معلم میتواند این مادهی خام را حتی از اسارت عوامل وراثتی هم نجات دهد؛ این را علم ثابت کرده است. همچنان که عوامل وراثتی بیماریهای جسمانی و عوارض جسمانی میتواند با تدابیر گوناگون، با پیشگیریها و فعالیتهای گوناگون خنثی شود، عوامل وراثتی اخلاقی و روحی و معنوی هم همین جور است. معلم میتواند این نوجوان را یا این کودک را به یک انسان عالم، فکور، دارای روح تحقیق، علاقهمند به تحقیق و پژوهش تربیت کند، یا یک انسان سطحی و بی علاقهی به تعمق و بی علاقهی به معلومات؛
میتواند او را یک انسان شریف، نجیب، خیرخواه، خوشدل و پاکنفس تربیت کند و به عرصه بیاورد، میتواند در نقطهی مقابل، او را تبدیل کند به یک انسان شریر، بد دل و بدخواه؛ میتواند او را یک انسان خوشبین، دارای اعتماد به نفس، امیدوار و علاقهمند به کار و فعالیت به بار بیاورد، میتواند در نقطهی مقابل، او را یک انسان ناامید، مأیوس و منزوی به جامعه تحویل دهد؛ میتواند از او یک انسان متدین، پارسا و پاکدامن بسازد، یا نقطهی مقابل، یک انسان لاابالی، بی اعتنای به ارزشهای اخلاقی، بی اعتنای به تعالیم دینی تربیت کند؛ میتواند حتی بر عوامل خارجی تربیت- مثل این رسانهها و امثال اینها- غلبه کند؛ حتی با تعلیم مستمری که در طول سالهای متمادی با این مادهی خام، با این نوجوان، با این دل آمادهی پذیرش ایفاء میکند، میتواند بر نقش تربیتی والدین غلبه کند؛ این نقش معلم است. (1)
1) دیدار گروه کثیری از معلمان سراسر کشور (15 / 2 / 1389).
