوا : ومَا الوَهنُ یا رَسولَ اللّه ِ؟ قالَ : حُبُّکُمُ الدُّنیا وکَراهِیَتُکُمُ القِتالَ . (179)
م – فَقرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ
4032.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن أصبَحَ وأمسى وَالدُّنیا أکبَرُ هَمِّهِ ، جَعَلَ اللّه ُ تَعالَى الفَقرَ بَینَ عَینَیهِ وشَتَّتَ أمرَهُ ، ولَم یَنَل مِنَ الدُّنیا إلّا ما قُسِمَ لَهُ . (180)
4033.عنه صلى الله علیه و آله : مَن کانَتِ الدُّنیا هَمَّهُ ، جَعَلَ اللّه ُ فَقرَهُ بَینَ عَینَیهِ ، وفَرَّقَ عَلَیهِ شَملَهُ ، ولَم یَأتِهِ مِنَ الدُّنیا إلّا ما قُدِّرَ لَهُ . (181)
4034.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أصبَحَ وَالدُّنیا أکبَرُ هَمِّهِ فَلَیسَ مِنَ اللّه ِ فی شَیءٍ ، وألزَمَ قَلبَهُ أربَعَ خِصالٍ : هَمّا لا یَنقَطِعُ عَنهُ أبَدا ، وشُغُلاً لا یَنفَرِجُ مِنهُ أبَدا ، وفَقرا لا یَبلُغُ غِناهُ أبَدا ، وأمَلاً لا یَبلُغُ مُنتَهاهُ أبَدا .(182)
حدیث
4031.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو هُرَیره -: شنیدم که پیامبر خدا به ثَوبان مى فرماید: «چگونه اى تو – اى ثوبان! – ، آن گاه که امّت ها بر ضدّ شما گِرد آیند ، آن سان که شما بر گرد ظرف غذا گِرد مى آیید تا از آن به نوایى برسید؟» . ثوبان گفت: پدر و مادرم به فدایت ، اى پیامبر خدا! آیا از اندک بودن ماست؟ فرمود: «نه . در آن روز ، شما پرشمارید؛ امّا در دل هایتان ضعف افکنده مى شود». گفتند : [مقصودتان از] ضعف چیست ، اى پیامبر خدا؟ فرمود: «علاقه مندى شما به دنیا و بیزارى تان از جهاد».
م – فقرِ دنیا و آخرت
4032.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در شب و روز ، بزرگ ترین دغدغه اش دنیا باشد ، خداوند متعال، فقر را پیش چشمان او مى نهد [تا همواره احساس فقر کند] و امورش را پریشان مى سازد، و از دنیا جز به آنچه برایش قسمت شده، نمى رسد.
4033.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دغدغه اش دنیا باشد ، خداوند، فقر را پیش چشمان او مى نهد و آرامش [خاطر]او را پریشان مى سازد و از دنیا، جز آنچه برایش مقدّر شده ، به او نمى رسد.
4034.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در حالى صبح کند که بزرگ ترین دغدغه اش دنیا باشد ، نزد خداوند، منزلتى ندارد و خداوند ، چهار چیز را پیوسته در دلش قرار مى دهد: اندوهى که هرگز از او جدا نمى شود؛ گرفتارى اى که هرگز از آن خلاصى نمى یابد؛ فقرى که هرگز به توانگرى نمى انجامد؛ و آرزویى که هرگز به پایان نمى رسد.
4035.عنه صلى الله علیه و آله : أنَا زَعیمٌ (183) بِثَلاثٍ لِمَن أکَبَّ عَلَى الدُّنیا : بِفَقرٍ لا غِناءَ لَهُ ، وبِشُغُلٍ لا فِراقَ لَهُ ، وبِهَمٍّ وحُزنٍ لَا انقِطاعَ لَهُ . (184)
ن – خُسرانُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ
4036.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن قَضى نَهمَتَهُ (185) فِی الدُّنیا ، حیلَ بَینَهُ وبَینَ شَهوَتِهِ فِی الآخِرَةِ . (186)
4037.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ لُقمانُ علیه السلام : . . . مَن یَختارُ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ فاتَتهُ الدُّنیا ، ولا یَصیرُ (187) إلى مُلکِ الآخِرَةِ .(188)
ص – عذاب جهنم
الکتاب
» فَأَمَّا مَن طَغَى – وَ ءَاثَرَ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا – فَإِنَّ الْجَحِیمَ هِىَ الْمَأْوَى » . (189)
» أُوْلَئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُاْ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا بِالْأَخِرَةِ فَلَا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَ لَا هُمْ یُنصَرُونَ » . (190)
» مَن کَانَ یُرِیدُ الْحَیَوةَ الدُّنْیَا وَ زِینَتَهَا نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِیهَا وَ هُمْ فِیهَا لَا یُبْخَسُونَ – أُوْلَئِکَ الَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِى الْأَخِرَةِ إِلَا النَّارُ وَ حَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِیهَا وَ بَطِلٌ مَّا کَانُواْ یَعْمَلُونَ » . (191)
» وَ یَوْمَ یُعْرَضُ الَّذِینَ کَفَرُواْ عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّبَتِکُمْ فِى حَیَاتِکُمُ الدُّنْیَا وَ اسْتَمْتَعْتُم بِهَا فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا کُنتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِى الْأَرْضِ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَ بِمَا کُنتُمْ تَفْسُقُونَ » . (192)
4035.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس تمام وقت خود را صرف دنیا کند، من سه چیز را برایش ضمانت مى کنم: فقرى که آن را توانگرى نیست؛ گرفتارى اى که از آن خلاصى نیست؛ و غم و اندوهى که تمام شدنى نیست.
ن – زیانکارى در دنیا و آخرت
4036.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس خواسته هاى خود را در دنیا برآورده سازد ، میان او و خواسته هایش در آخرت ، مانع ایجاد مى شود.
4037.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : لقمان علیه السلام گفت : «… هر که دنیا را بر آخرت برگزیند ، به دنیا نمى رسد و به مُلک آخرت [نیز] دست نمى یابد».
ص – عذاب دوزخ
قرآن
«امّا هر که طغیان کرد و زندگى پستِ دنیا را برگزید، پس جایگاه او همان آتش است» .
«همین کسان اند که زندگى دنیا را به [بهاى] جهان دیگر خریدند. پس نه عذاب آنان سبُک مى گردد و نه ایشان یارى مى شوند» .
«کسانى که زندگى دنیا و زیور آن را بخواهند، [جزاى] کارهایشان را در آن جا به طور کامل به آنان مى دهیم و به آنان، در آن جا کم داده نخواهد شد. اینان، کسانى هستند که در آخرت، جز آتش برایشان نخواهد بود و آنچه در آن جا کرده اند، به هدر رفته است و آنچه انجام مى داده اند، باطل گردیده است» .
«و آن روز که آنهایى را که کفر ورزیده اند، بر آتش عرضه مى دارند [و به آنان مى گویند]که : نعمت هاى پاکیزه خود را در زندگى دنیایتان [خودخواهانه] صَرف کردید و از آنها برخوردار شدید. پس امروز به [سزاى] آن که در زمین به ناحق سرکشى مى نمودید و به سبب آن که نافرمانى مى کردید، به عذاب خفّت [آور] ، کیفر مى یابید» .
الحدیث
4038.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن عَرَضَت لَهُ دُنیا وآخِرَةٌ فَاختارَ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ ، لَقِیَ اللّه َ یَومَ القِیامَةِ ولَیسَت لَهُ حَسَنَةٌ یَتَّقی بِهَا النّارَ ، ومَنِ اختارَ الآخِرَةَ عَلَى الدُّنیا وتَرَکَ الدُّنیا رَضِیَ اللّه ُ عَنهُ وغَفَرَ لَهُ مَساوِئَ عَمَلِهِ . (193)
4039.عنه صلى الله علیه و آله : مَن عَرَضَت لَهُ الدُّنیا وَالآخِرَةُ فَأَخَذَ الآخِرَةَ وتَرَکَ الدُّنیا فَلَهُ الجَنَّةُ ، وإن أخَذَ الدُّنیا وتَرَکَ الآخِرَةَ فَلَهُ النّارُ . (194)
4040.عنه صلى الله علیه و آله : مَن تَقَحَّمَ (195) فِی الدُّنیا فَهُوَ یَتَقَحَّمُ فِی النّارِ . (196)
4041.أعلام الدین عن أبی سعید الخُدریّ : سَمِعتُ رَسولَ اللّه صلى الله علیه و آله یَقولُ لِرَجُلٍ یَعِظُهُ : . . . لَیَجیئَنَّ أقوامٌ یَومَ القِیامَةِ لَهُم حَسَناتٌ کَأَمثالِ الجِبالِ ، فَیُؤمَرُ بِهِم إلَى النّارِ . فَقیلَ : یا نَبِیَّ اللّه ِ، أمُصَلّونَ کانوا؟ قالَ : نَعَم، کانوا یُصَلّونَ ویَصومونَ، ویَأخُذونَ وَهنا مِنَ اللَّیلِ، لکِنَّهُم کانوا إذا لاحَ لَهُم شَیءٌ مِن أمِر الدُّنیا وَثَبوا عَلَیِه . (197)
حدیث
4038.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به او [کارى از] دنیا و [کارى از] آخرت عرضه شود و او دنیا را بر آخرت برگزیند ، روز قیامت ، خداوند را در حالى دیدار مى کند که حتّى یک حسنه هم ندارد تا با آن ، خود را از آتش نگه بدارد؛ و هر کس آخرت را بر دنیا مقدّم بدارد و [کار] دنیا را وا گذارد ، خداوند از او خشنود مى گردد و کارهاى بدش را مى آمرزد.
4039.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس دنیا و آخرت برایش پیش بیاید و او آخرت را بگیرد و دنیا را وا گذارد ، بهشت براى او خواهد بود، و اگر دنیا را بگیرد و آخرت را وا گذارد، براى او آتش خواهد بود .
4040.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که بى فکر و تأمّل ، خود را در دنیا بیفکند، خویش را در آتش افکنده است.
4041.أعلام الدین – به نقل از ابو سعید خُدرى -: شنیدم که پیامبر خدا به مردى اندرز مى دهد و مى فرماید : «… روز قیامت ، مردمانى مى آیند که به اندازه کوه ها کار نیک دارند؛ امّا امر مى شود که آنان را به آتش ببرند». گفته شد: اى پیامبر خدا! آیا نمازگزار هم بوده اند؟ فرمود: «آرى. نماز مى خوانده اند، روزه مى گرفته اند و پاسى از شب را هم به عبادت مى گذرانده اند؛ لیکن آدم هایى بوده اند که هر گاه چشمشان به چیزى از دنیا مى افتاد ، به طرف آن مى شتافتند».
ع – تلک المضار
4042.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ تَعالى : یا دُنیا مُرّی عَلى أولِیائی ، لا تَحلَولی لَهُم فَتَفتِنیهِم . (198)
4043.عنه صلى الله علیه و آله : مَن یَتَوَلَّ الدُّنیا یَعجِز عَنها . (199)
4044.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا عُرسُ المُنافِقینَ ، وَالقِیامَةُ عُرسُ المُتَّقینَ . (200)
4 / 13
صفات أهل الدنیا
4045.الإمام علیّ علیه السلام : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله سَأَلَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَیلَةَ المِعراجِ فَقالَ : . . . یا رَبِّ ومَن أهلُ الدُّنیا ومَن أهلُ الآخِرَةِ؟ قالَ : أهلُ الدُّنیا مَن کَثُرَ أکلُهُ وضِحکُهُ ونَومُهُ وغَضَبُهُ ، قَلیلُ الرِّضا ، لا یَعتَذِرُ إلى مَن أساءَ إلَیهِ ، ولا یَقبَلُ عُذرَ مَنِ اعتَذَرَ إلَیهِ ، کَسلانُ عِندَ الطّاعَةِ ، شُجاعٌ عِندَ المَعصِیَةِ ، أمَلُهُ بَعیدٌ وأجَلُهُ قَریبٌ ، لا یُحاسِبُ نَفسَهُ ، قَلیلُ المَنفَعَةِ ، کَثیرُ الکَلامِ ، قَلیلُ الخَوفِ ، کَثیرُ الفَرَحِ عِندَ الطَّعامِ ، وإنَّ أهلَ الدُّنیا لا یَشکُرونَ عِندَ الرَّخاءِ ، ولا یَصبِرونَ (201) عِندَ البَلاءِ ، کَثیرُ النّاسِ عِندَهُم قَلیلٌ ، یَحمَدونَ أنفُسَهُم بِما لا یَفعَلونَ ویَدَّعونَ بِما لَیسَ لَهُم ، ویَتَکَلَّمونَ بِما یَتَمَنَّونَ ، ویَذکُرونَ مَساوِئَ النّاسِ ویُخفونَ حَسَناتِهِم . فَقالَ : یا رَبِّ ، کُلُّ هذَا العَیبِ فی أهلِ الدُّنیا؟! [قالَ:] (116) یا أحمَدُ ، إنَّ أهلَ الدُّنیا کَثیرٌ فیهِمُ الجَهلُ وَالحُمقُ ، لا یَتَواضَعونَ لِمَن یَتَعَلَّمونَ مِنهُ ، وهُم عِندَ أنفُسِهِم عُقَلاءُ ، وعِندَ العارِفینَ حُمَقاءُ . (202)
ع – این ضررها
4042.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال مى فرماید: «اى دنیا! بر دوستان من تلخ شو و به کام آنان، شیرین مباش ، که فریفته شان مى گردانى».
4043.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که به دنیا بپردازد، از آن درمانده مى شود.
4044.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا ، عروسى منافقان است و قیامت ، عروسى پرهیزگاران.
4 / 13
ویژگى هاى اهل دنیا
4045.امام على علیه السلام : پیامبر صلى الله علیه و آله در شب معراج از پروردگار پاکش پرسید:… اى پروردگار من! اهل دنیا چه کسى است و اهل آخرت کیست؟ فرمود: «اهل دنیا ، کسى است که خوراک و خنده و خواب و خشمش بسیار است؛ خشنودى اش اندک است؛ نه از کسى که به وى بدى کرده است ، پوزش مى طلبد و نه پوزش کسى را که از او پوزش مى طلبد، مى پذیرد؛ در طاعت ، تنبل است، و در معصیت ، گستاخ؛ آرزویش دور و دراز است و اجلش نزدیک؛ از نفْس خویش حساب نمى کشد؛ کم خیر است و پُرگو ؛ کم ترس [از خدا]است؛ و هنگام غذا خوردن ، بسیار شاد است. اهل دنیا در هنگام آسایش ، سپاس گزار نیستند و هنگام بلا (سختى) شکیبا نیستند؛ بسیارِ مردم ، در نظر آنان اندک است؛ خویشتن را به کارهاى ناکرده مى ستایند و ادّعاى چیزهایى را مى کنند که ندارند و از چیزهایى سخن مى گویند که آرزو دارند و بدى هاى مردم را مى گویند و خوبى هاى آنان را پوشیده مى دارند». پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: اى پروردگار من! همه این عیب ها ، در اهل دنیاست؟! [فرمود:] «اى احمد! در اهل دنیا ، نادانى و کم بخردى هاى بسیار است : در برابر کسى که از او دانش مى آموزند ، فروتنى نمى کنند و خویشتن را عاقل مى پندارند ؛ در حالى که به نزد فهمیدگان ، مردمانى کم خِردند».
4 / 14
النهی عن تعظیم صاحب الدنیا
4046.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن عَظَّمَ صاحِبَ دُنیا وأحَبَّهُ لِطَمَعِ دُنیاهُ ، سَخِطَ اللّه ُ عَلَیهِ . (203)
4047.عنه صلى الله علیه و آله : لَعَنَ اللّه ُ مَن أکرَمَ الغَنِیَّ لِغِناهُ . (204)
4048.عنه صلى الله علیه و آله : مَن تَضَعضَعَ لِغَنِیٍّ لِیَنالَ مِمّا فی یَدَیهِ ، أسخَطَ اللّه َ عز و جل عَلَیهِ . (205)
4049.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أتى غَنِیّا فَتَضَعضَعَ لَهُ ، ذَهَبَ ثُلُثا دینِهِ . (206)
4 / 14
نهى از بزرگداشت دنیادار
4046.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که دنیادارى را بزرگ بدارد و به طمع دنیاى او دوستش بدارد، خداوند بر او خشم مى گیرد.
4047.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، کسى را که به ثروتمند به سبب ثروتش احترام بگذارد، از رحمتش دور مى کند.
4048.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس براى رسیدن به نوایى از ثروتمندى، خود را در برابر او پست کند ، خداوند عز و جل بر او خشم مى گیرد.
4049.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس بر توانگرى در آید و خود را در برابر او پست کند ، دو سومِ دینش [از میان] مى رود.
الباب السّادس : الأجل
6 / 1
لِکُلِّ شَیءٍ أجلٌ مکتوبٌ
الکتاب
«أَوَ لَمْ یَتَفَکَّرُواْ فِى أَنفُسِهِم مَّا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا إِلَا بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُّسَمًّى وَ إِنَّ کَثِیرًا مِّنَ النَّاسِ بِلِقَاىءِ رَبِّهِمْ لَکَفِرُونَ » . (207)
«مَا خَلَقْنَا السَّمَوَ تِ وَ الْأَرْضَ وَ مَا بَیْنَهُمَا إِلَا بِالْحَقِّ وَ أَجَلٍ مُّسَمًّى وَ الَّذِینَ کَفَرُواْ عَمَّا أُنذِرُواْ مُعْرِضُونَ » . (208)
«اللَّهُ الَّذِى رَفَعَ السَّمَوَ تِ بِغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَ سَخَّرَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ کُلٌّ یَجْرِى لِأَجَلٍ مُّسَمًّى یُدَبِّرُ الْأَمْرَ یُفَصِّلُ الْأَیَتِ لَعَلَّکُم بِلِقَاءِ رَبِّکُمْ تُوقِنُونَ » . (209)
«لِکُلِّ أَجَلٍ کِتَابٌ – یَمْحُواْ اللَّهُ مَا یَشَآءُ وَ یُثْبِتُ وَ عِندَهُ أُمُّ الْکِتَبِ » . (210)
1) الأعلى : 16 و 17.
2) الأحزاب : 28.
3) الذَّریعة : الوسیلة (الصحاح : ج 3 ص 1211 «ذرع»).
4) أعلام الدین : ص 339 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 77 ص 181 ح 10.
5) الخصال : ص 544 ح 19 عن إسماعیل بن الفضل الهاشمی وإسماعیل بن زیاد جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 2 ص 155 ح 7.
6) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 119.
7) یونس : 7 و 8.
8) المؤمن : ص 24 ح 33 عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 72 ص 52 ح 73.
9) الکهف : 82.
10) کنز الفوائد : ج 1 ص 380 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 13 ص 288 ح 4.
11) الفردوس : ج 3 ص 586 ح 5835 عن أبی هریرة.
12) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 353 ح 2660 عن عبداللّه بن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 104 ح 1.
13) أصل الصَّرّ : الجمع والشدّ . ومن عادة العرب أن تَصُرَّ ضُروع الحَلُوبات إذا أرسلوها إلى المَرْعَى سارِحَة ، فإذا راحت عَشیّاً حُلَّت تلک الأصِرّة وحُلبت (النهایة : ج 3 ص 22 «صرر»).
14) أعلام الدین : ص 340 عن أبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 77 ص 183 ح 10.
15) فاطر : 5.
16) صحیح البخاری : ج 5 ص 2362 ح 6063 وج 3 ص 1045 ح 2687 ؛ المحجّة البیضاء : ج 5 ص 358.
17) مسند ابن حنبل : ج 4 ص 16 ح 11035 عن أبی سعید الخدری.
18) عرب ، عادت داشت که هر گاه حیوانات شیرده خویش را در چراگاه رها مى کرد ، پستانشان را با کیسه اى مى بست و غروب که بر مى گشتند ، کیسه ها را باز مى کرد و حیوان را مى دوشید (النهایه : ج 3 ص 22 مادّه «صرر»).
19) ذمّ الدنیا لابن أبی الدنیا : ص 19 ح 14 عن عمرو بن مرّة ؛ المحاسن : ج 1 ص 377 ح 831 عن أبی النعمان عن الإمام الباقر علیه السلام وفیه «یعمل» بدل «یسعى» ، بحار الأنوار : ج 78 ص 184 ح 10.
20) الزهد لهنّاد : ج 1 ص 294 ح 514 عن عمرو بن مرّة.
21) شُعب الإیمان : ج 7 ص 300 ح 10378 عن أنس.
22) الحَتْفُ : الهَلَاکُ (المصباح المنیر : ص 120 «حتف»).
23) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 156 ؛ کنز العمّال : ج 3 ص 193 ح 6117.
24) الفردوس : ج 1 ص 108 ح 363 عن أنس.
25) صحیح مسلم : ج 2 ص 730 ح 126 عن أبی هریرة ؛ مشکاة الأنوار : ص 492 ح 1640 عن الإمام زین العابدین علیه السلام وفیه «اللّهم اجعل رزق محمّد وآل محمّد الکفاف» ، بحار الأنوار : ج 72 ص 60.
26) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 363 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 54 ح 3.
27) صحیح البخاری : ج 3 ص 1152 ح 2988 وج 4 ص 1473 ح 3791.
28) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 273 ، بحار الأنوار : ج 98 ص 260.
29) سنن الترمذی : ج 5 ص 528 ح 3502 ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 159 ح 144.
30) الفردوس : ج 2 ص 271 ح 3261 عن ابن عبّاس.
31) الطُّمُوس : الدروسُ والامِّحاء (الصحاح : ج 3 ص 944 «طمس»).
32) المعجم الکبیر : ج 2 ص 268 ح 2128 عن الجارود بن المعلّى.
33) المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 354 ح 7895 عن اُبیّ بن کعب ؛ مجمع البیان : ج 2 ص 852 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 218.
34) الکافی : ج 1 ص 46 ح 1 عن سلیم بن قیس عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج2 ص35 ح37.
35) اشاره است به آیه 47 سوره نساء : «من قبل أن نطمس وجوهاً ؛ پیش از آن که چهره هایى را محو کنیم» . رجوع کنید به تفسیر این آیه . گفتنى است که محو شدن چهره را در این جا ، مى توان به بى آبرویى نیز معنا کرد.
36) توبه کند و از ظلم به مردم باز ایستد. احتمال دارد تعبیر «أو یراجع» ، تردیدى از سوى راوى باشد. احتمال هم دارد که «أو» به معناى واو تفسیرى باشد ؛ یعنى توبه کند و از خطاها و گناهانش دست بکشد. احتمال هم دارد که «یُراجَع» به صیغه مجهول باشد ؛ یعنى خداوند با فضل خود ، او را بازگرداند.
37) الأمالی للصدوق : ص 354 ح 432 عن المفضّل بن عمر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 87 ح 51.
38) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 344 ح 24473 عن عائشة ، بحار الأنوار : ج 73 ص 54 ح 26.
39) مشکاة الأنوار : ص 467 ح 1560 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 123 ح 111 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 300 ولیس فیه «وشهواتها یطلب من لا فَهْمَ له».
40) الکافی : ج 2 ص 129 ح 8 عن عبد اللّه بن سنان ، بحار الأنوار : ج 73 ص 54 ح 26.
41) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 363 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 99 ح 84 ؛ صحیح مسلم : ج 4 ص 2272 ح 1 عن أبی هریرة.
42) الفردوس : ج 2 ص 229 ح 3105 عن عائشة.
43) مشکاة الأنوار : ص 465 ح 1553 ، بحار الأنوار : ج 68 ص 221 ح 11.
44) الفردوس : ج 2 ص 229 ح 3106 عن أبی هریرة.
45) السَّنَةُ : الجَدْب ، یقال : أخذتهم السَّنَة ؛ إذا أجدَبوا واُقحطوا (النهایة : ج 2 ص 413 «سنه»).
46) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 635 ح 6872 عن عبد اللّه بن عمرو.
47) فی المصدر زیادة کلمة «سِجن» هنا ، وحذفناها طبقا لباقی المصادر ، إذ لا یصحّ السیاق معها.
48) الجعفریّات : ص 204 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 242 ح 77.
49) الجعفریّات : ص 204 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 91 ح 67.
50) الفردوس : ج 2 ص 230 ح 3107 عن ابن عمر.
51) حلیة الأولیاء : ج 6 ص 353 عن ابن عمر ؛ إرشاد القلوب : ص 18 نحوه.
52) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 367 ح 2661 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 78 ح 3.
53) المعجم الکبیر : ج 19 ص 7 ح 11 عن قتادة بن النعمان ؛ أعلام الدین : ص 277 نحوه ، بحار الأنوار : ج 81 ص 194 ح 52.
54) یکى از اسماى خداوند متعال، «سلام» است، چنان که در آیه 23 سوره حشر آمده.
55) الفردوس : ج 1 ص 141 ح 502 عن الإمام علیّ علیه السلام.
56) بَلِیَ الثوبُ : خَلُقَ ، فهو بالٍ (المصباح المنیر : ص 62 «بلی»).
57) نَخِرَ العَظمُ : بلی وتَفتّت (المصباح المنیر : ص 596 «نخر»).
58) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 128 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 299.
59) قَزَّحَهُ : أی تَوبَلَهُ ، من القِزْح وهو التابل الذی یُطرح فی القدر ، کالکمّون والکزبرة ونحو ذلک (النهایة : ج 4 ص 58 «قزح»).
60) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 49 ح 21297 عن أبی بن کعب.
61) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 149 ؛ الزهد لابن المبارک : ص 169 ح 494 وفیه «قزّحه» بدل «مزجه» عن اُبیّ بن کعب.
62) مسند ابن حنبل : ج 5 ص 341 ح 15747 وراجع : تنبیه الخواطر : ج 1 ص 149.
63) تنبیه الغافلین : ص 242 ح 316.
64) انتَجَع القَوم : إذا ذهبوا لطلب الکلأ فی موضعه(المصباح المنیر : ص 594 «نجع»).
65) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 130.
66) ضرّةُ المرأة : امرأة زوجها (المصباح المنیر : ص 360 «ضرّ»).
67) کشف الخفاء : ج 1 ص 408 ح 1310.
68) عوالی اللآلی : ج 1 ص 277 ح 106 و ج 4 ص 114 ح 177.
69) الفردوس : ج 4 ص 167 ح 6520 عن أنس.
70) المستدرک على الصحیحین : ج4 ص344 ح7856 ؛ تنبیه الخواطر : ج1 ص128 نحوه.
71) تحف العقول : ص 40 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 52 ح 72 ؛ کنز العمّال : ج 3 ص 213 ح 6208 نقلاً عن ابن المبارک.
72) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 363 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 87 ح 50 ؛ سنن الترمذی : ج 4 ص 560 ح 2320 عن سهل بن سعد.
73) الخَلاق : النَّصیب (المصباح المنیر : ص 180 «خلق»).
74) تاریخ المدینة : ج 2 ص 557 عن الشعبی.
75) حلیة الأولیاء : ج 7 ص 262.
76) العالیَة والعَوالی : أماکن بأعلى أراضی المدینة ، وأدناها من المدینة على أربعة أمیال ، وأبعدُها من جهة نجد ثمانِیة (النهایة : ج 3 ص 295 «علا»).
77) الکَنَف : الجانب . واکتَنَفهُ القوم : کانوا مِنه یَمْنَةً ویَسْرَة (المصباح المنیر : ص 542 «کنف»).
78) الأسکّ : أی مصطلم الاُذنین مقطوعهما (النهایة : ج 2 ص 384 «سکک»).
79) صحیح مسلم : ج 4 ص 2272 ح 2 ؛ الزهد للحسین بن سعید : ص 49 ح 131 عن الإمام الباقر علیه السلام عن جابر نحوه.
80) الکافی : ج 2 ص 129 ح 9 عن جمیل بن درّاج ، بحار الأنوار : ج 73 ص 55 ح 27.
81) سنن الترمذی : ج 4 ص 560 ح 2321.
82) مسند ابن حنبل : ج 7 ص 11 ح 18986 وراجع : روضة الواعظین : ص 491 و بحار الأنوار : ج 73 ص 122 ح 110.
83) شُعب الإیمان : ج 7 ص 338 ح 10500 عن موسى بن یسار ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 129 ولیس فیه ذیله.
84) تاریخ دمشق : ج 20 ص 200 ح 4633 عن أبی بکر الزاهری عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه علیهم السلام.
85) الجامع الصغیر : ج 1 ص 274 ح 1787.
86) کنز العمّال : ج 3 ص 214 ح 6216 نقلاً عن ابن عسّال عن أبی هریرة.
87) الفردوس : ج 5 ص 234 ح 8051 عن ابن عمر.
88) الزخرف : 33 – 35.
89) التمحیص : ص 47 ح 73 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 72 ص 51 ح 69.
90) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 131 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 301.
91) غَرّ فلانٌ فلاناً : عَرَّضه للهَلَکة (لسان العرب : ج 5 ص 17 «غرر»).
92) الفردوس : ج 5 ص 227 ح 8030 عن أنس.
93) الزهد لابن حنبل : ص 18 عن سالم بن أبی الجعد ؛ الأمالی للشجری : ج 2 ص 205 عن ثوبان.
94) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 158 ح 23683 عن محمود بن لبید.
95) سنن الترمذی : ج 4 ص 381 ح 2036 عن قتادة بن النعمان ؛ تنبیه الخواطر : ج 2 ص 32 وفیه «کما یحمی أحدکم مریضه من الماء» بدل «کما یظلّ».
96) شُعب الإیمان : ج7 ص328 ح10474 عن اُبیّ بن کعب.
97) حلیة الأولیاء : ج 10 ص 73 عن أنس.
98) خَضِرَة : أی غَضّة ناعمة طریّة (النهایة : ج 2 ص 41 «خضر»).
99) الزهد لابن حنبل : ص 18 عن مصعب بن سعد.
100) تاریخ المدینة : ج 2 ص 568 عن ابن عبّاس ؛ نزهة الناظر : ص 34 ح 104 وفیه ذیله من «إنّى اُحذّرک الدنیا . . .».
101) المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 76 ح 6932 عن حمنة بنت جحش.
102) المعجم الکبیر : ج 24 ص 341 ح 851 عن عمرة بنت الحارث بن أبی ضرار.
103) صحیح مسلم : ج 4 ص 2098 ح 99 عن أبی سعید الخدری.
104) أراد – واللّه ُ أعلم – الکواکب التی جَعلها اللّه تعالى منازلَ للقمر ، کما قال : «وَ الْقَمَرَ قَدَّرْنَهُ مَنَازِلَ» وهی التی تسمّى : الأنواء ، فإنّ أحدهما لا یغیب فی المغرب غدوةً حتّى یطلع رقیبه فی المشرق غدوة ، فهما لا یلتقیان ولا یتقاربان ، فکذلک اختلاف أحوال أهل الدنیا فی حظوظهم ومکاسبهم لا یتقارب ؛ قاهرٌ ومقهورٌ ، ومحرومٌ ومرزوق ، ومُعافى ومبتلى ، وأشباه ذلک (أمثال الحدیث للرامهرمزی : ص 53).
105) مسند أبی یعلى : ج 13 ص 15 ح 7099 عن میمونة.
106) مسند أبی یعلى : ج 1 ص 364 ح 776 عن سعد بن أبی وقّاص.
107) الرُّحَضَاء : هو عَرَق یغسل الجلد لکثرته (النهایة : ج 2 ص 208 «رحض») .
108) حَبَطَ حَبْطا : هَدَرَ (المصباح المنیر : ص 118 «حبط»).
109) ما یَقْتُلُ حبطا أو یُلمّ : أی یقرب من ذلک (القاموس المحیط : ج 4 ص 177 «لمّ»).
110) ثلط الثور والبعیر والصبیّ : سلح رقیقا (القاموس المحیط : ج 2 ص 353 «ثلط») . والسَّلْح للطائر وغیره کالتغوّط من الإنسان (المصباح المنیر : ص 284 «سلح»).
111) صحیح البخاری : ج 3 ص 1045 ح 2687.
112) مراد امام از «دورىِ دو ستاره اى که…» ، ستاره هایى است که منزلگاه هاى ماه اند، همان گونه که خداوند فرموده است: «براى ماه، منزلگاه هایى مقدّر کردیم» (یس: آیه 39) . این، همان است که انواء (28 منزلى که ماه هر شب در یکى از آنها قرار مى گیرد) نام گرفته است. هریکى از آن دو ستاره، صبحگاهان غروب نمى کند، مگر این که ستاره دیگر در مشرق طلوع مى کند. این دو ، نه به همدیگر مى رسند و نه نزدیک مى شوند. چنین است اختلاف احوال اهل دنیا در برخوردارى و درآمدهایشان که به هم نزدیک نمى شوند ؛ غالب و مغلوب، برخوردار و محروم، آسوده و گرفتار و امثال اینها.
113) شُعب الإیمان : ج 7 ص 339 ح 10504 عن أبی الدرداء الرهاوی.
114) الدرّ المنثور : ج 1 ص 244 نقلاً عن الخطیب عن ابن عمر.
115) مشهور ، این است که: هاروت و ماروت، دو فرشته بوده اند که به مردم بابِل، سِحر مى آموخته اند تا سحر ساحرانى را که مى کوشیدند با سحر، زندگى مردم را مختل سازند، باطل نمایند. از ظاهر آیه 102 از سوره بقره نیز همین استفاده مى شود . م.
116) ما بین المعقوفین أثبتناه من بحار الأنوار.
117) إرشاد القلوب : ص 199 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 22 ح 6.
118) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 448 ح 22962 عن أبی مالک الأشعری.
119) تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 96.
120) یعنى از چپ و راست و پس و پیش ، بذل و بخشش کند و در راه خدا انفاق نماید.
121) الإسراء : 21.
122) المعجم الکبیر : ج 6 ص 239 ح 6101.
123) الفردوس : ج 2 ص 132 ح 2675 عن أنس.
124) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 148 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 317.
125) شُعب الإیمان : ج 7 ص 323 ح 10457.
126) کنز الفوائد : ج 1 ص 217 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 315 ح 20 نقلاً عن مصباح الشریعة ؛ شُعب الإیمان : ج 7 ص 338 ح 10501 عن الحسن.
127) حَبِط عملُهُ : بَطَل ثوابُه . وأحبَطَهُ اللّه ُ تعالى (الصحاح : ج 3 ص 1118 «حبط»).
128) إرشاد القلوب : ص 21 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 182 ح 10.
129) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 122.
130) الکافی : ج 2 ص 289 ح 3 عن عبد اللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 72 ص 105 ح 3.
131) الفردوس : ج 1 ص 364 ح 1468 عن ابن مسعود.
132) الفردوس : ج 2 ص 248 ح 3167 عن محمّد بن عجلان.
133) الأمالی للطوسی : ص 531 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 80 ح 3.
134) الکافی : ج 2 ص 131 ح 12 عن ابن بکیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 61 ح 30 وراجع المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 529 ح 8487.
135) آثرته : فضّلته (المصباح المنیر : ص 4 «أثر»).
136) مسند ابن حنبل : ج 7 ص 165 ح 19717 و 19718 عن أبی موسى الأشعری ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 128 وراجع : بحار الأنوار : ج 73 ص 81 ح 43.
137) النوادر للراوندی : ص 157 ح 229 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 2 ص 36 ح 39.
138) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 179.
139) الفردوس : ج 1 ص 167 ح 619 عن أبی هریرة.
140) تاریخ بغداد : ج 7 ص 270 الرقم 3754 عن ربعی بن خراش.
141) الخصال : ص 515 ح 1 عن أبی سعید الخدری ، بحارالأنوار : ج 27 ص 78 ح 12.
142) إرشاد القلوب : ص201 ، بحار الأنوار : ج77 ص23 ح6.
143) الجاثیة : 23.
144) تحف العقول : ص 60 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 163 ح 187 ؛ تاریخ أصبهان : ج 1 ص 162 الرقم 144 عن ابن عبّاس وفیه «رغبته» بدل «أمله».
145) مشکاة الأنوار : ص 469 ح 1571 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 131 ح 21.
146) ربیع الأبرار : ج 1 ص 618 عن معاذ بن جبل.
147) حلیة الأولیاء : ج 8 ص 49 عن أنس.
148) التُّراث : أصل التاء فیه واو . تقول : وَرِثتُ أبی ، ووَرِثت الشیء من أبی (الصحاح : ج 1 ص 295 «ورث»).
149) البوائق : الغوائل والشرور (النهایة : ج 1 ص 162 «بوق»).
150) الکافی : ج 8 ص 168 ح 190 عن جابر بن عبد اللّه ، بحار الأنوار : ج 77 ص 132 ح 42 ؛ نوادر الاُصول : ج 1 ص 152 عن أنس نحوه.
151) المعجم الکبیر : ج 1 ص 163 ح 10328 عن عبد اللّه بن مسعود.
152) کنز العمّال : ج 3 ص 220 ح 6242 نقلاً عن الدیلمی عن أبی هریرة.
153) جُمُودُ العَینِ : قِلّة دمعها ؛ کنایة عن قسوة القلب (المصباح المنیر : ص 107 «جمد»).
154) تحف العقول : ص 12 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 65 ح 5 ؛ مجمع الزوائد : ج 10 ص 389 ح 17685 نقلاً عن البزّار عن أنس وفیه «طول الأمل والحرص على الدنیا» بدل «بُعد الأمل وحبّ الدنیا من الشقاء».
155) چنبره یا تَرقُوه، یک جفت استخوان باریک و نسبتاً بلند در شانه است که دو سر هریک، داراى انحناى مخالفى است (لغت نامه دهخدا).
156) خشکى چشم، کنایه از سنگ دلى و نداشتن عاطفه و رقّت قلب است (المصباح المنیر: ص 107 «جمد»).
157) الکافی : ج 2 ص 290 ح 6 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 72 ص 107 ح 6 ؛ مجمع الزوائد : ج 10 ص 389 ح 17685 نقلاً عن البزّار عن أنس نحوه.
158) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 95 ح 257 عن عبد اللّه بن مسعود.
159) الخصال : ص 73 ح 114 عن فاطمة بنت الحسین عن أبیها علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 91 ح 65 ؛ مسند الشهاب : ج 1 ص 188 ح 278 عن عبد اللّه بن عمرو.
160) الأمالی للطوسی : ص 532 ح 1162 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 81 ح 3.
161) النحل : 106 و 107.
162) إبراهیم : 2 و 3.
163) المحاسن : ج 1 ص 324 ح 649 عن محمّد بن القاسم الهاشمی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 70 ص 243 ح 12 ؛ المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 356 ح 7902 عن عبد اللّه بن مسعود.
164) المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 352 ح 7889 عن حذیفة ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 130.
165) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 116.
166) نوادر الاُصول : ج2 ص73 عن أنس.
167) السُّکْرُ : غَیبوبة العقل واختلاطه من الشراب ، وقد یعتری الإنسان من الغضب أو العشق أو القوّة أو الظفر (المعجم الوسیط : ج 1 ص 438 «سکر»).
168) تنبیه الغافلین : ص 99 ح 100.
169) الفردوس : ج 4 ص 115 ح 6359 عن أنس.
170) کنز العمّال : ج 16 ص 85 ح 44023 نقلاً عن الفردوس عن عدیّ بن حاتم.
171) أهل الصُّفَّة: هم فقراء المهاجرین ، ومن لم یکن له منهم منزل یسکنه ، فکانوا یأوون إلى موضع مُظلَّل فی مسجد المدینة یسکنونه (النهایة: ج 3 ص 37 «صفف»).
172) ذهَبَ بِهِ وأذهَبَهُ غیرُه : أزالَهُ . ویُقال : أذهَبَ به . . . وهو قلیل (لسان العرب : ج1 ص493 «ذهب»).
173) الکافی : ج 5 ص 312 ح 38 عن أبی بصیر ، بحار الأنوار : ج 22 ص 122 ح 92.
174) کنایه از گریه نکردن و سنگ دلى و نداشتن رقّت قلب.
175) اهل صُفَّه، مهاجران تهى دستى بودند که خانه اى براى سکونت نداشتند و در زیر سایبانى در مسجد مدینه به سر مى بردند (النهایة: ج 3 ص 37 «صفف» (.
176) التوبة : 38.
177) کذا فی المصدر ، وفی کنز العمّال : ج 3 ص 235 ح 6319 «تصیبون» ، وهو المناسب للسیاق.
178) الوَهْنُ : الضُّعف (الصحاح : ج 6 ص 2215 «وهن»).
179) مسند ابن حنبل : ج 3 ص 281 ح 8721.
180) ثواب الأعمال : ص 201 ح 1 عن ابن أبییعفور عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 104 ح 96.
181) سنن الترمذی : ج 4 ص 642 ح 2465 عن أنس.
182) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 130 ؛ الفردوس : ج 3 ص 580 ح 5818 عن ابن عمر وراجع بحار الأنوار : ج 77 ص 188 ح 10.
183) الزعیم : الکفیل (النهایة : ج 2 ص 303 «زعم») .
184) کنز الفوائد : ج 1 ص 344 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 81 ح 43.
185) النَّهْمُ : إفراط الشهوة (المصباح المنیر : ص 629 «نهم»).
186) المعجم الأوسط : ج 8 ص 45 ح 7912 عن البرّاء بن عازب.
187) فی نوادر الاُصول : «لا یصبر» ، والتصویب من الدرّ المنثور : ج 6 ص 510.
188) نوادر الاُصول : ج 1 ص 247.
189) النازعات : 37-39.
190) البقرة : 86.
191) هود : 15 و 16.
192) الأحقاف : 20.
193) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 14 ح 4968 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 103 ح 92.
194) کنز العمّال : ج 3 ص 227 ح 6276 نقلاً عن ابن عساکر عن أبی هریرة وابن عبّاس ؛ جامع الأخبار : ص 296 ح 805 عن جابر بن عبد اللّه نحوه.
195) یقال : اقتحَمَ الإنسانُ الأمرَ العظیم ، وتَقَحَّمَه ؛ إذا رمى نفسه فیه من غیر رویّة وتثبّت (النهایة : ج 4 ص 18 «قحم»).
196) شُعب الإیمان : ج 7 ص 342 ح 10513 عن أبی هریرة.
197) أعلام الدین : ص 343، بحار الأنوار : ج 77 ص 186 ح 10.
198) مسند الشهاب : ج 2 ص 325 ح 1453 عن عبد اللّه بن مسعود.
199) الکافی : ج 8 ص 82 ح 39 عن أبی الصباح عن الإمام الصادق علیه السلام وراجع: المصنّف لابن أبی شیبة : ج 8 ص 163 ح 37.
200) الفردوس : ج 2 ص 228 ح 3102 عن أنس.
201) فی المصدر «لا یُبصِرون» والأصحّ ما أثبتناه کما فی بحار الأنوار.
202) إرشاد القلوب : ص 199 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 23 ح 6.
203) ثواب الأعمال : ص 331 ح 1 عن ابن عبّاس وأبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 76 ص 360 ح 30.
204) إرشاد القلوب : ص 194.
205) المعجم الصغیر : ج 1 ص 257 عن أنس.
206) تحف العقول : ص 8 ، بحار الأنوار : ج 73 ص 170 ح 7 ؛ تاریخ بغداد : ج 4 ص 368 عن ابن مسعود.
207) الروم : 8.
208) الأحقاف : 3.
209) الرعد : 2.
210) الرعد : 38 و 39.
