3 / 1
التَّوبَة
الکتاب
«وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ اَلْمَحِیضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا اَلنِّساءَ فِی اَلْمَحِیضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتّى یَطْهُرْنَ فَإِذا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَیْثُ أَمَرَکُمُ اَللهُ إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلتَّوّابِینَ وَ یُحِبُّ اَلْمُتَطَهِّرِینَ» .(1)
الحدیث
1734 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ الشّابَّ التّائِبَ.(2)
1735 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ العَبدَ المُؤمِنَ المُفَتَّنَ التَّوّابَ.(3)
3 / 1
توبه
قرآن
«از تو درباره عادت ماهانه [زنان]مى‌پرسند بگو: «آن، رنجى است» . پس هنگام عادت ماهانه، از [آمیزش با]زنان، کناره گیرى کنید و به آنان نزدیک نشوید تا پاک شوند. پس چون پاک شدند، از همان جا که خدا به شما فرمان داده است، با آنان آمیزش کنید. خداوند، توبه‌کاران و پاکیزگان را دوست مى‌دارد» .
حدیث
1734 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، جوانِ توبه‌کار را دوست دارد
1735 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بنده مؤمنِ به گناهْ آزموده شده توبه‌کار را دوست دارد
3 / 2
طاعَةُ اللهِ
1736 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّ الناسِ إلَى اللهِ عز و جل یَومَ القِیامَةِ أطوَعُهُم لَهُ، وأتقاهُم.(4)
1737 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ أن یُعمَلَ بِفَرائِضِهِ.(5)
3 / 3
مَکارِمُ الأَخلاقِ
أ حُسنُ الخُلُقِ
1738 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أحَبُّکُم إلَى اللهِ أحاسِنُکُم أخلاقا، المُوَطَّؤونَ أکنافا، الَّذینَ یَألَفونَ ویُؤلَفونَ.(6)
1739 . المستدرک على الصحیحین عن اُسامة بن شریک: کُنّا جُلوسا عِندَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله. إذ جاءَهُ ناسٌ مِنَ الأَعرابِ فَقالوا: . . مَن أحَبُّ عِبادِ اللهِ إلَى اللهِ؟
قالَ: أحسَنُهُم خُلُقا.(7)
ب مَعالِی الاُمورِ
1740 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ مَعالِیَ الاُمورِ وأشرافَها، ویَکرَهُ سَفسافَها.(8)
3 / 2
فرمانبَرى از خدا
1736 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ مردم در نزد خداوند در روز قیامت، فرمانبرترینِ آنها نسبت به او و پرهیزگارترینِ آنان است
1737 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، دوست دارد که واجباتش به جاى آورده شوند
3 / 3
اخلاق والا
الف خوش‌خویى
1738 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترین‌هاى شما در نزد خداوند، خوش‌خوترین‌هاى شما هستند؛ آنان که فروتنى مى‌کنند و با دیگران، الفت مى‌گیرند و دیگران نیز با آنان، الفت مى‌گیرند
1739 . المستدرک على الصحیحین به نقل از اُسامة بن شریک : نزد پیامبر صلى الله علیه و آله نشسته بودیم. که گروهى از بادیه‌نشینان عرب، به نزد ایشان آمدند و گفتند: محبوب‌ترینِ بندگان خدا، نزد خدا کیست؟
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «خوش‌خوترینِ آنان» .
ب کارهاى والا
1740 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، کارهاى والا و ارجمند را دوست مى‌دارد و کارهاى پَست را ناخوش مى‌دارد
1741 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ کَریمٌ یُحِبُّ الکَرَمَ، ویُحِبُّ مَعالِی الأَخلاقِ، وَیکرَهُ سَفسافَها.(9)
ج الرَّغبَةُ فیما عِندَ اللهِ
1742 . الإمام الصادق علیه السلام: قالَ رَجُلٌ لِلنَّبِیِّ صلى الله علیه و آله: یا رَسول اللهِ، عَلِّمنی شَیئا إذا أنَا فَعَلتُهُ أحَبَّنِی اللهُ مِنَ السَّماءِ، وأحَبَّنی أهلُ الأَرضِ.
قالَ: اِرغَب فیما عِندَ اللهِ یُحِبَّکَ‌اللهُ، وَازهَد فیما عِندَ النّاسِ یُحِبَّکَ النّاسُ.(10)
د الحُبُّ فِی اللهِ
1743 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ رَجُلاً زارَ أخا لَهُ فی قَریَةٍ اُخرى، فَأَرصَدَ اللهُ لَهُ عَلى مَدرَجَتِهِ مَلَکا، فَلَمّا أتى عَلَیهِ قالَ: أینَ تُریدُ؟ قالَ: اُریدُ أخا لی فی هذِهِ القَریَةِ قالَ: هَل لَکَ عَلَیهِ مِن نِعمَةٍ تَرُبُّها؟ قالَ: لا، غَیرَ أنّی أحبَبتُهُ فِی اللهِ عز و جل قالَ: فَإِنّی رَسولُ اللهِ إلَیکَ بِأَنَّ اللهَ قَد أحَبَّکَ کَما أحبَبتَهُ فیهِ.(11)
1744 . عنه صلى الله علیه و آله: [قالَ اللهُ عز و جل:](12) حَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَباذِلینَ فِیَّ، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَصادِقینَ فِیَّ، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَزاوِرینَ فِیَّ، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَواصِلینَ فِیَّ.(13)
1745 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى: وَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ، وَالمُتَجالِسینَ فِیَّ، وَالمُتَزاوِرینَ فِیَّ، وَالمُتَباذِلینَ فِیَّ.(14)
1741 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بزرگوار است و بزرگوارى را دوست مى‌دارد؛ خوى‌هاى والا را دوست مى‌دارد و خوهاى پَست را ناخوش مى‌دارد
ج رغبت به آنچه نزد خداست
1742 . امام صادق علیه السلام: مردى به پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: اى پیامبر خدا! به من کارى را بیاموز که چون انجامش دهم، هم خدا در آسمان و هم زمینیان، دوستم بدارند.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «به آنچه نزد خداوند است، راغب باش، تا خداوند دوستت بدارد، و به آنچه نزد مردم است، بى‌میلى نشان بده، تا مردم دوستت بدارند» .
د دوستى در راه خدا
1743 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مردى راهىِ دیدار برادر [دینى] خود در روستایى شد خداوند، فرشته‌اى بر سرِ راه او قرار داد چون آن مرد پیش آمد، فرشته از او پرسید: «به کجا مى‌روى؟» .
پاسخ داد: به دیدار برادرى که در این روستا دارم، مى‌روم.
پرسید: «آیا نعمتى نزد او دارى که براى رسیدنِ به آن، نزدش مى‌روى؟» .
پاسخ داد: نه، جز این که او را در راه خداوند عز و جل دوست دارم.
فرشته گفت: «من نیز پیام‌آور خدا به سویت هستم که: خداوند، تو را دوست دارد، همان‌گونه که تو در راهش دوستى مى‌ورزى» .
1744 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: [خداوند عز و جل فرمود:] «دوستى‌ام با آنان که در راه من یکدیگر را دوست مى‌دارند، قطعى است دوستى‌ام با آنان که در راه من به یکدیگر مى‌بخشند، قطعى است دوستى‌ام با آنان که در راه من با یکدیگر دوستى مى‌کنند، قطعى است دوستى‌ام با آنان که در راه من به دیدار یکدیگر مى‌روند، قطعى است دوستى‌ام با آنان که در راه من با یکدیگر مى‌پیوندند، قطعى است» .
1745 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال مى‌فرماید: «دوست داشتنِ آنان که در راه من یکدیگر را دوست مى‌دارند، در راه من با یکدیگر همنشینى مى‌کنند، در راه من به دیدار یکدیگر مى‌روند و در راه من به یکدیگر مى‌بخشند، بر من واجب است» .
1746 . مسند ابن حنبل عن عبادة بن الصامت: سَمِعتُ رَسول اللهِ صلى الله علیه و آله یَحکی عَن رَبِّهِ عز و جلیَقولُ: حَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَباذِلینَ فِیَّ، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلمُتَزاوِرینَ فِیَّ وَالمُتَحابّونَ فِی اللهِ عَلى مَنابِرَ مِن نورٍ فِی ظِلِّ العَرشِ یَومَ لا ظِلَّ إلّا ظِلُّهُ.(15)
1747 . کنز العمّال عن خالد بن الولید: جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ: . . . اُحِبُّ أن أکونَ مِن أحِبّاءِ اللهِ ورَسولِهِ.
قالَ: أحِبّ ما أحَبَّ اللهُ ورَسولُهُ، وأبغِض ما أبغَضَ اللهُ ورَسولُهُ.(16)
ه البُغضُ فِی اللهِ
1748 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ عیسَى بنُ مَریَمَ لِلحَوارِیّینَ: تَحَبَّبوا إلَى اللهِ وتَقَرَّبوا إلَیهِ.
قالوا: یا روحَ اللهِ، بِماذا نَتَحَبَّبُ إلَى اللهِ ونَتَقَرَّبُ؟
قالَ: بِبُغضِ أهلِ المَعاصی، وَالتَمِسوا رِضَى اللهِ بِسَخَطِهِم.(17)
و الزُّهدُ فِی الدُّنیا
1749 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اِزهَد فِی الدُّنیا یُحِبَّکَ اللهُ.(18)
1750 . عنه صلى الله علیه و آله: إن أحبَبتَ أن یُحِبَّکَ اللهُ فَازهَد فِی الدُّنیا، وإن أحبَبتَ أن یُحِبَّکَ النّاسُ فَلا یَقَعُ فی یَدِکَ مِن حُطامِها شَیءٌ إلّا نَبذتَهُ إلَیهِم.(19)
1746 . مسند ابن حنبل به نقل از عبادة بن صامت : از پیامبر خدا شنیدم که از خداوند عز و جلنقل مى‌کرد که مى‌فرماید: «دوستى‌ام با آنان که در راه من یکدیگر را دوست مى‌دارند، قطعى است دوستى‌ام با آنان که در راه من به یکدیگر مى‌بخشند، قطعى است دوستى‌ام با آنان که در راه من به دیدار یکدیگر مى‌روند، قطعى است در روزى که سایه‌اى جز سایه خدا نیست، آنان که در راه خدا یکدیگر را دوست داشته‌اند، بر منبرهایى از نور در سایه عرش، قرار دارند» .
1747 . کنز العمّال به نقل از خالد بن ولید : مردى به نزد پیامبر خدا آمد و گفت: دوست دارم از دوستان خدا و پیامبرش باشم.
ایشان فرمود: «آنچه را خدا و پیامبرش دوست مى‌دارند، دوست بدار و آنچه را خدا و پیامبرش دشمن مى‌دارند، دشمن بدار» .
ه دشمنى در راه خدا
1748 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عیسى بن مریم علیهماالسلام به حواریان خود فرمود: «با خداوند، دوستى کنید و به او نزدیک شوید» .
گفتند: اى روح خدا! با چه به خدا نزدیک شویم و با او دوستى کنیم؟
فرمود: «با دشمنى با معصیت‌کاران و خشنودىِ خدا را با ناخشنودىِ آنان به دست آورید».
و بى‌رغبتى به دنیا
1749 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به دنیا بى‌رغبت باش، تا خداوند دوستت بدارد
1750 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر دوست دارى که خداوند دوستت بدارد، به دنیا بى‌رغبت باش و اگر دوست دارى مردم دوستت بدارند، هر گاه از مال دنیا چیزى به دستت افتاد، آن را به سوى آنان بیفکن
ز بغض الدُّنیا
1751 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ اللهُ فَأبغِضِ الدُّنیا، وإذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ النّاسُ فَما کانَ عِندَکَ مِن فُضولِها فَانبِذهُ إلَیهم.(20)
ح کَظمُ الغَیظِ
1752 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ما مِن جُرعَةٍ أحَبُّ إلَیَّ مِن جُرعَةِ غَیظٍ یَکظِمُها عَبدٌ، ما کَظَمَها عَبدٌ للهِ‌ِ إلّا مَلَأَ اللهُ جَوفَهُ إیمانا.(21)
1753 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن جُرعَةٍ أحَبُّ إلَى اللهِ مِن جُرعَتَینِ: جُرعَةِ غَیظٍ یَرُدُّها مُؤمِنٌ بِحِلمٍ، وجُرعَةِ جَزَعٍ یَرُدُّها مُؤمِنٌ بِصَبرٍ.(22)
1754 . عنه صلى الله علیه و آله: وَجَبَت مَحَبَّةُ اللهِ عَلى مَن غَضِبَ فَحَلُمَ.(23)
1755 . عنه صلى الله علیه و آله لِرَجُلٍ : إنَّ فیکَ لَخَصلَتَینِ یُحِبُّهُمَا اللهُ: الحِلمَ وَالأَناةَ.(24)
ط السَّخاء
1756 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ السَّخِیَّ؛ فَأَحِبّوهُ، ویُبغِضُ البَخیلَ؛ فَأَبغِضوهُ.(25)
1757 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ الجَوادَ مِن خَلقِهِ.(26)
1758 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ جَوادٌ یُحِبُّ الجودَ.(27)
ز دشمنى با دنیا
1751 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه خواستى خدا دوستت بدارد، دنیا را دشمن بدار، و هر گاه خواستى مردمْ دوستت بدارند، افزون بر نیاز خود را به سویشان بیفکن
ح فرو بردن خشم
1752 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ جرعه‌اى نزدم محبوب‌تر از جرعه خشمى نیست که بنده، آن را فرو مى‌خورد هر گاه بنده‌اى براى خدا خشم خود را فرو بَرَد، خداوند، درون او را سرشار از ایمان خواهد کرد
1753 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ جرعه‌اى نزد خدا محبوب‌تر از دو جرعه نیست: جرعه خشمى که مؤمن، آن را با بردبارى فرو مى‌بَرد؛ و جرعه بى‌تابى‌اى که مؤمن، آن را با شکیبایى [به درون خود] باز مى‌گردانَد
1754 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دوستى خدا نسبت به کسى که خشمگین شود و آن گاه بردبارى کند، قطعى است
1755 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به مردى : در تو دو صفت هست که خداوند، آنها را دوست دارد: بردبارى، و درنگ در کارها
ط بخشش
1756 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بخشندگان را دوست مى‌دارد؛ پس دوستشان بدارید، و بخیلان را دشمن مى‌دارد؛ پس دشمنشان بدارید
1757 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، در میان خَلقش، بخشندگان را دوست دارد
1758 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بخشنده است و بخشش را دوست دارد
1759 . عنه صلى الله علیه و آله: السَّخِیُّ الجَهولُ أحَبُّ إلَى اللهِ مِنَ العابِدِ البَخیلِ.(28)
ی التَّواضُع
1760 . رسول الله صلى الله علیه و آله لعائِشَةَ : یا عائِشَةُ تَواضَعی؛ فَإِنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ المُتَواضِعینَ، ویُبغِضُ المُتَکَبِّرینَ.(29)
ک الغَیرَة
1761 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ مِن عِبادِهِ الغَیورَ.(30)
ل الرِّفق
1762 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ الرِّفقَ فِی الأَمرِ کُلِّهِ.(31)
1763 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ رَفیقٌ یُحِبُّ الرِّفقَ.(32)
3 / 4
مَحاسِنُ الأَعمالِ
أ قِراءَةُ القُرآنِ
1764 . رسول الله صلى الله علیه و آله لِسَلمانَ : یا سَلمانُ، المُؤمِنُ إذا قَرَأَ القُرآنَ فَتَحَ اللهُ عَلَیهِ أبوابَ الرَّحمَةِ، وخَلَقَ اللهُ بِکُلِّ حَرفٍ یَخرُجُ مِن فَمِهِ مَلَکا یُسَبِّحُ لَهُ إلى یَومِ القِیامَةِ؛ فَإِنَّهُ
لَیسَ شَیءٌ بَعدَ تَعَلُّمِ العِلمِ أحَبَّ إلَى اللهِ مِن قِراءَةِ القُرآنِ.(33)
1759 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نزد خدا، بخشنده نابخرد، محبوب‌تر از پارساى بخیل است
ى فروتنى
1760 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خطاب به عایشه اى عایشه! فروتن باش که خداوند متعال، فروتنان را دوست مى‌دارد و گردنکشان را دشمن
ک غیرت
1761 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بندگان باغیرت خود را دوست دارد
ل ملایمت
1762 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، ملایمت را در همه کارها دوست دارد
1763 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، ملایم است و ملایمت را دوست دارد
3 / 4
کارهاى نیکو
الف خواندن قرآن
1764 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله خطاب به سلمان : اى سلمان! مؤمن، هر گاه قرآن بخواند، خداوند درهاى رحمت را بر او مى‌گشاید و با هر حرفى که از دهانش خارج مى‌شود، فرشته‌اى مى‌آفریند که تا روز قیامت برایش تسبیح خواهد گفت؛ زیرا
پس از دانش‌آموزى، هیچ چیز نزد خداوند، محبوب‌تر از خواندن قرآن نیست
1765 . عنه صلى الله علیه و آله: حَمَلَةُ القُرآنِ هُمُ المَحفوفونَ بِرَحمَةِ اللهِ، المَلبوسونَ بِنورِ اللهِ عز و جل یا حَمَلَةَ القُرآنِ، تَحَبَّبوا إلَى اللهِ بِتَوقیرِ کِتابِهِ یَزِدکُم حُبّا ویُحَبِّبکُم إلى خَلقِهِ.(34)
ب إغاثَةُ اللهفانِ
1766 . رسول الله صلى الله علیه و آله: اللهُ عز و جل یُحِبُّ إغاثَةَ اللهفانِ.(35)
ج الطَّهارَة
الکتاب
«لا تَقُمْ فِیهِ أَبَداً لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى اَلتَّقْوى مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اَللهُ یُحِبُّ اَلْمُطَّهِّرِینَ» .(36)
الحدیث
1767 . المستدرک على الصحیحین عن أبی أیّوب الأنصاریّ وجابر بن عبد الله وأنس بن مالک: إنَّ هذِهِ الآیَةَ لَمّا نَزَلَت «فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا» . قالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: یا مَعشَرَ الأَنصارِ، إنَّ اللهَ قَد أثنى عَلَیکُم فِی الطَّهورِ خَیرا، فَما طَهورُکُم هذا؟
قالوا: نَتَوَضَّأُ لِلصَّلاةِ، ونَغتَسِلُ مِنَ الجَنابَةِ، ونَستَنجی بِالماءِ.
قالَ: هُوَ ذاکَ فَعَلَیکُم بِهِ.(37)
1768 . المعجم الکبیر عن أبی اُمامة: قالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله لِأَهلِ قُباءَ: ما هذَا الطَّهورُ الَّذی خُصِصتُم بِهِ فی هذِهِ الآیَةِ: «فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اَللهُ یُحِبُّ اَلْمُطَّهِّرِینَ» ؟
قالوا: یا رَسولَ اللهِ، ما مِنّا أحَدٌ یَخرُجُ مِنَ الغائِطِ إلّا غَسَلَ مَقعَدَتَهُ.(38)
1765 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: رحمت خدا، حاملان قرآن را فرا گرفته است و آنان با نور خداوند عز و جلپوشیده شده‌اند اى حاملان قرآن! با بزرگداشتِ کتابش، با خدا دوستى کنید، تا شما را بیشتر دوست بدارد و شما را محبوب بندگانش گردانَد
ب یارى دادخواهان
1766 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى عز و جل یارى کردنِ دادخواهان را دوست دارد
ج پاکى
قرآن
«هرگز در آن جا نَایست؛ چرا که مسجدى که از روز نخستین، بر پایه تقوا بنا شده، سزاوارتر است که در آن [به نماز]ایستى. [و]در آن، مردانى هستند که دوست دارند پاک باشند. و خدا کسانى را که خواهان پاکى‌اند، دوست مى‌دارد» .
حدیث
1767 . المستدرک على الصحیحین به نقل از ابو ایّوب انصارى و جابر بن عبد الله و اَنَس بن مالک : چون آیه «در آن، مردانى هستند که دوست دارند پاک باشند، و خداوند، کسانى را که خواهان پاکى‌اند، دوست دارد» نازل شد، پیامبر خدا فرمود: «اى گروه انصار! خداوند به سبب پاکى‌تان، شما را ستوده است حال، [بگویید که:] پاکىِ شما به چیست؟» .
گفتند: براى نماز، وضو مى‌گیریم و پس از جنابت، غسل مى‌کنیم و با آب، نجاست را از خود برطرف مى‌سازیم.
پیامبر خدا فرمود: «پاکى (طهارت)، همین است پس پایبند به آن باشید» .
1768 . المعجم الکبیر به نقل از ابو اُمامه : پیامبر خدا به اهل قُبا فرمود: «این پاکى
(طهارت) اى که در آیه «در آن، مردانى هستند که دوست دارند پاک باشند، و خداوند کسانى را که خواهان پاکى‌اند، دوست دارد» ویژه شما گشته است، چیست؟» .
گفتند: اى‌پیامبر خدا! هر یک از ما، پس از قضاى حاجت، نشیمنگاه خود را مى‌شوید
1769 . الدرّ المنثور عن ابن عمر فی قَولِهِ تَعالى: «فِیهِ رِجالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا وَ اَللهُ یُحِبُّ اَلْمُطَّهِّرِینَ» : سَأَلَهُم رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله عَن طَهورِهِمُ الَّذی أثنَى اللهُ بِهِ عَلَیهِم.
قالوا: کُنّا نَستَنجی بِالماءِ فِی الجاهِلِیَّةِ، فَلَمّا جاءَ اللهُ بِالإِسلامِ لَم نَدَعهُ.
قالَ: فَلا تَدَعوهُ.(39)
د النَّظافَة
1770 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ النّاسِکَ النَّظیفَ.(40)
1771 . عنه صلى الله علیه و آله: تَنَظَّفوا بِکُلِّ مَا استَطَعتُم؛ فَإِنَّ اللهَ تَعالى بَنَى الإِسلامَ عَلَى النَّظافَةِ، ولَن یَدخُلَ الجَنَّةَ إلّا کُلُّ نَظیفٍ.(41)
1772 . عنه صلى الله علیه و آله: الإِسلامُ نَظیفٌ، فَتَنَظَّفوا؛ فَإِنَّهُ لا یَدخُلُ الجَنَّةَ إلّا نَظیفٌ.(42)
1773 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ طَیّبٌ یُحِبُّ الطَّیِّبَ، نَظیفٌ یُحِبُّ النَّظافَةَ.(43)
ه السَّماحَة
1774 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ سَمحَ البَیعِ، سَمحَ الشِّراءِ، سَمحَ القَضاءِ.(44)
1769 . الدرّ المنثور به نقل از عبد الله بن عمر، در تفسیر این سخن خداوند متعال که: «در آن، مردانى هستند که دوست دارند پاک باشند» . . . : پیامبر خدا از آنان درباره پاکى‌اى که خداوند به سببش آنان را ستوده است، پرسید.
پاسخ دادند: ما در روزگار جاهلیت، نجاست را با آب از خود مى‌زدودیم و چون خداوند اسلام را آورد، این عادت را رها نکردیم.
پیامبر خدا فرمود: «پس آن را رها مکنید» .
د پاکیزگى
1770 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، عبادتْ‌پیشه پاکیزه را دوست دارد
1771 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با هرچه مى‌توانید، خود را پاکیزه کنید، که خداوند متعال، اسلام را بر پاکیزگى بنیان نهاده است و جز افراد پاکیزه، کسى به بهشت وارد نمى‌شود
1772 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اسلام، پاکیزه است پس پاکیزه باشید، که جز پاکیزگان، کسى به بهشت وارد نمى‌شود
1773 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، پاک است و پاکان را دوست دارد؛ پاکیزه است و پاکیزگى را دوست دارد
ه آسانگیرى
1774 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، کسى را که در خرید و فروش و پس دادن وام، آسانگیر است، دوست دارد
1775 . عنه صلى الله علیه و آله: أحَبَّ اللهُ تَعالى عَبدا سَمحا إذا باعَ، وسَمحا إذَا اشتَرى، وسَمحا إذا قَضى، وسَمحا إذَا اقتَضى.(45)
1776 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ السَّهلَ الطَّلیقَ.(46)
و قَولُ الحَقِّ
1777 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ما مِن صَدَقَةٍ أحَبُّ إلَى اللهِ مِن قَولِ الحَقِّ.(47)
3 / 5
ما یُحِبُّهُ اللهُ
1778 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ الصَّبرَ عِندَ زَلزَلَةِ الزِّلزالِ(48)، وَالیَقینَ النّافِذَ عِندَ مَجیءِ الشُّبُهاتِ، وَالعَقلَ الکامِلَ عِندَ نُزولِ الشَّهَواتِ، وَالوَرَعَ الصّادِقَ عِندَ الحَرامِ وَالخَبیثاتِ.(49)
1779 . مسند الشهاب عن عمران بن حصین: أخَذَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله بِطَرَفِ عِمامَتی فَقالَ: یا عِمرانُ، إنَّ اللهَ تَبارَکَ وتَعالى یُحِبُّ الإِنفاقَ، ویُبغِضُ الإِقتارَ؛ فَأَنفِق وأطعِم، ولا تَصُرَّ صَرّا فَیَعَسُرَ عَلَیکَ الطَّلَبُ وَاعلَم أنَّ اللهَ یُحِبُّ البَصَرَ النّافِذَ عِندَ مَجیءِ الشَّهَواتِ، وَالعَقلَ الکامِلَ عِندَ نُزولِ الشُّبُهاتِ، ویُحِبُّ السَّماحَةَ ولَو عَلى تَمَراتٍ، ویُحِبُّ الشَّجاعَةَ ولَو عَلى قَتلِ حَیَّةٍ.(50)
1775 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، بنده‌اى را دوست دارد که در فروختن، آسانگیر باشد؛ در خریدن، آسانگیر باشد؛ در پس دادنِ وام، آسانگیر باشد؛ و در پس گرفتنِ وام، آسانگیر باشد
1776 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، شخص آسانگیر و راحت را دوست دارد
و حقگویى
1777 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ صدقه‌اى نزد خدا، محبوب‌تر از گفتن حق نیست
3 / 5
آنچه خدا دوست دارد
1778 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، شکیبایى به هنگام تزلزل و لرزش‌ها، یقینِ قاطع به هنگام پیش آمدن شبهه ها، عقلِ کامل به هنگام در رسیدن شهوت‌ها، و پارسایىِ راستین در برابر حرام و پلیدى‌ها را دوست دارد
1779 . مُسنَد الشَّهاب به نقل از عمران بن حصین : پیامبر خدا، گوشه عمامه‌ام را گرفت و فرمود: «اى عمران! خداوند متعال، بخشش کردن را دوست دارد و دستْ بسته بودن را دشمن مى‌دارد پس ببخش و بخوران و چندان سخت مگیر که طلب [ِ روزى]، بر تو دشوار شود بدان که خداوند، دیده تیزبین به هنگام در رسیدن شهوت‌ها و عقل کامل به هنگام فرود آمدن شُبهات را دوست دارد همچنین خداوند، بخشش را گرچه به چند دانه خرما باشد و دلاورى را گر چه به کشتن مارى باشد دوست دارد
1780 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ عز و جل جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ.(51)
1781 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ جَمیلٌ یُحِبُّ الجَمالَ، ویُحِبُّ أن یَرى أثَرَ نِعمَتِهِ عَلى عَبدِهِ.(52)
1782 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ وِترٌ یُحِبُّ الوِترَ.(53)
1783 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن نَفَقَةٍ أحَبُّ إلَى اللهِ عز و جل مِن نَفَقَةِ قَصدٍ.(54)
1784 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ أن یَرى عَبدَهُ تَعِبا فی طَلَبِ الحَلالِ.(55)
1785 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِنَ الکَلامِ کَلِمَةٌ أحَبُّ إلَى اللهِ عز و جل مِن قَولِ: «لا إلهَ إلَا اللهُ» .(56)
1786 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ أن یُؤخَذَ بِرُخصَتِهِ، کَما یُحِبُّ أن یُؤخَذَ بِعَزائِمِهِ إنَّ اللهَ بَعَثَنی بِالحَنیفِیَّةِ السَّمحَةِ دینِ إبراهیمَ.(57)
1787 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ أن تُؤتى رُخَصُهُ، کَما یُحِبُّ أن تُؤتى عَزائِمُهُ.(58)
1788 . عنه صلى الله علیه و آله: ما مِن قَطرَةٍ أحَبُّ إلَى اللهِ مِن قَطرَتَینِ: قَطرَةِ دَمٍ فی سَبیلِ اللهِ، وقَطرَةِ دَمعٍ فی سَوادِ اللَّیلِ مِن خَشیَةِ اللهِ.(59)
1780 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، زیباست و زیبایى را دوست دارد
1781 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، زیباست و زیبایى را دوست دارد و خوش دارد که اثر نعمت خود را در بنده‌اش ببیند
1782 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، تک است وتک(60) را دوست دارد
1783 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ هزینه کردنى، در نزد خدا محبوب‌تر از هزینه کردن به اعتدال نیست
1784 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، دوست دارد که بنده‌اش را در جستجوى مال حلال، خسته ببیند
1785 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ سخنى در نزد خداوند، محبوب‌تر از گفتار «لا إله الّا الله» نیست
1786 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، دوست دارد رُخصت‌ها (مُباح‌ها) یش به کار بسته شوند، همان گونه که دوست دارد به واجباتش عمل شود خداوند، مرا با دین راحت و آسان برانگیخت؛ دین ابراهیم
1787 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، دوست دارد که مباحاتش به جاى آورده شود [و بندگانش از آنها بهره ببرند]؛ همان گونه که دوست دارد واجباتش به جاى آورده شوند
1788 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ قطره‌اى نزد خداوند، محبوب‌تر از دو قطره نیست: قطره خونى در راه خدا، و قطره اشکى در سیاهىِ شب از ترس خدا
1789 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ اللهَ عز و جل یُحِبُّ الصَّمتَ عِندَ ثَلاثٍ: عِندَ تِلاوَةِ القُرآنِ، وعِندَ الزَّحفِ، وعِندَ الجَنازَةِ.(61)
1790 . عنه صلى الله علیه و آله: أحَبُّ العَمَلِ إلَى اللهِ عز و جل تَعجیلُ الصَّلاةِ لِأَوَّلِ وَقتِها.(62)
1791 . عنه صلى الله علیه و آله: اللهُ عز و جل عَفُوٌّ یُحِبُّ العَفوَ.(63)
1792 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ تَعالى یُحِبُّ أن تَعدِلوا بَینَ أولادِکُم.(64)
1793 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یُحِبُّهَا اللهُ: قِلَّةُ الکَلامِ، وقِلَّةُ المَنامِ، وقِلّةُ الطَّعامِ ثَلاثَةٌ یُبغِضُهَا اللهُ: کَثرَةُ الکَلامِ، وکَثرَةُ المَنامِ، وکَثرَةُ الطَّعامِ.(65)
1794 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یُحِبُّهَا اللهُ سُبحانَهُ: القِیامُ بِحَقِّهِ، وَالتَّواضُعُ لِخَلقِهِ، وَالإِحسانُ إلى عِبادِهِ.(66)
1795 . عنه صلى الله علیه و آله: ما بُنِیَ فِی الإِسلامِ بِناءٌ أحَبُّ إلَى اللهِ عز و جل وأعَزُّ مِنَ التَّزویجِ.(67)
1796 . عنه صلى الله علیه و آله: إذَا التَقَى المُسلِمانِ فَسَلَّمَ کُلٌّ مِنهُما عَلى صاحِبِهِ وتَصافَحا کانَ أحَبُّهُما إلَى اللهِ أحسَنَهُما بِشرا لِصاحِبِهِ.(68)
3 / 6
أحَبُّ الأَعمالِ إلَى اللهِ
1797 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أحَبُّ الأَعمالِ إلَى اللهِ سُرورٌ تُدخِلُهُ عَلَى المُؤمِنِ؛ تَطرُدُ عَنهُ جَوعَتَهُ، أو تَکشِفُ عَنهُ کُربَتَهُ.(69)
1789 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، سکوت را در سه جا دوست دارد: به هنگام خوانده شدن قرآن، به هنگام [جنگ و]پیشرَوى به سوى دشمن، و به هنگام تشییع جنازه
1790 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترین کارها نزد خداوند، شتاب در به جا آوردن نماز در اوّلِ وقتش است
1791 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بخشایشگر است و گذشت [از خطاى دیگران] را دوست دارد
1792 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال، دوست دارد که میان فرزندانتان به عدالت رفتار کنید
1793 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، سه چیز را دوست مى‌دارد: کم گویى، کم خوابى، و کم خورى؛ و سه چیز را دشمن مى‌دارد: پُرگویى، پُرخوابى، و پُرخورى
1794 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند سبحان، سه چیز را دوست مى‌دارد: به جا آوردن حقوقش، فروتنى براى خلقش، و نیکوکارى به بندگانش
1795 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در اسلام، هیچ نهادى نزد خداوند عز و جل محبوب‌تر و ارجمندتر از ازدواج نیست
1796 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه دو مسلمان یکدیگر را ببینند و یکى از آنان به دیگرى سلام کند و با او دست دهد، محبوب‌ترینِ آنان نزد خداوند، خوش‌روترینِ آنان نسبت به دیگرى است
3 / 6
محبوب‌ترینِ کارها نزد خدا
1797 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ کارها در نزد خدا، شادمان ساختن مؤمن است،
مانند برطرف ساختن گرسنگى‌اش و یا زدودن اندوهش
1798 . الإمام الباقر علیه السلام: سُئِلَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: أیُّ الأَعمالِ أحَبُّ إلَى اللهِ عز و جل؟
قالَ: إتباعُ سُرورِ المُسلِمِ.
قیلَ: یا رَسول اللهِ، وما إتباعُ سُرورِ المُسلِمِ؟
قالَ: شَبعُ جَوعَتِهِ، وتَنفیسُ کُربَتِهِ، وقَضاءُ دَینِهِ.(70)
3 / 7
مَن یُحِبُّهُمُ اللهُ
الکتاب
«وَ أَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اَللهِ وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى اَلتَّهْلُکَةِ وَ أَحْسِنُوا إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلْمُحْسِنِینَ» .(71)
«إِلاَّ اَلَّذِینَ عاهَدْتُمْ مِنَ اَلْمُشْرِکِینَ ثُمَّ لَمْ یَنْقُصُوکُمْ شَیْئاً وَ لَمْ یُظاهِرُوا عَلَیْکُمْ أَحَداً فَأَتِمُّوا إِلَیْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلى مُدَّتِهِمْ إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلْمُتَّقِینَ» .(72)
«وَ کَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَما وَهَنُوا لِما أَصابَهُمْ فِی سَبِیلِ اَللهِ وَ ما ضَعُفُوا وَ مَا اِسْتَکانُوا وَ اَللهُ یُحِبُّ اَلصّابِرِینَ» .(73)
«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اَللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلِیظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اِسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی اَلْأَمْرِ فَإِذا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَى اَللهِ إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلْمُتَوَکِّلِینَ» .(74)
1798 . امام باقر علیه السلام: از پیامبر خدا پرسیدند: چه کارى نزد خداوند عز و جل محبوب‌تر است؟
فرمود: «پى در پى شادمان کردن مسلمان» .
پرسیدند: مقصود از پى در پى شادمان کردن مسلمان چیست؟
فرمود: «برطرف ساختن گرسنگى‌اش، زدودن اندوهش و پرداختن بدهى‌اش» .
3 / 7
آنان که خدا دوستشان دارد
قرآن
«و در راه خدا انفاق کنید و خود را با دست خود به هلاکت میفکنید، و نیکى کنید که خدا نیکوکاران را دوست مى‌دارد» .
«مگر آن مشرکانى که با آنان پیمان بسته‌اید، و چیزى از [تعهّدات خود نسبت به]شما فروگذار نکرده، و کسى را بر ضدّ شما پشتیبانى ننموده‌اند. پس پیمان اینان را تا [پایان] مدّتشان تمام کنید؛ چرا که خدا پرهیزگاران را دوست دارد» .
«و چه بسیار پیامبرانى که همراه او توده‌هاى انبوه، کارزار کردند؛ و در برابر آنچه در راه خدا بدیشان رسید، سستى نورزیدند و ناتوان نشدند و تسلیم [دشمن]نگردیدند؛ و خداوند، شکیبایان را دوست دارد» .
«پس به [برکتِ]رحمت الهى، با آنان نرم‌خو [و پُر مِهر]شدى، و اگر تندخو و سخت‌دل بودى، قطعاً از پیرامون تو پراکنده مى‌شدند. پس، از آنان درگذر و برایشان آمرزش بخواه، و در کار [ها]با آنان مشورت کن، و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکّل کن؛ زیرا خداوند توکّل‌کنندگان را دوست مى‌دارد» .
«سَمّاعُونَ لِلْکَذِبِ أَکّالُونَ لِلسُّحْتِ فَإِنْ جاؤُکَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ أَوْ أَعْرِضْ عَنْهُمْ وَ إِنْ تُعْرِضْ عَنْهُمْ فَلَنْ یَضُرُّوکَ شَیْئاً وَ إِنْ حَکَمْتَ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلْمُقْسِطِینَ» .(75)
الحدیث
1799 . رسول الله صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ المُؤمِنَ المُحتَرِفَ.(76)
1800 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحَیِیَّ العَیِیَّ المُتَعَفِّفَ.(77)
1801 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ الحَیِیَّ الحَلیمَ العَفیفَ المُتَعَفِّفَ.(78)
1802 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ عَبدَهُ المُؤمِنَ الفَقیرَ المُتَعَفِّفَ أبَا العِیالِ.(79)
1803 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ المُؤمِنَ إذا کانَ فَقیرا مُتَعَفِّفا.(80)
1804 . سنن الترمذی عن ابن مسعود: قالَ [رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله]: ثَلاثَةٌ یُحِبُّهُمُ اللهُ: رَجُلٌ قامَ مِنَ اللَّیلِ یَتلو کِتابَ اللهِ، ورَجُلٌ تَصَدَّقَ صَدَقَةً بِیَمینِهِ یُخفیها أراهُ قالَ: مِن شِمالِهِ، ورَجُلٌ کانَ فی سَرِیَّةٍ فَانهَزَمَ أصحابُهُ فَاستَقبَلَ العَدُوَّ.(81)
1805 . رسول الله صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یُحِبُّهُمُ اللهُ ویَضحَکُ إلَیهِم ویَستَبشِرُ بِهِم: الَّذی إذَا انکَشَفَت فِئَةٌ قاتَلَ وَراءَها بِنَفسِهِ للهِ‌ِ، فَإِمّا أن یُقتَلَ وإمّا أن یَنصُرَهُ اللهُ ویَکفِیَهُ، فَیَقولُ: اُنظُروا إلى عَبدی هذا کَیفَ صَبَرَ لی بِنَفسِهِ!
وَالَّذی لَهُ امرَأَةٌ حَسَنَةٌ وفِراشٌ لَینٌ حَسَنٌ فَیَقومُ مِنَ اللَّیلِ، فَیَقولُ: یَذَرُ شَهوَتَهُ فَیَذکُرُنی ولَو شاءَ رَقَدَ!
وَالَّذی إذا کانَ فی سَفَرٍ وکانَ مَعَهُ رَکبٌ فَسَهِروا ثُمَّ هَجَعوا، فَقامَ مِنَ السَّحَرِ فی سَرّاءَ وضَرّاءَ.(82)
«پذیرا و شنواى دروغ هستند [و] بسیار مال حرام مى‌خورند. پس اگر نزد تو آمدند، [یا]میان آنان داورى کن، یا از ایشان روى برتاب. و اگر از آنان روى برتابى، هرگز زیانى به تو نخواهند رسانید. و اگر داورى مى‌کنى، پس به عدالت در میانشان حکم کن، که خداوند دادگران را دوست مى‌دارد» .
حدیث
1799 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، مؤمنِ پیشه‌ور را دوست دارد
1800 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، شخصِ آزرمگینِ سنجیده‌سخنِ(83) پاک‌دامن را دوست دارد
1801 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، شخصِ آزرمگینِ بردبارِ عفیفِ خویشتندار را دوست دارد
1802 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بنده مؤمنِ خود را که تهى‌دستِ خویشتندارِ عیالوار است، دوست دارد
1803 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، مؤمن را هرگاه تهى‌دست خویشتندار باشد، دوست دارد
1804 . سُنَن التِّرمذى به نقل از عبد الله بن مسعود، : [پیامبر خدا] فرمود: «خداوند، سه تن را دوست دارد: شخصى که شبانه برمى‌خیزد و به تلاوت قرآن مى‌پردازد؛ شخصى که با دست راستش صدقه مى‌دهد» و فکر مى‌کنم پس از آن فرمود: «و آن را از دست چپش پنهان مى‌دارد؛ و شخصى که همراه گروهى رزمنده باشد و چون یارانش پراکنده شوند، خود به رویارویى با دشمن مى‌شتابد» .
1805 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، سه تن را دوست مى‌دارد، به آنان لبخند مى‌زند و به آنان شادمان مى‌شود: کسى که چون گروهى [از دشمن] پدیدار شوند، در پىِ آنان براى خدا با جان خود مى‌جنگد؛ پس یا کشته مى‌شود و یا خداوند، یارى‌اش مى‌کند و از
رنج کارزار، بى‌نیازش مى‌سازد پس خداوند مى‌فرماید: «به این بنده‌ام بنگرید که چگونه براى من، با جانش شکیبایى ورزید» .
و کسى که زنى زیبا و بسترى نرم و خوش دارد؛ ولى [براى عبادت،] شبانه از جایش برمى‌خیزد آن گاه، خداوند مى‌فرماید: «شهوتش را مى‌نهد و مرا یاد مى‌کند، حال آن که اگر مى‌خواست، مى‌خفت» .
و کسى که هر گاه با گروهى هم‌سفر گردد، چون آنان تا پاسى از شب بیدار بمانند و سپس بخوابند، در خوشى و ناخوشى، سحرگاهان [براى عبادت]از خواب برمى‌خیزد
1806 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ یَضحَکُ اللهُ یَومَ القِیامَةِ إلَیهِم: الرَّجُلُ إذا قامَ مِنَ اللَّیلِ یُصَلّی، وَالقَومُ إذا صَفّوا لِلصَّلاةِ، وَالقَومُ إذا صَفّوا لِقِتالِ العَدُوِّ.(84)
1807 . مسند ابن حنبل عن مطرف بن عبد الله بن الشّخّیر: بَلَغَنی عَن أبی ذَرٍّ حَدیثٌ، فَکُنتُ اُحِبُّ أن ألقاهُ، فَلَقیتُهُ، فَقُلتُ لَهُ: یا أباذَرٍّ، بَلَغَنی عَنکَ حَدیثٌ، فَکُنتُ اُحِبُّ أن ألقاکَ فَأَسأَلَکَ عَنهُ.
فَقالَ: قَد لَقیتَ فَاسأَل.
قُلتُ: بَلَغَنی أنَّکَ تَقولُ: سَمِعتُ رَسول اللهِ صلى الله علیه و آله یَقولُ: «ثَلاثَةٌ یُحِبُّهُمُ اللهُ عز و جل، وثَلاثَةٌ یُبغِضُهُمُ اللهُ عز و جل» ؟
قالَ: نَعَم، فَما أخالُنی أکذِبُ عَلى خَلیلی مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله ثَلاثا یَقولُها.
قُلتُ: مَنِ الثَّلاثَةُ الَّذینَ یُحِبُّهُمُ اللهُ عز و جل؟
قالَ: رَجُلٌ غَزا فی سَبیلِ اللهِ، فَلَقِیَ العَدوَّ مُجاهِدا مُحتَسِبا فَقاتَلَ حَتّى قُتِلَ؛ وأنتُم تَجِدونَ فی کِتابِ اللهِ عز و جل:«إِنَّ اَللهَ یُحِبُّ اَلَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا» .(85) ورَجُلٌ لَهُ جارٌ یُؤذیهِ فَیَصبِرُ عَلى أذاهُ ویَحتَسِبُهُ حَتّى یَکفِیَهُ اللهُ إیّاهُ؛ بِمَوتٍ أو حَیاةٍ ورَجُلٌ یَکونُ مَعَ قَومٍ فَیَسیرونَ حَتّى یَشُقَّ عَلَیهِمُ الکَرى أوِ النُّعاسُ، فَیَنزِلونَ فی آخِرِ اللَّیلِ فَیَقومُ إلى وُضوئِهِ وصَلاتِهِ.(86)
1806 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، روز قیامت به سه تن لبخند مى‌زند: کسى که شبانه بر مى‌خیزد و نماز مى‌خواند؛ مردمى که براى نماز، صف مى‌بندند؛ و مردمى که براى پیکار با دشمن، صف مى‌کشند
1807 . مسند ابن حنبل به نقل از مطرف بن عبد الله بن شخّیر : حدیثى از ابو ذر برایم نقل کرده بودند و من دوست داشتم او را ببینم پس چون او را دیدم، به او گفتم: اى ابو ذر! از تو حدیثى برایم نقل کرده‌اند که دوست داشتم تو را ببینم و درباره آن، از تو بپرسم.
ابو ذر گفت: اینک دیدى پس بپرس.
گفتم: شنیده‌ام که مى‌گویى: پیامبر خدا فرمود: «خداوند عز و جل، سه تن را دوست دارد و سه تن را دشمن مى‌دارد» .
گفت: «آرى گمان ندارم که به دوستم محمّد، دروغ ببندم»، و این جمله را سه بار تکرار کرد.
گفتم: آن سه تن که خداوند دوستشان دارد، کیان‌اند؟
گفت: «مردى که در راه خدا مى‌جنگد پس براى جهاد و به انتظار پاداشِ خدا، با دشمن رویاروى مى‌شود و پیکار مى‌کند تا کشته شود شما نیز در کتاب خداوند عز و جل در این باب مى‌خوانید: «خداوند، کسانى را که در راهش در صفى مى‌جنگند، دوست دارد» . و مردى که همسایه‌اش او را مى‌آزارد و او بر آزارش شکیبایى مى‌ورزد و انتظار پاداش از خدا دارد پس خداوند او را با مرگ یا زندگى، از این آزار، ایمن مى‌گرداند و مردى که همراه مردمى است که در حرکت هستند، تا آن که خواب یا چرت بر آنان چیره مى‌شود و آنان، آخر شب [براى خواب]فرود مى‌آیند، امّا او به وضو و نمازش مى‌پردازد» .
1808 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أتانی جِبرائیلُ علیه السلام مَعَ سَبعینَ ألفَ مَلَکٍ بَعدَ صَلاةِ الظُّهرِ وقالَ: . . یا مُحَمَّدُ، مَن أحَبَّ الجَماعَةَ أحَبَّهُ اللهُ وَالمَلائِکَةُ أجمَعونَ.(87)
1809 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ عز و جل حَیِیٌّ سَتیرٌ یُحِبُّ الحَیاءَ وَالسَّترَ؛ فَإِذَا اغتَسَلَ أحَدُکُم فَلیَستَتِر.(88)
1810 . المستدرک على الصحیحین عن ابن عبّاس عن رسول الله صلى الله علیه و آله: ثَلاثَةٌ مَن کُنَّ فیهِ آواهُ اللهُ فی کَنَفِهِ، وسَتَرَ عَلَیهِ بِرَحمَتِهِ، وأدخَلَهُ فی مَحَبَّتِهِ.
قیلَ: ما هُنَّ یا رَسول اللهِ؟
قالَ: مَن إذا اُعطِیَ شَکَرَ، وإذا قَدَرَ غَفَرَ، وإذا غَضِبَ فَتَرَ.(89)
1811 . رسول الله صلى الله علیه و آله: مَن سَرَّهُ أن یُحِبَّ اللهَ ورَسولَهُ أو یُحِبَّهُ اللهُ ورَسولُهُ فَلیَصدُق حَدیثَهُ إذا حَدَّثَ، وَلیُؤَدِّ أمانَتَهُ إذَا ائتُمِنَ، وَلیُحسِن جِوارَ مَن جاوَرَهُ.(90)
1812 . عنه صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ تَعالى: حَقَّت مَحَبَّتی لِلَّذینَ یَتَصادَقونَ مِن أجلی، وحَقَّت مَحَبَّتی لِلَّذینَ یَتَناصَرونَ مِن أجلی.(91)
1813 . إرشاد القلوب: رُوِیَ عَن أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام أنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله سَأَلَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَیلَةَ المِعراجِ فَقالَ: یا رَبِّ، أیُّ الأَعمالِ أفضَلُ؟
فَقالَ اللهُ تَعالى: لَیسَ شَیءٌ أفضَلَ عِندی مِنَ التَّوَکُّلِ عَلَیَّ، وَالرِّضا بِما قَسَمتُ یا مُحَمَّدُ، وَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ، ووَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَعاطِفینَ فِیَّ، ووَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَواصِلینَ فِیَّ، ووَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَوَکِّلینَ عَلَیَّ ولَیسَ لِمَحَبَّتی عَلَمٌ ولا غایَةٌ ولا نِهایَةٌ، وکُلَّما رَفَعتُ لَهُم عَلَما وَضَعتُ لَهُم عَلَما، اُولئِکَ الَّذینَ نَظَروا إلَى المَخلوقینَ بِنَظَری إلَیهِم، ولَم یَرفَعُوا الحَوائِجَ إلَى الخَلقِ، بُطونُهُم خَفیفَةٌ مِن أکلِ الحَرامِ، نَعیمُهُم فِی الدُّنیا ذِکری ومَحَبَّتی ورِضائی عَنهُم.(92)
1808 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: جبرئیل، همراه هفتاد هزار فرشته، پس از نماز ظهر نزدم آمد و گفت: «. . اى محمّد! هر کس با جماعتْ بودن را دوست داشته باشد [و از اختلاف بپرهیزد]، خداوند و همه فرشتگان، دوستش خواهند داشت» .
1809 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل آزرمگین و پرده‌پوش است و آزرم و پرده‌پوشى را دوست دارد پس هر کس از شما غسل کرد، خود را بپوشاند
1810 . المستدرک على الصحیحین به نقل از ابن عبّاس : پیامبر خدا فرمود: «هر که داراى سه صفت باشد، خداوند او را در پناه خود مى‌گیرد، با رحمتش او را در مى‌پوشانَد و او را مشمول محبّت خود مى‌کند» .
[اصحاب] گفتند: اى پیامبر خدا! آنها چیستند؟
فرمود: «آن که چون به او چیزى دهند، سپاس بگزارد؛ چون [بر دشمن خود]توانا شود، ببخشد؛ و چون خشمگین شود، درنگ و سستى کند» .
1811 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که شادمان مى‌شود که خدا و پیامبرش را دوست بدارد و یا خدا و پیامبرش او را دوست بدارند، هر گاه سخن مى‌گوید، راست بگوید و هر گاه او را امین دارند، امانتدارى کند و با همسایگانش، نیکْ همسایه‌دارى کند
1812 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال مى‌فرماید: «دوستى‌ام براى آنان که به خاطر من دوستى مى‌کنند، قطعى است و دوستى‌ام براى آنان که براى من یکدیگر را یارى مى‌کنند، قطعى است» .
1813 . إرشاد القلوب: از امیر مؤمنان منقول است که پیامبر صلى الله علیه و آله در شب معراج، از پروردگارش پرسید: پروردگارا! کدام یک از اعمال، برتر است؟
خداوند متعال فرمود: «هیچ چیز نزدم برتر از توکّل به من و خشنودى به قسمت من نیست اى محمّد! دوستى‌ام براى آنان که به خاطر من یکدیگر را دوست مى‌دارند، ثابت است؛ و دوستى‌ام براى آنان که به خاطر من به یکدیگر مهر مى‌ورزند، ثابت است؛ و دوستى‌ام براى آنان که به خاطر من به یکدیگر مى‌پیوندند، ثابت است؛ و دوستى‌ام براى توکّل کنندگان بر من، ثابت است دوستى‌ام، نه نشان] ِ ثابت [و اندازه‌اى دارد، و نه فرجام
و نهایتى هر گاه از ایشان نشانى بردارم، نشانى دیگر برایشان مى‌گذارم آنان هستند که به]خاطر [نگاه من به آفریدگانم، به آنها مى‌نگرند و نیازهایشان را نزد خلق نمى‌برند؛ شکم‌هایشان از حرامخوارى سَبُک است؛ خوشى‌شان در دنیا، یاد من و دوستى من و خشنودى من]از آنان [است» .
1814 . الإمام علیّ علیه السلام: جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ: عَلِّمنی عَمَلاً یُحِبُّنِی اللهُ عَلَیهِ، ویُحِبُّنِی المَخلوقونَ، ویُثرِی اللهُ مالی، ویُصِحُّ بَدَنی، ویُطیلُ عُمُری، ویَحشُرُنی مَعَکَ.
فَقالَ: هذِهِ سِتُّ خِصالٍ، تَحتاجُ إلى سِتّ خِصالٍ: إذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ اللهُ فَخَفهُ وَاتَّقِهِ وإذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ المَخلوقونَ فَأحسِن إلَیهِم، وَارفِض ما فی أیدیهِم وإذا أرَدتَ أن یُثرِیَ اللهُ مالَکَ فَزَکِّهِ وإذا أرَدتَ أن یُصِحَّ بَدَنَکَ فَأَکثِر مِنَ الصَّدَقَةِ وإذا أرَدتَ أن یُطیلَ اللهُ عُمُرَکَ فَصِل ذَوی أرحامِکَ وإذا أرَدتَ أن یَحشُرَکَ اللهُ مَعی فَأَطِلِ السُّجودَ بَینَ یَدَیِ اللهِ الواحِدِ القَهّارِ.(93)
1815 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ: عَبدِیَ المُؤمِنُ أحَبُّ إلَیَّ مِن بَعضِ مَلائِکَتی.(94)
1816 . عنه صلى الله علیه و آله: المُؤمِنُ القَوِیُّ خَیرٌ وأحَبُّ إلَى اللهِ مِنَ المُؤمِنِ الضَّعیفِ، وفی کُلٍّ خَیرٌ اِحرِص عَلى ما یَنفَعُکَ، وَاستَعِن بِاللهِ، ولا تَعجَز وإن أصابَکَ شَیءٌ فَلا تَقُل: «لَو أنّی فَعَلتُ کانَ کَذا وکَذا»، ولکِن قُل: «قَدَرُ اللهِ، وما شاءَ فَعَلَ»؛ فَإِنَّ «لَو» تَفتَحُ عَمَلَ الشَّیطانِ(95)
1817 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أکثَرَ ذِکرَ المَوتِ أحَبَّهُ اللهُ.(96)
1814 . امام على علیه السلام: مردى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: به من کارى بیاموز که با انجام دادنش، خداوند مرا دوست بدارد، آفریدگان نیز دوستم بدارند، خداوند بر دارایى‌ام بیفزاید، تن‌درستم گرداند، عمرم را طولانى کند و مرا با تو محشور سازد.
پیامبر خدا فرمود: «اینها شش صفت‌اند که نیازمند شش صفت دیگر هستند: هر گاه خواستى خداوند دوستت بدارد، از او بترس و تقواى او را پیشه کن؛ و هرگاه خواستى آفریدگان دوستت بدارند، به آنان نیکى کن و آنچه را در دست دارند، رها کن؛ و هر گاه خواستى خداوند دارایى‌ات را بیفزاید، زکات بپرداز؛ و هر گاه خواستى خداوند تن‌درستت گردانَد، بسیار صدقه بده؛ و هر گاه خواستى خداوند عمرت را طولانى کند، به دیدار خویشاوندانت برو؛ و هر گاه خواستى خداوند تو را با من محشور سازد، در برابر خداى یگانه چیره، سجده‌ات را طولانى کن» .
1815 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند مى‌فرماید: «بنده مؤمنم نزد من، از برخى فرشتگانم محبوب‌تر است» .
1816 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مؤمنِ نیرومند، بهتر و نزد خدا محبوب‌تر از مؤمن ناتوان است؛ گرچه در هر یک، خیرى است براى به دست آوردن آنچه برایت سودمند است، سرسختانه بکوش و از خدا یارى بخواه و از خود، عجز نشان مده، و اگر دچار مشکلى شدى، مگو: «اگر چنین کنم، چنین و چنان مى‌شود»؛ بلکه بگو: «این، تقدیر خداست و هرچه خدا بخواهد، همان مى‌شود»؛ زیرا «اگر» گفتن، راه را بر کردار شیطان مى‌گشاید
1817 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که بسیار یاد مرگ کند، خداوند دوستش خواهد داشت
1818 . عنه صلى الله علیه و آله: طَلبُ العِلمِ فَریضَةٌ عَلى کُلِّ مُسلِمٍ، ألا إنَّ اللهَ یُحِبُّ بُغاةَ العِلمِ.(97)
1819 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ الأَبرارَ الأَتقِیاءَ الأَخفِیاءَ؛ الَّذینَ إذا غابوا لَم یُفتَقَدوا، وإن حَضَروا لَم یُدعَوا ولَم یُعرَفوا، قُلوبُهُم مَصابیحُ الهُدى، یَخرُجونَ مِن کُلِّ غَبراءَ مُظلِمَةٍ.(98)
1820 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ یُحِبُّ العَبدَ التَّقِیَّ الغَنِیَّ الخَفِیَّ.(99)
1821 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ لَیُحِبُّ المُلِحّینَ فِی الدُّعاءِ.(100)
1822 . عنه صلى الله علیه و آله: اِعتَرِفوا بِنِعمَةِ اللهِ رَبِّکُم عز و جل وتوبوا إلَیهِ مِن جَمیعِ ذُنوبِکُم؛ فَإِنَّ اللهَ یُحِبُّ الشّاکِرینَ مِن عِبادِهِ.(101)
3 / 8
أحَبُّ النّاسِ إلَى اللهِ
1823 . رسول الله صلى الله علیه و آله: الخَلقُ عِیالُ اللهِ، فَأَحَبُّهُم إلَیهِ أنفَعُهُم لِعِیالِهِ(102) (103)
1818 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دانشْ آموختن، بر هر مسلمانى واجب است هان! خداوند، جویندگان دانش را دوست دارد
1819 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، نیکانِ پرهیزگار و پنهان را دوست دارد؛ آنان که چون نباشند، نبودشان محسوس نیست و چون حضور یابند، فرا خوانده نمى‌شوند و شناخته نمى‌گردند؛ دل‌هایشان چراغ‌هاى هدایت است و از]خطر [هر فضاى غبارآلود و تاریک]و برخاسته از شبهه، به سلامت [بیرون مى‌آیند
1820 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بنده پرهیزگارِ دولتمند پنهان را دوست دارد
1821 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، اصرار کنندگان و پیگیران در دعا را دوست دارد
1822 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به نعمت پروردگارتان اعتراف کنید و از همه گناهانتان به سویش توبه نمایید، که خداوند، بندگان سپاس‌گزارش را دوست دارد
3 / 8
محبوب‌ترینِ مردم در نزد خدا
1823 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خلق، نانخور خدایند از این رو، محبوب‌ترینشان در نزد او، سودمندترینشان نسبت به نانخوران اوست.(104)
1824 . عنه صلى الله علیه و آله: الخَلقُ عِیالُ اللهِ، فَأَحَبُّ الخَلقِ إلَى اللهِ مَن نَفَعَ عِیالَ اللهِ، وأدخَلَ عَلى أهلِ بَیتٍ سُرورا.(105)
1825 . عنه صلى الله علیه و آله: أحَبُّ عِبادِ اللهِ إلَى اللهِ أنفَعُهُم لِعِبادِهِ، وأقوَمُهُم بِحَقِّهِ؛ الَّذینَ یُحَبِّبُ إلَیهِمُ المَعروفَ وفِعالَهُ.(106)
1826 . عنه صلى الله علیه و آله: الخَلقُ کُلُّهُم عِیالُ اللهِ، وإنَّ أحَبَّهُم إلَیهِ أنفَعُهُم لِخَلقِهِ، وأحسَنُهُم صَنیعا إلى عِیالِهِ.(107)
1827 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّ عِبادِ اللهِ إلَى اللهِ عز و جل مَن حَبَّبَ إلَیهِ المَعروفَ، وحَبَّبَ إلَیهِ فِعالَهُ.(108)
1828 . المعجم الکبیر عن ابن عمر: إنَّ رَجُلاً جاءَ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ: یا رَسول اللهِ، أیُّ النّاسِ أحَبُّ إلَى اللهِ؟
فَقالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: أحَبُّ النّاسِ إلَى اللهِ تَعالى أنفَعُهُم لِلنّاسِ.(109)
1829 . الإمام الصادق علیه السلام: سُئِلَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله: مَن أحَبُّ النّاسِ إلَى اللهِ؟ قالَ: أنفَعُ النّاسِ لِلنّاسِ.(110)
1830 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أحَبُّ المُؤمِنَینَ إلَى اللهِ مَن نَصَبَ نَفسَهُ فی طاعَةِ اللهِ، ونَصَحَ لِاُمَّةِ نَبِیِّهِ، وتَفَکَّرَ فی عُیوبِهِ، وأبصَرَ وعَقَلَ وعَمِلَ.(65)
1824 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خلق، نانخور خدایند از این رو، محبوب‌ترینِ خلق در نزد خدا، کسى است که به نانخوران خدا سودى برساند و خانواده‌اى را شادمان کند
1825 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ بندگان در نزد خداوند، سودمندترینشان نسبت به بندگان و پایبندترینشان نسبت به گزاردن حقّش است؛ کسانى که خداوند، کار نیک و انجام دادن آن را محبوبشان ساخته است
1826 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خلق، همه نانخور خدایند و محبوب‌ترینشان نزد او، سودمندترینشان نسبت به خلقش و نیکوکارترینشان نسبت به خانواده خویش است
1827 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ بندگان خدا نزد او، کسى است که]خداوند] او را به کار نیک، علاقه‌مند کرده باشد و او را به انجام دادنِ آن نیز علاقه‌مند کرده باشد
1828 . المعجم الکبیر به نقل از ابن عمر : مردى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا! کدام گروه از مردم، نزد خدا محبوب‌ترند؟
پیامبر خدا صلى الله علیه و آله فرمود: «محبوب‌ترینِ مردم نزد خداى متعال، سودمندترینشان براى مردم است» .
1829 . امام صادق علیه السلام: از پیامبر خدا پرسیدند: محبوب‌ترینِ مردم، نزد خدا کیست؟
فرمود: «سودمندترینِ مردم، براى مردم» .
1830 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ مؤمنان در نزد خداوند متعال، کسى است که در راه فرمانبرى از خدا بکوشد، خیرخواه امّت پیامبرش باشد، در عیب‌هایش بیندیشد [آنها را اصلاح کند]، و بینا گردد و خِرد ورزد و عمل کند
1831 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ داوودَ علیه السلام قالَ فیما یُخاطِبُ رَبَّهُ عز و جل: یا رَبِّ، أیُّ عِبادِکَ أحَبُّ إلَیکَ، اُحِبُّهُ بِحُبِّکَ؟
قالَ: یا داوودُ، أحَبُّ عِبادی إلَیَّ نَقِیُّ القَلبِ، نَقِیُّ الکَفَّینِ، لا یَأتی إلى أحَدٍ سوءا، ولا یَمشی بِالنَّمیمَةِ، تَزولُ الجِبالُ ولا یَزولُ، وأحَبَّنی، وأحَبَّ مَن یُحِبُّنی، وحَبَّبَنی إلى عِبادی.(111)
1832 . عنه صلى الله علیه و آله: أحَبُّکُم إلَى اللهِ تَعالى أقَلُّکُم طُعما، وأخَفُّکُم بَدَنا.(112)
1833 . عنه صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ تَبارَکَ وتَعالى: إنَّ أحَبَّ العِبادِ إلَیَّ المُتَحابّونَ مِن أجلی، المُتَعَلِّقَةُ قُلوبُهُم بِالمَساجِدِ، وَالمُستَغِفرونَ بِالأَسحارِ، اُولئِکَ إذا أرَدتُ بِأَهلِ الأَرضِ عُقوبَةً ذَکَرتُهُم فَصَرَفتُ العُقوبَةَ عَنهُم.(113)
1834 . عنه صلى الله علیه و آله: یَقولُ اللهُ جَلَّ جَلالُهُ: مَلائِکَتی، وعِزَّتی وجَلالی ما خَلَقتُ خَلقا أحَبَّ إلَیَّ مِنَ المُقِرّینَ لی بِتَوحیدی وأن لا إلهَ غَیری، وحَقٌّ عَلَیَّ أن لا اُصلِیَ بِالنّارِ أهلَ تَوحیدی.(114)
1835 . عنه صلى الله علیه و آله: فی المناجاة مع الله جلّ وعلى یا رَبِّ، أیُّ عِبادِکَ أحَبُّ إلَیکَ؟ قالَ: الَّذینَ یَتَحابّونَ فِیَّ، ویَغضَبونَ لِمَحارِمی کَما یَغضَبُ النَّمِرُ إذا حَرَنَ.(115)
1831 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: داوود علیه السلام در گفتگوهایش با خداوند عز و جل گفت: پروردگارا! کدام یک از بندگانت در نزدت محبوب‌تر است، تا چون تو دوستش مى‌دارى، من نیز دوستش بدارم؟
فرمود: «اى داوود! محبوب‌ترینِ بندگانم نزد من، شخصِ پاک‌دلِ پاک‌دست است که نه به کسى گزندى مى‌رساند و نه سخن‌چینى مى‌کند؛ کوه‌ها از جا کنده مى‌شوند، امّا او استوار مى‌ماند؛ مرا دوست مى‌دارد و کسى را که مرا دوست بدارد نیز دوست مى‌دارد و مرا محبوب بندگانم مى‌سازد» .
1832 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ شما در نزد خداوند متعال، کسى است که خوراکش کمتر و بدنش سبُک‌تر باشد
1833 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند متعال مى‌فرماید: «محبوب‌ترین بندگانم در نزد من، کسانى هستند که براى من با یکدیگر دوستى مى‌کنند، دل‌بسته مسجدهایند و سحرگاهان، به استغفار مشغول‌اند آنان هستند که هر گاه بخواهم زمینیان را کیفرى دهم، یادشان مى‌کنم و به سبب آنان، کیفر را از زمینیانْ بازمى‌دارم» .
1834 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «اى فرشتگانم! به عزّت و جلالم سوگند، هیچ آفریده‌اى نیافریدم که در نزدم محبوب‌تر از کسانى باشد که به یگانگىِ من و این که جز من خدایى نیست، اعتراف مى‌کنند بر من حقّ است که اهل یگانگى‌ام را با آتش نسوزانم» .
1835 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در مناجات با حضرت حق عز و جل : پروردگارا! کدام یک از بندگانت، نزد تو محبوب‌ترند؟
[خداوند] فرمود: «کسانى که به خاطر من، با یکدیگر دوستى مى‌ورزند، و چونان پلنگى که خشمگینانه ایستاده باشد، در برابر آنچه من حرام کرده‌ام، به خشم مى‌آیند» .
1836 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّ النّاسِ إلَى اللهِ یَومَ القِیامَةِ وأدناهُم مِنهُ مَجلِسا إمامٌ عادِلٌ.(116)
1837 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ أحَبَّکُم إلَى اللهِ أحسَنُکُم عَمَلاً.(117)
1838 . عنه صلى الله علیه و آله: أحَبُّ العَبیدِ إلَى اللهِ تَبارَکَ وتَعالى الأَتقِیاءُ الأَخفِیاءُ.(118)
1836 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ مردم در نزد خداوند در روز قیامت و نزدیک‌ترین آنان به جایگاه او، پیشواى دادگر است
1837 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ شما در نزد خداوند، نیکْ کردارترینِ شماست
1838 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: محبوب‌ترینِ بندگان در نزد خداوند تبارک و تعالى پرهیزگارانِ پنهان (ناشناخته) اند
معناى محبّت خدا به بنده
آنچه در این فصل آمده، به روشنى دلالت دارد که عقاید، اخلاق و اعمال شایسته، موجب محبّت آفریدگار به آفریده خود مى‌گردد و از آن جا که تغییر و تحوّل در ذات مقدّس خداوند متعال راه ندارد، این سؤال مطرح مى‌شود که: معناى محبّت خدا نسبت به انسان چیست؟
در پاسخ به این سؤال، برخى گفته‌اند:
محبّت خدا نسبت به بندگان، آن است که به آنانْ نعمت مى‌بخشد و به فرمانبرى از خود، توفیقشان مى‌دهد و به دینى که پسندیده اوست، هدایتشان مى‌کند دوستىِ بندگان نسبت به خداوند نیز آن است که از او فرمانبرى کنند و نافرمانى‌اش نکنند.(119)
نیز گفته‌اند:
محبّت خدا، صفتى از صفات فعل اوست و احسانِ ویژه‌اى است که شایسته بنده است امّا محبّت بنده نسبت به خدا، حالتى است که در قلب بنده پدیدار مى‌شود و بر اثر آن، بزرگداشتِ خداوند و مقدّم شمردن رضاى او و انس گرفتن به یادش، حاصل مى‌گردد.(119)
انصاف، این است که براى تبیین معناى محبّت آفریدگار به آفریده، باید دید مقصود از محبّت آفریده به آفریدگار چیست؟ چرا که بر پایه روایتى از پیامبر خدا:
فَإِنَّ اللهَ سُبحَانَه یُنزِلُ العَبدَ مِنهُ حَیثُ أنزَلَهُ مِن نَفسِه.
خداوند، بنده را نسبت به خود، در همان جایگاهى قرار مى‌دهد که وى، خدا را بدان گونه نسبت به خویش قرار داده باشد
و امّا محبّتِ دسته‌اى از اهل ایمان نسبت به خداوند متعال، به معناى اطاعت از او و ترک نافرمانى اوست اینان، در واقع، از نعمت محبّت او برخوردار نیستند عبادات آنها بر مبناى محبّت نیست؛ بلکه بر اساس خوف و خشیت است محبّت خداوند متعال نیز نسبت به این دسته، به معناى توفیق کارهاى نیک در دنیا و پاداش بهشت در آخرت است.
امّا در میان بندگان خدا، کسانى هستند که هر چند اندکْ‌شمارند، حقیقتا خدا را دوست دارند اطاعت آنها از خدا، از ترس دوزخ و یا به طمع بهشت نیست؛ بلکه به دلیل عشق و علاقه آنها به خداست آنان در مقام نیایش مى‌گویند:
سَیِّدى! . . . أنَا مِن حُبِّکَ ظَمآنُ لا أروى
سرورم! من در دوست داشتن تو، تشنه‌اى هستم که سیراب نمى‌شوم
مَا أطیَبَ طَعْمَ حُبِّکَ!
طعم محبّتت، چه شیرین است!
یا نِعَمى وَجَنَّتى!(120)
اى نعمت و بهشت من!
فَهَبنى یا إلهى وسَیِّدى ومَولاىَ و رَبّى صَبَرتُ عَلى عَذابِکَ، فَکَیفَ أصبِرُ عَلى فِراقِکَ
اى خداى من و اى سروَرم و سرپرستم و پروردگارم! گیرم که بر عذابت صبر کردم،
بر فراقت چگونه صبر کنم؟ !
محبّت خدا نسبت به این دسته، مفهومى دیگر دارد معنا و مفهوم واقعى این دو نوع محبّت را تنها کسانى مى‌توانند درک کنند که به آن رسیده باشند هر سخنى در تبیین و تفسیر محبّت حقیقىِ آفریده به آفریدگار و بالعکس، ناقص و نارساست بهترین بیان در توضیح آثار این محبّت، همان است که در حدیث «قرب نوافل»، آمده است.(121)
فقیه و محقّق بزرگوار، شیخ بهایى، درباره این حدیث مى‌فرماید:
سند این حدیث، صحیح است و از احادیث مشهور میان شیعه و اهل سنّت به شمار مى‌رود که آن را با تغییرى اندک در کتب صحاح خود روایت کرده‌اند.
و در تبیین جمله «وإنَّهُ لَیَتَقَرَّبُ إلَىَّ بِالنَّوافِلِ حَتّى اُحِبَّهُ؛ او با انجام دادن نوافل، به من نزدیک و نزدیک‌تر مى‌شود تا آن جا که او را دوست مى‌دارم»، مى‌گوید:
نوافل، همه اعمال غیر واجبى است که براى خداوند سبحان به جاى آورده مى‌شود؛ لیکن تخصیص آن به نمازهاى مستحبّى، عارضى و حاصل استعمال عرف است معناى محبّت خداى سبحان نسبت به بنده، توفیق دادن او براى دورى جستن از سراى فریب و ترقّى به سوى عالم نور، و انس گرفتن به خدا و وحشت از ماسواى او و یکى شدن همه اندیشه‌ها و هموم است یکى از عارفان مى‌گوید: «اگر مى‌خواهى مقام خود را بشناسى، بنگر تو را در کجا جاى داده است» .
و نیز در توضیح گفتار خداوند متعال در حدیث قدسى که «فَإِذا أَحبَبتُهُ کُنتُ سَمعَهُ الَّذى یَسْمَعُ بِهِ؛(122) پس چون او را دوست بدارم، گوش شنوایش خواهم بود. .»، مى‌گوید:
صاحب‌دلان را در این مقام، کلماتى ارجمند، اشاراتى رمزى و تلویحاتى ذوقى است که مشام جان‌ها را مى‌نوازد و معطّر مى‌کند و استخوان‌هاى پوسیده را زنده مى‌سازد که تنها آنان که تن خود را با ریاضت، خسته کرده‌اند و جانشان را با مجاهدت، رنجه ساخته‌اند و مشرب آنان را دریافته‌اند و مقصود و مطلبشان را فهمیده‌اند، به معانى و ژرفایش دست مى‌یابند.
امّا کسى که به سبب دل بستن به بهره‌هاى دنیوى و فرو رفتن در لذّات جسمانى، این رمزها را درنیافته و به این گنجینه‌ها راه نبرده است، به هنگام شنیدن این سخنان، در آستانه خطر بزرگى، همچون فرو رفتن در تاریکى‌هاى الحاد و در افتادن در پرتگاه‌هاى حلول و اتّحاد است؛ که خداوند به غایت، از چنین اندیشه‌هایى برتر است.
ما در این مقام، به گونه‌اى که دریافت آن بر اذهان آسان باشد، مى‌گوییم که در این تعبیرات، مبالغه در قرب و بیان چیرگى محبّت بر ظاهر و باطن و پیدا و پنهان بنده است بنا بر این، مقصود والله اعلم آن است که چون بنده‌ام را دوست بدارم، او را به جایگاه انس خود فرا مى‌کشم و به عالم قدس برمى‌آورم و اندیشه‌اش را در اسرار ملکوت، غرقه و حواسش را منحصر به برگرفتن انوار آن مى‌کنم در نتیجه، قدمش در مقام قربْ استوار مى‌گردد و گوشت و خونش با محبّت درمى‌آمیزد، تا آن که خود را فراموش کند و از حسّ خود غافل گردد و اغیار در برابرش از میان بروند، تا آن جا که به منزله چشم و گوش او گردم.(123)
1) البقرة:222.
2) الجامع الصغیر: ج 1 ص 285 ح 1866 نقلاً عن أبی الشیخ عن أنس.
3) مسند ابن حنبل: ج 1 ص 174 ح 605 و ص 221 ح 810 کلاهما عن عبد الملک بن سفیان الثقفی عن الإمام الباقر علیه السلام عن محمّد بن الحنفیّة عن الإمام علیّ علیه السلام؛ الکافی: ج 2 ص 435 ح 9 عن أبی جمیلة عن الإمام الصادق علیه السلام ولیس فیهما «المؤمن»، بحارالأنوار: ج 88 ص 36.
4) الکافی: ج 5 ص 340 ح 1 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 22 ص 118 ح 89.
5) کنز العمّال: ج 15 ص 769 ح 43020 نقلاً عن ابن عدی فی الکامل عن عائشة.
6) تاریخ بغداد: ج 1 ص 382 عن أنس؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 100 ح 21، بحارالأنوار: ج 71 ص 383 ح 17.
7) المستدرک على الصحیحین: ج 4 ص 443 ح 8214.
8) المعجم الکبیر: ج 3 ص 131 ح 2894 عن فاطمة بنت الحسین عن أبیها الإمام الحسین علیه السلام؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 67 ح 117، بحار الأنوار: ج 75 ص 137 ح 5.
9) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 111 ح 151 عن سهل ابن سعد.
10) تهذیب الأحکام: ج 6 ص 377 ح 1102، بحار الأنوار: ج 70 ص 15 ح 4.
11) صحیح مسلم: ج 4 ص 1988 ح 38؛ کشف الریبة: ص 80 کلاهما عن أبی هریرة.
12) ما بین المعقوفین لیس فی المصدر، إلّا أنّه یقتضیه السیاق.
13) المستدرک على الصحیحین: ج 4 ص 188 ح 7316 عن عبادة بن الصامت.
14) الموطّأ: ج 2 ص 954 ح 16 عن معاذ بن جبل.
15) مسند ابن حنبل: ج 8 ص 246 ح 22125 و ص 252 ح 22141.
16) کنز العمّال: ج 16 ص129 ح 44154 نقلاً عن السیوطی.
17) تحف العقول: ص 44، بحار الأنوار: ج 77 ص 147 ح 60؛ ربیع الأبرار: ج 1 ص 483.
18) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1373 ح 4102 عن سهل بن سعد الساعدی.
19) عیون الأخبار لابن قتیبة: ج 3 ص 174 عن منصور بن المعتمر.
20) تاریخ بغداد: ج 7 ص 270 عن ربعی بن خراش.
21) مسند ابن حنبل: ج 1 ص 700 ح 3017 عن ابن عبّاس.
22) الأمالی للمفید: ص 11 ح 8 عن أبی حمزة عن الإمام زین العابدین علیه السلام.
23) تاریخ دمشق: ج 14 ص 404 ح 3622 عن عائشة؛ مشکاه‌الأنوار: ص 309 وفیه «اُغضب» بدل «غضب» .
24) صحیح مسلم: ج 1 ص 49 ح 18 عن أبی سعید.
25) درر الأحادیث: ص 35 عن یحیى بن الحسین.
26) البیان والتبیین: ج 2 ص 57 عن محمّد بن إبراهیم التیمی؛ نثر الدرّ: ج 1 ص 265.
27) شُعب الإیمان: ج 7 ص 426 ح 10840 عن طلحة بن عبید الله؛ تاریخ الیعقوبی: ج 2 ص 97.
28) البخلاء للخطیب: ص 45 عن عائشة.
29) الفردوس: ج 5 ص 427 ح 8634 عن عائشة.
30) المعجم الأوسط: ج 8 ص 215 ح 8441 عن الإمام علیّ علیهم السلام.
31) صحیح البخاری: ج 5 ص 2242 ح 5678 عن عائشة.
32) صحیح مسلم: ج 4 ص 2004 ح 2593 عن عائشة؛ الکافی: ج 2 ص 118 ح 3 عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 75 ص 56 ح 22.
33) جامع الأخبار: ص 114 ح 197، بحارالأنوار: ج 92 ص 18 ح 18.
34) جامع الأخبار: ص 115 ح 202 نقلاً عن تفسیر أبی الفتوح الرازی، بحارالأنوار: ج 92 ص 19 ح 18.
35) الکافی: ج 4 ص 27 ح 4 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 74 ص 409 ح 10؛ مسند أبی یعلى: ج 4 ص 220 ح 4280 عن أنس.
36) التوبة:108.
37) المستدرک على الصحیحین: ج 2 ص 365 ح 3287 وج 1 ص 257 ح 554.
38) المعجم الکبیر: ج 8 ص 121 ح 7555؛ مجمع البیان: ج 5 ص 111.
39) الدرّ المنثور: ج 4 ص 291 نقلاً عن ابن مردویه وص 290 نقلاً عن عبد الرزّاق عن عبدالله بن الحارث نحوه وزاد فی آخره «إنّکم قد أثنى علیکم فدوموا» .
40) تاریخ بغداد: ج 10 ص 12 عن جابر بن عبدالله.
41) کنز العمّال: ج 9 ص 277 ح 26002 نقلاً عن أبی الصعالیک الطرسوسی فی جزئه عن أبی هریرة.
42) المعجم الأوسط: ج 5 ص 139 ح 4893 عن عائشة.
43) سنن الترمذی: ج 5 ص 112 ح 2799 عن سعد بن أبی وقّاص.
44) سنن الترمذی: ج 3 ص 609 ح 1319 عن أبی هریرة.
45) شُعب الإیمان: ج 7 ص 536 ح 11253 عن أبی هریرة.
46) شُعب الإیمان: ج 6 ص 254 ح 8055 عن مورق العجلی وح 8056 عن أبی هریرة.
47) شُعب الإیمان: ج 6 ص 125 ح 7685 عن أبی هریرة.
48) فی نسخةٍ «زلزلة الزلازل» (کذا فی هامش المصدر).
49) نوادر الاُصول: ج 1 ص 326 عن الزبیر.
50) مسند الشهاب: ج 2 ص 152 ح 1080.
51) صحیح مسلم: ج 1 ص 93 ح 91 عن عبدالله بن مسعود؛ عوالی اللآلی: ج 1 ص 437 ح 150 وج 2 ص 28 ح 67، بحار الأنوار: ج 83 ص 175 ح 2.
52) المعجم الأوسط: ج 5 ص 60 ح 4668 عن أبی ریحانة؛ الکافی: ج 6 ص 438 ح 1 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن الإمام علیّ علیهماالسلام، بحار الأنوار: ج 10 ص 92 ح 1.
53) صحیح مسلم: ج 4 ص 2062 ح 2677 عن أبیهریرة؛ الکافی: ج 3 ص 25 ح 4 عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 4 ص 210 ح 3.
54) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 3 ص 167 ح 3621 عن ابن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 99 ص 122 ح 4.
55) کنز العمّال: ج 4 ص 4 ح 9200 نقلاً عن الفردوس عن الإمام علیّ علیه السلام.
56) التوحید: ص 21 ح 14 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 93 ص 196 ح 16.
57) کنز العمّال: ج 3 ص 34 ح 5341 نقلاً عن ابن عساکر عن الإمام علیّ علیه السلام.
58) صحیح ابن حبّان: ج 2 ص 69 ح 354 عن ابن عبّاس؛ بحار الأنوار: ج 93 ص 29.
59) الأمالی للمفید: ص 11 ح 8 عن أبی حمزة عن الإمام زین العابدین علیه السلام، بحار الأنوار: ج 78 ص 152 ح 13؛ الفردوس: ج 4 ص 65 ح 6205 عن أبی اُمامة نحوه.
60) اشاره به این است که در تکرار کارها، فرد بودن تعداد، مطلوب است؛ مانند: سه بار، پنج بار، هفت بار و. . .، به استثناى مواردى که در شرع، مستثنا شده است.
61) المعجم الکبیر: ج 5 ص 213 ح 5130 عن زید بن أرقم.
62) مسند ابن حنبل: ج 10 ص 316 ح 27175 عن اُمّ فروة.
63) مسند ابن حنبل: ج 2 ص 98 ح 3977 و ص 138 ح 4168 کلاهما عن أبی ماجد.
64) کنز العمّال: ج 16 ص 446 ح 45356 نقلاً عن الطبرانی وص 445 ح 45350 نقلاً عن ابن النجّار وزاد فیه «حتّى فی القُبَل» وکلاهما عن النعمان بن بشیر.
65) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 213.
66) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 121.
67) بحار الأنوار: ج 103 ص 222 ح 40 نقلاً عن الهدایة.
68) شُعب الإیمان: ج 6 ص 253 ح 8052 عن عمر.
69) الکافی: ج 2 ص 191 ح 11 عن مالک بن عطیّة عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 74 ص 295 ح 24؛ المعجم الکبیر: ج 12 ص 346 ح 13646 عن ابن عمر نحوه.
70) قرب الإسناد: ص 145 ح 522 عن أبی البختری عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 74 ص 283 ح 2.
71) البقرة:195.
72) التوبة:4، آل عمران:76.
73) آل عمران:146.
74) آل عمران:159.
75) المائدة:42، الحجرات:9، الممتحنة:8.
76) المعجم الأوسط: ج 8 ص 380 ح 8934 عن سالم عن أبیه؛ مسند زید: ص 255 عن الإمام زین‌العابدین عن أبیه عن جدّه علیهم السلام عنه صلى الله علیه و آله.
77) عوالی اللآلی: ج 1 ص 70 ح 128 وفیه «الحیّ» والصحیح ما أثبتناه.
78) الکافی: ج 2 ص 112 ح 8 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 71 ص 405 ح 18.
79) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1380 ح 4121 عن عمران بن حصین؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 7 وفیه «إنّ الله یحبّ عبده الفقیر المتعفّف بالعیال» .
80) المعجم الکبیر: ج 18 ص 186 ح 441 عن عمران بن حصین.
81) سنن الترمذی: ج 4 ص 697 ح 2567.
82) کنز العمّال: ج 15 ص 843 ح 43350 نقلاً عن المعجم الکبیر والمستدرک على الصحیحین عن أبی الدرداء.
83) مراد، کسى است که سخن نامربوط نمى‌گوید و یا سخنى را که فایده اخروى ندارد، بر زبان نمى‌راند.
84) مسند أبی یعلى: ج 1 ص 468 ح 1000 عن أبی سعید.
85) الصفّ:4.
86) مسند ابن حنبل: ج 8 ص 126 ح 21586.
87) جامع الأخبار: ص 193 ح 475 عن أبی سعید الخدری، بحار الأنوار: ج 88 ص 15 ح 27.
88) سنن أبی داوود: ج 4 ص 40 ح 4012 عن یعلى بن اُمیّة.
89) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 215 ح 433 عن ابن عبّاس.
90) شُعب الإیمان: ج 2 ص 201 ح 1533 عن عبد الرحمن بن أبی قراد.
91) مسکّن الفؤاد: ص 39؛ مسند ابن حنبل: ج 7 ص 113 ح 19455 عن عمرو بن عبسة السلمى وفیه «یتصافون» بدل «یتصادقون» .
92) إرشاد القلوب: ص 199، بحار الأنوار: ج 77 ص 21 ح 6.
93) أعلام الدین: ص 268، بحار الأنوار: ج 85 ص 164 ح 12.
94) المعجم الأوسط: ج 6 ص 367 ح 6634 عن أبی هریرة.
95) صحیح مسلم: ج 4 ص 2052 ح 34 عن أبی هریرة.
96) الکافی: ج 2 ص 122 ح 3 عن عبد الرحمن بن الحجّاج عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 16 ص 265 ح 64؛ المعجم الأوسط: ج 5 ص 140 ح 4894 عن عائشة.
97) الکافی: ج 1 ص 30 ح 1 عن عبد الرحمن بن زید عن أبیه عن الإمام الصادق علیه السلام و ص 31 ح 5 عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله، بحار الأنوار: ج 1 ص 172 ح 26.
98) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1321 ح 3989 عن معاذ بن جبل وراجع: أعلام الدین: ص 294.
99) صحیح مسلم: ج 4 ص 2277 ح 2965 عن سعد بن أبی وقّاص وراجع: عوالی اللآلی: ج 1 ص 281 ح 119.
100) شُعب الإیمان: ج 2 ص 38 ح 1108 عن عائشة؛ الدعوات: ص 20 ح 15، بحار الأنوار: ج 93 ص 300 ح 37.
101) بحارالأنوار: ج 48 ص 153 ح 8 عن أبی الوضاح محمّد بن عبدالله النهشلی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام.
102) المجازات النبویّة: ص 241 ح 195 عن أنس، بحار الأنوار: ج 96 ص 118 ح 15؛ مسند أبی یعلى: ج 3 ص 340 ح 3302 عن أنس.
103) قال الشریف الرضی قدس‌سره: هذا القول مجاز، لأنّ عیال الإنسان من یعوله ثقلهم، ویهمّه أمرهم، والله سبحانه وتعالى لا تئوده الأثقال، ولا تهمه الأحوال، ولکنّه سبحانه وتعالى لمّا کان متکفّلاً بمصالح عباده، یدر علیهم حلب الأرزاق، ویلم لهم شعث الأحوال، ویعود علیهم بمرافق الأبدان، ومراشد الأدیان، شبهوا من هذه الوجوه بالعیال الذین فی ضمان العائل، وکفایة الکافل، على طریق الاتساع، وعلى معارف العادات (المجازات النبویة: ص242).
104) در متن حدیث، «عیالُ الله» آمده است. سیّد رضى مى‌گوید: این کلام، مجازى است، براى این که عائله انسان، کسانى‌اند که انسان، سنگینىِ بار آنان را بر عهده دارد و رسیدگى به امور آنان، وى را آزرده مى‌کند در حالى که سنگینى‌ها خدا را خسته نمى‌کند و تحوّلات، او را نمى‌آزارد البته آرى! از آن جا که خداوند عهده‌دار مصالح بندگانش است؛ روزى‌ها را بر آنها فراوان مى‌کند و زندگى آنها را نظام مى‌بخشد و وسایل رفاه و هدایت ادیان را بهره آنها مى‌سازد، این کارها به تناسب و بر حسب دانسته‌ها، به عائله تشبیه شده است؛ از آن جایى که سرپرست، متکفّل امور خانواده و عهده‌دار کار آنهاست.
105) الکافی: ج 2 ص 164 ح 6 عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 74 ص 339 ح 121.
106) تحف العقول: ص 49، بحار الأنوار: ج 77 ص 152 ح 110.
107) أعلام الدین: ص 276، بحار الأنوار: ج 96 ص 160 ح 38.
108) قضاء الحوائج لابن أبی الدنیا: ص 22 ح 2 عن أبی سعید الخدریّ؛ الکافی: ج 4 ص 25 ح 3 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 77 ص 152 ح 110.
109) المعجم الکبیر: ج 12 ص 346 ح 13646.
110) الکافی: ج 2 ص 164 ح 7 عن سیف بن عمیرة عمّن سمعه، بحار الأنوار: ج 74 ص 339 ح 122.
111) شُعب الإیمان: ج 6 ص 119 ح 7668 عن ابن عبّاس.
112) کنز العمّال: ج 3 ص 389 ح 7084 نقلاً عن الفردوس عن ابن عبّاس.
113) مکارم الأخلاق: ج 2 ص 375 ح 2661 عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 86 ح 3؛ حلیة الأولیاء: ج 5 ص 212 عن خالد بن معدان.
114) التوحید: ص 29 ح 31 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 8 ص 359 ح 23.
115) المتحابّین فی الله: ص 34.
116) سنن الترمذی: ج 3 ص 617 ح 1329 عن أبی سعید الخدریّ؛ روضة الواعظین: ص 512، بحار الأنوار: ج 75 ص 351 ح 59.
117) الجعفریّات: ص 238، بحار الأنوار: ج 78 ص 136 ح 13.
118) المستدرک على الصحیحین: ج 3 ص 303 ح 5182 عن معاذ بن جبل؛ التحصین: ص 19 ح 34.
119) مجمع البحرین: ج 1 ص 348.
120) ر ک: مفاتیح الجنان: مناجاةُ المریدین.
121) ر ک: مصباح المتهجّد: ص 847.
122) ر ک: صحیح البخارى: ج 5 ص 2385 ح 6137.
123) الأربعون: ص 689 ح 35.
