4 / 1 أسماء یَومِ القیامة
الکتاب
«وَ ما خَلَقْنَا اَلسَّماواتِ وَ اَلْأَرْضَ وَ ما بَیْنَهُما إِلاّ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ اَلسّاعَةَ لَآتِیَةٌ فَاصْفَحِ اَلصَّفْحَ اَلْجَمِیلَ» .(1)
«إِنَّ فِی ذلِکَ لَآیَةً لِمَنْ خافَ عَذابَ اَلْآخِرَةِ ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوعٌ لَهُ اَلنّاسُ وَ ذلِکَ یَوْمٌ مَشْهُودٌ» .(2)
«یَوْمَ یَجْمَعُکُمْ لِیَوْمِ اَلْجَمْعِ ذلِکَ یَوْمُ اَلتَّغابُنِ وَ مَنْ یُؤْمِنْ بِاللّهِ وَ یَعْمَلْ صالِحاً یُکَفِّرْ عَنْهُ سَیِّئاتِهِ وَ یُدْخِلْهُ جَنّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها أَبَداً ذلِکَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ» .(3)
«وَ اَلْیَوْمِ اَلْمَوْعُودِ – وَ شاهِدٍ وَ مَشْهُودٍ» .(4)
«رَفِیعُ اَلدَّرَجاتِ ذُو اَلْعَرْشِ یُلْقِی اَلرُّوحَ مِنْ أَمْرِهِ عَلى مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ لِیُنْذِرَ یَوْمَ اَلتَّلاقِ» .(5)
4 / 1
نامهاى روز قیامت
قرآن
«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را که میان آن دو است، جز به حق نیافریده‌ایم، و یقیناً قیامت فرا خواهد رسید. پس به خوبى صرف نظر کن» .
«قطعاً در این [یادآورى‌ها] براى کسى که از عذاب آخرت مى‌ترسد، عبرتى است. آن [روز]، روزى است که مردم را براى آن گِرد مى‌آورند؛ و آن [روز]، روزى است که [جملگى در آن]حاضر مى‌شوند» .
«روزى که شما را براى روز گِردآورى، گِرد مى‌آورد، آن [روز]، روز حسرت [خوردن] است، وهر کس به خدا ایمان آورده و کار شایسته‌اى کرده باشد، بدى‌هایش را از او مى‌سِتُرد و او را در بهشت‌هایى که از زیر [درختان] آن جویبارها روان است درمى‌آورد. در آن جا جاودانه مى‌مانند این است همان کامیابى بزرگ» .
«سوگند به روزِ موعود! سوگند به گواه و مورد گواهى!» .
«بالا برنده درجات، خداوند عرش، به هر کس از بندگانش که بخواهد، آن روح (فرشته) را، به فرمان خویش مى‌فرستد، تا [مردم را] از روز ملاقات [با خدا]بترساند» .
«وَ یا قَوْمِ إِنِّی أَخافُ عَلَیْکُمْ یَوْمَ اَلتَّنادِ» .(6)
«یا داوُدُ إِنّا جَعَلْناکَ خَلِیفَةً فِی اَلْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ اَلنّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ اَلْهَوى فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اَللّهِ إِنَّ اَلَّذِینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبِیلِ اَللّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدِیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ اَلْحِسابِ» .(7)
الحدیث
2710 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله لَمّا سُئلَ عَن وَجهِ تَسمِیَةِ القِیامَةِ : لِأنَّ فیها قِیامَ الخَلقِ لِلحِسابِ.(8)
راجع: ص 206 (تسمیة الآخرة)
4 / 2 اِقتِرابُ السّاعَةِ
الکتاب
«اِقْتَرَبَتِ اَلسّاعَةُ وَ اِنْشَقَّ اَلْقَمَرُ» .(9)
«وَ اِقْتَرَبَ اَلْوَعْدُ اَلْحَقُّ فَإِذا هِیَ شاخِصَةٌ أَبْصارُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا یا وَیْلَنا قَدْ کُنّا فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا بَلْ کُنّا ظالِمِینَ» .(10)
«اِقْتَرَبَ لِلنّاسِ حِسابُهُمْ وَ هُمْ فِی غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ» .(11)
الحدیث
2711 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: بُعِثتُ أنا وَالسّاعَةُ کَهاتَینِ وأشارَ بِالوُسطى وَالسَّبّابَةِ.(12)
«و اى قوم من! من بر شما از روزى که مردم یکدیگر را [به یارىِ هم] ندا در مى‌دهند، بیم مى‌دهم» .
«اى داوود! ما تو را در زمین خلیفه [و جانشین]گردانیدیم پس میان مردم به حق داورى کن و زنهار، از هوس پیروى مکن که تو را از راه خدا به در مى‌کند در حقیقت، کسانى که از راه خدا به در مى‌روند، به [سزاى] آن که روز حساب را فراموش کرده‌اند، عذابى سخت خواهند داشت» .
حدیث
2710 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به سؤال از علّت نام‌گذارى قیامت : زیرا در آن روز، خلایق براى حسابرسى بر مى‌خیزند.
ر ک: ص 207 (نام‌گذارى آخرت)
4 / 2
نزدیکى زمان قیامت
قرآن
«نزدیک شد قیامت، و از هم شکافت ماه» .
«و وعده حق نزدیک گردید. ناگهان، دیدگان کسانى که کفر ورزیده‌اند، خیره مى‌شود [و مى‌گویند:] «اى واى بر ما که از این [روز] در غفلت بودیم! بلکه ما ستمگر بودیم»» .
«براى مردم [وقت] حسابشان نزدیک شده است؛ و آنان، در بى‌خبرى روى‌گردان‌اند» .
حدیث
2711 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [فاصله زمانى میان]برانگیخته شدن من و قیامت، مانند این دو است (دو انگشت نشانه و میانه خود را نشان داد) .
2712 . الجعفریّات عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله: بُعِثتُ أنا والسّاعَةُ کَهاتَینِ وأشارَ بِإصبَعهِ: السَّبّابَةِ والوُسطى ثُمَّ قالَ: وَالّذی نَفسِی بِیَدِه إنّی لَأجِدُ السّاعةَ بَینَ کِتفَیَّ!(13)
2713 . عنه صلى الله علیه و آله: بُعِثتُ أنا والسّاعَةُ کَهذِهِ مِن هذِهِ، إن کادَت لَتَسبِقُنی!(14)
2714 . عنه صلى الله علیه و آله: بُعِثتُ والسّاعَةُ کَفَرسَی رِهانٍ یَسبِقُ أحَدُهُما صاحِبَهُ بِاُذُنِهِ، إن کانَتِ السّاعَةُ لَتَسبِقُنی إلَیکُم!(15)
2715 . الإمام الباقر علیه السلام عن جابر بن عبداللّه: کانَ [رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله] إذا خَطَبَ قالَ فی خُطبَتِهِ: أمّا بَعدُ، فإذا ذَکَرَ السّاعَةَ اشتَدَّ صَوتُهُ، وَاحمَرَّتْ وَجنَتاهُ، ثُمَّ یَقولُ: صَبَّحَتکُمُ السّاعَةُ أو مَسَّتکُم، ثُمَّ یَقولُ: بُعِثتُ أنا والسّاعَةُ کَهذِه مِن هذِه، ویُشیرُ بِإصبَعَیهِ.(16)
4 / 3 أشراطُ السّاعَةِ
الکتاب
«فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ اَلسّاعَةَ أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَةً فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها فَأَنّى لَهُمْ إِذا جاءَتْهُمْ ذِکْراهُمْ» .(17)
«فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی اَلسَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ – یَغْشَى اَلنّاسَ هذا عَذابٌ أَلِیمٌ» .(18)
«وَ إِذا وَقَعَ اَلْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ اَلْأَرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أَنَّ اَلنّاسَ کانُوا بِآیاتِنا لا یُوقِنُونَ» .(19)
2712 . الجعفریّات: پیامبر خدا فرمود: «[فاصله زمانى میان] برانگیخته شدن من و قیامت، مانند این دو است» و انگشت نشانه و میانه خود را نشان داد سپس فرمود: «سوگند به آن که جانم در دست اوست، من، زمان قیامت را در میان دو شانه خود مى‌یابم!» .
2713 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [فاصله زمانى میان] برانگیخته شدن من و قیامت، مانند این و این است. گویى نزدیک بود بر من پیشى گیرد.
2714 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من برانگیخته شدم و [فاصله بعثت من و] قیامت، مانند دو اسب مسابقه است که یکى از دیگرى فقط گوشش جلوتر باشد. نزدیک بود قیامت از من به سوى شما پیشى گیرد.
2715 . امام باقر علیه السلام به نقل از جابر بن عبد اللّه : پیامبر خدا، هر گاه سخنرانى مى‌خواند، در سخنرانى خود، جمله «امّا بعد» را مى‌فرمود و چون از زمان قیامت سخن به میان‌مى‌آورد، صدایش اوج مى‌گرفت و گونه‌هایش سرخ مى‌گشت. سپس مى‌فرمود: «قیامت، صبح یا شب به سراغ شما مى‌آید» .
آن گاه، دو انگشت خود را نشان مى‌داد و مى‌فرمود: «[فاصله زمانى میان] برانگیخته شدن من و قیامت، به اندازه فاصله این دو انگشت است» .
4 / 3
نشانه‌هاى فرا رسیدن قیامت
قرآن
«آیا [کافران] جز این انتظار مى‌برند که قیامت، به ناگاه بر آنان فرا رسد؟ و علامات آن، اینک پدید آمده است. پس اگر [قیامت] بر آنان دررسد، دیگر کجا جاى اندرزشان است؟» .
«پس در انتظار روزى باش که آسمان، دودى نمایان برمى‌آورد که مردم را فرو مى‌گیرد. این است عذاب پُردرد» .
«و چون قول [عذاب] بر ایشان واجب گردد، جنبنده‌اى را از زمین براى آنان بیرون مى‌آوریم که با ایشان سخن گوید که: مردم [چنان که باید] به نشانه‌هاى ما یقین نداشتند» .
«حَتّى إِذا فُتِحَتْ یَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ کُلِّ حَدَبٍ یَنْسِلُونَ – وَ اِقْتَرَبَ اَلْوَعْدُ اَلْحَقُّ فَإِذا هِیَ شاخِصَةٌ أَبْصارُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا یا وَیْلَنا قَدْ کُنّا فِی غَفْلَةٍ مِنْ هذا بَلْ کُنّا ظالِمِینَ» .(20)
الحدیث
2716 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله لَمّا سُئلَ: مَتى السّاعَةُ؟ : ما المَسؤولُ عنها بِأعلَمَ مِنَ السّائلِ، وسَاُخبِرُکَ عَن أشراطِها: . . . إذا کانَتِ الحُفاةُ العُراةُ رُؤوسَ النّاسِ فَذاکَ مِن أشراطِها، وإذا تَطاوَلَ رُعاةُ البُهمِ فی البُنیانِ فَذاکَ مِن أشراطِها، فی خَمسٍ مِنَ الغَیبِ لا یَعلَمُهُنَّ إلّا اللّهُ «إِنَّ اَللّهَ عِنْدَهُ عِلْمُ اَلسّاعَةِ»(21) (22)
2717 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّى یُعِزَّ اللّهُ فیهِ ثَلاثا: دِرهَما مِن حَلالٍ، وَعِلما مُستَفادا، وأخا فی اللّهِ عز و جل.(23)
2718 . عنه صلى الله علیه و آله لَمّا سُئلَ عَن أوَّلِ أشراطِ السّاعَةِ : نارٌ تَحشُرُ النّاسَ مِنَ المَشرِقِ إلَى المَغرِبِ. (24)
2719 . عنه صلى الله علیه و آله: مِن أشراطِ السّاعَةِ أن یَفشُوَ الفالِجُ، ومَوتُ الفُجأةِ.(25)
2720 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا رَأیتَ. . . أصحابَ البُنیانِ یَتَطاوَلونَ بِالبُنیانِ، ورَأیتَ الحُفاةَ الجِیاعَ العالَةَ کانوا رُؤوسَ النّاسِ، فَذاکَ مِن مَعالِمِ السّاعَةِ وأشراطِها.(26)
2721 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّى یَحمِلَ الرَّجُلُ جِرابَ المالِ فیَطوفَ بِه فَلا یَجِدَ أحَدا یَقبَلُهُ، فیَضرِبَ بِهِ الأرضَ فیَقولَ: لَیتَکَ لَم تَکُن! لَیتَکَ کُنتَ تُرابا!(27)
«تا وقتى که یأجوج و مأجوج [راهشان] گشوده شود و آنها از هر پشته‌اى بتازند و وعده حق، نزدیک گردد، ناگهان، دیدگان کسانى که کفر ورزیده‌اند، خیره مى‌شود [و مى‌گویند:] «اى واى بر ما که از این [روز]در غفلت بودیم؛ بلکه ما ستمگر بودیم!»» .
حدیث
2716 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به این که: قیامت، کِى فرا مى‌رسد؟ : در این باره، سؤال شونده از سؤال کننده بیشتر نمى‌داند؛ امّا نشانه‌هاى آن را برایت مى‌گویم: . . . هر گاه پابرهنگانِ لُخت، سران مردم شوند، این از نشانه‌هاى فرا رسیدن قیامت است. هر گاه چرانندگان دام در ساختمان‌ها با یکدیگر رقابت کنند، این، از نشانه‌هاى فرا رسیدن قیامت است. پنج چیز از غیب است و جز خدا کسى از آنها آگاه نیست. «علم فرا رسیدن زمان قیامت، نزد خداست» .
2717 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قیامت بر پا نمى‌شود، مگر آن گاه که خداوند، سه چیز را کمیاب گردانَد: درهمى از حلال، دانشى سودمند، و برادرى در راه خداوند عز و جل را
2718 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در پاسخ به سؤال از نخستین نشانه فرا رسیدن قیامت : آتشى که مردم را از شرق تا غرب عالم، فرا گیرد.
2719 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شیوع فلج و مرگ‌هاى ناگهانى از نشانه‌هاى قیامت است.
2720 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه دیدى. . . صاحبان ساختمان‌ها در [داشتن] ساختمان‌ها با یکدیگر تفاخر و همچشمى مى‌کنند و دیدى که پابرهنگانِ گرسنه و تهى‌دست، سران مردم شده‌اند، این از نشانه‌هاى فرا رسیدن قیامت باشد.
2721 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قیامت فرا نمى‌رسد، مگر آن گاه که آدمى همیان پول را بردارد و بگردد، امّا کسى را نیابد که آن را بپذیرد. پس، همیان را بر زمین بزند و بگوید: اى کاش نبودى! اى کاش خاک بودى!
2722 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا تَقارَبَ الزَّمانُ انتَقَى المَوتُ خِیارَ اُمَّتی کَما یَنتَقی أحَدُکُم خِیارَ الرُّطَبِ مِنَ الطَّبَقِ. (28)
2723 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّى تَطلُعَ الشَّمسُ مِن مَغرِبِها.(29)
2724 . عنه صلى الله علیه و آله: مِن أشراطِ السّاعَةِ کَثرَةُ القُرّاءِ وقِلَّةُ الفُقَهاءِ، وکَثرَةُ الاُمَراءِ وقِلَّةُ الاُمَناءِ، وکَثرَةُ المَطَرِ وقِلَّةُ النَّباتِ.(30)
2725 . عنه صلى الله علیه و آله: أیُّها النّاسُ، إنَّ بَینَ یَدَیِ السّاعَةِ اُمورا شِدادا، وأهوالاً عِظاما، وزَمانا صَعبا یَتَمَلَّکُ فیهِ الظَّلَمَةُ، ویَتَصَدَّرُ فیهِ الفَسَقَةُ، ویُضامُ فیهِ الآمِرونَ بِالمَعروفِ، ویُضطَهَدُ فیهِ النّاهونَ عَنِ المُنکَرِ، فَأعِدّوا لِذلکَ الإیمانَ، وعَضّوا عَلَیهِ بِالنَّواجِذِ، وَالجَؤُوا إلَى العَمَلِ الصّالِحِ وأکرِهوا عَلَیهِ النُّفوسَ تُفضوا إلَى النَّعیمِ الدّائمِ.(31)
2726 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَقومُ السّاعَةُ إلّا عَلى شِرارِ الخَلقِ.(32)
2727 . عنه صلى الله علیه و آله: مِن شِرارِ النّاسِ مَن تُدرِکُهُمُ السّاعَةُ وهُم أحیاءٌ.(33)
2722 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هرگاه زمان [قیامت] نزدیک شود مرگ، نیکان امّت مرا گلچین مى‌کند، همان گونه که شما خرماهاى خوب را از سینى مى‌چینید.
2723 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قیامت بر پا نمى‌شود، مگر آن گاه که خورشید از مغرب طلوع کند.
2724 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از نشانه‌هاى فرا رسیدن زمان قیامت، این است که قرآن‌خوانان، بسیارند و دین‌شناسان، اندک. فرمان‌روایان، فراوان‌اند و مردمان امانتدار، اندک. باران، بسیار مى‌بارد؛ امّا گیاهان، اندک مى‌رویند.
2725 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مردم! همانا پیشاپیش قیامت، امورى دشوار و هول و هراس‌هایى بزرگ و زمانه‌اى سخت است. در آن زمان، ستمگران زمامدار مى‌شوند و نابه‌کاران، منصب‌دار؛ امر کنندگان به معروف، مورد ستم واقع مى‌شوند و نهى‌کنندگان از منکر، تحت فشار قرار مى‌گیرند. پس ایمان را براى آن روز، آماده سازید و بر آن، سخت شکیبایى ورزید و آن را به کار نیک، پناهنده سازید و جان‌ها را بر [پذیرش] آن مجبور گردانید، تا به نعمت جاویدان دست یابید.
2726 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قیامت بر پا نمى‌شود، مگر براى آفریدگان بد.
2727 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از بدترینِ مردمان، کسانى هستند که در زمان حیات خود، قیامت را دریابند.
4 / 4 سَیرُ الجِبالِ
الکتاب
«وَ تَسِیرُ اَلْجِبالُ سَیْراً» .(34)
«وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلْجِبالِ فَقُلْ یَنْسِفُها رَبِّی نَسْفاً – فَیَذَرُها قاعاً صَفْصَفاً – لا تَرى فِیها عِوَجاً وَ لا أَمْتاً» .(35)
«وَ إِذَا اَلْجِبالُ نُسِفَتْ» .(36)
«یَوْمَ تَرْجُفُ اَلْأَرْضُ وَ اَلْجِبالُ وَ کانَتِ اَلْجِبالُ کَثِیباً مَهِیلاً» .(37)
«وَ تَکُونُ اَلْجِبالُ کَالْعِهْنِ اَلْمَنْفُوشِ» .(38)
«وَ بُسَّتِ اَلْجِبالُ بَسًّا – فَکانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا» .(39)
«وَ سُیِّرَتِ اَلْجِبالُ فَکانَتْ سَراباً» .(40)
الحدیث
2728 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله لَمّا سُئِلَ عَنِ الجبالِ یَومَ القِیامَةِ کیفَ تَکونُ مَعَ عِظَمِها؟ : إنَّ اللّهَ یَسوقُها بِأن یَجعَلَها کَالرِّمالِ، ثُمَّ یُرسِلُ عَلَیها الرِّیاحَ فتُفَرِّقُها.(41)
4 / 4
به حرکت در آمدن کوه‌ها
قرآن
«و کوه‌ها [جملگى] به حرکت در مى‌آیند» .
«و از تو در باره کوه‌ها مى‌پرسند بگو: «پروردگارم، آنها را [در قیامت] ریز ریز خواهد ساخت. سپس آنها را پهن و هموار خواهد کرد نه در آن کژى‌اى مى‌بینى و نه ناهموارى‌اى»» .
«و آن گاه که کوه‌ها از جا کَنده شوند» .
«روزى که زمین و کوه‌ها به لرزه درآیند و کوه‌ها به سان ریگِ روان گردند» .
«و کوه‌ها مانند پشمِ زده شده رنگین مى‌شود» .
«و کوه‌ها [جمله] ریزه ریزه شوند و غبارى پراکنده گردند» .
«و کوه‌ها را روان کنند، و [چون] سرابى گردند» .
حدیث
2728 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هنگامى که سؤال شد از روز قیامت، کوه‌هاى به این بزرگى چگونه خواهند بود؟ : خداوند، آنها را به حرکت در مى‌آورد و به ریگ و شن تبدیل مى‌کند و آن گاه، بادها را مى‌فرستد تا آنها را پراکنده کنند.
4 / 5 مَدُّ الأرضِ
الکتاب
«وَ إِذَا اَلْأَرْضُ مُدَّتْ» .(42)
«یَوْمَ تُبَدَّلُ اَلْأَرْضُ غَیْرَ اَلْأَرْضِ وَ اَلسَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلّهِ اَلْواحِدِ اَلْقَهّارِ» .(43)
الحدیث
2729 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تُمَدُّ الأرضُ یَومَ القِیامَةِ مَدَّ الأدیمِ، ثُمَّ لا یَکونُ لِابنِ آدَمَ مِنها إلّا مَوضِعُ قَدَمَیهِ.(44)
4 / 6 نَفْخَةُ القِیامِ
الکتاب
«وَ نُفِخَ فِی اَلصُّورِ فَصَعِقَ مَنْ فِی اَلسَّماواتِ وَ مَنْ فِی اَلْأَرْضِ إِلاّ مَنْ شاءَ اَللّهُ ثُمَّ نُفِخَ فِیهِ أُخْرى فَإِذا هُمْ قِیامٌ یَنْظُرُونَ» .(45)
«وَ نُفِخَ فِی اَلصُّورِ ذلِکَ یَوْمُ اَلْوَعِیدِ – وَ جاءَتْ کُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهِیدٌ» .(46)
«وَ نُفِخَ فِی اَلصُّورِ فَإِذا هُمْ مِنَ اَلْأَجْداثِ إِلى رَبِّهِمْ یَنْسِلُونَ – قالُوا یا وَیْلَنا مَنْ بَعَثَنا مِنْ مَرْقَدِنا هذا ما وَعَدَ اَلرَّحْمنُ وَ صَدَقَ اَلْمُرْسَلُونَ – إِنْ کانَتْ إِلاّ صَیْحَةً واحِدَةً فَإِذا هُمْ جَمِیعٌ لَدَیْنا مُحْضَرُونَ» .(47)
4 / 5
گسترش یافتن زمین
قرآن
«و آن گاه که زمین، کشیده شود» .
«روزى که زمین به غیر این زمین، و آسمان‌ها [به غیر این آسمان‌ها] مبدّل گردد، و [مردم] در برابر خداى یگانه قهّار، ظاهر شوند» .
حدیث
2729 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: روز قیامت، زمین، مانند پوست دبّاغى شده، پهن مى‌شود و فرزند آدم از آن، جز به اندازه جاى پایش نصیبى ندارد.
4 / 6
بانگ رستاخیز
قرآن
«و در شیپور، دمیده مى‌شود. پس هر که در آسمان‌ها و هر که در زمین است، بیهوش درمى‌افتد، مگر کسى که خدا بخواهد. سپس بار دیگر در آن دمیده مى‌شود و به‌ناگاه، آنان بر پاى ایستاده مى‌نگرند» .
«و در شیپور دمیده شود؛ این است روز تهدید [من] و هر کسى مى‌آید، [در حالى که]با او سوق دهنده و گواهى دهنده‌اى است» .
«و در شیپور، دمیده خواهد شد. پس به ناگاه از قبرهاى خود، شتابان به سوىِ پروردگار خویش مى‌آیند. مى‌گویند: «اى واى بر ما! چه کسى ما را از آرامگاهمان برانگیخت؟» . این است همان وعده [خداى] رحمان، و پیامبران راست مى‌گفتند. [باز هم]یک فریاد است و بس؛ و به‌ناگاه، همه در پیشگاه ما حاضر مى‌شوند» .
الحدیث
2730 . الإرشاد: لَمّا عادَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله مِن تَبوکٍ إلَى المَدینَةِ قَدِمَ إلَیهِ عَمرُو بنُ مَعدی کَرِبَ، فقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: أسلِمْ یا عَمرُو یُؤمِنْکَ اللّهُ مِنَ الفَزَعِ الأکبَرِ، فَقالَ: یا مُحمّدُ، وما الفَزَعُ الأکبَرُ؟ فإنّی لا أفزَعُ! فقالَ: یا عَمرُو، إنَّهُ لَیسَ ممّا تَحسَبُ وتَظُنُّ(48) ! إنَّ النّاسَ یُصاحُ بِهِم صَیحَةً واحِدَةً فَلا یَبقى مَیِّتٌ إلّا نُشِرَ، ولا حَیٌّ إلّا ماتَ إلّا ما شاءَ اللّهُ، ثُمَّ یُصاحُ بِهِم صَیحَةً اُخرى فیُنشَرُ مَن ماتَ ویَصُفُّونَ جَمیعا، وتَنشَقُّ السَّماءُ، وتُهَدُّ الأرضُ، وتَخِرُّ الجِبالُ. . . فَأینَ أنتَ یا عَمرُو مِن هذا؟ ! قالَ: ألا إنّی أسمَعُ أمرا عَظیما فآمَنَ بِاللّهِ ورَسولِهِ، وآمَنَ مَعَهُ مِن قَومِهِ ناسٌ ورَجَعوا إلى قَومِهِم.(49)
2731 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یا بَنی عَبدِ المُطَّلِبِ، إنَّ الرّائدَ لا یَکذِبُ أهلَهُ، وَالَّذی بَعَثَنی بِالحَقِّ نبیا لَتَموتُنَّ کما تَنامونَ، ولَتُبعَثُنَّ کما تَستَیقِظونَ، وما بَعدَ المَوتِ دارٌ إلّا جَنَّةٌ أو نارٌ، وخَلقُ جَمیعِ الخَلقِ وبَعثُهُم عَلَى اللّهِ عز و جل کخَلقِ نَفسٍ واحِدَةٍ وبَعثِها، قالَ تَعالى: «ما خَلْقُکُمْ وَ لا بَعْثُکُمْ إِلاّ کَنَفْسٍ واحِدَةٍ»(50) (51)
4 / 7 صِفَةُ المَحشَرِ
الکتاب
«وَ لَقَدْ جِئْتُمُونا فُرادى کَما خَلَقْناکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ تَرَکْتُمْ ما خَوَّلْناکُمْ وَراءَ ظُهُورِکُمْ وَ ما نَرى مَعَکُمْ شُفَعاءَکُمُ اَلَّذِینَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِیکُمْ شُرَکاءُ لَقَدْ تَقَطَّعَ بَیْنَکُمْ وَ ضَلَّ عَنْکُمْ ما کُنْتُمْ تَزْعُمُونَ» .(52)
حدیث
2730 . الإرشاد: هنگامى که پیامبر خدا از تبوک به مدینه مراجعت کرد، عمرو بن مَعدى کَرِب، نزد ایشان آمد. پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «اى عمرو! مسلمان شو تا خداوند، تو را از آن هراس بزرگ، ایمن دارد» .
عمرو گفت: اى محمّد! هراس بزرگ چیست؟ من نمى‌هراسم.
فرمود: «اى عمرو! آن گونه که تو خیال مى‌کنى و مى‌پندارى، نیست. بانگ سهمناکى بر مردم زده مى‌شود و هر چه مُرده است، محشور مى‌شود و هر چه زنده است، مى‌میرد، مگر آنچه خدا بخواهد. سپس بانگ دیگرى بر آنها زده مى‌شود و تمام آنهایى که مُرده‌اند، بر مى‌خیزند و همگى صف مى‌بندند و آسمان، مى‌شکافد و زمین، درهم فرو مى‌ریزد وکوه‌ها متلاشى مى‌شوند. . . اى عمرو! تو کجا و اینها کجا؟» .
عمرو گفت: هان! موضوع بزرگى مى‌شنوم.
آن گاه به خدا و فرستاده او ایمان آورد و افرادى از قومش که همراه او بودند، نیز ایمان آوردند و به سوى مردم خود باز گشتند.
2731 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى فرزندان عبد المطّلب! راه‌نما به افراد خود، دروغ نمى‌گوید. سوگند به آن که مرا به حق برانگیخت، همچنان که مى‌خوابید، مى‌میرید و همچنان که بیدار مى‌شوید، برانگیخته مى‌شوید. بعد از مرگ، سرایى جز بهشت یا دوزخ نیست. آفرینش همه خلایق و برانگیختن آنها براى خداوند عز و جل همچون آفرینش و برانگیختن یک نفر است. خداوند متعال فرموده است: «آفرینش و برانگیختن شما نیست، مگر همانند [آفرینش و برانگیختن] یک نفر» .
4 / 7
ویژگى‌هاى محشر
قرآن
«و همان گونه که شما را نخستین بار آفریدیم، [اکنون نیز] تنها به سوى ما آمده‌اید، و آنچه
را به شما عطا کرده بودیم، پشتِ سر خود نهاده‌اید، و شفیعانى را که در [کار]خودتان، شریکان [خدا] مى‌پنداشتید، با شما نمى‌بینیم. به یقین، پیوند میان شما بُریده شده و آنچه را که مى‌پنداشتید، از دست شما رفته است» .
«یَوْمَئِذٍ یَتَّبِعُونَ اَلدّاعِیَ لا عِوَجَ لَهُ وَ خَشَعَتِ اَلْأَصْواتُ لِلرَّحْمنِ فَلا تَسْمَعُ إِلاّ هَمْساً» .(53)
«یَوْمَ یَقُومُ اَلرُّوحُ وَ اَلْمَلائِکَةُ صَفًّا لا یَتَکَلَّمُونَ إِلاّ مَنْ أَذِنَ لَهُ اَلرَّحْمنُ وَ قالَ صَواباً» .(54)
«یَوْمَئِذٍ یَصْدُرُ اَلنّاسُ أَشْتاتاً لِیُرَوْا أَعْمالَهُمْ – فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ – وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ».(55)
«یَوْمَ یَکُونُ اَلنّاسُ کَالْفَراشِ اَلْمَبْثُوثِ» .(56)
الحدیث
2732 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إذا ماتَ أحَدُکُم فَقَد قامَت قِیامَتُهُ، فاعبُدوا اللّهَ کأنَّکُم تَرَونَهُ، واستَغفِروهُ کلَّ ساعَةٍ.(57)
2733 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا ماتَ أحَدُکُم فَقد قامَت قِیامَتُهُ، یَرى ما لَهُ مِن خَیرٍ و شَرٍّ.(58)
2734 . عنه صلى الله علیه و آله: أنا النَّذیرُ، والمَوتُ المُغِیرُ، والسّاعَةُ المَوعِدُ.(59)
2735 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن ماتَ على شیءٍ بَعثَهُ اللّهُ علَیهِ.(60)
2736 . عنه صلى الله علیه و آله: یُبعَثُ کلُّ عَبدٍ على ما ماتَ علَیهِ.(61)
«در آن روز، [همه مردم] از داعى [حق] که هیچ انحرافى در او نیست پیروى مى‌کنند و صداها در مقابل [خداى] رحمان خاشع مى‌گردد، و جز صدایى آهسته نمى‌شنوى» .
«روزى که «روح» و فرشتگان، به صف مى‌ایستند و [مردم] سخن نمى‌گویند، مگر کسى که [خداى] رحمان به او رخصت دهد، و سخن راست مى‌گوید» .
«آن روز، مردم [به حال] پراکنده بر مى‌آیند تا [نتیجه]کارهایشان به آنان نشان داده شود. پس هر که هموزن ذرّه‌اى نیکى کند، [نتیجه] آن را خواهد دید و هر که هموزن ذرّه‌اى بدى کند، [نتیجه] آن را خواهد دید» .
«روزى که مردم چون پروانه [هاى] پراکنده گردند» .
حدیث
2732 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما بمیرد، قیامتش بر پا مى‌شود. پس، خدا را چنان بپرستید که انگار او را مى‌بینید و هر لحظه از او آمرزش بخواهید.
2733 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه یکى از شما بمیرد، قیامتش برپا شده است و خوبى‌ها و بدى‌هاى خود را مى‌بیند.
2734 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من، بیم‌دهنده هستم و مرگ، شبیخونْ زننده است و قیامت، وعده‌گاه
2735 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس با هر چیزى [از اعمال و صفات] بمیرد، خداوندْ او را با همان برمى‌انگیزد.
2736 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر بنده‌اى، با همان چیزى برانگیخته مى‌شود که مُرده است
2737 . عنه صلى الله علیه و آله: المُسلمُ إذا حَضَرَتهُ الوَفاةُ سَلَّمَتِ الأعضاءُ بَعضُها على بَعضٍ، تقولُ: علَیکَ السَّلامُ تُفارِقُنی واُفارِقُکَ إلى یَومِ القِیامَةِ.(62)
2738 . عنه صلى الله علیه و آله: یَموتُ الرَّجُلُ عَلى ما عاشَ عَلَیهِ، ویُحشَرُ عَلى ما ماتَ عَلَیهِ.(63)
2739 . عنه صلى الله علیه و آله: یَبعَثُ اللّهُ یَومَ القِیامَةِ ناسا فی صُوَرِ الذَّرِّ یَطَؤهُمُ النّاسُ بِأقدامِهِم، فیُقالُ: ما هؤلاءِ فی صُوَرِ الذَّرِّ؟ فیُقالُ: هؤلاءِ المُتَکَبِّرونَ فی الدّنیا.(64)
2740 . عنه صلى الله علیه و آله: کُلُّ مَن وَرَدَ القِیامَةَ عَطشانٌ.(65)
2741 . الترغیب والترهیب: فی روایةٍ: قامَ فینا رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله بِمَوعِظَةٍ فقالَ: یا أیُّها النّاسُ، إنَّکُم مَحشورونَ إلَى اللّهِ حُفاةً عُراةً غُرْلاً «کَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِیدُهُ» .(66)
2742 . الترغیب والترهیب عن أبی ذرّ: إنَّ الصّادِقَ المَصدوقَ حَدَّثَنی أنَّ النّاسَ یُحشَرونَ ثَلاثَةَ أفواجٍ: فَوجا راکِبینَ طاعِمینَ کاسِینَ، وفَوجا تَسحَبُهُمُ المَلائکَةُ عَلى وُجوهِهِم وتَحشُرُهُمُ النّارَ، وفَوجا یَمشونَ ویَسعَونَ.(67)
4 / 8 المُتَّقونَ فی القِیامَةِ
الکتاب
«یَوْمَ نَحْشُرُ اَلْمُتَّقِینَ إِلَى اَلرَّحْمنِ وَفْداً» .(68)
2737 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مسلمان، هر گاه مرگش فرا رسد، اعضاى بدنش از یکدیگر خداحافظى مى‌کنند و مى‌گویند: «بدرود! تا روز قیامت، از هم جدا مى‌شویم» .
2738 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آدمى آن گونه که زندگى کرده است، مى‌میرد و بر همان حالى که مُرده است، برانگیخته مى‌شود.
2739 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در روز قیامت، خداوند، مردمى را به صورت مورچه بر مى‌انگیزد که مردم، آنها را لگدمال مى‌کنند. پس گفته مى‌شود: اینها کیستند که به شکل مورچه‌اند؟
گفته مى‌شود: اینان، متکبّران در دنیایند.
2740 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در روز قیامت، همگان، تشنه وارد مى‌شوند.
2741 . الترغیب و الترهیب: در روایتى آمده است که پیامبر خدا در میان ما برخاست و شروع به موعظه کرد و فرمود: «اى مردم! همانا شما پابرهنه و عریان و ختنه نشده، در پیشگاه خداوند محشور مى‌شوید. «همان گونه که در آغاز آفریدیم، او را بر گردانیم» .
2742 . الترغیب والترهیب به نقل از ابو ذر : آن راستگوى‌تصدیق شده (پیامبر صلى الله علیه و آله) به من فرمود: «مردم، در سه گروه محشور مى‌شوند: گروهى در حالى که سواره‌اند و سیر و پوشیده؛ گروهى که فرشتگان، آنها را به رو بر زمین مى‌کشند و در آتش محشورشان مى‌کنند؛ و گروهى که راه مى‌روند و تند پیش مى‌روند» .
4 / 8
پرهیزگاران در قیامت
قرآن
«روزى که پرهیزگاران را به سوى [خداى] رحمان، گروه گروه محشور مى‌کنیم» .
«وُجُوهٌ یَوْمَئِذٍ مُسْفِرَةٌ – ضاحِکَةٌ مُسْتَبْشِرَةٌ» .(69)
«یَوْمَ تَرَى اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُؤْمِناتِ یَسْعى نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ بُشْراکُمُ اَلْیَوْمَ جَنّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها ذلِکَ هُوَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ» .(70)
«لا یَحْزُنُهُمُ اَلْفَزَعُ اَلْأَکْبَرُ وَ تَتَلَقّاهُمُ اَلْمَلائِکَةُ هذا یَوْمُکُمُ اَلَّذِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ» .(71)
الحدیث
2743 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی قولهِ تعالى: «یَوْمَ نَحْشُرُ اَلْمُتَّقِینَ إِلَى اَلرَّحْمنِ وَفْداً» : إنَّ الوَفدَ لا یَکونونَ إلّا رُکبانا، اُولئکَ رِجالٌ اتَّقَوا اللّهَ فأحَبَّهُمُ اللّهُ وَاختَصَّهُم ورَضِیَ أعمالَهُم، فسَمّاهُمُ المُتَّقینَ.(72)
2744 . عنه صلى الله علیه و آله لَمّا سَألَهُ عَلِیٌّ علیه السلام عَن هذِه الآیةِ: «یَوْمَ نَحْشُرُ اَلْمُتَّقِینَ إِلَى اَلرَّحْمنِ وَفْداً»یا رَسولَ اللّهِ، ما الوَفدُ إلّا رَکبٌ؟ : والّذی نَفسی بِیَدِهِ إنَّهُم إذا خَرَجوا مِن قُبورِهِمُ استَقبَلوا بِنُوقٍ بِیضٍ لَها أجنِحَةٌ عَلَیها رِحالُ الذَّهَبِ، شُرُکُ نِعالِهِم نورٌ یَتَلَألأُ، کُلُّ خُطوَةٍ مِنها مِثلُ مَدِّ البَصَرِ.(73)
2745 . عنه صلى الله علیه و آله: أربَعٌ مَن کُنَّ فیهِ أمِنَ یَومَ الفَزَع الأکبَرِ: إذا اُعطِیَ شَیئا قالَ: الحَمدُ للّهِ‌ِ، و إذا أذنَبَ ذَنبا قالَ: أستَغفِرُ اللّهَ، وإذا أصابَتهُ مُصیبَةٌ قالَ: إنّا للّهِ‌ِ وإنّا إلَیهِ راجِعونَ، وإذا کانَت لَهُ حاجَةٌ سَألَ رَبَّهُ، وإذا خافَ شَیئا لَجَأ إلى رَبِّهِ.(74)
«در آن روز، چهره‌هایى درخشان‌اند، خندان [و]شادان‌اند» .
«آن روز که مردان و زنان مؤمن را مى‌بینى که نورشان پیشاپیششان و به جانب راستشان دوان است. [به آنان مى‌گویند:] «امروز، شما را مژده باد به باغ‌هایى که از زیر [درختان] آن، نهرها روان است! در آنها جاودانید. این است همان کامیابى بزرگ»» .
«دلهره بزرگ، آنان را غمگین نمى‌کند و فرشتگان از آنها استقبال مى‌کنند [و به آنان مى‌گویند:] «این، همان روزى است که به شما وعده مى‌دادند»» .
حدیث
2743 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره آیه «روزى که پرهیزگاران را به سوى [خداوند] رحمان، گروه گروه محشور کنیم» گروه (وَفْد) ،(75) جز سواره نیستند. آنان، مردانى هستند که پرواى خدا در پیش گرفتند. پس خداوند دوستدار آنها شد و برگزید و از کارهایشان خشنود گردید. از این رو، آنان را پرهیزگاران نامید.
2744 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله هنگامى که على علیه السلام از ایشان درباره آیه «روزى که پرهیزگاران را به سوى [خداوند]رحمان، گروه گروه محشور مى‌کنیم» پرسید و گفت : اى پیامبر خدا! آیا گروه‌هاى اعزامى، جز سواره هستند؟ : سوگند به آن که جانم در دست اوست، پرهیزگاران چون از قبرهاى خود بیرون آیند، با شترانِ سفید بالدارى که جهازشان طلاست، رو به رو مى‌شوند. بند کفش‌هایشان نورى درخشان است، فاصله هر قدم آن شتران، به اندازه‌اى است که چشم کار مى‌کند.
2745 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چهار چیز است که در هر کس باشد، از آن روز وحشتِ بزرگ، در امان است: هر گاه چیزى به او داده شود، بگوید: «الحمد للّه» ؛ هر گاه گناهى مرتکب شود بگوید: «استغفر اللّه» ؛ اگر مصیبتى به او رسد، بگوید: «إنّا للّه و إنّا الیه راجعون» ؛ و هر گاه نیازى داشته باشد، آن را از پروردگارش بخواهد و هر گاه از چیزى بترسد، به پروردگارش پناه برَد.
2746 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن عَرَضَت لَهُ فاحِشَةٌ أو شَهوَةٌ فَاجتَنَبَها من مَخافَةَ اللّهِ عز و جل حَرَّمَ اللّهُ عَلَیهِ النّارَ وآمَنَهُ مِنَ الفَزَعِ الأکبَرِ، وأنجَزَ لَهُ ما وَعَدَهُ فی کِتابِهِ فی قولِهِ تبارک تَعالى: «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»(76) (77)
2747 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن مَقَتَ نَفسَهُ دُونَ مَقتِ النّاسِ آمَنَهُ اللّهُ مِن فَزَعِ یَومِ القِیامَةِ.(78)
2748 . عنه صلى الله علیه و آله: شِعارُ المُؤمِنِینَ یَومَ یُبعَثُونَ مِن قُبورِهِم: لا إلهَ إلّا اللّهُ وعلى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ المؤمنونَ.(79)
2749 . عنه صلى الله علیه و آله: شِعارُ المؤمنینَ یومَ القِیامَةِ فی ظُلَمِ القِیامَةِ: لا إلهَ إلّا أنتَ.(80)
2750 . عنه صلى الله علیه و آله: شِعارُ النّاسِ یَومَ القِیامَةِ فی ظُلمَةِ یَومِ القِیامَةِ: لا إلهَ إلّا اللّهُ.(81)
4 / 9 نُورُ المُؤمنینَ فی القِیامَةِ
الکتاب
«یَوْمَ تَرَى اَلْمُؤْمِنِینَ وَ اَلْمُؤْمِناتِ یَسْعى نُورُهُمْ بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ بِأَیْمانِهِمْ بُشْراکُمُ اَلْیَوْمَ جَنّاتٌ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا اَلْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها ذلِکَ هُوَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ – یَوْمَ یَقُولُ اَلْمُنافِقُونَ وَ اَلْمُنافِقاتُ لِلَّذِینَ آمَنُوا اُنْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قِیلَ اِرْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً فَضُرِبَ بَیْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بابٌ باطِنُهُ فِیهِ اَلرَّحْمَةُ وَ ظاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ اَلْعَذابُ» .(82)
2746 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس با فحشا و شهوتى رو به رو شود و از ترس خداوند عز و جلاز آن دورى کند، خداوند، آتش را بر او حرام مى‌گرداند و از آن وحشت بزرگ، ایمنش دارد و آنچه را که در کتاب خود در آیه «و براى آن که از مقام و عظمت پروردگارش بترسد، دو بهشت است» به او وعده داده است، عملى سازد.
2747 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس به جاى دشمنى با مردم، با نفْس خود دشمنى ورزد، خداوند، او را از هراس روز قیامت، ایمن مى‌دارد.
2748 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شعار مؤمنان در روزى که از گورهایشان بر انگیخته مى‌شوند، این است: «خدایى جز اللّه نیست و مؤمنان باید به خدا توکّل کنند» .
2749 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در تاریکى‌هاى قیامت، شعار مؤمنان این است: «خدایى جز تو نیست» .
2750 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در تاریکى‌هاى قیامت، شعار مردم این است: «خدایى جز اللّه نیست» .
4 / 9
نور مؤمنان در قیامت
قرآن
«آن روز که مردان و زنان مؤمن را مى‌بینى که نورشان، پیشاپیششان و به جانب راستشان دوان است. [به آنان مى‌گویند:] «امروز، شما را مژده باد به باغ‌هایى که از زیر [درختان]آن نهرها روان است! در آنها جاودانید. این است همان کامیابى بزرگ» . آن روز، مردان و زنان منافق به کسانى که ایمان آورده‌اند، مى‌گویند: ما را مهلت دهید تا از نورتان [اندکى] برگیریم. گفته مى‌شود: «بازپس گردید و نورى درخواست کنید» . آن گاه میان آنها دیوارى زده مى‌شود که آن را دروازه‌اى است: باطنش رحمت است و ظاهرش روى به عذاب دارد» .
الحدیث
2751 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله لِرجُلٍ قالَ: اُحِبُّ أن اُحشَرَ یَومَ القِیامَةِ فی النُّورِ : لا تَظلِمْ أحَدا تُحشَرْ یَومَ القِیامَةِ فی النُّورِ.(83)
2752 . عنه صلى الله علیه و آله: ثُمّ یقولُ یَعنی الرَّبَّ تبارکَ وتعالى : اِرفَعوا رُؤوسَکُم، فیَرفَعونَ رُؤوسَهُم فیُعطیهِم نُورَهُم على قَدرِ أعمالِهِم، فمِنهُم مَن یُعطى نُورَهُ مِثلَ الجَبَلِ العَظیمِ یَسعى بَینَ یَدَیهِ، ومِنهُم مَن یُعطى نُورَهُ أصغَرَ مِن ذلکَ، ومِنهُم مَن یُعطى مِثلَ النَّخلَةِ بِیَدِهِ، ومِنهُم مَن یُعطى أصغَرَ مِن ذلکَ، حتّى یَکونَ آخِرُهُم رجُلاً یُعطى نُورَهُ على إبهامِ قَدَمَیهِ یُضیءُ مَرّةً ویَطفأ مَرّةً.(84)
2753 . عنه صلى الله علیه و آله لَمّا دَخَلَ على عِصابَةٍ مِن ضُعَفاءِ المُهاجِرینَ، وإنَّ بَعضَهُم لَیَستَتِرُ ببِعضٍ مِن العُری، وقارئٌ یَقرأُ علَیهِم : أبشِروا یا مَعشَرَ صَعالِیکِ المُهاجِرینَ بالنُّورِ التّامِّ یَومَ القِیامَةِ، تَدخُلونَ الجَنَّةَ قَبلَ أغنیاءِ النّاسِ بنِصفِ یَومٍ، وذاکَ خَمسُمِائةِ سَنَةٍ.(85)
4 / 10 المُجرِمونَ فی القِیامَةِ
الکتاب
«وَ یَوْمَ تَقُومُ اَلسّاعَةُ یُبْلِسُ اَلْمُجْرِمُونَ» .(86)
«وَ یَوْمَ تَقُومُ اَلسّاعَةُ یَوْمَئِذٍ یَتَفَرَّقُونَ» .(87)
حدیث
2751 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به مردى که گفت: من دوست دارم در روز قیامت، با نور و روشنایى به محشر بیایم : به هیچ کس ظلم نکن تا روز قیامت، در نور و روشنایى محشور شوى.
2752 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن گاه [در روز قیامت] او (یعنى خداوند متعال) مى‌فرماید: «سرهایتان را بالا گیرید» .
پس آنان، سرهایشان را بالا مى‌گیرند و خداوند به اندازه اعمالشان به آنها نور مى‌دهد؛ به یکى نورى مى‌دهد به اندازه یک کوه بزرگ که پیشاپیش او مى‌دود، به یکى نورى کوچک‌تر از آن داده مى‌شود، به یکى نورى داده مى‌شود که چون درخت خرمایى به دست مى‌گیرد و به دیگرى نورى کوچک‌تر از آن داده مى‌شود، تا آن که به آخرین نفرِ آنها، نورى به اندازه شصتِ پاهایش داده مى‌شود که گاه مى‌درخشد و گاه خاموش مى‌شود.
2753 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله آن گاه که نزد گروهى از مهاجرانِ تهى‌دست رفت و آنها را دید که از برهنگى، هر یک خود را در پناه دیگرى قرار مى‌دهد و قارى‌اى براى آنان قرآن مى‌خواند : مژده باد شما را اى مهاجرانِ تهى‌دست، به نور کامل در روز قیامت! شما یک نصفِ روز، که برابر با پانصد سال است، زودتر از مردمان توانگر به بهشت مى‌روید.
4 / 10
گنهکاران در قیامت
قرآن
«و روزى که قیامت برپا شود، مجرمان، نومید مى‌گردند» .
«و روزى که قیامت برپا گردد، آن روز [مردم]پراکنده مى‌شوند» .
«وَ یَوْمَ تَقُومُ اَلسّاعَةُ یُقْسِمُ اَلْمُجْرِمُونَ ما لَبِثُوا غَیْرَ ساعَةٍ کَذلِکَ کانُوا یُؤْفَکُونَ» .(88)
«وَ لَوْ تَرى إِذِ اَلْمُجْرِمُونَ ناکِسُوا رُؤُسِهِمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ رَبَّنا أَبْصَرْنا وَ سَمِعْنا فَارْجِعْنا نَعْمَلْ صالِحاً إِنّا مُوقِنُونَ» .(89)
«وَ وُضِعَ اَلْکِتابُ فَتَرَى اَلْمُجْرِمِینَ مُشْفِقِینَ مِمّا فِیهِ وَ یَقُولُونَ یا وَیْلَتَنا ما لِهذَا اَلْکِتابِ لا یُغادِرُ صَغِیرَةً وَ لا کَبِیرَةً إِلاّ أَحْصاها وَ وَجَدُوا ما عَمِلُوا حاضِراً وَ لا یَظْلِمُ رَبُّکَ أَحَداً» .(90)
«یَوْمَ یُنْفَخُ فِی اَلصُّورِ وَ نَحْشُرُ اَلْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ زُرْقاً» .(91)
«یُعْرَفُ اَلْمُجْرِمُونَ بِسِیماهُمْ فَیُؤْخَذُ بِالنَّواصِی وَ اَلْأَقْدامِ» .(92)
«یُبَصَّرُونَهُمْ یَوَدُّ اَلْمُجْرِمُ لَوْ یَفْتَدِی مِنْ عَذابِ یَوْمِئِذٍ بِبَنِیهِ» .(93)
«إِنَّهُ مَنْ یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا یَمُوتُ فِیها وَ لا یَحْیى» .(94)
«وَ لا تَحْسَبَنَّ اَللّهَ غافِلاً عَمّا یَعْمَلُ اَلظّالِمُونَ إِنَّما یُؤَخِّرُهُمْ لِیَوْمٍ تَشْخَصُ فِیهِ اَلْأَبْصارُ – مُهْطِعِینَ مُقْنِعِی رُؤُسِهِمْ لا یَرْتَدُّ إِلَیْهِمْ طَرْفُهُمْ وَ أَفْئِدَتُهُمْ هَواءٌ – وَ أَنْذِرِ اَلنّاسَ یَوْمَ یَأْتِیهِمُ اَلْعَذابُ فَیَقُولُ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا رَبَّنا أَخِّرْنا إِلى أَجَلٍ قَرِیبٍ نُجِبْ دَعْوَتَکَ وَ نَتَّبِعِ اَلرُّسُلَ أَ وَ لَمْ تَکُونُوا أَقْسَمْتُمْ مِنْ قَبْلُ ما لَکُمْ مِنْ زَوالٍ – وَ سَکَنْتُمْ فِی مَساکِنِ اَلَّذِینَ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ وَ تَبَیَّنَ لَکُمْ کَیْفَ فَعَلْنا بِهِمْ وَ ضَرَبْنا لَکُمُ اَلْأَمْثالَ – وَ قَدْ مَکَرُوا مَکْرَهُمْ وَ عِنْدَ اَللّهِ مَکْرُهُمْ وَ إِنْ کانَ مَکْرُهُمْ لِتَزُولَ مِنْهُ اَلْجِبالُ – فَلا تَحْسَبَنَّ اَللّهَ مُخْلِفَ وَعْدِهِ رُسُلَهُ إِنَّ اَللّهَ عَزِیزٌ ذُو اِنتِقامٍ – یَوْمَ تُبَدَّلُ اَلْأَرْضُ غَیْرَ اَلْأَرْضِ وَ اَلسَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلّهِ اَلْواحِدِ اَلْقَهّارِ – وَ تَرَى اَلْمُجْرِمِینَ یَوْمَئِذٍ مُقَرَّنِینَ فِی اَلْأَصْفادِ – سَرابِیلُهُمْ مِنْ قَطِرانٍ وَ تَغْشى وُجُوهَهُمُ اَلنّارُ» .(95)
«و روزى که قیامت برپا شود، مجرمان، سوگند یاد مى‌کنند که جز ساعتى [بیش]درنگ نکرده‌اند. [در دنیا هم] این گونه به دروغ کشانیده مى‌شدند» .
«و کاش هنگامى را که مجرمان پیش پروردگارشان سرهاشان را به زیر افکنده‌اند، مى‌دیدى [که مى‌گویند:] «پروردگارا! دیدیم و شنیدیم. ما را باز گردان تا کار شایسته کنیم؛ چرا که ما یقین داریم»» .
«و کارنامه [ى عمل شما در میان] نهاده مى‌شود. آن گاه، بزهکاران را از آنچه در آن است، بیمناک مى‌بینى و مى‌گویند: «اى واى بر ما! این چه نامهاى است که هیچ [کار]کوچک و بزرگى را فرو نگذاشته، جز این که همه را به حساب آورده است؟» و آنچه را انجام داده‌اند، حاضر مى‌یابند؛ و پروردگار تو به هیچ کس ستم روا نمى‌دارد» .
«[همان] روزى که در صور دمیده مى‌شود، و در آن روز، مجرمان را کبودْچشم برمى‌انگیزیم» .
«تبهکاران، از سیمایشان شناخته مى‌شوند و از پیشانى و پایشان مى‌گیرند» .
«آنان را به ایشان نشان مى‌دهند. گناهکار، آرزو مى‌کند که کاش براى رهایى از عذاب آن روز، مى توانست پسران خود را عوض دهد» .
«در حقیقت، هر که گنهکار به نزد پروردگارش برود، جهنّم براى اوست. در آن، نه مى‌میرد و نه زندگى مى‌یابد» .
«و خدا را از آنچه ستمکاران مى‌کنند، غافل مپندار. جز این نیست که [کیفر] آنان را براى روزى به تأخیر مى‌اندازد که چشم‌ها در آن خیره مى‌شود. شتابان، سر برداشته و چشم بر هم نمى‌زنند و دل‌هایشان [از وحشت] تهى است. و مردم را از روزى که عذاب بر آنان مى‌آید، بترسان. پس آنان که ستم کرده‌اند، مى‌گویند: «پروردگارا! ما را تا چندى مهلت بخش تا دعوت تو را پاسخ گوییم و از فرستادگان [تو] پیروى کنیم» . [به آنان گفته مى‌شود:] مگر شما پیش از این سوگند نمى‌خوردید که شما را فنایى نیست؟ و در سراهاى کسانى که بر خود ستم روا داشتند، سکونت گزیدید و براى شما آشکار گردید که با آنان، چگونه معامله کردیم، و مَثَل‌ها براى شما زدیم. و به یقین، آنان، نیرنگ خود را به کار بردند، و [جزاى] مکرشان با خداست، هر چند از مکرشان کوه‌ها از جا کَنْده مى‌شد. پس مپندار که خدا بر خلاف وعده خود به پیامبرانش عمل مى‌کند، که خدا شکست‌ناپذیر انتقام‌گیرنده است. روزى که زمین به غیر این زمین و آسمان‌ها [به غیر از این آسمان‌ها] مبدّل گردد و [مردم] در برابر خداى
یگانه قهّار، ظاهر شوند. و گناهکاران را در آن روز مى‌بینى که با هم در زنجیرها بسته شده‌اند؛ تن‌پوش‌هایشان از قَطران است و آتش، چهره‌هایشان را مى‌پوشانَد» .
الحدیث
2754 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الهَمّازونَ، واللَّمّازونَ، والمَشّاؤونَ بِالنَّمیمَةِ الباغونَ لِلبَرآءِ العَنَتَ، یَحشُرُهُمُ اللّهُ فی وُجوهِ الکِلابِ.(96)
2755 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یُبغِضُنا أحَدٌ إلّا بَعَثَهُ اللّهُ یَومَ القِیامَةِ أجذَمَ.(97)
4 / 11 مَواقِفُ القِیامَةِ
الکتاب
«یُدَبِّرُ اَلْأَمْرَ مِنَ اَلسَّماءِ إِلَى اَلْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمّا تَعُدُّونَ» .(98)
«تَعْرُجُ اَلْمَلائِکَةُ وَ اَلرُّوحُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کانَ مِقْدارُهُ خَمْسِینَ أَلْفَ سَنَةٍ» .(99)
الحدیث
2756 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله وقَد قیلَ لَهُ: ما أطوَلَ هذا الیَومَ! : وَالّذی نَفسی بِیَدِه إنَّهُ لَیُخَفَّفُ عَلَى المُؤمِنِ؛ حَتّى یَکونَ أخَفَّ عَلَیهِ مِنَ الصَّلاةِ المَکتوبَةِ یُصَلِّیها فی الدّنیا.(100)
2757 . تفسیر فرات عن أبی الدَّرداء عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله: الظّالِمُ لِنَفسِه یُحبَسُ فی یَومٍ مِقدارُه خمسین ألفَ سَنَةٍ، حَتّى یَدخُلَ الحُزنُ فی جَوفِهِ، ثُمَّ یَرحَمُهُ فَیُدخِلُهُ الجَنَّةَ.
فقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: الحَمدُ للّهِ‌ِ الّذی أذهَبَ عَنّا الحَزنَ، الّذی أدخَلَ أجوافَهُم فی طولِ المَحشَرِ.(101)
حدیث
2754 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدگویان و عیبجویان و سخن‌چینان و کسانى که افراد بى‌گناه را بدنام مى‌کنند، خداوند، آنها را به صورت سگ، محشور مى‌کند.
2755 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ کس ما را دشمن نمى‌دارد، مگر این که خداوند روز قیامت، او را جذامى بر مى‌انگیزد.
4 / 11
ایستگاه‌هاى قیامت
قرآن
«کار [جهان] را از آسمان [گرفته] تا زمین، اداره مى‌کند. آن گاه [نتیجه و گزارش آن]در روزى که مقدارش آن چنان که شما [آدمیان] برمى‌شمارید هزار سال است، به سوى او بالا مى‌رود» .
«فرشتگان و روح، در روزى که مقدارش پنجاه هزار سال است، به سوى او (خداوند) بالا مى‌روند» .
حدیث
2756 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله آن گاه که به ایشان گفته شد: چه طولانى است آن روز (قیامت) ! : سوگند به آن که جانم در دست اوست، [آن روز] براى مؤمن، بسیار کم و کوتاه باشد تا جایى که از یک نماز واجبى که در دنیا مى‌خواند، کوتاه‌تر است.
2757 . تفسیر فرات به نقل از ابو درداء : پیامبر خدا فرمود: «کسى که [در دنیا با ارتکاب گناه]به خود ستم کرده باشد، در آن روزى که اندازه آن پنجاه هزار سال است، نگه داشته مى‌شود، چندان که خداوند، اندوه را به درون او مى‌برد. سپس به او رحم مى‌کند و به بهشت مى‌برد» .
سپس پیامبر خدا فرمود: «ستایش، از آنِ خدایى است که اندوه را از ما زدود؛ خدایى که در طول مدّت محشر به درون آنها [غم و اندوه] وارد کرد» .
4 / 12 صفة الصّراط
2758 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّ الصِّراطَ بینَ أظهُرِ جَهَنَّمَ دَحضُ مَزَلَّةٍ. (102)
2759 . عنه صلى الله علیه و آله: فی ذِکرِ جهنَّمَ : . . . ثُمَّ یوضَعُ عَلَیها الصِّراطُ؛ أدَقَّ مِن الشَّعرَةِ وأحَدَّ مِنَ السَّیفِ(103) (104)
2760 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ عَلى جَهَنَّمَ جِسرا أدَقَّ مِن الشَّعرِ وأحَدَّ مِنَ السَّیفِ.(105)
4 / 13 قَناطِرُ الصِّراطِ
الکتاب
«إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصادِ» .(106)
الحدیث
2761 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: . . ثُمّ یُوضَعُ علَیها [أی عَلى جَهَنَّمَ] الصِّراطُ. . . علَیها ثلاثُ قَناطِرَ، فأمّا واحِدَةٌ فعَلَیها الأمانَةُ والرَّحِمُ، و [أمّا](107) الثانیة فعلَیها الصلاةُ، وأمّا الثالثةُ فعلَیها عَدلُ رَبِّ العالَمِینَ لا إلهَ غَیرُهُ.(108)
4 / 12
ویژگى‌هاى صراط
2758 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا صراط، بر روى جهنّم کشیده شده و لغزنده است
2759 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در بیان جهنّم : . . آن گاه، صراط [بر روى جهنّم] گذاشته مى‌شود، باریک‌تر از مو و تیزتر از شمشیر است
2760 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر روى جهنّم، پلى است که از مو باریک‌تر و از شمشیر، تیزتر است
4 / 13
پل‌هاى صراط
قرآن
«زیرا پروردگار تو، سخت در کمین است» .
حدیث
2761 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: . . آن گاه، صراط [بر روى جهنّم]گذاشته مى‌شود. روى آن، سه پل قرار دارد: روى یکى از آنها امانتدارى و خویشاوندى جاى دارد، روى دومى، نماز و روى سومى، عدالتِ پروردگارِ جهانیان که خدایى جز او نیست
4 / 14 أصنافُ الناسِ على الصِّراطِ
2762 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: والناسُ على الصِّراطِ، فَمُتَعَلِّقٌ بِیَدٍ، وتَزُولُ قَدَمٌ، ومُستَمسِکٌ بِقَدَمٍ.(108)
2763 . عنه صلى الله علیه و آله: والناسُ علیهِ کالبَرقِ وکَطَرفَةِ العَینِ وکَأجاوِدِ الخَیلِ والرکابِ وشَدّا على الأقدامِ، فَناجٍ مُسَلَّمٌ، ومَخدوشٌ مُرسَلٌ، ومَطروحٌ فیها.(102)
2764 . عنه صلى الله علیه و آله: فمِنهُم مَن یَمضِی علَیهِ کَلَمحِ البَرقِ، ومِنهُم مَن یَمضِی علَیهِ کَمَرِّ الرِّیحِ، ومِنهُم مَن یُعْطى نُورا إلى مَوضِعِ قَدَمیهِ، ومِنهُم مَن یَحبُو حَبوا، وتَأخُذُ النارُ مِنهُ بِذُنوبٍ أصابَها.(105)
2765 . عنه صلى الله علیه و آله: أسبِغِ الوُضُوءَ، تَمُرَّ على الصِّراطِ مَرَّ السَّحابِ.(109)
4 / 15 ما یُوجِبُ ثَباتَ القَدَمِ على الصِّراطِ
2766 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أثبَتُکُم قَدَما على الصِّراطِ أشَدُّکُم حُبّا لأِهلِ بَیتی.(110)
4 / 14
گروه‌هاى مردم در گذشتن از صراط
2762 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بر صراط، برخى از مردم با دست آویزان‌اند، برخى پاىْ لغزان، و برخى پا برجا
2763 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هنگام عبور از صراط، برخى از مردم چون برق مى‌گذرند، برخى چون چشم به هم زدنى، برخى مانند اسبان و شتران تندرو، و برخى مانند افراد پاى‌بسته پس عدّه‌اى حتماً نجات مى‌یابند و عدّه‌اى زخمى و خونى، به آهستگى مى‌گذرند و عدّه‌اى نیز در آن (دوزخ) مى‌افتند
2764 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عدّه‌اى، از صراطْ همچون برق مى‌گذرند و عدّه‌اى همچون باد، و به عدّه‌اى دیگر، نورى داده مى‌شود که جلوى پایشان را روشن مى‌بینند، و عدّه‌اى چهار دست و پا مى‌گذرند و به سبب گناهانى که کرده‌اند، آتشْ قسمتى از آنها را فرا مى‌گیرد
2765 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: وضو را کامل بگیر تا از صراطْ همچون ابر بگذرى
4 / 15
آنچه موجب ثبات قدم بر صراط است
2766 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پایدارترینِ شما بر صراط، کسى است که محبّتش به اهل بیت من بیشتر باشد
2767 . عنه صلى الله علیه و آله لِعَلیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ، إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ أقعُدُ أنا وأنتَ وجَبرَئیلُ على الصِّراطِ، فَلَم یَجُز أحَدٌ إلّا مَن کانَ مَعهُ کِتابٌ فیهِ بَراءةٌ بِوَلایَتِکَ.(111)
2768 . عنه صلى الله علیه و آله لِعَلیٍّ علیه السلام : ما ثَبَتَ حُبُّکَ فی قَلبِ امرِئٍ مُؤمِنٍ، فَزَلَّت بهِ قَدَمُهُ على الصِّراطِ، إلّا ثَبَتَ لَهُ قَدَمٌ حتّى أدخَلَهُ اللّهُ بِحُبِّکَ الجَنَّةَ.(112)
4 / 16 شِعارُ المُسلِمینَ على الصراط
2769 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: شِعارُ المُسلمینَ على الصِّراطِ یَومَ القِیامَةِ: لا إلهَ إلّا اللّهُ وعلى اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ المُتَوکِّلُونَ.(113)
2770 . عنه صلى الله علیه و آله: شِعارُ المؤمنینَ على الصِّراطِ یَومَ القِیامَةِ: رَبِّ، سَلِّمْ سَلِّمْ. (114)
2771 . عنه صلى الله علیه و آله: شِعارُ اُمَّتی إذا حُمِلُوا على الصِّراطِ: یا لا إلهَ إلّا أنتَ.(115)
2767 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به امام على علیه السلام : اى على! چون روز قیامت شود، من و تو و جبرئیل علیه السلام بر صراط مى‌نشینیم و هیچ کس از صراط نخواهد گذشت، مگر این که جواز ولایت تو را با خود داشته باشد
2768 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به امام على علیه السلام : محبّت تو، در دل هیچ مؤمنى جاى نگرفت، مگر این که هر گاه پایش بر صراط بلغزد، گام دیگرش استوار مى‌شود، تا آن که [سرانجام]خداوند به سبب محبّتش به تو، او را وارد بهشت کند
4 / 16
شعار مسلمانان بر صراط
2769 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در روز قیامت، شعار مسلمانان به هنگام عبور از صراط، این است: «خدایى جز اللّه نیست، و توکّل کنندگان باید به خدا توکّل کنند» .
2770 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در روز قیامت، شعار مؤمنان بر روى صراط، این است: «خداى من! به سلامت دار، به سلامت دار!» .
2771 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شعار امّت من، آن هنگام که بر صراط قرار گیرند، این است: «اى آن که جز تو خدایى نیست!» .
1) الحجر:85.
2) هود:103.
3) التغابن:9.
4) البروج:2 و 3.
5) غافر:15.
6) غافر:32.
7) ص:26.
8) علل الشرائع: ص 470 ح 33 عن یزید بن سلام، بحار الأنوار: ج 9 ص 305 ح 8.
9) القمر:1.
10) الأنبیاء:97.
11) الأنبیاء:1.
12) کنز العمّال: ج 14 ص 194 ح 38348 عن أنس بن بریدة.
13) الجعفریّات: ص 212 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 6 ص 315 ح 26.
14) کنز العمّال: ج 14 ص 195 ح 38351 عن أبی جحیفة.
15) النوادر للراوندی: ص 127 ح 150 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 6 ص 315 ح 27.
16) الأمالی للطوسی: ص 337 ح 686 عن محمد بن علی بن جعفر بن محمّد عن الإمام الرضا عن أبیه عن جدّه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 2 ص 301 ح 31.
17) محمّد:18.
18) الدخان:10 و 11.
19) النمل:82.
20) الأنبیاء:96 و 97.
21) لقمان:34.
22) کنز العمّال: ج 14 ص 237 ح 38542 عن أبی هریرة.
23) کنز العمّال: ج 14 ص 249 ح 38600 نقلاً عن الدیلمی عن حذیفة.
24) علل الشرائع: ص 95 ح 3 عن انس، بحار الأنوار: ج 6 ص 311 ح 9.
25) الکافی: ج 3 ص 261 ح 39 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 6 ص 312 ح 15.
26) کنز العمّال: ج 14 ص 202 ح 38394 نقلاً عن مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس.
27) کنز العمّال: ج 1 ص 31 ح 37 عن عدی بن حاتم.
28) الدعوات للراوندی: ص 235 ح 650، بحار الأنوار: ج 6 ص 316 ح 31.
29) کنز العمّال: ج 14 ص 206 ح 38411 عن أبی هریرة.
30) تحف العقول: ص 59، بحار الأنوار: ج 77 ص 163 ح 183.
31) أعلام الدین: ص 343 ح 33، بحار الأنوار: ج 77 ص 186 ح 33.
32) النوادر للراوندی: ص 126 ح 148 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 6 ص 315 ح 25؛ کنز العمّال: ج 14 ص 222 ح 38486.
33) کنز العمّال: ج 14 ص 220 ح 38473 نقلاً عن صحیح البخاری عن ابن مسعود.
34) الطور:10.
35) طه:105 107.
36) المرسلات:10.
37) المزمل:14.
38) القارعة:5.
39) الواقعة:5 و 6.
40) النبأ:20.
41) مجمع البیان: ج 7 ص 48، بحار الأنوار: ج 7 ص 74.
42) الانشقاق:3.
43) إبراهیم:48.
44) الدر المنثور: ج 8 ص 456 عن جابر.
45) الزمر:68.
46) ق:20 و 21.
47) یس:51 53.
48) فی بحار الأنوار: «إنّه لیس کما تظنّ وتحسب».
49) الإرشاد: ج 1 ص 158، بحار الأنوار: ج 7 ص 110 ح 38.
50) لقمان:28.
51) الاعتقادات: ص 64، بحار الأنوار: ج 7 ص 47 ح 31.
52) الأنعام:94.
53) طه:108.
54) النبأ:38.
55) الزلزلة:6 8.
56) القارعة:4.
57) کنز العمّال: ج 15 ص 686 ح 42748 نقلاً عن ابن لآل فی مکارم الأخلاق عن أنس.
58) کنز العمّال: ج 15 ص 548 ح 42123 عن أنس وعنبسة بن عبدالرحمن.
59) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 280؛ مسند الشهاب: ج 1 ص 217 ح 322 عن سهل بن سعد.
60) کنز العمّال: ج 15 ص 681 ح 42721 عن جابر.
61) کنز العمّال: ج 15 ص 681 ح 42722 عن جابر.
62) کنز العمال: ج 15 ص 563 ح 42184 نقلاً عن الدیلمی عن أنس.
63) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 133.
64) الترغیب والترهیب: ج 4 ص 387 ح 22 عن جابر.
65) کنز العمّال: ج 14 ص 361 ح 38938 عن أنس.
66) الترغیب والترهیب: ج 4 ص 384 ح 12.
67) الترغیب والترهیب: ج 4 ص 387 ح 21.
68) مریم:85.
69) عبس:38 و 39.
70) الحدید:12.
71) الأنبیاء:103.
72) الکافی: ج 8 ص 95 ح 69 عن محمد بن اسحاق المدنی عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 8 ص 157 ح 98.
73) الترغیب والترهیب: ج 4 ص 494 ح 3 وراجع: تمام الحدیث.
74) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 237.
75) در آیه واژه «وَفْد» آمده است. کلمه «وفد» به معناى قومى است که به منظور زیارت و دیدار و یا گرفتن حاجتى بر کسى وارد شوند این قوم وقتى به نام «وفد» نامیده مى‌شوند که سواره بیایند.
76) الرحمن:46.
77) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 14 ح 4968 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 70 ص 365 ح 13.
78) ثواب الأعمال: ص 216 ح 1 عن عبیداللّه بن الحسن، بحار الأنوار: ج 75 ص 48 ح 10.
79) کنز العمّال: ج 14 ص 385 ح 39032 نقلاً عن ابن مردویه عن عائشة.
80) کنز العمّال: ج 14 ص 385 ح 39033 نقلاً عن الشیرازی عن ابن عمرو.
81) کنز العمّال: ج 14 ص 366 ح 38962 نقلاً عن الخطیب فی المتّفق والمفترق عن ابن عمرو.
82) الحدید:12 و 13.
83) کنز العمال: ج 16 ص 128 ح 44154 عن خالد بن الولید.
84) الترغیب والترهیب: ج 4 ص 503 ح 17 عن ابن مسعود.
85) سنن أبی داوود: ج 3 ص 323 ح 3666 عن أبی سعید الخدری.
86) الروم:12.
87) الروم:14.
88) الروم:55.
89) السجدة:12.
90) الکهف:49.
91) طه:102.
92) الرحمن:41.
93) المعارج:11.
94) طه:74.
95) إبراهیم:42 50.
96) الترغیب والترهیب: ج 3 ص 500 ح 10 عن العلاء بن الحارث.
97) المحاسن: ج 1 ص 174 ح 269، ثواب الأعمال: ص 243 ح 2 نحوه وفیه «لا یبغضنا أهلَ البیت. . .» وکلاهما عن إسماعیل الجعفی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 7 ص 212 ح 110.
98) السجدة:5.
99) المعارج:4.
100) تفسیر الطبری: ج 14 الجزء 29 ص 72 عن سعید.
101) تفسیر فرات: ص 350 ح 477، بحار الأنوار: ج 7 ص 199 ح 75.
102) کنز العمّال: ج 14 ص 386 ح 39034 نقلاً عن الرامهرمزی فی الأمثال عن أبی هریرة.
103) فى المصدر: «الصراطُ أدقّ من حد السیف» وما اثبتناه من بحار الأنوار.
104) بحار الأنوار: ج 8 ص 65 ح 2 نقلاً عن تفسیر القمّی عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام وفی الطبقة التی بأیدینا ج 2 ص 421: «. . . الصراط أدق من حدّ السیف».
105) کنز العمّال: ج 14 ص 386 ح 39036 عن أنس.
106) الفجر:14.
107) ما بین المعقوفین اثبتناه من بحار الأنوار.
108) تفسیر القمی: ج 2 ص 421 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 8 ص 65 ح 2.
109) الخصال: ص 181 ح 246 عن أنس، بحار الأنوار: ج 76 ص 4 ح 8.
110) فضائل الشیعة: ص 48 ح 3 عن اسماعیل بن مسلم الشعیری عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 8 ص 69 ح 16.
111) معانی الأخبار: ص 36 ح 6 عن سعد بن طریف عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 8 ص 70 ح 19.
112) فضائل الشیعة: ص 48 ح 4 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر عن آبائه علیهم السلام.
113) جامع الأحادیث للقمّی: ص 89، بحار الأنوار: ج 93 ص 204 ح 43.
114) کنز العمّال: ج 14 ص 385 ح 39030 عن المغیرة.
115) کنز العمّال: ج 14 ص 385 ح 39031 عن ابن عمرو.
