1 / 1 تَسمِیَةُ الآخِرَةِ
2507 . علل الشرائع عن یزید بن سلام: أنَّه سَألَ رَسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله فَقالَ لَهُ: أخبِرنی لِمَ سُمِّیَتِ الآخِرَةُ آخِرَةً؟
قالَ [صلى الله علیه و آله]: لِأَنَّها مُتَأَخِّرَةٌ تَجیءُ مِن بَعدِ الدُّنیا، لا توصَفُ سِنینُها،(1) ولا تُحصى أیّامُها، ولا یَموتُ سُکّانُها.(2)
1 / 2 المُقارَنَةُ بَینَ الآخِرةِ وَالدُّنیا
الکتاب
«فَلا تَعْلَمُ نَفْسٌ ما أُخْفِیَ لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزاءً بِما کانُوا یَعْمَلُونَ» .(3)
1 / 1
نام گذارى آخرت
2507 . علل الشرائع به نقل از یزید بن سلام، در گفتگو با پیامبر خدا : [گفتم:] مرا خبر ده که چرا آخرت را آخرت نامیده‌اند؟
فرمود: «چون متأخّر از دنیاست و پس از آن مى‌آید سال‌هاى آن به وصف نمى‌آیند و روزهایش شماره نمى‌شوند و ساکنانش نمى‌میرند» .
1 / 2
مقایسه میان آخرت و دنیا
قرآن
«هیچ کس نمى‌داند که چه چیز از آنچه روشنى‌بخشِ دیدگان است، به [پاداش]آنچه انجام مى‌دادند، براى آنان پنهان شده است» .
«اُنْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ وَ لَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجاتٍ وَ أَکْبَرُ تَفْضِیلاً» .(4)
«وَ إِذا رَأَیْتَ ثَمَّ رَأَیْتَ نَعِیماً وَ مُلْکاً کَبِیراً» .(5)
الحدیث
2508 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: وَاللّهِ مَا الدُّنیا فِی الآخِرَةِ إلّا مِثلُما یَجعَلُ أحَدُکُم إصبَعَهُ هذِهِ (6) فِی الیَمِّ، فَلیَنظُر بِمَ تَرجِعُ!(7)
2509 . المستدرک على الصحیحین عن المستورد: کُنّا عِندَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَتَذاکَرُوا الدُّنیا وَالآخِرَةَ، فَقالَ بَعضُهُم: إنَّمَا الدُّنیا بَلاغٌ لِلآخِرَةِ، فیهَا العَمَلُ وفیهَا الصَّلاةُ وفیهَا الزَّکاةُ وقالَت طائِفَةٌ مِنهُم: الآخِرَةُ فیهَا الجَنَّةُ وقالوا ما شاءَ اللّهُ.
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: مَا الدُّنیا فِی الآخِرَةِ إلّا کَما یَمشی أحَدُکُم إلَى الیَمِّ فَأَدخَلَ إصبَعَهُ فیهِ؛ فَما خَرَجَ مِنهُ فَهِیَ الدُّنیا.(8)
2510 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما أخَذَتِ‌الدُّنیا مِنَ‌الآخِرَةِ إلّا کَما أخَذَ مِخیَطٌ غُرِسَ فِی البَحرِ مِن مائِهِ.(9)
2511 . عنه صلى الله علیه و آله: مَثَلُکُم أیُّهَا الاُمَّةُ کَمَثَلِ عَسکَرٍ قَد سارَ أوَّلُهُم ونودِیَ بِالرَّحیلِ؛ فَما أسرَعَ ما یَلحَقُ آخِرُهُم بِأَوَّلِهِم! وَاللّهِ مَا الدُّنیا مِنَ الآخِرَةِ إلّا کَنَفحَةِ(10) أرنَبٍ، الجِدَّ الجِدَّ عِبادَ
اللّهِ! وَاستَعینوا بِاللّهِ رَبِّکُم.(11)
«ببین چگونه بعضى از آنان را بر بعضى دیگر برترى داده‌ایم؛ و قطعاً درجات آخرت و برترىِ آن، بزرگ‌تر و بیشتر است» .
«و چون [به آن سراى جاوید] بنگرى، [سرزمینى از] نعمت و کشورى پهناور مى‌بینى» .
حدیث
2508 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به خدا سوگند که دنیا در مقایسه با آخرت، جز مانند این نیست که فردى از شما، این انگشتش (12) را در دریا فرو ببرد، پس بنگرد که انگشتش با چه [مقدار آب] باز مى‌گردد (دنیا در برابر آخرت، به اندازه این نم است در برابر دریا)
2509 . المستدرک على الصحیحین به نقل از مُستَورِد : در خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله بودم که حاضران، سخن از دنیا و آخرت به میان آوردند بعضى گفتند: دنیا، در حقیقت، جاى توشه برداشتن براى آخرت است در آن، عمل است و نماز است و زکات.
گروهى گفتند: در آخرت، بهشت است.
و هر کس سخنى گفت.
پیامبر خدا فرمود: «دنیا در برابر آخرت، جز به مانند این نیست که فردى از شما به کنار دریا برود و انگشتش را در آن فرو ببرد آنچه از [نَم] دریا [با انگشتش] بیرون مى‌آید، همان، دنیاست» .
2510 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آنچه دنیا از آخرت گرفته است، جز به اندازه آبى که سوزنى فرو رفته در دریا به خود مى‌گیرد، نیست
2511 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: حکایت شما اى مردم همانند سپاهى است که ابتداى آن رفته و نداى کوچ [در آن،] سر داده شده است پس چه زود، آخر آن سپاه به اوّلش مى‌رسد! به
خدا سوگند، دنیا در برابر آخرت، جز به مانند یک نَفَس (جهش)(13) خرگوشى نیست بکوشید، بکوشید اى بندگان خدا و از خداوند، پروردگارتان، کمک بجویید
1 / 3 خَصائِصُ الآخِرَةِ
أ دارُ البَقاءِ
2512 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یا أهلَ الخُلودِ، یا أهلَ البَقاءِ، إنَّکُم لَم تُخلَقوا لِلفَناءِ، وإنَّما تُنقَلونَ مِن دارٍ إلى دارٍ، کَما نُقِلتُم مِنَ الأَصلابِ إلَى الأَرحامِ، ومِنَ الأَرحامِ إلَى الدُّنیا، ومِنَ الدُّنیا إلَى القُبورِ، ومِنَ القُبورِ إلَى المَوقف، ومِنَ المَوقِفِ إلَى الخُلودِ فِی الجَنَّةِ أوِ النّارِ.(14)
2513 . عنه صلى الله علیه و آله: یا عَجَبا کُلَّ العَجَبِ لِلمُصَدِّقِ بِدارِ الخُلودِ وهُوَ یَسعى لِدارِ الغُرورِ!(15)
ب دارُ الحَقِّ
الکتاب
«ذلِکَ اَلْیَوْمُ اَلْحَقُّ فَمَنْ شاءَ اِتَّخَذَ إِلى رَبِّهِ مَآباً» .(16)
الحدیث
2514 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی خُطبَةٍ لَهُ : أیُّهَا النّاسُ، إنَّمَا الدُّنیا عَرَضٌ(17) حاضِرٌ یَأکُلُ مِنهَا البَرُّ
وَالفاجِرُ، وَ الآخِرَةُ وَعدٌ صادِقٌ یَحکُمُ فیها مَلِکٌ عادِلٌ، یُحِقُّ فیهَا الحَقَّ ویُبطِلُ الباطِلَ.(18)
1 / 3
ویژگى‌هاى آخرت
الف سراى ماندگارى
2512 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى اهل جاودانگى، اى اهل ماندگارى! شما براى نابودى آفریده نشده‌اید؛ بلکه از سرایى به سرایى انتقال داده مى‌شوید، همچنان که از پُشت‌ها به زهدان‌ها، و از زهدان‌ها به دنیا منتقل شدید و از دنیا به گورها، و از گورها به توقّفگاه (قیامت) ، و از توقّفگاه، به جاودانگى در بهشت یا دوزخ [انتقال مى‌یابید]
2513 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شگفتا و شگفتا از کسى که س » «جاودانگى را قبول دارد و با این حال، براى سراى فریب (دنیا) مى‌کوشد!
ب سراى حق
قرآن
«آن [روز]، روز حقّ است. پس هر که خواهد، راه بازگشتى به سوى پروردگار خود بجوید» .
حدیث
2514 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در یکى از سخنرانى‌هایش : اى مردم! دنیا متاعى نقد است که نیک و بد، از آن مى‌خورند، و آخرت، وعده‌اى راست است که در آن، پادشاهى دادگر، قضاوت مى‌کند و در آن، احقاق حق مى‌نماید و بر باطل، مُهر ابطال مى‌زند
ج دارُ الجَزاءِ
2515 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما جَعَلَ اللّهُ عز و جل فِی الآخِرَةِ غَیرَ دارَینِ: دارَ الثَّوابِ ودارَ العِقابِ؛ الجَنَّةَ وَالنّارَ، وهُما دَرَجاتٌ.(19)
2516 . عنه صلى الله علیه و آله: ألا وإنَّ اللّهَ خَلَقَ الدُّنیا دارَ بَلوى، وَالآخِرَةَ دارَ عُقبى، فَجَعَلَ بَلوَى الدُّنیا لِثَوابِ الآخِرَةِ سَبَبا، وثَوابَ الآخِرَةِ مِن بَلوَى الدُّنیا عِوَضا، فَیَأخُذُ لِیُعطِیَ، ویَبتَلی لِیَجزِیَ، وإنَّها لَسَریعَةُ الذَّهابِ، ووَشیکَةُ الاِنقِلابِ، فَاحذَروا حَلاوَةَ رِضاعِها لِمَرارَةِ فِطامِها.(20)
د دارٌ مَحفوفَةٌ بِالمَکارِه
2517 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ألا إنَّ الآخِرَةَ الیَومَ مُحَفَّفَةٌ بِالمَکارِهِ، وإنَّ الدُّنیا مُحَفَّفَةٌ بالشَّهواتِ.(21)
ه دارٌ أحوالُها تَتبَعُ الاِستِحقاقَ
2518 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّهُ سُبحانَهُ وتَعالى یُعطِی الدُّنیا لِمَن یُحِبُّ ویُبغِضُ، ولا یُعطِیالآخِرَةَ إلّا أهلَ صِفوَتِهِ ومَحَبَّتِهِ.(22)
ج سراى سزا
2515 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل در آخرت، جز دو سرا قرار نداده است: سراى پاداش و سراى کیفر؛ [یعنى] بهشت و دوزخ و این دو، درجاتى دارند
2516 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که خداوند، دنیا را سراى آزمایش، و آخرت را سراى سزا دادن آفرید پس آزمایش دنیا را سبب پاداش آخرت، و پاداش آخرت را عوضِ آزمایش دنیا قرار داد بنا بر این، مى‌گیرد تا بدهد، و مبتلا مى‌سازد تا سزا دهد دنیا زودگذر است و در آستانه دگرگونى پس، از حلاوت شیر خوردن از دنیا، دورى کنید؛ زیرا گرفته شدن از شیر آن، تلخ (سخت) است
د سراى محصور در ناملایمات
2517 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که آخرت، امروز با ناملایمات، در میان گرفته‌شده است و دنیا با شهوات، احاطه گشته است
ه سرایى که احوال آن، تابع شایستگى است
2518 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، دنیا را به دوست و دشمن مى‌دهد؛ امّا آخرت را جز به کسانى که برگزیده و محبوب او باشند، نمى‌دهد
1 / 4 الحَثُّ عَلَى الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ
الکتاب
«وَ مَنْ أَرادَ اَلْآخِرَةَ وَ سَعى لَها سَعْیَها وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِکَ کانَ سَعْیُهُمْ مَشْکُوراً» .(23)
الحدیث
2519 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اِجعَلوا هِمَّتَکُم الآخِرَةَ، لا یَنفَدُ فیها ثَوابُ المَرضِیِّ عَنهُ، ولا یَنقَطِعُ فیها عِقابُ المَسخوطِ عَلَیهِ.(24)
2520 . عنه صلى الله علیه و آله: اِجعَلوا آخِرَتَکُم لِأَنفُسِکُم، وسَعیَکُم لِمُستَقَرِّکُم. (25)
2521 . عنه صلى الله علیه و آله: اللّهُمَّ لا عَیشَ إلّا عَیشُ الآخِرَةِ.(26)
2522 . عنه صلى الله علیه و آله: خِیارُکُم عِندَ اللّهِ أزهَدُکُم فِی الدُّنیا وأرغَبُکُم فِی الآخِرَةِ.(27)
2523 . عنه صلى الله علیه و آله: أیُّهَا النّاسُ، اِسعَوا فی فَکاکِ رِقابِکُم، وَاعمَلُوا الخَیرَ لِیَومِ فَقرِکُم وفاقَتِکُم.(28)
2524 . عنه صلى الله علیه و آله: اللَّیلُ وَالنَّهارُ مَطِیَّتانِ، فَارکَبوهُما بَلاغا إلَى الآخِرَةِ.(29)
2525 . صحیح البخاری عن أنس فی أحداثِ غَزوَةِ الخَندَقِ : جَعَلَ المُهاجِرونَ وَالأَنصارُ یَحفِرونَ الخَندَقَ حَولَ المَدینَةِ، ویَنقُلونَ التُّرابَ عَلى مُتونِهِم وهُم یَقولونَ:
نَحنُ الَّذینَ بایَعوا مُحَمَّداعَلَى الإِسلامِ ما بَقینا أبَدا
قالَ: یَقولُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله وهُوَ یُجیبُهُم: «اللّهُمَّ إنَّهُ لا خَیرَ إلّا خَیرُ الآخِرَةِ، فَبارِک لِلأَنصارِ وَالمُهاجِرَةِ» .(30)
1 / 4
تشویق به آخرت‌گرایى
قرآن
«و هر کس خواهان آخرت باشد و نهایت کوشش را براى آن بکند و مؤمن باشد، آنان که تلاش آنها مورد حق‌شناسى واقع خواهد شد» .
حدیث
2519 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همّت خود را آخرتْ قرار دهید؛ آخرتى که در آن، پاداش کسى که مورد رضایت [الهى] است، پایان نمى‌یابد و کیفر شخصى که مورد خشم [خداوند]است، قطع نمى‌گردد
2520 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آخرتتان را وجهه همّت خود، و تلاشتان را براى محلّ استقرار [همیشگى]تان قرار دهید
2521 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به خدا، که زندگى‌اى جز زندگىِ آخرت نیست
2522 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترینِ شما در نزد خداوند، زاهدترینِ شما نسبت به دنیا و راغب‌ترینتان نسبت به آخرت است
2523 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مردم! در آزادسازىِ خود بکوشید و براى روز نادارى و نیازمندى‌تان، کار نیک کنید
2524 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: شب و روز، دو مَرکب‌اند براى رسیدن به آخرت، برآن دو، سوار شوید
2525 . صحیح البخارى به نقل از اَنَس، در رویدادهاى جنگ خندق : مهاجران و انصار، شروع به کندن خندق بر گرد مدینه کردند و خاک آن را بر پشت خود مى‌بردند و در همان حال، این بیت را مى‌خواندند:
ماییم آنان که با محمّد بیعت کردند
بر اسلام، تا زنده‌ایم و تا ابد
پیامبر صلى الله علیه و آله نیز در جواب آنان مى‌فرمود: «خدایا! به یقین، خیرى جز خیر آخرت نیست پس به انصار و مهاجران، برکت عطا فرما» .
1 / 5
کونوا من أبناء الآخرة
2526 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أیُّهَا النّاسُ، کونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَکونوا مِن أبناءِ الدُّنیا؛ فَإِنَّ کُلَّ اُمٍّ یَتبَعُها وَلَدُها. فَاعمَلوا وأنتُم مِنَ اللّهِ عَلى حَذَرٍ، وَاعلَموا أنَّکُم مَعروضونَ عَلى أعمالِکُم وأنَّکُم مُلاقُو اللّهِ لابُدَّ مِنهُ«فَمَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ – وَ مَنْ یَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا یَرَهُ»(31) (32)
2527 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِلدُّنیا أبناءً ولِلآخِرَةِ أبناءً، فَکونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَکونوامِن أبناءِ الدُّنیا؛ فَإِنَّ کُلَّ وَلَدٍ یَتبَعُ بِاُمِّهِ، وإنَّ الدُّنیا قَد تَرَحَّلَت مُدبِرَةً، وَالآخِرَةَ قَد تَجَمَّلَت مُقبِلَةً.(33)
2528 . عنه صلى الله علیه و آله: هذِهِ الدُّنیا قَدِ ارتَحَلَت مُدبِرَةً وهذِهِ الآخِرَةُ قَدِ ارتَحَلَت مُقبِلَةً ولِکُلِّ واحِدَةٍ مِنهُما بَنونَ؛ فَإِنِ استَطَعتُم أن تَکونوا مِن أبناءِ الآخِرَةِ ولا تَکونوا مِن أبناءِ الدُّنیا فَافعَلوا؛ فَإِنَّکُمُ الیَومَ فی دارِ عَمَلٍ ولا حِسابَ، وأنتُم غَدا فی دارِ حِسابٍ ولا عَمَلَ.(34)
1 / 5
فرزند آخرت باشید
2526 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اى مردم! از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیانباشید؛ زیرا هر بچّه‌اى، دنبال مادرش حرکت مى‌کند. . پس عمل کنید، در حالى که از خدا بر حذرید بدانید که به اعمال شما رسیدگى مى‌شود و خواه ناخواه، خدا را ملاقات مى‌کنید (پس هر که به وزن ذرّه‌اى نیکى کند، آن را مى‌بیند و هر که به وزن‌ذرّه‌اى بدى کند، آن را مى‌بیند» .
2527 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دنیا را فرزندانى است و آخرت را نیز فرزندانى شما از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیا مباشید؛ زیرا هر بچّه‌اى، دنبال مادر خود حرکت مى‌کند همانا دنیا پشت کرده و مى‌رود، و آخرت، روى کرده و مى‌آید
2528 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: این دنیا، پشت کرده و مى‌رود و این آخرت، روى کرده و مى‌آید، و براى هر یک از این دو، فرزندانى است پس چنانچه مى‌توانید از فرزندان آخرت باشید و از فرزندان دنیا نباشید، چنین کنید امروز، شما در سرایى هستید که جاى عمل است و حسابى نیست، و فردا در سرایى خواهید بود که جاى حسابرسى است و عملى نیست
1 / 6 خَصائِصُ أبناءِ الآخِرَةِ
الکتاب
«تِلْکَ اَلدّارُ اَلْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی اَلْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ اَلْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» .(35)
الحدیث
2529 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی قَولِ اللّهِ عز و جل: «تِلْکَ اَلدّارُ اَلْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی اَلْأَرْضِ وَ لا فَساداً» : التَّجَبُّرُ فِی الأَرضِ وَالأَخذُ بِغَیرِ الحَقِّ.(36)
2530 . الأمالی للطوسی عن عبد اللّه بن مسعود: نَعى إلَینا حَبیبُنا ونَبِیُّنا صلى الله علیه و آله نَفسَهُ فَبِأَبیواُمّی ونَفسی لَهُ الفِداءُ! قَبلَ مَوتِهِ بِشَهرٍ، فَلَمّا دَنَا الفِراقُ جَمَعَنا فی بَیتٍ فَنَظَرَ إلَینا فَدَمَعَت عَیناهُ، ثُمَّ قالَ: مَرحَبا بِکُم، حَیّاکُمُ اللّهُ، حَفِظَکُمُ اللّهُ، نَصَرَکُمُ اللّهُ، نَفَعَکُمُ اللّهُ، هَداکُمُ اللّهُ، وَفَّقَکُمُ اللّهُ، سَلَّمَکُمُ اللّهُ، قَبِلَکُمُ اللّهُ، رَزَقَکُمُ اللّهُ، رَفَعَکُمُ اللّهُ!
اُوصیکُم بِتَقوَى اللّهِ، واُوصِی اللّهَ بِکُم إنّی لَکُم نَذیرٌ مُبینٌ، ألّا تَعلوا عَلَى اللّهِ فی عِبادِهِ وبِلادِهِ؛ فَإِنَّ اللّهَ تَعالى قالَ لی ولَکُم: «تِلْکَ اَلدّارُ اَلْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی اَلْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ اَلْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ» وقالَ سُبحانَهُ: «أَ لَیْسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوىً لِلْمُتَکَبِّرِینَ»(37) (38)
2531 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أرادَ الآخِرَةَ تَرَکَ زینَةَ الدُّنیا؛ فَمَن فَعَلَ ذلِکَ فَقَدِ استَحیامِن اللّهِ حَقَّ الحَیاءِ.(39)
1 / 6
ویژگى‌هاى آخرت‌گرایان
قرآن
«آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‌دهیم که در زمین، خواستار برترى و فساد نیستند. و فرجام [ِ خوش]، از آنِ پرهیزگاران است» .
حدیث
2529 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره آیه شریف: «آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‌دهیم که در زمین، خواستاربرترى و فساد نیستند» : [یعنى] گردنکشى در زمین [و جامعه] و گرفتن به ناحق
2530 . الأمالى، طوسى به نقل از عبد اللّه بن مسعود : محبوب ما و پیامبر ما که پدر و مادرم و جانم فدایش باد یک ماه پیش از مرگش، خبر رحلتش را به ما داد و چون زمان فراق نزدیک شد، ما را در اتاقى جمع کرد و نگاهى به ما انداخت و چشمانش پر از اشک شد و سپس فرمود: «خوش آمدید خداوند، شما را زنده بدارد خداوند، شما را حفظ کند خداوند، شما را نصرت دهد خداوند، شما را نفع برساند خداوند، شما را هدایت فرماید خداوند، شما را توفیق بخشد خداوند، شما را به سلامت دارد خداوند، شما را بپذیرد خداوند، شما را روزى دهد خداوند، شما را رفعت بخشد.
شما را به تقواى الهى سفارش مى‌کنم، و به خداوند نیز سفارش شما را مى‌کنم و آشکارا به شما هشدار مى‌دهم که در میان بندگان خدا و در زمین او، بر خدا برترى نجویید؛ چرا که خداوند متعال، به من و به شما فرموده است: «آن سراى آخرت را براى کسانى قرار مى‌دهیم که در زمین، خواستار برترى و فساد نیستند. و فرجام [ِ خوش]، از آنِ پرهیزگاران است» و نیز فرموده است: «آیا جایگاه متکبّران، در دوزخ‌نیست؟ !»» .
2531 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس خواستار آخرت است، زیور دنیا را وا نهد، و هر کس چنین کند، به راستى که از خداوند آنگونه که شایسته است، حیا کرده است
2532 . الإمام علیّ علیه السلام فی ذِکرِ حَدیثِ مِعراج النَّبِیّ صلى الله علیه و آله : قالَ اللّهُ تَعالى. یا أحمَدُ، إنَّ أهلَ الخَیرِ وأهلَ الآخِرَةِ رَقیقَةٌ وُجوهُهُم، کَثیرٌ حَیاؤُهُم، قَلیلٌ حُمقُهُم، کَثیرٌ نَفعُهُم، قَلیلٌ مَکرُهُم، النّاسُ مِنهُم فی راحَةٍ، أنفُسُهُم مِنهُم فی تَعَبٍ، کَلامُهُم مَوزونٌ، مُحاسِبینَ لِأَنفُسِهِم مُتَعَیِّبینَ(40) لَها، تَنامُ أعیُنُهُم ولا تَنامُ قُلوبُهُم، أعیُنُهم باکِیَةٌ وقُلوبُهُم ذاکِرَةٌ، إذا کُتِبَ النّاسُ مِنَ الغافِلینَ کُتِبوا مِنَ الذّاکِرینَ، فی أوَّلِ النِّعمَةِ یَحمَدونَ وفی آخِرِها یَشکُرونَ، دُعاؤُهُم عِندَ اللّهِ مَرفوعٌ وکَلامُهُم مَسموعٌ، تَفرَحُ بِهِمُ المَلائِکَةُ ویَدورُ دُعاؤُهُم تَحتَ الحُجُبِ، یُحِبُّ الرَّبُّ أن یَسمَعَ کَلامَهُم کَما تُحِبُّ الوالِدَةُ الوَلَدَ ولا یُشغَلونَ عَنهُ طَرفَةَ عَینٍ، ولا یُریدونَ کَثرَةَ الطَّعامِ ولا کَثرَةَ الکَلامِ ولا کَثرَةَ اللِّباسِ، النّاسُ عِندَهُم مَوتى وَاللّهُ عِندَهُم حَیٌّ کَریمٌ، یَدعونَ المُدبِرینَ کَرَما ویَزیدونَ المُقبِلینَ تَلَطُّفا، قَد صارَتِ الدُّنیا وَالآخِرَةُ عِندَهُم واحِدَةً.(41)
2533 . عنه علیه السلام فی ذِکرِ حَدیثِ مِعراج النَّبِیّ صلى الله علیه و آله : قالَ اللّهُ عز و جل: . . یا أحمَدُ، إنَّ أهلَ الآخِرَةِ لا یَهنَؤُهُمُ الطَّعامُ مُنذُ عَرَفوا رَبَّهُم، ولایَشغَلُهُم مُصیبَةٌ مُنذُ عَرَفوا سَیِّئاتِهِم، یَبکونَ عَلى خَطایاهُم، یُتعِبونَ أنفُسَهُم ولا یُریحونَها، وإنَّ راحَةَ أهلِ الجَنَّةِ فِی المَوتِ، وَالآخِرَةُ مُستَراحُ العابِدینَ، مُؤنِسُهُم دُموعُهُمُ الَّتی تَفیضُ عَلى خُدودِهِم، وجُلوسُهُم مَعَ المَلائِکَةِ الَّذینَ عَن أیمانِهِم وعَن شَمائِلِهِم، ومُناجاتُهُم مَعَ الجَلیلِ الَّذی فَوقَ عَرشِهِ.(42)
2532 . امام على علیه السلام در بیان حدیث معراج : خداى متعال فرمود: «. . اى احمد! همانا اهل خیر و اهل آخرت، کم‌رو و پُرحیایند حماقتشان اندک و سودشان بسیار است کمتر نیرنگ مى‌زنند مردم از آنان در آسایش‌اند و نفْس‌هایشان از آنان در رنج است گفتارشان سنجیده است محاسبه نفْس مى‌کنند و بر آن خُرده مى‌گیرند چشمانشان مى‌خوابد و دل‌هایشان نمى‌خوابد دیدگانشان گریان است و دل‌هایشان به یاد خداست آن گاه که مردم از غافلان نوشته مى‌شوند، آنان از ذاکران قلمداد مى‌شوند، در آغاز هر نعمتى حمد مى‌گویند و در آخرش شکر به جا مى‌آورند دعاى آنان به درگاه خداوند، بالا مى‌رود و سخنشان [به نزد او]شنیده مى‌شود فرشتگان به آنان شاد مى‌شوند و دعایشان در آن‌سوى حجاب‌ها(43) مى‌گردد پروردگار دوست دارد که سخنشان را بشنود چنان که مادرْ فرزند را دوست مى‌دارد و چشم بر هم زدنى، از او باز نمى‌مانند علاقه‌اى به پرخورى و پرگویى و جامه زیاد ندارند مردم در نظر آنان، مردگان‌اند و خداوند در نظرشان زنده و کریم است پشت کنندگان را از روى کَرَم فرا مى‌خوانند و روى‌آورندگان را مهربانى مى‌افزایند، و دنیا و آخرت در نزد آنان، یکى شده است» .
2533 . امام على علیه السلام در بیان حدیث معراج : خداوند عز و جل فرمود: «. . اى احمد! همانا اهل آخرت، از آن هنگام که پروردگارشان را شناختند، غذایى خوش از گلویشان پایین نرفت و از آن هنگام که گناهانشان را شناختند، هیچ مصیبتى آنان را به خود مشغول نساخت بر گناهان خویش مى‌گریند نفْس‌هایشان را به رنج مى‌افکنند و آنها را آسوده نمى‌گذارند آسایش اهل بهشت، در مردن است و آخرت، آسایشگاه عبادتْ‌پیشگان است مونس آنان، اشک‌هایشان است که بر گونه‌هایشان سرازیر مى‌شود، و همنشینىِ آنان، با فرشتگانى است که در راست و چپ آنان قرار گرفته‌اند، و راز و نیازشان، با خداوند شکوهمندى است که بر فراز عرشِ خویش است» .
1 / 7 التَّحذیر
2534 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُبغِضُ کُلَّ جَعظَرِیٍّ (44) جَوّاظٍ (45) سَخّابٍ (46) بِالأَسواقِ، جیفَهٍ‌بِاللَّیلِ حِمارٍ بِالنَّهارِ، عالِمٍ بِأَمرِ الدُّنیا جاهِلٍ بِأَمرِ الآخِرَةِ.(47)
1 / 8 حَدُّ الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ
2535 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اِعمَل لِدُنیاکَ کَأَنَّکَ تَعیشُ أبَدا، وَاعمَل لِاخِرَتِکَ کَأَنَّکَ‌تَموتُ غَدا.(48)
2536 . عنه صلى الله علیه و آله: أصلِحوا دُنیاکُم وَاعمَلوا لِاخِرَتِکُم کَأَنَّکُم تَموتونَ غَدا.(49)
2537 . عنه صلى الله علیه و آله: اِعمَل عَمَلَ مَن یَرجو أن یَموتَ هَرِما، وَاحذَر حَذَرَ مَن یَتَخَوَّفُ‌أن یَموتَ غَدا.(50)
1 / 9 آثارُ الاِهتِمامِ بِالآخِرَةِ
2538 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن کانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ جَعَلَ اللّهُ غِناهُ فی قَلبِهِ، وجَمَعَ لَهُ شَملَهُ‌وأتَتهُ الدُّنیا وهِیَ راغِمَةٌ، ومَن کانَتِ الدُّنیا هَمَّهُ جَعَلَ اللّهُ فَقرَهُ بَینَ عَینَیهِ، وفَرَّقَ عَلَیهِ شَملَهُ ولَم یَأتِهِ مِنَ الدُّنیا إلّا ما قُدِّرَ لَهُ.(51)
1 / 7
هشدار درباره بى‌توجّهى به آخرت
2534 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا خداوند، انسان‌هاى تندخوى گردن‌کلفتِ بى‌خیر را که در بازارها هیاهو به راه مى‌اندازند و در شب، [همچون] مُردار و در روز، [همچون] الاغ و در کار دنیا دانا و در کار آخرت، نادان‌اند، دشمن مى‌دارد
1 / 8
اندازه پرداختن به آخرت
2535 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: براى دنیایت چنان کار کن که گویى تا ابد زنده مى‌مانى، و براى آخرتت چنان کار کن که گویى همین فردا خواهى مُرد
2536 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دنیایتان را آباد کنید، و براى آخرتتان چنان کار کنید که گویى همین فردا مى‌میرید
2537 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عمل کن، همانند عمل کردن کسى که امید دارد در پیرى بمیرد، و حذر کن، همانند حذر کردن کسى که مى‌ترسد همین فردا بمیرد
1 / 9
آثار اهمّیت دادن به آخرت
2538 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که آخرت، همّ و غمّ او باشد، خداوند، دلش را بى‌نیاز مى‌گردانَد و پریشانى‌اش را سامان مى‌دهد و دنیا به رغم میلش، به او روى مى‌آورد، و کسى که دنیا همّ و غمّ او باشد، خداوند، فقر او را در پیش چشمانش قرار مى‌دهد و
خاطرش را آشفته مى‌سازد و از دنیا، جز همان که برایش مقدّر شده است، نصیب او نمى‌شود
2539 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن کانَتِ الآخِرَةُ هَمَّهُ وسَدَمَهُ (52) ، لَها یَشخَصُ وإیّاها یَنوی؛ جَعَلَ‌اللّهُ عز و جل الغِنى فی قَلبِهِ، وجَمَعَ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ(53) ، وأتَتهُ الدُّنیا وهِیَ صاغِرَةٌ.(54)
2540 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن جَعَلَ الهُمومَ هَمّا واحِدا هَمَّ آخِرَتِهِ، کَفاهُ اللّهُ هَمَّ دُنیاهُ، ومَن‌تَشَعَّبَت بِهِ الهُمومُ فی أحوالِ الدُّنیا لَم یُبالِ اللّهُ فی أیِّ أودِیَتِها هَلَکَ.(55)
2541 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أصبَحَ وأمسى وَالآخِرَةُ أکبَرُ هَمِّهِ جَعَلَ اللّهُ لَهُ الغِنى فی قَلبِهِ، وجَمَعَ‌لَهُ أمرَهُ، ولَم یَخرُج مِنَ الدُّنیا حَتّى یَستَکمِلَ رِزقَهُ.(56)
2542 . عنه صلى الله علیه و آله: تَفَرَّغوا مِن هُمومِ الدُّنیا مَا استَطَعتُم؛ فَإِنَّهُ مَن کانَتِ الدُّنیا أکبَرَهَمِّهِ أفشَى اللّهُ ضَیعَتَهُ، وجَعَلَ فَقرَهُ بَینَ عَینَیهِ، ومَن کانَتِ الآخِرَةُ أکبَرَ هَمِّهِ جَمَعَ اللّهُ لَهُ اُمورَهُ، وجَعَلَ غِناهُ فی قَلبِهِ.(57)
2543 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ إن کانَ هَمُّهُ الآخِرَةَ کَفَّ اللّهُ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ وجَعَلَ غِناهُ فیقَلبِهِ، وإن کانَ هَمُّهُ الدُّنیا أفشَى اللّهُ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ وجَعَلَ فَقرَهُ بَینَ عَینَیهِ؛ فَلا یُمسی إلّا فَقیرا ولا یُصبِحُ إلّا فَقیرا.(58)
2544 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ تَعالى یَقولُ: یَابنَ آدَمَ، تَفَرَّغ لِعِبادَتی أَملَأ صَدرَکَ غِنىً وأسُدَّفَقرَکَ، وإلّا تَفعَلَ مَلَأتُ یَدَیکَ شُغلاً ولَم أسُدَّ فَقرَکَ.(59)
2539 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که آخرت، همّ و غمّ و وِردش باشد و چشم به آن بدوزد و همواره اندیشه آن را در سر بپروراند، خداوند عز و جل دلش را بى‌نیاز مى‌گرداند و زندگى‌اش را سامان مى‌بخشد و دنیا، با حالت زبونى و تسلیم، به او روى مى‌آورد
2540 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که همّ و غمّش را یکسره همّ و غمّ آخرتش قرار دهد، خداوند، او را از همّ و غمّ دنیایش مى‌رهاند، و کسى که همه همّ و غمّش، امور دنیا باشد، خداوند عز و جل اهمّیتى نمى‌دهد که او در کدام درّه از درّه‌هاى دنیا به هلاکت در مى‌افتد
2541 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که شب و روز، بزرگ‌ترین همّ و غمّش آخرت باشد، خداوند، دلش را بى‌نیاز مى‌گرداند و کارش را سامان مى‌بخشد و از دنیا نمى‌رود تا آن که روزى‌اش را کامل دریافت کند
2542 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: تا مى‌توانید، خویشتن را از همّ و غمّ دنیا فارغ گردانید؛ زیرا هر کس که دنیا بزرگ‌ترین همّ و غمّ او باشد، خداوند زندگى‌اش را نابه‌سامان مى‌سازد و فقر را پیش چشم او قرار مى‌دهد؛ و هر کس که آخرت، بزرگ‌ترین همّ و غمّ او باشد، خداوند اُمورش را سر و سامان مى‌دهد و دلش را بى‌نیاز مى‌گرداند
2543 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده اگر همّ و غمّش آخرت باشد، خداوند زندگى‌اش را براى او سامان مى‌بخشد و بى‌نیازى‌اش را در دلش قرار مى‌دهد؛ ولى اگر همّ و غمش دنیا باشد، خداوند زندگى‌اش را براى او پریشان و پُرمشغله مى‌سازد و فقر را پیش چشم او قرار مى‌دهد در نتیجه، شب و روزش را جز با نیازمندى سپرى نمى‌کند (همیشه احساس فقر مى‌نماید)
2544 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى متعال مى‌فرماید: «اى فرزند آدم! خود را وقف عبادتِ من
کن تا سینه‌ات را از بى‌نیازى پر کنم و فقرت را بزدایم در غیر این صورت، دستانت را پر از کار [و مشغله] مى‌گردانم و فقرت را برطرف نمى‌سازم» .
2545 . عنه صلى الله علیه و آله عِندَ مُنصَرَفِهِ مَن اُحُدٍ وَالنّاسُ مُحدِقونَ بِهِ : أیُّهَا النّاسُ، أقبِلوا عَلى ما کُلِّفتُموهُ مِن إصلاحِ آخِرَتِکُم وأعرِضوا عَمّا ضُمِنَ لَکُم مِن دُنیاکُم، ولا تَستَعمِلوا جَوارِحَ غُذِّیَت بِنِعمَتِهِ فِی التَّعَرُّضِ لِسَخَطِهِ بِمَعصِیَتِهِ، وَاجعَلوا شُغلَکُم فِی التِماسِ مَغفِرَتِهِ، وَاصرِفوا هِمَّتَکُم بِالتَّقَرُّبِ إلى طاعَتِهِ، مَن بَدَأَ بِنَصیبِهِ مِنَ الدُّنیا فَإِنَّهُ(60) نَصیبُهُ مِنَ الآخِرَةِ ولَم یُدرِک مِنها مایُریدُ، ومَن بَدَأَ بِنَصیبِهِ مِنَ الآخِرَةِ وَصَلَ إلَیهِ نَصیبُهُ مِنَ الدُّنیا وأدرَکَ مِنَ الآخِرَةِ مایُریدُ.(61)
1 / 10 الحَثُّ عَلى ذِکرِ الآخرة
2546 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یَکفیکُم مِنَ النَّفلِ ذِکرُ الآخِرَةِ.(62)
2547 . عنه صلى الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ، مَثِّلِ الآخِرَةَ فی قَلبِکَ وَالمَوتَ نَصبَ عَینَیکَ، ولا تَنسَ مَوقِفَکَ بَینَ یَدَیِ اللّهِ، وکُن مِنَ اللّهِ عَلى وَجَلٍ، وَاذکُر نِعَمَ اللّهِ، وَاکفُف عَن مَحارِمِ اللّهِ، ونابِذ(63) هَواکَ.(64)
2548 . عنه صلى الله علیه و آله: رَحِمَ اللّهُ عَبدا اِستَحیا مِن رَبِّهِ حَقَّ الحَیاءِ؛ فَحَفِظَ الرَّأسَ‌وما حَوى، وَالبَطنَ وما وَعى، وذَکَرَ القَبرَ وَالبِلى، وذَکَرَ أنَّ لَهُ فِی الآخِرَةِ مَعادا.(65)
2545 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در بازگشتش از جنگ اُحُد، در حالى که مردم ایشان‌را در میان گرفته بودند : اى مردم! به آباد کردن آخرتتان که بِدان مکلّف شده‌اید، روى بیاورید و از دنیایتان که براى شما تضمین شده است [و روزى‌تان در آن، خواه ناخواه مى‌رسد]، روى بگردانید و اعضا و جوارحى را که به نعمت‌هاى او تغذیه شده است، در معصیت او که موجب خشم خداوند مى‌شود به کار نگیرید و به طلب آمرزش از او بپردازید و همّ و غمّ خود را صرف تقرّب به طاعت او کنید کسى که به بهره‌اش از دنیا آغاز کند، بهره‌اش از آخرت را از کف مى‌دهد و به آنچه از دنیا مى‌خواهد هم نمى‌رسد؛ و کسى که به بهره‌اش از آخرت آغاز کند، سهمش از دنیا به او مى‌رسد و از آخرت نیز به آنچه مى‌خواهد، دست خواهد یافت
1 / 10
تشویق به یادآورى آخرت
2546 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از مستحبّات (غیر واجبات) ، همین شما را بس که به یاد آخرت باشید
2547 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على علیه السلام : اى على! آخرت را در دلت مجسّم کن [و همواره به یاد آن باش]و مرگ را پیش چشم خود قرار بده و ایستادنت را در پیشگاه خداوند [در روز رستاخیز براى داورى و رسیدگى به اعمال]، فراموش مکن و از خدا بیمناک باش و نعمت‌هاى خدا را [همواره] به یاد داشته باش و از حرام‌هاى خدا باز ایست و با هوس خود، مخالفت کن
2548 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: رحمت خدا بر آن بنده‌اى که از پروردگارش، چنان که مى‌باید، شرم کند! پس، سر و آنچه را [از اندیشه و نیّت] در سر است و شکم و آنچه را [از خوراک] در شکم قرار مى‌گیرد، [از ناپاکى و حرام] نگه بدارد و قبر و پوسیدن را [همواره] یاد کند و به یاد داشته باشد که او را در آخرت، بازگشتى خواهد بود
2549 . عنه صلى الله علیه و آله: بِئسَ العَبدُ عَبدٌ سَها ولَها ونَسِیَ المَقابِرَ وَالبِلى، بِئسَ العَبدُ عَبدٌ عَتا وطَغى ونَسِیَ المُبتَدَأَ وَالمُنتَهى. (66)
1 / 11 ما یُذَکِّرُ الآخِرَةَ
2550 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: عودُوا المَرضى، وَاتبَعُوا الجَنائِزَ؛ تُذَکِّرکُمُ الآخِرَةَ.(67)
2551 . عنه صلى الله علیه و آله فی بَیانِ حِکمَةِ زِیارَةِ القُبورِ : زوروها؛ فَإِنَّها تُزَهِّدُ فِی الدُّنیاوتُذَکِّرُ الآخِرَةَ.(68)
2552 . عنه صلى الله علیه و آله فی رِوایةٍ اُخرى : زوروها؛ فَإِنَّها تُرِقُّ القَلبَ، وتُدمِعُ العَینَ، وتُذَکِّرُ الآخِرَةَ.(69)
2553 . عنه صلى الله علیه و آله: زورُوا القُبورَ؛ فَإِنَّها تُذَکِّرُکُمُ الآخِرَةَ.(70)
2554 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا دُعیتُم إلَى الجَنائِزِ فَأَسرِعوا؛ فَإِنَّها تُذَکِّرُ الآخِرَةَ.(71)
2555 . عنه صلى الله علیه و آله لِأَبی ذَ رٍّ : زُرِ القُبورَ تَذکُر بِها الآخِرَةَ، وَاغسِلِ المَوتى؛ فَإِنَّ مُعالَجَةَ جَسَدٍ خاوٍ مَوعِظَةٌ بَلیغَةٌ، وصَلِّ عَلَى الجَنائِزِ لَعَلَّ ذلِکَ یَحزُنُکَ؛ فَإِنَّ الحَزینَ فی ظِلِّ اللّهِ یَومَ القِیامَةِ.(72)
2549 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بد بنده‌اى است آن بنده‌اى که دچار سرگرمى و غفلت است و قبرستان و پوسیده شدن را از یاد برده است! بد بنده‌اى است آن که نافرمانى و سرکشى کند و آغاز و فرجام را به فراموشى بسپرد!
1 / 11
عوامل یادآورى آخرت
2550 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از بیماران، عیادت کنید و در تشییع جنازه‌ها شرکت نمایید تا اینها آخرت را به یاد شما آورند
2551 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در بیان حکمت زیارت قبور : آنها را زیارت کنید؛ زیرا این کار، موجب بى‌رغبتى به دنیا و یادآورىِ آخرت مى‌شود
2552 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در روایتى دیگر : به زیارت قبور بروید؛ زیرا این کار، دل را نازک مى‌کند و چشم را اشکبار مى‌سازد و آخرت را به یاد مى‌آورَد
2553 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به زیارت قبور بروید که این کار، شما را به یاد آخرت مى‌اندازد
2554 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه به تشییع جنازه دعوت شدید، شتاب کنید؛ زیرا تشییع جنازه، شما را به یاد آخرت مى‌اندازد
2555 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله خطاب به ابو ذر : به زیارت قبور برو و از این طریق، یاد آخرت کن مردگان را غسل بده؛ زیرا زیر و رو کردن جسدى بى‌جان، اندرزى مؤثّر است، و بر جنازه‌ها نماز بخوان تا شاید این کار، تو را اندوهگین سازد؛ چرا که شخص اندوهناک، روز قیامت در سایه [و پناه] خداست
2556 . عنه صلى الله علیه و آله: کَفى بِالمَوتِ مُزَهِّدا فِی الدُّنیا ومُرَغِّبا فِی الآخِرَةِ.(73)
1 / 12 ما یُنسِی الآخِرَةَ
أ طولُ الأَمَلِ
2557 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ أخوَفَ ما أخافُ عَلى اُمَّتِیَ الهَوى وطُولُ الأَمَلِ؛ أمَّا الهَوى فَإِنَّهُ یَصُدُّ عَنِ الحَقِّ، وأمّا طولُ الأَمَلِ فَیُنسِی الآخِرَةَ.(74)
ب کَثرَةُ المالِ
2558 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اِحذَرُوا المالَ، فَإِنَّهُ کانَ فیما مَضى رَجُلٌ قَد جَمَعَ مالاً ووَلَداوأقبَلَ عَلى نَفسِهِ وعِیالِهِ وجَمَعَ لَهُم فَأَوعى، فَأَتاهُ مَلَکُ المَوتِ فَقَرَعَ بابَهُ وهُوَ فی زِیِّ مِسکینٍ، فَخَرَجَ إلَیهِ الحُجّابُ فَقالَ لَهُم: اُدعوا إلَیَّ سَیِّدَکُم.
قالوا: أوَ یَخرُجُ سَیِّدُنا إلى مِثلِکَ! ودَفَعوهُ حَتّى نَحَّوهُ عَنِ البابِ.
ثُمَّ عادَ إلَیهِم فی مِثلِ تِلکَ الهَیئَةِ(75) ، وقالَ: اُدعوا إلَیَّ سَیِّدَکُم وأخبِروهُ أنّی مَلَکُ المَوتِ، فَلَمّا سَمِعَ سَیِّدُهُم هذَا الکَلامَ قَعَدَ خائِفا فَرِقا(76) ، وقالَ لِأَصحابِهِ: لینوا لَهُ فِی المَقالِ، وقولوا لَهُ: لَعَلَّکَ تَطلُبُ غَیرَ سَیِّدِنا، بارَکَ اللّهُ فیکَ!
قالَ لَهُم: لا، ودَخَلَ عَلَیهِ وقالَ لَهُ: قُم فَأَوصِ ما کُنتَ موصِیا؛ فَإِنّی قابِضٌ روحَکَ قَبلَ أن أخرُجَ فَصاحَ أهلُهُ وبَکَوا.
فَقالَ: اِفتَحُوا الصَّنادیقَ وَاکتُبوا (أکِبّوا) ما فیهِ مِنَ الذَّهَبِ وَالفِضَّةِ، ثُمَّ أقبَلَ عَلَى المالِ یَسُبُّهُ ویَقولُ لَهُ: لَعَنَکَ اللّهُ یا مالُ! أنسَیتَنی ذِکرَ رَبّی وأغفَلتَنی(77) عَن أمرِ آخِرَتی حَتّى بَغَتَنی من أمرِ اللّهِ ما قَد بَغَتَنی؟ !(78)
2556 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [یادِ] مرگ، براى بى‌رغبتى به دنیا و شوق به آخرت، بسنده است
1 / 12
عوامل از یاد بردن آخرت
الف آرزوى دراز
2557 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ترسناک‌ترین چیزهایى که از آنها بر امّتم مى‌ترسم، هواى نفْس و آرزوى دراز است هواى نفْس، از حق باز مى‌دارد و آرزوى دراز، آخرت را از یاد [ِ انسان]مى‌برد
ب دارایى بسیار
2558 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از ثروت حذر کنید؛ زیرا در گذشته، مردى بود که مال و اولاد گرد آورد و به خود و خانواده‌اش پرداخت و براى آنان جمع کرد و اندوخت فرشته مرگ، در هیئت شخصى فقیر به نزد او آمد و درِ خانه‌اش را کوبید دربانان بیرون آمدند فرشته مرگ به آنان گفت: «خواجه خویش را صدا بزنید که نزد من بیاید» .
دربانان گفتند: خواجه ما براى کسى چون تو، بیرون آید؟ !
و او را عقب راندند و از درِ خانه دورش کردند فرشته مرگ، دوباره با همان هیئت به سوى آنان آمد و گفت: «خواجه خویش را صدا بزنید و به او بگویید که من، فرشته مرگ هستم» .
خواجه، چون این سخن را شنید، از ترس و هراس نشست و به یارانش گفت: با او به نرمى سخن بگویید و به او بگویید: خدا خیرت دهد! شاید دنبال کس دیگرى غیر از خواجه ما هستى!
فرشته مرگ به آنان گفت: «خیر» و نزد خواجه رفت و به وى گفت: «برخیز و آنچه مى‌خواهى، وصیّت کن؛ زیرا پیش از آن که بیرون روم، جانت را خواهم گرفت» .
اهل خانه فریاد زدند و گریستند خواجه به آنان گفت: صندوق‌ها را باز کنید و هر چه زر و سیم در آنهاست، بنویسید (بریزید) .
آن گاه، رو به پول‌ها کرد و به دشنام دادن به آنها پرداخت و گفت: لعنت خدا بر شما پول‌ها! پروردگارم را از یاد من بردید و مرا از کار آخرتم غافل ساختید، تا آن که فرمان خدا این گونه مرا غافلگیر کرد!
2559 . الإمام الباقر علیه السلام: کانَ عَلى عَهدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله مُؤمِنٌ فَقیرٌ شَدیدُ الحاجَةِ مِن‌أهلِ الصُّفَّةِ(79) ، وکانَ مُلازِما لِرَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله عِندَ مَواقیتِ الصَّلاةِ کُلِّها لا یَفقِدُهُ فیشَیءٍ مِنها، وکانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله یَرِقُّ لَهُ ویَنظُرُ إلى حاجَتِهِ وغُربَتِهِ، فَیَقولُ: یا سَعدُ، لَو قَد جاءَنی شَیءٌ لَأَغنَیتُکَ.
قالَ: فَأَبطَأَ ذلِکَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله، فَاشتَدَّ غَمُّ رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله لِسَعدٍ، فَعَلِمَ اللّهُ سُبحانَهُ ما دَخَلَ عَلى رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله مِن غَمِّهِ لِسَعدٍ فَأَهبَطَ عَلَیهِ جَبرَئیلَ علیه السلام ومَعَهُ دِرهَمانِ، فَقالَ لَهُ: یا مُحَمَّدُ، إنَّ اللّهَ قَد عَلِمَ ما قَد دَخَلَکَ مِنَ الغَمِّ لِسَعدٍ، أفَتُحِبُّ أن تُغنِیَهُ؟
فَقالَ: نَعَم.
فَقالَ لَهُ: فَهاکَ هذَینِ الدِّرهَمَینِ فَأَعطِهِما إیّاهُ ومُرهُ أن یَتَّجِرَ بِهِما.
قالَ: فَأَخَذَ(80) رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله ثُمَّ خَرَجَ إلى صَلاةِ الظُّهرِ، وسَعدٌ قائِمٌ عَلى بابِ حُجُراتِ رَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله یَنتَظِرُهُ، فَلَمّا رَآهُ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله قالَ: یا سَعدُ، أتُحسِنُ التِّجارَةَ؟
فَقالَ لَهُ سَعدٌ: وَاللّهِ ما أصبَحتُ أملِکُ مالاً أتَّجِرُ بِهِ! فَأَعطاهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله الدِّرهَمَینِ،
2559 . امام باقر علیه السلام: در زمان پیامبر خدا، مؤمنى فقیر و سخت نیازمند، در میان صُفّه‌نشینان (81) به سر مى‌برد او در تمام اوقات نماز، با پیامبر خدا بود و در هیچ نمازى نبود که با پیامبر خدا نباشد پیامبر خدا دلش براى او مى‌سوخت و به نیازمندى و غربت او مى‌نگریست و مى‌فرمود: «اى سعد! اگر چیزى به دستم برسد، تو را بى‌نیاز مى‌کنم» .
مدّتها گذشت و چیزى به دست پیامبر خدا نرسید اندوه پیامبر خدا بر سعد، شدّت گرفت خداوند سبحان، از غم و غصّه پیامبر خدا براى سعد، آگاه شد و جبرئیل علیه السلام را با دو درهم نزد پیامبر صلى الله علیه و آله فرو فرستاد جبرئیل به پیامبر صلى الله علیه و آله عرضه داشت: اى محمّد! خداوند از غم و غصّه تو براى سعد، آگاه شد حال آیا دوست دارى او را بى‌نیاز گردانى؟
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «آرى» .
جبرئیل علیه السلام گفت: این دو درهم را بگیر و به او بده و دستور بده تا با آنها کاسبى کند.
پیامبر خدا درهم‌ها را گرفت سپس براى نماز ظهر بیرون رفت سعد بر درِ حجره‌هاى پیامبر خدا ایستاده و منتظر ایشان بود پیامبر خدا چون او را دید، فرمود: «اى سعد! کاسبى کردن بلدى؟» .
سعد گفت: به خدا سوگند، تاکنون مالى نداشته‌ام که با آن کاسبى کنم!
وقالَ لَهُ: اِتَّجِر بِهِما وتَصَرَّف لِرِزقِ اللّهِ فَأَخَذَهُما سَعدٌ ومَضى مَعَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله حَتّى صَلّى مَعَهُ الظُّهرَ وَالعَصرَ، فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: قُم فَاطلُبِ الرِّزقَ، فَقَد کُنتُ بِحالِکَ مُغتَمّا یا سَعدُ.
قالَ: فَأَقبَلَ سَعدٌ لا یَشتَری بِدِرهَمٍ شَیئا إلّا باعَهُ بِدِرهَمَینِ ولا یَشتَری شَیئا بِدِرهَمَینِ إلّا باعَهُ بِأَربَعَةِ دَراهِمَ، فَأَقبَلَتِ الدُّنیا عَلى سَعدٍ فَکَثُرَ مَتاعُهُ ومالُهُ وعَظُمَت تِجارَتُهُ، فَاتَّخَذَ عَلى بابِ المَسجِدِ مَوضِعا وجَلَسَ فیهِ فَجَمَعَ تِجارَتَهُ إلَیهِ، وکانَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله إذا أقامَ بِلالٌ لِلصَّلاةِ یَخرُجُ وسَعدٌ مَشغولٌ بِالدُّنیا، لَم یَتَطَهَّر ولَم یَتَهَیَّأ کَما کانَ یَفعَلُ قَبلَ أن یَتَشاغَلَ بِالدُّنیا، فَکانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله یَقولُ: یا سَعدُ، شَغَلَتکَ الدُّنیا عَنِ الصَّلاةِ! فَکانَ یَقولُ: ما أصنَعُ، اُضَیِّعُ مالی؟ ! هذا رَجُلٌ قَد بِعتُهُ فَاُریدُ أن أستَوفِیَ مِنهُ، وهذا رَجُلٌ قَدِ اشتَرَیتُ مِنهُ فاُریدُ أن اُوَفِّیَهُ.
قالَ: فَدَخَلَ رَسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله مِن أمرِ سَعدٍ غَمٌّ أشَدُّ مِن غَمِّهِ بِفَقرِهِ، فَهَبَطَ عَلَیهِ جَبرَئیلُ علیه السلام، فَقالَ: یا مُحَمَّدُ، إنَّ اللّهَ قَد عَلِمَ غَمَّکَ بِسَعدٍ، فَأَیُّما أحَبُّ إلَیکَ حالُهُ الاُولى أو حالُهُ هذِهِ؟
فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: یا جَبرَئیلُ، بَل حالُهُ الاُولى، قَد ذَهَبَت(82) دُنیاهُ بِآخِرَتِهِ.
فَقالَ لَهُ جَبرَئیلُ علیه السلام: إنَّ حُبَّ الدُّنیا وَالأَموالِ فِتنَةٌ ومَشغَلَةٌ عَنِ الآخِرَةِ، قُل لِسَعدٍ یَرُدُّ عَلَیکَ الدِّرهَمَینِ اللَّذَینِ دَفَعتَهُما إلَیهِ، فَإِنَّ أمرَهُ سَیَصیرُ إلَى الحالَةِ الَّتی کانَ عَلَیها أوَّلاً.
قالَ: فَخَرَجَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله فَمَرَّ بِسَعدٍ، فَقالَ لَهُ: یا سَعدُ، أما تُریدُ أن تَرُدَّ عَلَیَّ الدِّرهَمَینِ اللَّذَینِ أعطَیتُکَهُما؟
فَقالَ سَعدٌ: بَلى ومِئَتَینِ.
پیامبر صلى الله علیه و آله دو درهم را به او داد و فرمود: «با اینها کاسبى کن و [آنها را] براى به دست آوردن روزىِ خدا، به کار بینداز» .
سعد آن دو درهم را گرفت و همراه پیامبر صلى الله علیه و آله رفت و نماز ظهر و عصر را با ایشان خواند سپس پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «برخیز و در طلب روزى باش، که من از حال و روز تو غمناک بودم، اى سعد!» .
وضع سعد، چنان شد که هر چه به یک درهم مى‌خرید، به دو درهم مى‌فروخت و اگر به دو درهم مى‌خرید، به چهار درهم مى‌فروخت بدین ترتیب، دنیا به سعد، رو کرد و مال و منالش بسیار شد و کسب و کارش بالا گرفت پس در کنار درِ مسجد، دکانى زد و در آن جا نشست و در همان جا به کسب و کار پرداخت.
هر گاه بلال براى نماز، اقامه مى‌گفت و پیامبر خدا بیرون مى‌آمد، سعد، همچنان سرگرم دنیا بود و بر خلاف گذشته که هنوز گرفتار دنیا نشده بود، دیگر نه وضویى مى‌ساخت و نه آماده نماز مى‌شد پیامبر صلى الله علیه و آله مى‌فرمود: «اى سعد! دنیا تو را از نماز، باز داشته است!» .
و او مى‌گفت: چه کنم؟ اموالم را ضایع کنم؟ ! به این آدم، جنس فروخته‌ام و مى‌خواهم بهایش را از او بگیرم از این یکى، جنس خریده‌ام و مى‌خواهم پولش را بدهم.
پیامبر خدا از این وضع سعد، ناراحت شد؛ بیشتر از وقتى که از نادارىِ او ناراحت شده بود در پىِ این بود که جبرئیل علیه السلام بر ایشان فرود آمد و گفت: اى محمّد! خداوند از اندوه تو براى سعد، آگاه شد کدام یک را دوست‌تر مى‌دارى: حالِ اوّل او را، یا این حالِ او را؟
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «جبرئیلا! حال اوّلِ او را [بیشتر مى‌پسندم]؛ چرا که دنیاى او، آخرتش را بر باد داده است» .
جبرئیل علیه السلام به پیامبر صلى الله علیه و آله عرضه داشت: همانا دوستىِ دنیا و مال و منال، مایه فتنه و باز داشتن از آخرت است به سعد بگو آن دو درهمى را که به او دادى، به تو برگردانَد در این صورت، به زودى به حالى که در ابتدا داشت، باز مى‌گردد.
پیامبر صلى الله علیه و آله بیرون رفت و به سعد برخورد و به او فرمود: «سعد! نمى‌خواهى آن دو درهمى را که به تو دادم، به من پس بدهى؟» .
فَقالَ لَهُ: لَستُ اُریدُ مِنکَ یا سَعدُ إلَا الدِّرهَمَینِ، فَأَعطاهُ سَعدٌ دِرهَمَینِ قالَ: فَأَدبَرَتِ الدُّنیا عَلى سَعدٍ حَتّى ذَهَبَ ما کانَ جَمَعَ، وعادَ إلى حالِهِ الَّتی کانَ عَلَیها.(83)
1 / 13 بَرَکاتُ عِمارَةِ الآخِرَةِ
الکتاب
«مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ اَلْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَ مَنْ کانَ یُرِیدُ حَرْثَ اَلدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها وَ ما لَهُ فِی اَلْآخِرَةِ مِنْ نَصِیبٍ» .(84)
الحدیث
2560 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مَن أصلَحَ أمرَ آخِرَتِهِ أصلَحَ اللّهُ لَهُ أمرَ دُنیاهُ.(85)
2561 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ یُعطِی الدُّنیا عَلى نِیَّةِ الآخِرَةِ، وأبى أن یُعطِیَ الآخِرَةَ عَلى نِیَّةِ الدُّنیا.(86)
2562 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ مَن کُنَّ فیهِ یَستَکمِلُ إیمانَهُ: رَجُلٌ لا یَخافُ فِی اللّهِ لَومَهَ‌لائِمٍ، ولا یُرائی بِشَیءٍ مِن عَمَلِهِ، وإذا عَرَضَ عَلَیهِ أمرانِ أحدُهُما لِلدُّنیا وَالآخَرُ لِلآخِرَةِ، اختارَ أمرَ الآخِرَةِ عَلَى الدُّنیا.(87)
2563 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ العَبدَ المُؤمِنَ إذا کانَ فِی انقِطاعٍ مِنَ الدُّنیا وإقبالٍ مِنَ الآخِرَهِ‌نَزَلَ إلَیهِ مَلائِکَةٌ مِنَ السَّماءِ، بیضُ الوُجوهِ کَأَنَّ وُجوهَهُمُ الشَّمسُ، مَعَهُم کَفَنٌ مِن أکفانِ
الجَنَّةِ، وحُنوطٌ مِن حُنوطِ الجَنَّةِ، حَتّى یَجلِسوا مِنهُ مَدَّ البَصَرِ، ثُمَّ یَجیءُ مَلَکُ المَوتِ حَتّى یَجلِسَ عِندَ رَأسِهِ، فَیَقولَ: أیَّتُهَا النَّفسُ الطَّیِّبَةُ، اُخرُجی إلى مَغفِرَةٍ مِنَ اللّهِ ورِضوانٍ.(88)
سعد گفت: چرا، دویست درهم مى‌دهم.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «اى سعد! من بیش از دو درهم، از تو نمى‌خواهم» .
سعد، دو درهم به پیامبر صلى الله علیه و آله داد از آن پس، دنیا به سعد پشت کرد، به طورى که هر چه گرد آورده بود، از میان رفت و او به حال و روز اوّلش باز گشت
1 / 13
برکات آباد کردن آخرت
قرآن
«کسى که کِشت آخرت را بخواهد، براى وى در کِشته‌اش مى‌افزاییم و کسى که کِشت این دنیا را بخواهد، به او از آن مى‌دهیم؛ و [لى] در آخرت، او را نصیبى نیست» .
حدیث
2560 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس کار آخرتش را درست کند، خداوند عز و جل کار دنیایش را براى او درست مى‌کند
2561 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، دنیا را با انگیزه آخرت مى‌دهد و امتناع دارد که آخرت را با انگیزه دنیا بدهد.(89)
2562 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که هر کس آنها را دارا باشد، ایمانش را کامل گردانیده است: این که در راه خدا از سرزنش هیچ سرزنشگرى نهراسد، و در هیچ کارش ریا نکند، و هر گاه دو کار برایش پیش آید که یکى براى دنیا و دیگرى براى آخرت است، کار آخرت را بر دنیا برگزیند
2563 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده مؤمن، هر گاه در حال جدا شدن از دنیا و روى آوردن به آخرت باشد، فرشتگانى سپیدروى، چنان که گویى چهره‌هایشان آفتاب درخشان است، از آسمان با
کفنى از کفن‌هاى بهشت و حُنوطى از حنوطهاى بهشت، نزد او فرود مى‌آیند و به فاصله یک چشم‌رس، نزدش مى‌نشینند آن گاه، فرشته مرگ مى‌آید و کنار سر او مى‌نشیند و مى‌گوید: «اى نفْسِ پاک! به سوى آمرزش و خُشنودى خداوند، بیرون شو» .
2564 . عنه صلى الله علیه و آله: الدُّنیا طالِبَةٌ ومَطلوبَةٌ، وَالآخِرَةُ طالِبَةٌ ومَطلوبَةٌ؛ فَمَن طَلَبَ الآخِرَةَ طَلَبَتهُ الدُّنیا حَتّى یَستوفِیَ مِنها رِزقَهُ، ومَن طَلَبَ الدُّنیا طَلَبَتهُ الآخِرَةُ حَتّى یَأتِیَهُ المَوتُ فَیَأخُذَهُ بَغتَةً.(90)
2565 . عنه صلى الله علیه و آله: ألا إنَّ الدُّنیا وَالآخِرَةَ طالِبَتانِ ومَطلوبَتانِ؛ فَطالِبُ الآخِرَةِ تَطلُبُهُ الدُّنیا حَتّى یَستَکمِلَ رِزقَهُ، وطالِبُ الدُّنیا تَطلُبُهُ الآخِرَةُ حَتّى یَأخُذَ المَوتُ بِعُنُقِهِ.(91)
2566 . عنه صلى الله علیه و آله: ما تَرَکَ عَبدٌ للّهِ‌ِ أمرا لا یَترُکُهُ إلّا للّهِ‌ِ تَعالى، إلّا عَوَّضَهُ اللّهُ مِنهُ ما هُوَخَیرٌ لَهُ مِنهُ فی دینِهِ ودُنیاهُ.(92)
1 / 14 ما یَعمُرُ الآخِرَةَ
2567 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لِکُلِّ خَرابٍ عِمارَةٌ، وعِمارَةُ الآخِرَةِ العَقلُ.(93)
2568 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أرادَ الآخِرَةَ فَلیَدَع زینَةَ الحَیاةِ الدُّنیا.(94)
2564 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دنیا طالب است و مطلوب، و آخرت [نیز]طالب است‌و مطلوب پس هر کس آخرت را طلب کند، دنیا در طلب او برمى‌آید تا او روزى‌اش را از آن، به تمام و کمال، دریافت کند و هر کس دنیا را طلب کند، آخرت در طلب او برمى‌آید تا مرگ به سراغش آید و ناگهان، او را بگیرد
2565 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آگاه باشید که دنیا و آخرت، هر دو، طالب‌اند و مطلوب دنیا طالبِ آخرت را طلب مى‌کند تا این که او روزىِ خویش را به تمام و کمال دریافت کند آخرت نیز، در طلبِ طالب دنیاست تا این که مرگ، گردن او را بگیرد
2566 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى براى خدا، کارى را که انجام دادن آن، نزد خدا ناپسند است ترک نمى‌کند، مگر آن که خداوند، چیزى را که براى دین و دنیاى او بهتر از آن باشد، به او عوض مى‌دهد
1 / 14
آنچه آخرت را آباد مى‌کند
2567 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر خرابى، آباد کننده‌اى دارد و آباد کننده آخرت، عقل است
2568 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس آخرت را مى‌خواهد، باید زیور زندگىِ دنیا را رها کند
2569 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن یَشتَهی کَرامَةَ الآخِرَةِ، یَدَع زینَةَ الدُّنیا.(95)
2570 . عنه صلى الله علیه و آله: اللّهُمَّ أعِنّی عَلى دینی بِدُنیا، وعَلى آخِرَتی بَتَقوى.(96)
2571 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَنالونَ الآخِرَةَ إلّا بِتَرکِکُمُ الدُّنیا وَالتَّعَرّی مِنها، اُوصیکُم أن تُحِبّواما أحَبَّ اللّهُ و تُبغِضوا ما أبغَضَ اللّهُ.(97)
2572 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا أحَبَّ اللّهُ عَبدا أغلَقَ عَلَیهِ اُمورَ الدُّنیا، وفَتَحَ لَهُ اُمورَ الآخِرَةِ. (98)
1 / 15 ما یُخرِبُ الآخِرَةَ
الکتاب
«فَأَمّا مَنْ طَغى – وَ آثَرَ اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا – فَإِنَّ اَلْجَحِیمَ هِیَ اَلْمَأْوى» .(99)
«وَ یَوْمَ یُعْرَضُ اَلَّذِینَ کَفَرُوا عَلَى اَلنّارِ أَذْهَبْتُمْ طَیِّباتِکُمْ فِی حَیاتِکُمُ اَلدُّنْیا وَ اِسْتَمْتَعْتُمْ بِها فَالْیَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ اَلْهُونِ بِما کُنْتُمْ تَسْتَکْبِرُونَ فِی اَلْأَرْضِ بِغَیْرِ اَلْحَقِّ وَ بِما کُنْتُمْ تَفْسُقُونَ» .(100)
«مَنْ کانَ یُرِیدُ اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا وَ زِینَتَها نُوَفِّ إِلَیْهِمْ أَعْمالَهُمْ فِیها وَ هُمْ فِیها لا یُبْخَسُونَ – أُولئِکَ اَلَّذِینَ لَیْسَ لَهُمْ فِی اَلْآخِرَةِ إِلاَّ اَلنّارُ وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِیها وَ باطِلٌ ما کانُوا یَعْمَلُونَ» .(101)
2569 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که کرامت آخرت را مى‌خواهد، زر و زیور دنیا را رها مى‌کند
2570 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در مناجات بار خدایا! مرا با دنیا، در دینم یارى کن و با تقوا، در آخرتم
2571 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به آخرت دست نمى‌یابید، مگر با رها کردنِ [علاقه به] دنیا و برهنه شدن از آن به شما سفارش مى‌کنم که دوست بدارید آنچه را خدا دوست مى‌دارد و دشمن بدارید آنچه را خدا دشمن مى‌دارد
2572 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خداوند بنده‌اى را دوست بدارد، امور دنیا را بر او مى‌بندد و امور آخرت را بر او مى‌گشاید
1 / 15
آنچه آخرت را ویران مى‌کند
قرآن
«امّا هر که طغیان کرد و زندگىِ پستِ دنیا را برگزید، پس جایگاه او همان آتش است» .
«و آن روز که آنهایى را که کفر ورزیده‌اند، بر آتش عرضه مى‌دارند، [به آنان مى گویند:] «نعمت‌هاى پاکیزه خود را در زندگىِ دنیایتان [خودخواهانه] صَرف کردید و از آنها برخوردار شدید. پس امروز به [سزاى] آن که در زمین، به ناحق سرکشى مى‌نمودید و به سبب آن که نافرمانى مى‌کردید، به عذاب خفّت [آور] کیفر مى‌بینید»» .
«کسانى که زندگىِ دنیا و زیور آن را بخواهند، [جزاى]کارهایشان را در آن جا به طور کامل به آنان مى‌دهیم، و به آنان در آن جا کم داده نخواهد شد. اینان، کسانى هستند که در آخرت، جز آتش برایشان نخواهد بود و آنچه در آن جا کرده‌اند، به هدر رفته، و آنچه انجام مى‌داده‌اند، باطل گردیده است» .
الحدیث
2573 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی وَصایاهُ لِابنِ مَسعودٍ : یَابنَ مَسعودٍ. اِتَّقِ اللّهَ فِی السِّرِّ وَالعَلانِیَةِ. فَإِنَّ اللّهَ تَعالى یَقولُ: «وَ لِمَنْ خافَ مَقامَ رَبِّهِ جَنَّتانِ»(102) ولا تُؤثِرَنَّ الحَیاةَ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ بِاللَّذّاتِ وَالشَّهَواتِ؛ فَإِنَّهُ تَعالى یَقولُ فی کِتابِهِ: «فَأَمّا مَنْ طَغى – وَ آثَرَ اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا – فَإِنَّ اَلْجَحِیمَ هِیَ اَلْمَأْوى» یَعنِی الدُّنیا المَلعونَةَ، وَالمَلعونَ ما فیها إلّا ما کانَ للّهِ‌ِ.(103)
2574 . عنه صلى الله علیه و آله لعلیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ، مَن عَرَضَت لَهُ دُنیاهُ وآخِرَتُهُ فَاختارَ الآخِرَةَ وتَرَکَ الدُّنیا فَلَهُ الجَنَّةُ، ومَن أخَذَ الدُّنیا استِخفافا بِآخِرَتِهِ فَلَهُ النّارُ.(104)
2575 . عنه صلى الله علیه و آله: ألا ومَن عَرَضَت لَهُ دُنیا وآخِرَةٌ فَاختارَ الدُّنیا عَلَى الآخِرَةِ لَقِیَ اللّهَ یَومَ القِیامَةِ ولَیسَت لَهُ حَسَنَةٌ یَتَّقی بِهَا النّارَ، ومَنِ اختارَ الآخِرَةَ وتَرَکَ الدُّنیا رَضِیَ اللّهُ عَنهُ وغَفَرَ لَهُ مَساوِئَ عَمَلِهِ.(105)
1 / 16 الحَثُّ عَلى تِجارَةِ الآخِرَةِ
الکتاب
«إِنَّ اَلَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اَللّهِ وَ أَقامُوا اَلصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ» .(106)
«إِنَّ اَللّهَ اِشْتَرى مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ اَلْجَنَّةَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ فَیَقْتُلُونَ وَ یُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَیْهِ حَقًّا فِی اَلتَّوْراةِ وَ اَلْإِنْجِیلِ وَ اَلْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى بِعَهْدِهِ مِنَ اَللّهِ
فَاسْتَبْشِرُوا بِبَیْعِکُمُ اَلَّذِی بایَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِکَ هُوَ اَلْفَوْزُ اَلْعَظِیمُ» .(107)
حدیث
2573 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش‌هایش به ابن مسعود : اى پسر مسعود! . در نهان و آشکار، از خدا بترس. . ؛ زیرا خداى متعال مى‌فرماید: «و براى کسى که از مقام پروردگارش بترسد، دو بهشت است» و با در پیش گرفتن لذّات و شهوات، زندگى دنیا را بر آخرت برمگزین؛ زیرا خداى متعال در کتابش مى‌فرماید: «و امّا هر که طغیان کرد، و زندگىِ دنیوى را برگزید، پس جایگاه او همان آتش است» . مقصود، دنیاى لعنت شده است هر آنچه در دنیاست، لعنت شده است، مگر آنچه براى خدا باشد
2574 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على علیه السلام : اى على! هر کس دنیا و آخرت برایش پیش آید (بر سر دو راهىِ دنیا و آخرت قرار گیرد) و آخرت را برگزیند و دنیا را وا نهد، بهشت از آنِ اوست؛ و هر کس، از روى سبک شمردن آخرتش، دنیا را برگیرد، آتش از آنِ اوست
2575 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که هر کس، امرى دنیوى و اخروى برایش پیش آید و او دنیا را بر آخرت برگزیند، روز قیامت در حالى خداوند را ملاقات مى‌کند که براى وى حسنه‌اى نیست که به واسطه آن، خود را از آتش نگه بدارد؛ و هر کس آخرت را بر دنیا برگزیند و دنیا را وا گذارَد، خداوند از او خشنود مى‌گردد و اعمال بدش را مى‌آمرزد
1 / 16
تشویق به سوداى آخرت
قرآن
«در حقیقت، کسانى که کتاب خدا را مى‌خوانند و نماز برپا مى‌دارند و از آنچه بدیشان روزى داده‌ایم، نهان و آشکارا انفاق مى‌کنند، امید به تجارتى بسته‌اند که هرگز زوال نمى‌پذیرد» .
«در حقیقت، خدا از مؤمنان، جان و مالشان را به [بهاى]این که بهشت براى آنان باشد، خریده است؛ همان کسانى که در راه خدا مى‌جنگند و مى‌کُشند و کشته مى‌شوند. [این]به عنوان
وعده حقّى در تورات و انجیل و قرآن بر عهده اوست. و چه کسى از خدا به عهد خویش وفادارتر است؟ پس به این معامله‌اى که با او کرده‌اید شادمان باشید؛ و این، همان کامیابى بزرگ است» .
«وَ مِنَ اَلنّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ اِبْتِغاءَ مَرْضاتِ اَللّهِ وَ اَللّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ» .(108)
«فَلْیُقاتِلْ فِی سَبِیلِ اَللّهِ اَلَّذِینَ یَشْرُونَ اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا بِالْآخِرَةِ وَ مَنْ یُقاتِلْ فِی سَبِیلِ اَللّهِ فَیُقْتَلْ أَوْ یَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْراً عَظِیماً» .(109)
«رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اَللّهِ وَ إِقامِ اَلصَّلاةِ وَ إِیتاءِ اَلزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ اَلْقُلُوبُ وَ اَلْأَبْصارُ» .(110)
الحدیث
2576 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی مَوعِظَتِهِ لِابنِ مَسعودٍ : یَابنَ مَسعودٍ، وَالَّذی بَعَثَنیبِالحَقِّ نَبِیّا، إنَّ مَن یَدَعِ الدُّنیا ویُقبِل عَلى تِجارَةِ الآخِرَةِ، فَإِنَّ اللّهَ تَعالى یَتَّجِرُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَتِهِ ویُربِحُ اللّهُ تِجارَتَهُ، یَقولُ اللّهُ تَعالى: «رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اَللّهِ وَ إِقامِ اَلصَّلاةِ وَ إِیتاءِ اَلزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ اَلْقُلُوبُ وَ اَلْأَبْصارُ» .(111)
2577 . المعجم الکبیر عن معاذ بن جبل: سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلى الله علیه و آله یَقولُ: یا أیُّهَا النّاسُ، اِتَّخِذوا تَقوَى اللّهِ تِجارَةً یَأتِکُمُ(112) الرِّزقُ بِلا بِضاعَةٍ ولا تِجارَةٍ، ثُمَّ قَرَأَ: «وَ مَنْ یَتَّقِ اَللّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً – وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ»(113) (114)
2578 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: قالَ اللّهُ تَعالى: وعِزَّتی وجَلالی وعَظَمَتی وقُدرَتی وعَلائی وَارتِفاعِ مَکانی، لایُؤثِرُ عَبدٌ هَوایَ عَلى هَواهُ إلّا جَعَلتُ غِناهُ فی نَفسِهِ، وکَفَیتُهُ هَمَّهُ، وکَفَفتُ عَلَیهِ ضَیعَتَهُ، وضَمَّنتُ السَّماواتِ وَالأَرضَ رِزقَهُ، وکُنتُ لَهُ مِن وَراءِ تِجارَةِ کُلِّ تاجِرٍ.(115)
«و از میان مردم، کسى است که جان خود را براى طلب خشنودى خدا مى‌فروشد؛ و خدا نسبت به [این]بندگان، مهربان است» .
«پس باید کسانى که زندگى دنیا را به آخرت سودا مى‌کنند، در راه خدا بجنگند؛ و هر کس در راه خدا بجنگد و کشته یا پیروز شود، به زودى پاداشى بزرگ به او خواهیم داد» .
«مردانى که نه تجارت و نه داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات، به خود مشغول نمى‌دارد، و از روزى که دل‌ها و دیده‌ها در آن زیر و رو مى‌شود، مى‌هراسند» .
حدیث
2576 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در اندرز به ابن مسعود : اى پسر مسعود! سوگند به آن که مرا به حق، به پیامبرى برگزید، کسى که دنیا را وا نهد و به سوداى آخرت روى آورد، خداوند متعال، از پسِ سوداگرى‌اش، براى او تجارت مى‌کند و سوداگرى‌اش را سودآور مى‌گردانَد خداى متعال مى‌فرماید: «مردانى که سرگرم شدن به هیچ‌تجارتى و هیچ داد و ستدى، آنان را از یاد خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زکات، باز نمى‌دارد و از روزى مى‌هراسند که در آن، دل‌ها و دیده‌ها زیر و رو مى‌شوند» .
2577 . المعجم الکبیر به نقل از معاذ بن جبل : از پیامبر خدا شنیدم که مى‌فرماید: «هان، اى مردم! تقواى الهى را تجارت بگیرید تا بى هیچ کالا و تجارتى، به شما روزى برسد» .
ایشان، سپس این آیه را خواند: «و هر کس، از خدا پروا کند، خدا براى او گشایشى قرار مى‌دهد و از جایى‌که گمان نمى‌برد، روزى‌اش مى‌دهد» .
2578 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى متعال مى‌فرماید: «به عزّت و جلالم و به عظمت و قدرتم و به بلندى و رفعت مقامم سوگند، هیچ بنده‌اى دلخواه مرا بر دلخواه خودش ترجیح نمى‌دهد، مگر آن که جانش را بى‌نیاز مى‌گردانم و خواسته‌اش را برمى‌آورم و مَعاش او را سامان مى‌بخشم و آسمان‌ها و زمین را ضامن روزىِ او مى‌گردانم و از پسِ تجارت هر تاجرى، هواى او را دارم» .
2579 . عنه صلى الله علیه و آله: منَ خافَ أدلَجَ (116) ، ومَن أدلَجَ بَلَغَ المَنزِلَ، ألا إنَّ سِلعَةَ اللّهِ غالِیَةٌ، ألاإنَّ سِلعَةَ اللّهِ الجَنَّةُ.(117)
2580 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أحَبَّ دُنیاهُ أضَرَّ بِآخِرَتِهِ، ومَن أحَبَّ آخِرَتَهُ أضَرَّ بِدُنیاهُ، فَآثِرواما یَبقى عَلى ما یَفنى.(118)
2581 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ فی طَلَبِ الدُّنیا إضرارا بِالآخِرَةِ، وفی طَلَبِ الآخِرَةِ إضرارا بِالدُّنیا، فَأَضِرّوا بِالدُّنیا فَإِنَّها أولى بِالإِضرارِ.(119)
1 / 17 تَفسیرُ تِجارَةِ الآخِرَةِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلى تِجارَةٍ تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذابٍ أَلِیمٍ – تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ بِأَمْوالِکُمْ وَ أَنْفُسِکُمْ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» .(120)
«إِنَّ اَلَّذِینَ یَتْلُونَ کِتابَ اَللّهِ وَ أَقامُوا اَلصَّلاةَ وَ أَنْفَقُوا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرًّا وَ عَلانِیَةً یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ» .(106)
2579 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: آن که [از باز ماندن] بترسد، سرِشب به راه مى‌افتد و آن که سرِشب به راه افتد، به منزل مى‌رسد بدانید که کالاى خدا گران است بدانید که کالاى خدا بهشت است
2580 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که دنیا را دوست بدارد، به آخرتش زیان مى‌زند، و هر که آخرتش را دوست بدارد، به دنیایش زیان مى‌زند پس آنچه را که ماندنى است، بر آنچه فانى است، برگزینید
2581 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در دنیاطلبى، زیان‌هایى براى آخرت است و در آخرت‌طلبى، زیان‌هایى براى دنیاست پس شما به دنیا زیان بزنید؛ چرا که دنیا براى زیان زدن، سزاوارتر است
1 / 17
معناى سوداگرى آخرت
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! آیا [مى‌خواهید] شما را بر تجارتى راه نمایم که شما را از عذابى دردناک برهاند؟ به خدا و فرستاده او بگروید و در راه خدا، با مال و جانتان جهاد کنید. این [گذشت و فداکارى]، اگر بدانید، براى شما بهتر است» .
«در حقیقت، کسانى که کتاب خدا را مى‌خوانند و نماز را برپا مى‌دارند و از آنچه بدیشان روزى داده‌ایم، نهان و آشکارا انفاق مى‌کنند، امید به تجارتى بسته‌اند که هرگز زوال نمى‌پذیرد» .
الحدیث
2582 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله مِن وَصایاهُ لِابنِ مَسعودٍ : یَابنَ مَسعودٍ، کُلُّ ما أبصَرتَهُ بِعَینِکَ وَاستَخلاهُ(121) قَلبُکَ فَاجعَلهُ للّهِ‌ِ، فَذلِکَ تِجارَةُ الآخِرَةِ؛ لِأَنَّ اللّهَ یَقولُ: «ما عِنْدَکُمْ یَنْفَدُ وَ ما عِنْدَ اَللّهِ باقٍ»(122) (123)
2583 . عنه صلى الله علیه و آله: لَیسَ شَیءٌ أطیَبَ عِندَ اللّهِ مِن ریحِ فَمِ صائِمٍ تَرَکَ الطَّعامَ وَالشَّرابَ للّهِ‌ِ رَبِّ العالَمینَ، وآثَرَ اللّهَ عَلى ما سِواهُ، وَابتاعَ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ، فَإِنِ استَطَعتَ أن یَأتِیَکَ المَوتُ وأنتَ جائِعٌ، وکَبِدُکَ ظَمآنُ فَافعَل؛ فَإِنَّکَ تَنالُ بِذلِکَ أشرَفَ المَنازِلِ، وتَحُلُّ مَعَ الأَبرارِ وَالشُّهَداءِ وَالصّالِحینَ.(124)
2584 . مکارم الأخلاق: قالَ ابنُ مَسعودٍ [لِرَسولِ اللّهِ صلى الله علیه و آله]: بِأَبی أنتَ واُمّی یا رَسولَ اللّهِ، کَیفَ لی بِتِجارَةِ الآخِرَةِ؟
فقالَ صلى الله علیه و آله: لا تُریحَنَّ لِسانَکَ عَن ذِکرِ اللّهِ، وذلِکَ أن تَقولَ: «سُبحانَ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِ‌ِ ولا إلهَ إلَا اللّهُ وَاللّهُ أکبَرُ» فَهذِهِ التِّجارَةُ المُربِحَةُ وقالَ اللّهُ تَعالى: «یَرْجُونَ تِجارَةً لَنْ تَبُورَ – لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ»(125) (111)
2585 . مسند ابن حنبل عن أنس: إنَّ رَجُلاً قالَ: یا رَسولَ اللّهِ، إنَّ لِفُلانٍ نَخلَةً وأنَا اُقیمُ حائِطی بِها، فَأْمرُهُ أن یُعطِیَنی حَتّى اُقیمَ حائِطی بِها.
فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله: أعطِها إیّاهُ بِنَخلَةٍ فِی الجَنَّةِ! فَأَبى.
فَأَتاهُ أبو الدَّحداحِ، فَقالَ: بِعنی نَخلَتَکَ بِحائِطی، فَفَعَلَ، فَأَتَى النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله فَقالَ: یا رَسولَ اللّهِ، إنّی قَدِ ابتَعتُ النَّخلَةَ بِحائطی، فَاجعَلها لَهُ فَقَد أعطَیتُکَها.
فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: «کَم مِن عِذقٍ راحَ لِأَبِی الدَّحداحِ فِی الجَنَّةِ!» قالَها مِرارا.
قالَ: فَأَتَى امرَأَتَهُ فَقالَ: یا اُمَّ الدَّحداحِ اخرُجی مِنَ الحائِطِ؛ فَإِنّی قَد بِعتُهُ بِنَخلَةٍ فِی الجَنَّةِ.
فَقالَت: رَبِحَ البَیعُ أو کَلِمَةً تُشبِهُها.(126)
حدیث
2582 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در سفارش به ابن مسعود : اى پسر مسعود! هر آنچه را چشمت دید و دلت هوس کرد، براى خدا قرار بده که این، تجارت (سوداگرىِ) آخرت است؛ چرا که خداوند مى‌فرماید: «آنچه نزد شماست، رفتنى است و آنچه نزد خداست، ماندنى است» .
2583 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نزد خداوند، چیزى خوش‌تر از بوى دهان روزه‌دارى نیست که به خاطر خداى پروردگار جهانیان، از خوردن و آشامیدن، خوددارى ورزیده و خدا را بر ماسِواى او برگزیده و آخرتش را به دنیایش خریده است پس اگر مى‌توانى کارى کنى که وقتى مرگْ تو را در مى‌رسد، گرسنه باشى و جگرت تشنه باشد، چنین کن؛ زیرا با این کار، به عالى‌ترین منازل مى‌رسى و با نیکان و شهیدان و شایستگان، همنشین مى‌شوى
2584 . مکارم الأخلاق: ابن مسعود [به پیامبر خدا] گفت: پدر و مادرم به فدایت، اى پیامبر خدا! چگونه تجارت آخرت کنم؟
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «هرگز زبانت را از یاد خدا رها نساز، یعنى این که [پیوسته]بگویى: «سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلّا اللّه و اللّه أکبر» این‌است تجارت سودآور خداى متعال مى‌فرماید: «به تجارتى امید بسته‌اند که‌هرگز کساد نمى‌شود، تا [خداوند] مُزدهاى آنان را به تمام و کمال، به آنان بدهد و از فضل خویش، بر آنان بیفزاید»» .
2585 . مسند ابن حنبل به نقل از اَنَس : مردى گفت: اى پیامبر خدا! فلانى درخت خرمایى [در باغ من] دارد و من مى‌خواهم باغم را با آن، دیواربندى کنم دستور دهید درختش را به من بدهد تا با آن، باغم را دیواربندى کنم.
پیامبر صلى الله علیه و آله به صاحب نخل فرمود: «نخلت را در ازاى نخلى در بهشت، به او بده» .
امّا آن مرد نپذیرفت سپس ابو دَحداح به نزد او آمد و گفت: نخلت را به باغ
خرمایم بفروش.
مرد فروخت پس ابو دحداح نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: من آن نخل را به [بهاى]باغم خریدم آن نخل را به آن مرد (صاحب باغ) بدهید؛ زیرا من آن را به شما [هدیه] مى‌دهم.
پیامبر خدا چند بار فرمود: «چه بسیار خُرما بُن‌هایى که در بهشت، از آنِ ابو دحداح شد!» .
آن گاه، ابو دَحداح نزد همسرش [در باغ] رفت و به او گفت: اى امّ دحداح! از این باغ برو بیرون؛ که من آن را در برابر نخلى در بهشت، فروختم.
همسرش نیز گفت: [این] معامله سود کرد!
یا جمله‌اى شبیه این گفت [که نشان مى‌داد از معامله همسرش راضى است]
1 / 18 التَّحذیرُ
الکتاب
«أُولئِکَ اَلَّذِینَ اِشْتَرَوُا اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا بِالْآخِرَةِ فَلا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ اَلْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْصَرُونَ» .(127)
الحدیث
2586 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: بَشِّر هذِهِ الاُمَّةَ بِالسَّناءِ وَالرِّفعَةِ وَالدّینِ والنَّصرِ وَالتَّمکینِ فِی الأَرضِ. . . فَمَن عَمِلَ مِنهُم عَمَلَ الآخِرَةِ لِلدُّنیا لَم یَکُن لَهُ فِی الآخِرَةِ نَصیبٌ.(128)
1 / 19 ذَمُّ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ
2587 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: شَرُّ النّاسِ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ، وشَرٌّ مِن ذلِکَ مَن باعَ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ.(129)
1 / 18
هشدار درباره سودا کردنِ آخرت به دنیا
قرآن
«همین کسان‌اند که زندگىِ دنیا را به [بهاى] جهان دیگر خریدند. پس نه عذاب آنان سبُک مى‌گردد و نه ایشان یارى مى‌شوند» .
حدیث
2586 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بشارت باد این امّت را به بلندى و عظمت و دین و پیروزى و قدرت یافتن در زمین! . پس هر کدام از آنان که کار آخرت را براى دنیا انجام دهد، در آخرت، نصیبى نخواهد داشت
1 / 19
نکوهش آن که آخرتش را به دنیاى دیگران بفروشد
2587 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدترینِ مردم، کسى است که آخرتش را به دنیایش بفروشد، و بدتر از او، کسى است که آخرت خویش را براى دنیاى دیگرى بفروشد
2588 . عنه صلى الله علیه و آله: مِن شَرِّ النّاسِ مَنزِلَةً عِندَ اللّهِ یَومَ القِیامَةِ، عَبدٌ أذهَبَ آخِرَتَهُ بِدُنیا غَیرِهِ. (130)
2589 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أشَدَّ النّاسِ نَدامَةً یَومَ القِیامَةِ، رَجُلٌ باعَ آخِرَتَه بِدُنیا غَیرِهِ.(131)
2590 . عنه صلى الله علیه و آله: شَرُّ النّاسِ مَن تَأَذّى بِهِ النّاسُ، وشَرٌّ مِن ذلِکَ مَن أکرَمَهُ النّاسُ اتِّقاءَ شَرِّهِ، وشَرٌّ مِن ذلِکَ مَن باعَ دینَهُ بِدُنیا غَیرِهِ.
2588 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: یکى از بدمنزلت‌ترینِ مردم نزد خداوند در روز قیامت، بنده‌اى است که آخرتش را به خاطر دنیاى دیگرى از دست بدهد
2589 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پُرندامت‌ترینِ مردم در روز قیامت، کسى است که آخرتش را براى دنیاى دیگرى بفروشد
2590 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدترینِ مردم، کسى است که مردم از او آزار ببینند، و از او بدتر، کسى است که مردم از بیمِ گزندش، به او احترام بنهند، و از او بدتر، کسى است که دینش را براى دنیاى دیگرى بفروشد
1) فی المصدر: «سنیها» ، والتصویب من بحار الأنوار قال ابن الأثیر: تجمع السنة على سنَهات وسَنَوات، فإذا جمعتها جمع الصحّة کسرت السین فقلت: سِنون وسِنین، وبعضهم یضمّها، ومنهم من یقول: سِنین على کلّ حال فی الرفع والنصب والجرّ ویجعل الإعراب على النون الأخیرة، فإذا أضفتها على الأول حذفت نون الجمع للإضافة وعلى الثانی لا تحذفها فتقول: سِنی زید وسنینُ زید (النهایة: ج 2 ص 414 «سنه»).
2) علل الشرائع: ص 470 ح 33، بحار الأنوار: ج 9 ص 305 ح 8.
3) السجدة:17.
4) الإسراء:21.
5) الإنسان:20.
6) أی السبّابة، فقد جاء فی المصدر بعد کلمة هذه: «وأشار یحیى بالسبّابة» ویحیى هو ابن سعید، من رجال سند الروایة.
7) صحیح مسلم: ج 4 ص 2193 ح 55 عن مستورد أخی بنی فهر؛ مشکاة الأنوار: ص 467 ح 1558، بحار الأنوار: ج 73 ص 119 ح 110.
8) المستدرک على الصحیحین: ج 4 ص 355 ح 7898.
9) المعجم الکبیر: ج 20 ص 308 ح 733 عن المستورد.
10) کذا فی المصدر بالحاء المهملة، والظاهر أنّها مصحّفة عن «نفجة» بالجیم، قال ابن الأثیر: کنفجة أرنب: أی کوثبته من مَجثَمه، یرید تقلیل مدّتها (النهایة: ج 5 ص 88 «نفج»).
11) الفردوس: ج 4 ص 148 ح 6456 عن عمر.
12) یعنى: انگشت نشانه‌اش را در مأخذ، پس از کلمه «این» آمده است: «یحیى با انگشت نشانه‌اش، اشاره کرد» . مقصود از یحیى، «یحیى بن سعید» ، از رجال سند این روایت است.
13) در مأخذ، «نفحة (با حا)» آمده است؛ ولى ظاهرا تصحیف شده «نفجة» (با جیم) باشد ابن اثیر مى‌گوید: «کنفجة أرنب؛ مانند یک جهش خرگوش و مراد، کم بودن مدّت دنیاست».
14) فردوس الأخبار: ج 5 ص 392 ح 8261، الفردوس: ج 5 ص 297 ح 8237 ولیس فیه «ومن القبور إلى الموقف» وکلاهما عن أبی هریرة.
15) مسند الشهاب: ج 1 ص 348، ح 595 عن أبی جعفر عبد اللّه بن مسور الهاشمی؛ المحاسن: ج 1 ص 377 ح 831، بحار الأنوار: ج 78 ص 184 ح 10.
16) النبأ:39.
17) العَرَض بالتحریک: متاع الدنیا و حُطامها (النهایة: ج 3 ص 214 «عرض»).
18) السنن الکبرى: ج 3 ص 306 ح 5807 عن شداد بن أوس.
19) دعائم الإسلام: ج 1 ص 25.
20) أعلام الدین: ص 344 ح 35 عن ابن عمر، بحار الأنوار: ج 77 ص 187 ح 10.
21) المعجم الکبیر: ج 19 ص 200 ح 449 عن کلیب بن حزن.
22) أعلام الدین: ص 277، بحار الأنوار: ج 81 ص 195 ح 52.
23) الإسراء:19.
24) أعلام الدین: ص 342 ح 30 عن أنس، بحار الأنوار: ج 77 ص 185 ح 10.
25) أعلام الدین: ص 340 ح 26 عن أبی أیّوب الأنصاری، بحار الأنوار: ج 77 ص 182 ح 10.
26) صحیح البخاری: ج 5 ص 2357 ح 6050 عن أنس، المناقب لابن شهر آشوب: ج 1 ص 185، بحار الأنوار: ج 19 ص 124 ح 9.
27) مستدرک الوسائل: ج 12 ص 51 ح 13488 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
28) تنبیه الغافلین: ص 554 ح 898 عن عبد خیر عن الإمام علیّ علیه السلام.
29) الأمالی للشجری: ج 1 ص 197 عن ابن عباس.
30) صحیح البخاری: ج 4 ص 1504 ح 3874.
31) الزلزلة:7 و 8.
32) حلیة الأولیاء: ج 1 ص 265 عن شداد بن أوس وراجع: غرر الحکم: ح 7194.
33) إرشاد القلوب: ص 21.
34) الخصال: ص51 ح62 عن جابر بن عبد اللّه، بحار الأنوار: ج 73 ص 91 ح 63.
35) القصص:83.
36) تاریخ دمشق: ج 65 ص 121 عن أبی هریرة.
37) الزمر:60.
38) الأمالی للطوسی: ص 207 ح 354، بحار الأنوار: ج 22 ص 455 ح 1.
39) سنن الترمذی: ج 4 ص 637 ح 2458 عن ابن مسعود؛ کنزالفوائد: ج 1 ص 217، بحار الأنوار: ج 6 ص 131 ح 25.
40) فی بحار الأنوار: «متعبین لها».
41) إرشاد القلوب: ص 199 201، بحار الأنوار: ج 77 ص 24 ح 6.
42) بحار الأنوار: ج 77 ص 21 25 ح 6 نقلاً عن إرشاد القلوب.
43) احتمالاً این جمله، اشاره است به انعکاس دعاى آنان در عوالمى که حجاب نامیده مى‌شوند.
44) الجَعْظَرِیّ: الفَظّ الغلیظ المتکبّر (النهایة: ج 1 ص 276 «جعظر»).
45) الجَوّاظ: الجَموع المَنوع (النهایة: ج 1 ص 316 «جوظ»).
46) السَّخَب والصَّخَب: الصیاح (النهایة: ج 2 ص 349 «سخب»).
47) صحیح ابن حبّان: ج 1 ص 274 ح 72 عن أبی هریرة.
48) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 234، بحار الأنوار: ج 44 ص 139 ح 6.
49) مسند الشهاب: ج 1 ص 417 ح 717 عن أبی هریرة.
50) الکافی: ج 2 ص 87 ح 6 عن عمرو بن جمیع عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 71 ص 214 ح 8.
51) سنن الترمذی: ج 4 ص 642 ح 2465 عن أنس.
52) السَّدَم: اللّهَج والولوع بالشیء (النهایة: ج 2 ص 355 «سدم»).
53) الضَّیعة: ما یکون منه معاشه، کالصنعة والتجارة والزراعة (النهایة: ج 3 ص 108 «ضیع»).
54) المعجم الأوسط: ج 6 ص 123 ح 5990 وج 8 ص 364 ح 8882 کلاهما عن أنس.
55) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 95 ح 257 و ج2 ص 1375 ح 4106 کلاهما عن عبد اللّه بن مسعود.
56) ثواب الأعمال: ص 201 ح 1 عن ابن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 104 ح 96.
57) المعجم الأوسط: ج 5 ص 186 ح 5025 عن أبی الدرداء.
58) الزهد لابن حنبل: ص 42 عن الحسن.
59) سنن الترمذی: ج 4 ص 643 ح 2466 عن أبی هریرة.
60) فی أعلام الدین: ص 339 ح 23 «فاته» بدل «فإنَّه».
61) عدّة الداعی: ص 288 عن أبی سعید الخدری، بحار الأنوار: ج 77 ص 182 ح 23.
62) الفردوس: ج 5 ص 544 ح 9038 عن أسماء بنت أبی بکر.
63) نابَذَ: خالَفَ (انظر المصباح المنیر: ص 590 «نبذ»).
64) الفردوس: ج 5 ص 317 ح 8307 عن الإمام علیّ علیه السلام.
65) الاختصاص: ص 229، بحار الأنوار: ج 71 ص 336 ح 21.
66) سنن الترمذی: ج 4 ص 632 ح 2448 عن أسماء بنت عمیس.
67) مسند ابن حنبل: ج4 ص96 ح11445 عن أبی سعید الخدری؛ الدعوات: ص 227 ح 635، بحار الأنوار: ج 81 ص 224 ح 32.
68) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 501 ح 1571 عن ابن مسعود.
69) السنن الکبرى: ج 4 ص 129 ح 7198 عن أنس.
70) سنن ابن ماجة: ج 1 ص 500 ح 1569 عن أبی هریرة.
71) قرب الإسناد: ص 86 ح 281 عن مسعدة بن زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 72 ص 295 ح 20.
72) المستدرک على الصحیحین: ج 4 ص 366 ح 7941 وج 1 ص 533 ح 1395؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 288 نحوه کلّها عن أبی ذرّ.
73) المصنّف لابن أبی شیبة: ج 8 ص 129 ح 28 عن الربیع.
74) الخصال: ص51 ح62 عن جابر بن عبد اللّه، بحار الأنوار: ج 70 ص 75 ح 3.
75) فی المصدر: «الهیبة» ، والتصویب من بحار الأنوار.
76) الفَرَق: الخوف والفزع (النهایة: ج 3 ص 438 «فرق»).
77) فی المصدر: «أغفلتی» ، والتصویب من بحار الأنوار.
78) عدّة الداعی: ص 95، بحار الأنوار: ج 103 ص 24 ح 27.
79) أهلُ الصُّفَّة: هم فقراء المهاجرین، ومن لم یکُن له منهم منزل یسکنه، فکانوا یأوُون إلى مَوضعٍ مُظَلَّل فی مسجد المدینة یسکنونه (النهایة: ج 3 ص 37 «صفف»).
80) فی بحار الأنوار: «فأخذهما» ، وهو الأنسب.
81) صُفّه‌نشینان، مهاجران تهى‌دستى بودند که منزلى براى سکونت نداشتند و از این رو، در سایه‌گاهى از مسجد مدینه، زندگى مى‌کردند.
82) فی المصدر: «أذهَبَت» ، والتصویب من بحار الأنوار.
83) الکافی: ج 5 ص 312 ح 38 عن أبی بصیر، بحار الأنوار: ج 22 ص 122 ح 92.
84) الشورى:20.
85) عدّة الداعی: ص 216، بحار الأنوار: ج 72 ص 305 ح 51.
86) الزهد لابن المبارک: ص 193 ح 549 عن أنس، ارشاد القلوب: ص 186 وفیه «ولا» بدل «وأبی» ، بحار الأنوار: ج 103 ص 25 ح 29.
87) تاریخ دمشق: ج 38 ص 13 ح 7577 عن أبی هریرة.
88) مسند ابن حنبل: ج 6 ص 413 ح 18559 عن البراء بن عازب.
89) مقصود، آن است که اگر کار با انگیزه خدایى و براى اصلاح آخرت باشد، خداوند، دنیاى انسان را نیز اصلاح مى‌کند؛ امّا اگر کسى کارى را با انگیزه مادّى انجام دهد، پاداشى در آخرت نخواهد داشت.
90) تنبیه الغافلین: ص 244 ح 317 عن أبی عبیدة الأسدیّ؛ الکافی: ج 1 ص 18 ح 12 عن هشام بن الحکم عن الإمام الکاظم علیه السلام، بحار الأنوار: ج 78 ص 302 ح 1.
91) أعلام الدین: ص 345 ح 38 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 77 ص 188 ح 10.
92) تاریخ دمشق: ج 10 ص 374 ح 2588 عن عبد اللّه بن عمر.
93) کنز الفوائد: ج 1 ص 56، بحار الأنوار: ج 1 ص 95 ح 34.
94) الخصال: ص 293 ح 58 عن عبد اللّه بن میمون القداح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 71 ص 333 ح 9.
95) الزهد لابن المبارک: ص 107 ح 317 عن الحسن، مکارم الأخلاق: ج 2 ص 372 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 83 ح 3.
96) تاریخ دمشق: ج 18 ص 87 عن الربیع بن یونس عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام؛ مصباح المتهجّد: ص 172 ح 259 من دون اسناد إلیه صلى الله علیه و آله، بحار الأنوار: ج 87 ص 298 ح 85.
97) مستدرک الوسائل: ج 12 ص 54 ح 13496 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
98) کنز العمّال: ج 3 ص 204 ح 6181 نقلاً عن الفردوس عن أنس.
99) النازعات:37 39.
100) الاحقاف:20.
101) هود:15 و 16.
102) الرحمن:46.
103) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 354 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 104 ح 1.
104) جامع الأخبار: ص 296 ح 805 عن جابر بن عبد اللّه.
105) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 314 ح 2655 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 103 ح 92.
106) فاطر:29.
107) التوبة:111.
108) البقرة:207.
109) النساء:74.
110) النور:37.
111) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 356 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 106 ح 1.
112) فی المصدر: «یأتیکم» ، والتصویب من المصادر الاُخرى.
113) الطلاق:2 و 3.
114) المعجم الکبیر: ج 20 ص 97 ح 190.
115) المحاسن: ج 1 ص 97 ح 63 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 70 ص 75 ح 2.
116) یقال: أدلَجَ بالتخفیف إذا سار من أوّل اللیل، وادَّلَجَ بالتشدید إذا سارَ من آخره. ومنهم من یجعل الإدلاج للّیل کلّه (النهایة: ج 2 ص 129 «دلج») قال الشیخ البهائی: ربّما یطلق الإدلاج على العبادة فی اللیل مجازا؛ لأنّ العبادة سیر إلى اللّه تعالى (بحار الأنوار: ج 87 ص 189).
117) سنن الترمذی: ج 4 ص 633 ح 2450 عن أبی هریرة.
118) مسند ابن حنبل: ج 7 ص 165 ح 19718 عن أبی موسى الأشعری.
119) الکافی: ج 2 ص 131 ح 12 عن ابن بکیر عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 73 ص 61 ح 30.
120) الصف:10 و 11.
121) فی بحار الأنوار: «واستحلاه».
122) النحل:96.
123) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 357 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود، بحار الأنوار: ج 77 ص 106 ح 1.
124) التحصین لابن فهد: ص 20 ح 39 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل.
125) فاطر:29 و 30.
126) مسند ابن حنبل: ج 4 ص 293 ح 12484.
127) البقرة:86.
128) مسند ابن حنبل: ج 8 ص 44 ح 21278؛ اعلام الورى: ج 1 ص 89 کلاهما عن اُبیّ بن کعب.
129) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 353 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 77 ص 46 ح 3.
130) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1312 ح 3966 عن أبی امامه.
131) التاریخ الکبیر: ج 6 ص 128 الرقم 1927 عن أبی هریرة.
