8 / 1 صِفَةُ جَهَنَّم
الکتاب
«وَ مَنْ یَهْدِ اَللّهُ فَهُوَ اَلْمُهْتَدِ وَ مَنْ یُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِیاءَ مِنْ دُونِهِ وَ نَحْشُرُهُمْ یَوْمَ اَلْقِیامَةِ عَلى وُجُوهِهِمْ عُمْیاً وَ بُکْماً وَ صُمًّا مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ کُلَّما خَبَتْ زِدْناهُمْ سَعِیراً» .(1)
«إِنَّ جَهَنَّمَ کانَتْ مِرْصاداً – لِلطّاغِینَ مَآباً» .(2)
الحدیث
2915 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: نارُکُم هذهِ جُزءٌ مِن سَبعینَ جُزءا مِن نارِ جَهنّمَ، لکُلِّ جُزءٍ مِنها حَرُّها.(3)
2916 . عنه صلى الله علیه و آله: لَو أنَّ شَررَةً من شرَرِ جَهنّمَ بالمَشْرِقِ، لَوجدَ حَرَّها مَن بالمَغْرِبِ.(4)
8 / 1
ویژگى‌هاى دوزخ
قرآن
«و هر که را خدا هدایت کند، او ره‌یافته است، و هر که را گم‌راه سازد، در برابر او براى آنان، هرگز دوستانى نیابى و روز قیامت، آنها را کور و لال و کَر، به روى چهره‌شان در افتاده، بر خواهیم انگیخت جایگاهشان دوزخ است که هر بار آتش آن فرو نشیند، شراره‌اى [تازه] برایشان مى‌افزاییم» .
«[آرى،] جهنّم [از دیرباز] کمینگاهى بوده [که] براى سرکشان، بازگشتگاهى است» .
حدیث
2915 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: این آتش دنیا، یکى از هفتاد جزء آتش دوزخ است که هر یک از آن اجزا، داغىِ خود را دارد.
2916 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر یک جرقّه از جرقّه‌هاى دوزخ، در شرق عالم بیفتد، کسانى که در غرب عالم به سر مى‌برند نیز گرماى آن را در مى‌یابند
8 / 2 طَعامُ أهلِ النّارِ
الکتاب
«لَیْسَ لَهُمْ طَعامٌ إِلاّ مِنْ ضَرِیعٍ – لا یُسْمِنُ وَ لا یُغْنِی مِنْ جُوعٍ» .(5)
«إِنَّ شَجَرَةَ اَلزَّقُّومِ – طَعامُ اَلْأَثِیمِ» .(6)
«فَلَیْسَ لَهُ اَلْیَوْمَ هاهُنا حَمِیمٌ – وَ لا طَعامٌ إِلاّ مِنْ غِسْلِینٍ» .(7)
الحدیث
2917 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لَو أنَّ دَلْوا صُبَّ من غِسْلینٍ فی مَطلَعِ الشّمسِ لَغَلَتْ مِنهُ جَماجِمُ مَن فی مَغْرِبِها.(8)
2918 . عنه صلى الله علیه و آله: الضَّریعُ شیءٌ یکونُ فی النّارِ یُشبِهُ الشَّوکَ، أمرُّ من الصّبرِ، وأنْتَنُ من الجِیفةِ، وأشَدُّ حَرّا من النّارِ، سَمّاهُ اللّهُ الضَّریعَ.(9)
8 / 3 شرابُ أهلِ النّارِ
الکتاب
«إِلَیْهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً وَعْدَ اَللّهِ حَقًّا إِنَّهُ یَبْدَؤُا اَلْخَلْقَ ثُمَّ یُعِیدُهُ لِیَجْزِیَ اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ بِالْقِسْطِ وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ شَرابٌ مِنْ حَمِیمٍ وَ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْفُرُونَ» .(10)
8 / 2
خوراک دوزخیان
قرآن
«خوراکى جز خارِ خشک ندارند، [که] نه فربه کند، و نه گرسنگى را باز دارد» .
«آرى درخت زقّوم، خوراک شخص گناهْ‌پیشه است» .
«پس امروز، او را در این جا حمایتگرى نیست، و خوراکى جز چرکابه ندارد» .
حدیث
2917 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر یک سطل از چرک و خون دوزخیان در شرق عالم ریخته شود، بر اثر آن، جمجمه کسانى که در غرب عالم‌اند، به جوش مى‌آید
2918 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ضریع، چیزى است در دوزخ، همانند خار که از [گیاه]صبر زرد، تلخ‌تر است و از مُردار، بدبوتر و از آتش، داغ‌تر. خداوند آن را «ضریع» نامیده است
8 / 3
نوشیدنى دوزخیان
قرآن
«بازگشت همه شما به سوى اوست. وعده خدا حقّ است هموست که آفرینش را آغاز
مى‌کند، سپس آن را باز مى‌گردانَد تا کسانى را که ایمان آورده‌اند و کارهاى شایسته کرده‌اند، به عدالت پاداش دهد و کسانى که کفر ورزیده‌اند، به [سزاى] کفرشان، شربتى از آب جوشان و عذابى پُر درد خواهند داشت» .
«فَشارِبُونَ عَلَیْهِ مِنَ اَلْحَمِیمِ – فَشارِبُونَ شُرْبَ اَلْهِیمِ» .(11)
الحدیث
2919 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فی قولهِ تعالى: «وَ یُسْقى مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ»(12) : یُقَرّبُ إلیهِ فیَکْرَهُهُ، فإذا اُدْنِیَ مِنهُ شَوى وَجهَهُ ووَقعَ فَرْوَةُ رأسِهِ، فإذا شَرِبَ قَطّعَ أمعاءهُ حتّى یَخرُجَ من دُبُرهِ، یقولُ اللّهُ عز و جل: «وَ سُقُوا ماءً حَمِیماً فَقَطَّعَ أَمْعاءَهُمْ» (13) ویقولُ: «وَ إِنْ یَسْتَغِیثُوا یُغاثُوا بِماءٍ کَالْمُهْلِ یَشْوِی اَلْوُجُوهَ»(14) (15)
8 / 4 أبوابُ جهنّمَ
الکتاب
«فَادْخُلُوا أَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدِینَ فِیها فَلَبِئْسَ مَثْوَى اَلْمُتَکَبِّرِینَ» .(16)
«وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِینَ – لَها سَبْعَةُ أَبْوابٍ لِکُلِّ بابٍ مِنْهُمْ جُزْءٌ مَقْسُومٌ» .(17)
الحدیث
2920 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ لِجَهنّمَ بابا لا یَدخُلُها إلّا مَن شَفى غَیظَهُ بِمَعْصیةِ اللّهِ تعالى.(18)
«و روى آن، از آب جوش مى‌نوشید؛ [مانند] نوشیدن شتران تشنه» .
حدیث
2919 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره آیه «و از چرکابه نوشانده مى‌شود» : چون آب را نزد او ببرند، از آن بدش مى‌آید و چون به او نزدیک گردد، بریان مى‌شود و پوست سرش مى‌افتد و چون آن را بنوشد، معده و روده‌اش متلاشى مى‌شود، به طورى که از نشیمنگاهش بیرون مى‌ریزد. خداوند عز و جل مى‌فرماید: «آنان را از آبى جوشان مى‌آشامانند، چنان که روده‌هایشان تکّه تکّه شود» و مى‌فرماید: «چون به استغاثه آب خواهند، آبى چون مِسِ گداخته برایشان آورند که از حرارتش چهره‌ها کباب مى‌شود» .
8 / 4
دروازه‌هاى دوزخ
قرآن
«پس، از درهاى دوزخ وارد شوید و در آن همیشه بمانید؛ و حقّا که چه بد است جایگاه متکبّران!» .
«و قطعاً وعده‌گاه همه آنان، دوزخ است؛ [دوزخى] که هفت در دارد و سهم هر درى، بخشى معیّن از آنان است [تا وارد شوند]» .
حدیث
2920 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: جهنّم، درى دارد که کسى از آن وارد نمى‌شود، مگر کسى که با معصیت خداوند متعال، خشم خود را فرو نشانده است
8 / 5 صفةُ أصحابِ النّارِ
الکتاب
«وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ اَلْجِنِّ وَ اَلْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ اَلْغافِلُونَ» .(19)
«فَأَمّا مَنْ طَغى – وَ آثَرَ اَلْحَیاةَ اَلدُّنْیا – فَإِنَّ اَلْجَحِیمَ هِیَ اَلْمَأْوى» .(20)
الحدیث
2921 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أهلُ النّارِ کلُّ جَعْظَریٍّ جَوّاظٍ مُستکبِرٍ جَمّاعٍ مَنّاعٍ، وأهلُ الجنّةِ الضُّعَفاءُ المَغْلوبونَ.(21)
2922 . عنه صلى الله علیه و آله: أکْثَرُ ما یُدخِلُ النّاسَ النّارَ الأجْوَفانِ: الفَمُ والفَرْجُ.(22)
2923 . عنه صلى الله علیه و آله: ثلاثةٌ مِن خَلائقِ أهلِ النّارِ: الکِبْرُ، والعُجْبُ، وسُوءُ الخُلقِ.(23)
2924 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ الرّجُلَ مِن أهلِ النّارِ لَیُعَظَّمُ للنّارِ حتّى یکونَ الضِّرْسُ مِن أضْراسِهِ کاُحُدٍ.(24)
8 / 6 أوَّلُ مَن یدخلُ النّارَ
2925 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أوَّلُ مَن یَدخُلُ النّارَ أمیرٌ مُتَسلّطٌ لم یَعْدِلْ، وذو ثَرْوَةٍ من المالِ لَم یُعْطِ المالَ حقَّهُ، وفَقیرٌ فَخورٌ.(25)
8 / 5
ویژگى‌هاى دوزخیان
قرآن
«و در حقیقت، بسیارى از جنّیان و آدمیان را براى دوزخ آفریده‌ایم؛ [چرا که] دل‌هایى دارند که با آنها، [حقایق را] دریافت نمى‌کنند، و چشمانى دارند که با آنها نمى‌بینند، و گوش‌هایى دارند که با آنها نمى‌شنوند. آنان، همانند چارپایان‌اند؛ بلکه گم‌راه‌ترند. [آرى؛] آنها همان غفلت زدگان‌اند» .
«امّا هر که طغیان کرد و زندگى پستِ دنیا را برگزید پس جایگاه او همان آتش است» .
حدیث
2921 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر تندخوىِ خشنِ مغرورِ گردن‌فرازِ حریصِ خسیسِ بى‌خیر، اهل دوزخ است و اهل بهشت، مستضعفان بى‌پناه‌اند
2922 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو چیزِ میان تهى، بیش از هر چیز دیگر، مردم را به دوزخ مى‌کشد: دهان و فَرْج
2923 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه خوى از اخلاق دوزخیان است: تکبّر، خودپسندى، و بد اخلاقى
2924 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اهل دوزخ براى [سوختن در] آتش، چندان درشت مى‌شوند که هر یک از دندان‌هایشان به اندازه کوه اُحد مى‌شود
8 / 6
نخستین کسى که به دوزخ مى‌رود
2925 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: نخستین کسانى که به دوزخ مى‌روند، عبارت‌اند از:
فرمان‌رواى قدرتمندى که دادگرى نکند، و توانگرى که حقوق مالى خود را نپردازد، و تهى‌دست متکبّر
8 / 7 أهونُ النّاسِ عذابا
2926 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أدْنى أهلِ النّارِ عذابا یَنْتَعِلُ بنَعْلَینِ مِن نارٍ، یَغْلی دِماغُهُ مِن حَرارَةِ نَعْلَیهِ.(26)
8 / 8 أشدُّ النّاسِ عذابا
2927 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: أشدُّ النّاسِ عَذابا یَومَ القیامةِ عالِمٌ لم یَنفَعْهُ عِلمُهُ.(27)
2928 . عنه صلى الله علیه و آله: أشدُّ النّاسِ عَذابا یَومَ القیامةِ رجُلٌ قَتلَ نَبیّا، أو قَتلَهُ نَبیٌّ، وإمامُ ضَلالةٍ، ومُمَثِّلٌ من المُمَثّلینَ.(28)
8 / 9 مَن یَدخلُ جَهَنَّم
الکتاب
«بَلى مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطِیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُ اَلنّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ» .(29)
8 / 7
کم عذاب‌ترینِ اهل دوزخ
2926 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کم عذاب‌ترینِ اهل دوزخ، دو کفش از آتش به پا دارد که از حرارت آنها مغزش به جوش مى‌آید.
8 / 8
سختْ عذاب‌ترینِ اهل دوزخ
2927 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سخت‌ترین عذاب را در روز قیامت، عالِمى مى‌چشد که علمش براى او سودى نداشته است.
2928 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سخت‌ترین عذاب را در روز رستاخیز، مردى مى‌چشد که پیامبرى را کشته، یا به دست پیامبرى کشته شده باشد، و پیشوایى که مردم را به گم‌راهى افکنده است، و پیکرْ تراش
8 / 9
کسانى که به دوزخ مى‌روند
قرآن
«آرى کسى که بدى به دست آورَد و گناهش او را در میان گیرد، پس چنین کسانى اهل آتش‌اند و در آن، ماندگار خواهند بود» .
«لا یَصْلاها إِلاَّ اَلْأَشْقَى – اَلَّذِی کَذَّبَ وَ تَوَلّى» .(30)
الحدیث
2929 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ لا یُعذِّبُ مِن عِبادِهِ إلّا المارِدَ والمُتَمَرِّدَ على اللّهِ وأبى أنْ یَقولَ: لا إلهَ إلّا اللّهُ.(31)
2930 . عنه صلى الله علیه و آله: لَن یَلِجَ النّارَ مَن ماتَ لا یُشرِکُ باللّهِ شیئا، وکانَ یُبادِرُ صَلاتَهُ قبلَ طُلوعِ الشَّمسِ وقَبلَ غُروبِها.(32)
2931 . عنه صلى الله علیه و آله: والّذی بَعثَنی بالحقِّ بَشیرا، لا یُعذِّبُ اللّهُ بالنّارِ مُوحِّدا أبَدا.(33)
8 / 10 مَن یُخلَّدُ فی جَهَنَّم
2932 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: خَمْسةٌ لا تُطْفَأ نِیرانُهُم ولا تَموتُ أبْدانُهُم: رجُلٌ أشْرَکَ، ورجُلٌ عَقَّ والِدَیهِ، ورجُلٌ سعى بأخیهِ إلى السُّلطانِ فَقَتَلهُ، ورجُلٌ قَتلَ نَفْسا بغیرِ نَفْسٍ، ورجُلٌ أذْنَبَ وحَمَلَ ذَنبَهُ على اللّهِ عز و جل.(34)
8 / 11 رصفَةُ مَن یُخَلَّدُ فی النّار
الکتاب
«وَ اَلَّذِینَ کَفَرُوا لَهُمْ نارُ جَهَنَّمَ لا یُقْضى عَلَیْهِمْ فَیَمُوتُوا وَ لا یُخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذابِها کَذلِکَ نَجْزِی کُلَّ کَفُورٍ» .(35)
«جز نگون‌بخت‌تر [ینِ مردم] در آن درنمى‌آید؛ همان که تکذیب کرد و رُخ برتافت» .
حدیث
2929 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، بندگان خود را عذاب نمى‌کند، مگر کسى را که در برابر خدا سرکشى و نافرمانى کند و از گفتن «لا إله إلّا اللّه» خوددارى ورزد.
2930 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هرگز به دوزخ نرود آن کس که تا زنده بوده، چیزى را شریک خدا نگرفته و پیش از طلوع آفتاب و قبل از غروب آن، نمازش را خوانده باشد.
2931 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سوگند به آن که مرا به حق، نوید دهنده بر انگیخت، خداوند، هرگز یکتاپرست را با آتش عذاب ندهد.
8 / 10
آنان که در دوزخ، جاویدان‌اند
2932 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پنج نفرند که آتش آنها خاموش نمى‌شود و بدن‌هایشان نمى‌میرد: آن که به خدا شرک ورزد، آن که از پدر و مادر خود نافرمانى کند، آن که از برادر خود نزد حاکم بدگویى نماید تا به قتل او انجامد، آن که کسى را بدون استحقاق قصاص بکُشد، و آن که گناهى مرتکب شود و آن را به خداوند عز و جلنسبت دهد
8 / 11
وضعیت جاودانگان در آتش
قرآن
«و کسانى که کافر شده‌اند، آتش جهنّم براى آنان خواهد بود. حکم به مرگ بر ایشان [جارى]
نمى‌شود تا بمیرند، و عذابِ آن از ایشان کاسته نمى‌شود. [آرى؛] هر ناسپاسى را چنین کیفر مى‌دهیم» .
«مِنْ وَرائِهِ جَهَنَّمُ وَ یُسْقى مِنْ ماءٍ صَدِیدٍ – یَتَجَرَّعُهُ وَ لا یَکادُ یُسِیغُهُ وَ یَأْتِیهِ اَلْمَوْتُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ما هُوَ بِمَیِّتٍ وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَلِیظٌ» .(36)
«إِنَّهُ مَنْ یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا یَمُوتُ فِیها وَ لا یَحْیى» .(37)
الحدیث
2933 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لَو قیلَ لأهلِ النّارِ: إنَّکُم ماکِثونَ فی النّارِ عَددَ کُلِّ حَصاةٍ فی الدُّنیا لَفَرِحوا بِها، ولَو قیلَ لأهلِ الجَنّةِ: إنَّکُم ماکِثونَ عَددَ کُلِّ حَصاةٍ لَحَزنوا، ولکنْ جُعِلَ لَهُمُ الأبدُ.(38)
8 / 12 مَن یَخرُجُ مِن النّار
2934 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: یُخرِجُ اللّهُ قَوما مِن النّارِ فیُدخِلُهُمُ الجَنّةَ. (39)
2935 . عنه صلى الله علیه و آله: یَخرُجُ مِن النّارِ قَومٌ بَعدَما احْتَرقوا فیَدخُلونَ الجَنّةَ، فیُسَمّیهِم أهلُ الجَنّةِ: الجَهَنّمِیّونَ.(40)
2936 . عنه صلى الله علیه و آله: یَخْرُجُ مِن النّارِ مَن کانَ فی قَلبهِ مِثْقالُ ذَرّةٍ مِن إیمانٍ.(41)
«[آن کس که] دوزخ پیش روى اوست و به او آبى چرکین نوشانده مى‌شود، آن را جرعه جرعه مى‌نوشد و نمى‌تواند آن را فرو برَد، و مرگ از هر جانبى به سویش مى‌آید؛ ولى نمى‌میرد و عذابى سنگین به دنبال دارد» .
«در حقیقت، هر که به نزد پروردگارش گنهکار رود، جهنّم براى اوست؛ در آن نه مى‌میرد و نه زندگى مى‌یابد» .
حدیث
2933 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر به دوزخیان گفته شود: شما به شمارِ ریگ‌هاى دنیا، در آتش خواهید ماند، خوش‌حال مى‌شوند [که عذابشان سرانجامى داشته باشد]، و اگر به بهشتیان گفته شود: شما به شمار ریگ‌ها [ى دنیا] در بهشت ماندگار خواهید بود، اندوهگین مى‌شوند؛ امّا جاودانگى براى آنها رقم خورده است
8 / 12
کسانى که از آتش، بیرون مى‌آیند
2934 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، مردمانى را از آتش بیرون مى‌آورَد و به بهشت مى‌برَد
2935 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: عدّه‌اى از مردم، بعد از سوخته شدن در آتش، از دوزخ بیرون مى‌آیند و به بهشت مى‌روند، که بهشتیان آنها را «دوزخیان» مى‌نامند.
2936 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس ذرّه‌اى ایمان در دلش باشد، [سرانجام] از آتش بیرون مى‌آید.
8 / 13 آخِرُ مَن یَخرُجُ مِن النّار
2937 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنّی لَأعْلمُ آخِرَ أهلِ النّارِ خُروجا مِنهُا، وآخِرَ أهلِ الجنّةِ دُخولاً الجنّةَ: رجُلٌ یَخرُجُ مِن النّارِ حَبْوا، فیقولُ اللّهُ تبارکَ وتعالى لَهُ: اذهَبْ فادْخُلِ الجَنّةَ، فیَأتیها فیُخیَّلُ إلَیهِ أنّها مَلْأى، فیَرجِعُ فیقولُ: یا ربِّ، وجَدتُها مَلْأى! فیقولُ اللّهُ تبارکَ وتعالى لَهُ: اذهَبْ فادْخُلِ الجَنّةَ. . . فإنَّ لکَ مِثلَ الدُّنیا وعَشرَةَ أمْثالِها، أو إنّ لکَ عَشرَةَ أمثالِ الدُّنیا. . . فکانَ یُقالُ: ذاکَ أدْنى أهلِ الجنّةِ مَنزِلةً.(42)
8 / 14 لِکُلِّ أحدٍ فی الآخرةِ مَنْزِلانِ
2938 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لَیس مِنکُم أحَدٌ إلّا ولَهُ مَنزِلانِ: أحدُهُما فی الجنّةِ والآخَرُ فی النّارِ.(43)
2939 . عنه صلى الله علیه و آله: کلُّ أهلِ الجنّةِ یَرى مَقعَدَهُ مِن النّارِ فیقولُ: لَولا أنَّ اللّهَ هَدانی! فیکونُ لَه شُکْرا وکلُّ أهلِ النّارِ یَرى مَقعَدَهُ مِن الجنّةِ فیقولُ: لَو أنَّ اللّهَ هَدانی! فیکونُ علَیهِ حَسْرَةً.(44)
2940 . عنه صلى الله علیه و آله فی قولهِ تعالى: «یا حَسْرَتَنا»(45) : الحَسْرَةُ أنْ یَرى أهلُ النّارِ مَنازِلَهُم مِن الجَنّةِ فی الجَنّةِ، فتِلکَ الحَسْرَةُ.(46)
8 / 13
آخرین کسى که از آتش، بیرون مى‌آید
2937 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من مى‌دانم کدام دوزخى از همه دیرتر از جهنّم بیرون مى‌آید و کدام بهشتى آخر از همه به بهشت مى‌رود: مردى که با خزیدن، از آتش بیرون مى‌رود و خداوند تبارک و تعالى به او مى‌فرماید: «برو، وارد بهشت شو» .
او خود را به بهشت مى‌رساند؛ امّا به خیالش مى‌رسد که بهشت، پُر است. از این رو، بر مى‌گردد و مى‌گوید: بار خدایا! بهشت پُر بود.
خداوند تبارک و تعالى به او مى‌فرماید: «برو و وارد بهشت شو. . . براى تو در بهشت، به اندازه دنیا و ده برابر آن، جا هست» یا «براى تو، [جایى] ده برابر دنیا وجود دارد. . .» .
گفته مى‌شود که این کس، فروپایه‌ترین فرد بهشت است
8 / 14
هر کس در آخرت، دو منزل دارد
2938 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر یک از شما، دو منزل دارد: یکى در بهشت و دیگرى در دوزخ.
2939 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر یک از بهشتیان، جایگاه خود را در دوزخ مى‌بیند و با شکر [و سپاس] مى‌گوید: [واى] اگر خداوند مرا هدایت نمى‌کرد!
هر یک از دوزخیان نیز جایگاه خود را در بهشت مى‌بیند و با دریغ و حسرت مى‌گوید: [چه مى‌شد] اگر خدا هدایتم مى‌کرد!
2940 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله درباره آیه «دریغا که کوتاهى کردیم!» : دریغ، از این روست که دوزخیان، جایگاه بهشتىِ خود را در بهشت مى‌بینند. این، موجب دریغ مى‌شود
8 / 15 إحاطةُ جَهَنَّمَ بالکافرین
الکتاب
«یَسْتَعْجِلُونَکَ بِالْعَذابِ وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ» .(47)
«وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ اِئْذَنْ لِی وَ لا تَفْتِنِّی أَلا فِی اَلْفِتْنَةِ سَقَطُوا وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحِیطَةٌ بِالْکافِرِینَ» .(48)
الحدیث
2941 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اعلَموا أنَّ الجنّةَ والنّارَ أقْرَبُ إلى أحَدِکُم مِن شِراکِ نَعْلِهِ.(49)
8 / 16 إثابةُ بعض الکُفّارِ فی جَهَنَّم
2942 . شعب الایمان عن عبدِ اللّهِ بنِ مَسعودٍ: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: ما أحسَنَ مِن مُحسِنٍ؛ کافرٍ أو مُسلمٍ، إلّا أثابَهُ اللّهُ عز و جل قُلنا: یا رسولَ اللّه، وما إثابَةُ اللّهِ الکافرَ؟ قالَ: إنْ کانَ وَصَلَ رَحِما، أو تَصدَّقَ بصَدقةٍ، أو عَمِل حَسَنةً، أثابَهُ اللّهُ تعالى؛ وإثابتُهُ إیّاهُ: المالُ والولدُ والصِّحّةُ وأشباهُ ذلکَ. قالَ: قُلنا: وما إثابَتُهُ فی الآخِرَةِ؟ قالَ: عَذابٌ دُونَ العذابِ، وقَرأَ: «أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ اَلْعَذابِ»(50) (51)
8 / 15
احاطه دوزخ بر کافِران
قرآن
«و شتاب‌زده از تو عذاب مى‌خواهند، و حال آن که جهنّم، قطعاً بر کافران، احاطه دارد» .
«و در میان آنان، کسى هست که مى‌گوید: «مرا [در ماندن]اجازه ده و به فتنه‌ام مینداز» هش‌دار، که آنان خود به فتنه افتاده‌اند، و بى تردید، جهنّم بر کافران احاطه دارد» .
حدیث
2941 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بدانید که بهشت و دوزخ، به هر یک از شما از بندِ کفشش نزدیک‌تر است
8 / 16
پاداش دادن به برخى کافِران در جهنّم
2942 . شعب الایمان به نقل از عبد اللّه بن مسعود : پیامبر خدا فرمود: «هیچ کسى نیکى نمى‌کند، جز آن که خدا پاداشش را مى‌دهد؛ چه مسلمان باشد و چه کافر» .
گفتیم: اى پیامبر خدا! پاداش دادن به کافر، چگونه است؟
فرمود: «اگر صِله رَحِمى کرده باشد یا صدقه‌اى داده باشد و یا کار نیکى انجام داده باشد، خداوند متعال، به پاداش این کارها، به او ثروت و فرزند و سلامت و مانند اینها مى‌دهد» .
گفتیم: در آخرت، چگونه پاداشش مى‌دهد؟
فرمود: «عذابى کمتر به او مى‌چشانَد» .
آن گاه، این آیه را تلاوت فرمود: » «خاندان فرعون را به سخت‌ترین عذاب، در آورید»» .
1) الإسراء:97.
2) النبأ:21 و 22.
3) کنز العمّال: ج 14 ص 521 ح 39477 عن أبی سعید.
4) کنز العمّال: ج 14 ص 523 ح 39487 عن أنس.
5) الغاشیة:6 و 7.
6) الدخان:43 و 44.
7) الحاقّة:35 و 36.
8) الأمالی للطوسی: ص 533 ح 1162عن أبی ذرّ، بحار الأنوار: ج 77 ص 82 ح 3.
9) مجمع البیان: ج 10 ص 726 عن ابن عباس، بحار الأنوار: ج 7 ص 169.
10) یونس:4.
11) الواقعة:54 و 55.
12) إبراهیم:16.
13) محمّد:15.
14) الکهف:29.
15) بحار الأنوار: ج 8 ص 244 عن أبی اُمامة.
16) النحل:29.
17) الحجر:43 و 44.
18) تنبیه الخواطر: ج 1 ص 121.
19) الأعراف:179.
20) النازعات:37 39.
21) کنز العمّال: ج 16 ص 102 ح 44064 عن ابن عمرو.
22) کنز العمّال: ج 16 ص 103 ح 44071 عن أبی هریرة.
23) تنبیه الخواطر: ج 2 ص 121.
24) کنز العمّال: ج 14 ص 529 ح 39516 عن زید بن أرقم.
25) عیون أخبار الرّضا علیه السلام: ج 2 ص 28 ح 20 عن داوود بن سلیمان الفراء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج 72 ص 126 ح 8.
26) کنز العمّال: ج 14 ص 527 ح 39507 عن أبی سعید.
27) کنز العمّال: ج 10 ص 187 ح 28977 عن أبی هریرة.
28) الدرّ المنثور: ج 1 ص 178 عن ابن مسعود.
29) البقرة:81.
30) اللیل:15 و 16.
31) کنز العمّال: ج 1 ص 68 ح 261 عن ابن عمر.
32) کنز العمّال: ج 1 ص 79 ح 318 عن عمارة بن رویبة.
33) التوحید: ص 29 ح 31 عن ابن عباس، بحار الأنوار: ج 3 ص 1 ح 1.
34) کنز الفوائد: ج2 ص47 عن أیوب بن نوح عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحار الأنوار: ج5 ص60 ح112.
35) فاطر:36.
36) إبراهیم:16 و 17.
37) طه:74.
38) الدرّ المنثور: ج 1 ص 102 عن ابن مسعود.
39) کنز العمّال: ج 14 ص 481 ح 39349 عن جابر.
40) کنز العمّال: ج 14 ص 506 ح 39427 عن أنس.
41) کنز العمّال: ج 1 ص 72 ح 284 عن أبی سعید.
42) صحیح مسلم: ج 1 ص 173 ح 308 عن عبد اللّه بن مسعود.
43) کنز العمّال: ج 14 ص 496 ح 39404 عن الحسحاس بن فضیل الحنظلی.
44) کنز العمّال: ج 14 ص 473 ح 39312 عن أبی هریرة.
45) الأنعام:31.
46) الدرّ المنثور: ج 3 ص 262 عن أبی سعید الخدری.
47) العنکبوت:54.
48) التوبة:49.
49) کنز العمّال: ج 15 ص 936 ح 43607 عن ابن عباس.
50) غافر:46.
51) شعب الإیمان: ج 1 ص 261 ح 281.
