8 / 1 الطّاعَةُ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اَللّهَ وَ أَطِیعُوا اَلرَّسُولَ وَ أُولِی اَلْأَمْرِ مِنْکُمْ فَإِنْ تَنازَعْتُمْ فِی شَیْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اَللّهِ وَ اَلرَّسُولِ إِنْ کُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ اَلْیَوْمِ اَلْآخِرِ ذلِکَ خَیْرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلاً» .(1)
الحدیث
3058 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اِسمَعوا وأَطیعوا لِمَن وَلّاهُ اللّهُ الأَمرَ، فَإِنَّهُ نِظامُ الإِسلامِ.(2)
3059 . عنه صلى الله علیه و آله: فَأَمّا مَن لَقِیَ اللّهُ عز و جل بِخَمسٍ فَلَهُ الجَنَّةُ: الصَّلاةِ، والزّکاةِ، وَحِجِّ البَیتِ، وصِیامِ شَهرِ رَمَضانَ، وطاعَةِ وُلاةِ الأَمرِ، ولا طاعَةَ لِمَخلوقٍ فی مَعصِیَةِ الخالِقِ.(3)
3060 . عنه صلى الله علیه و آله: اُمِرتُ بِطاعَةِ اللّهِ رَبّی، وَاُمِرَ الأَئِمَّةُ مِن أهلِ بَیتی بِطاعَةِ اللّهِ وطاعَتی، وَاُمِرَ النّاسُ جَمیعا دونَهُم بِطاعَةِ اللّهِ وطاعَتی وطاعَةِ الأَئِمَّةِ مِن أهلِ بَیتی، فَمَن تَبِعَهُم نَجا ومَن تَرَکَهُم هَلَکَ، ولا یَترُکُهُم إلّا مارِقٌ(4) (5)
8 / 1
فرمان‌بُردارى
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیاى امر خود را [نیز] اطاعت کنید. پس هر گاه در امرى [دینى] اختلاف نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به [کتاب] خدا و [سنّت] پیامبر [او]عرضه بدارید. این، بهتر و نیکْ‌فرجام‌تر است» .
حدیث
3058 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از کسى که خداوند او را ولىّ امر قرار داده است، حرف‌شنوى و فرمان‌بُردارى کنید؛ زیرا که او شیرازه اسلام است.
3059 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس با پنج چیز خداوند عز و جل را دیدار کند، بهشت از آنِ او باشد: نماز، زکات، حجّ خانه خدا، روزه ماه رمضان، و فرمان‌بُردارى از زمامداران؛ امّا از هیچ مخلوقى نباید در آنچه نافرمانى خداست، فرمان بُرد.
3060 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من به فرمان‌بُردارى از خداوند پروردگارم، مأمور شده‌ام و امامان از اهل بیت من به فرمان‌بُردارى از خدا و فرمان‌بُردارى از من، مأمور شده‌اند و دیگر مردمان، همگى، به فرمان‌بُردارى از خدا و من و فرمان‌بُردارى از امامان از اهل بیت من، مأمور شده‌اند. پس، هر که از ایشان پیروى کند، نجات مى‌یابد و هر که ایشان را وا گذارد و تباه شود و آنان را وا نمى‌گذارد، مگر کسى که از دین، بیرون شده باشد.
3061 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَعصِ إماما عادِلاً.(6)
3062 . عنه صلى الله علیه و آله: آمُرُکُم أن تَعبُدوا اللّهَ ولا تُشرِکوا بِهِ شَیئا، وتَعتَصِموا بِحَبلِ اللّهِ جَمیعا ولا تَفَرَّقوا، وتُطیعوا لِمَن وَلّاهُ اللّهُ عَلَیکُم أمرَکُم.(7)
3063 . الإمام الصادق علیه السلام: قالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله: «مَن ماتَ وهُوَ لا یَعرِفُ إمامَهُ ماتَ میتَةً جاهِلِیَّةً» ، فَعَلَیکُم بِالطّاعَةِ، قَد رَأَیتُم أصحابَ عَلِیٍّ وأَنتُم تَأتَمّونَ بِمَن لا یُعذَرُ النّاسُ بِجَهالَتِهِ، لَنا کَرائِمُ القُرآنِ، ونَحنُ أقوامٌ افتَرَضَ اللّهُ طاعَتَنا.(8)
8 / 2 النُّصْحُ
3064 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما نَظَرَ اللّهُ عز و جل إلى وَلِیٍّ لَهُ یُجْهِدُ نَفسَهُ بِالطّاعَةِ لِاءِمامِهِ وَالنَّصیحَةِ، إلّا کانَ مَعَنا فِی الرَّفیقِ الأَعلى.(9)
3065 . صحیح مسلم عن تمیم الدّاری: إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله قالَ: الدّینُ النَّصیحَةُ، قُلنا: لِمَن؟ قالَ: للّهِ‌ِ، ولِکِتابِهِ، وَلِرَسولِهِ، ولِأَئِمَّةِ المُسلِمینَ، وعامَّتِهِم.(10)
3061 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از پیشواى دادگر، نافرمانى مکن.
3062 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به شما فرمان مى‌دهم که خدا را بندگى کنید و چیزى را انباز او نسازید. همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده مشوید و از کسى که خداوند او را ولىّ امر شما قرار داده است، اطاعت کنید.
3063 . امام صادق علیه السلام: پیامبر خدا فرمود: «هر کس بمیرد و امام خویش را نشاسد، به مرگ جاهلى مُرده است» . پس، بر شما باد فرمان‌بُردارى. شما یاران على علیه السلام را دیده‌اید [که چگونه بودند].(11) شما از کسى پیروى مى‌کنید که مردم در نشناختن او معذور نیستند.
گران‌بهاترین‌هاى قرآن از آنِ ماست، ما مردمى هستیم که خداوند، فرمان‌بُرى از ما را واجب فرموده است.
8 / 2
خیرخواهى
3064 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل به هیچ دوستى از دوستان خود که در فرمان‌بُردارى از پیشوایش و خیرخواهى(12) نسبت به او جدیّت نماید، نظر نمى‌کند مگر این که در رَفیق اَعلى(13) با ما باشد.
3065 . صحیح مسلم به نقل از تمیم دارى : پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «دین، خیرخواهى است» .
گفتیم: نسبت به چه کسى؟
فرمود: «نسبت به خدا و کتاب او و پیامبرش و پیشوایان مسلمانان و توده آنها» .
3066 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: وأمّا مَن أتَى اللّهَ بِخَمسٍ لَم یَحجُبهُ عَنِ الجَنَّةِ: ف [َالنُّصحُ للّهِ‌ِ، وَ]النُّصحُ(14) لِکِتابِ اللّهِ، وَالنُّصحُ لِرَسولِ اللّهِ، وَالنُّصحُ لِوُلاةِ الأَمرِ، وَالنُّصحُ لِعامَّةِ المُسلِمینَ.(3)
3067 . عنه صلى الله علیه و آله: آمُرُکُم أن لا تُشرِکوا بِاللّهِ شَیئا، وأن تَعتَصِموا بِالطّاعَةِ جَمیعا حَتّى یَأتِیَکُم أمرُ اللّهِ وأنتُم عَلى ذلِکَ، وأن تُناصِحُوا وُلاةَ الأَمرِ مِنَ الَّذینَ یَأمُرونَکُم بِأَمرِ اللّهِ.(15)
3068 . عنه صلى الله علیه و آله: ثَلاثٌ لا یُغَلَّ(16) عَلَیهِنَ قَلبُ امرِئٍ مُسلِمٍ: إخلاصُ العَمَلِ للّهِ‌ِ، وَالنَّصیحَةُ لِأَئِمَّةِ المُسلِمینَ، وَاللُّزومُ لِجَماعَتِهِم، فَإِنَّ دَعوَتَهُم مُحیطَةٌ مِن وَرائِهِم.(17)
3069 . سنن الدارمی عن زید بن ثابت عن رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لا یَعتَقِدُ قَلبُ مُسلِمٍ عَلى ثَلاثِ خِصالٍ إلَا دَخَلَ الجَنَّةَ، قالَ: قُلتُ: ما هِیَ؟
قالَ: إخلاصُ العَمَلِ للّهِ‌ِ، وَالنَّصیحَةُ لِوُلاةِ الأَمرِ، ولُزومُ الجَماعَةِ، فَإِنَّ دَعَوتَهُم تُحیطُ مِن وَرائِهِم.(18)
8 / 3 التَّعظیمُ
الکتاب
«فِی بُیُوتٍ أَذِنَ اَللّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ یُذْکَرَ فِیهَا اِسْمُهُ یُسَبِّحُ لَهُ فِیها بِالْغُدُوِّ وَ اَلْآصالِ» .(19)
3066 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس با پنج چیز نزد خدا برود، خداوند، او را از بهشت محروم نمى‌فرماید: خلوص [نسبت به خدا] و کتاب خدا، و خلوص نسبت به پیامبر خدا، و خلوص نسبت به زمامداران، و خیرخواه نسبت به عموم مسلمانان.
3067 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: به شما توصیه مى‌کنم که چیزى را شریک خدا نگردانید و همگى به رشته فرمان‌بُردارى چنگ زنید تا در این حال، فرمان خدا شما را در رَسد، و نسبت به زمامدارانى که شما را به فرمان خدا فرمان مى‌دهند، خیرخواهى داشته باشید.
3068 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سه چیز است که با وجود آنها دلِ هیچ مسلمانى به خیانت (کینه و بدخواهى) نگراید: خالص گردانیدن عمل براى خدا، خیرخواهى نسبت به پیشوایان مسلمانان، و پیوستگى با جماعت آنان؛ زیرا که دعاى آنان از هر سو ایشان را در میان دارد.(20)
3069 . سنن الدارمى به نقل از زید بن ثابت پیامبر خدا فرمود: «دل هیچ مسلمانى با سه خصلت، گره نخورد، مگر آن که به بهشت مى‌رود» .
گفتم: آنها کدام‌اند؟
فرمود: «خالص گردانیدن عمل براى خدا، خیرخواهى نسبت به زمامداران و پیوستگى با جامعه؛ چرا که دعاى آنان از هر سو در میانشان گرفته است» .
8 / 3
بزرگداشت
قرآن
«در خانه‌هایى که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت آنها] رفعت یابد و نامش در آنها یاد شود. در آن [خانه]ها هر بامداد و شامگاه، او را نیایش مى‌کنند» .
الحدیث
3070 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: مِن حَقِّ جَلالِ اللّهِ عَلَى العِبادِ، إجلالُ الإِمامِ المُقسِطِ (21) (22)
3071 . عنه صلى الله علیه و آله: مَثَلُ الإِمامِ مَثَلُ الکَعبَةِ، إذ تُؤتى ولا تَأتی. (23)
حدیث
3070 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: یکى از حقوق جلال خداوند بر بندگان، بزرگداشت پیشواى دادگر است.
3071 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مَثَل امام، مَثَل کعبه است که نزد آن مى‌روند و او نزد کسى نمى‌رود.
1) النساء:59.
2) الأمالی للمفید: ص 14 ح 2 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 23 ص 298 ح 43.
3) تاریخ دمشق: ج 16 ص 323 عن تمیم الدّاری.
4) مَرَقَ السهمُ من الرَّمیَّةِ: أی خرج منه ومرق من الدین إذا خرج منه (المصباح المنیر: ص 569 «مرق»).
5) دعائم الإسلام: ج 1 ص 26.
6) تاریخ بغداد: ج 8 ص 435 الرقم 4541 عن معاذ بن جبل؛ تحف العقول: ص 26، بحار الأنوار: ج 77 ص 127 ح 33.
7) موارد الظمآن: ص 371 ح 1543 عن أبی هریرة.
8) المحاسن: ج 1 ص 251 ح 474 عن بشیر الدهّان، بحار الأنوار: ج 23 ص 76 ح 1.
9) الکافی: ج 1 ص 404 ح 3 عن برید بن معاویة عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 27 ص 72 ح 7.
10) صحیح مسلم: ج 1 ص 74 ح 95؛ الأمالی للطوسی: ص 84 ح 125، بحار الأنوار: ج 27 ص 67 ح 2.
11) یعنى: دیدید چگونه یاران خاصّش از او حرف‌شنوى و اطاعت داشتند، یا چگونه عدّه‌اى از طاعت او سر باز زدند، که مقصود، خوارج است.
12) واژه «نُصح» که در اصل عربى حدیث (و این گروه از احادیث) آمده است، به معناى: خلوص، بى غلّ و غش بودن، صداقت و یک‌رنگى، خیرخواهى، راه‌نمایى و ارشاد است.
13) درجه‌اى است در بهشت.
14) ما بین المعقوفین سقط من المصدر، وأثبتناه من کنز العمّال: ج 5 ص 860 ح 14567.
15) المعجم الکبیر: ج 9 ص 29 ح 8307 عن عمر بن مالک الأنصاری.
16) غَلَّ: کلّ من خان فی شیء خفیة فقد غَلَّ (النهایة: ج 3 ص 380 «غلل»).
17) الکافی: ج 1 ص 403 ح 1 عن عبد اللّه بن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام، بحار الأنوار: ج 27 ص 67 ح 3؛ سنن الترمذی: ج 5 ص 34 ح 2658 عن عبد اللّه بن مسعود عن أبیه.
18) سنن الدارمی: ج 1 ص 80 ح 233 و ح 231 عن جبیر بن مطعم؛ الجعفریّات: ص 223 عن اسماعیل عن أبیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلى الله علیه و آله.
19) النور:36.
20) جمله اخیر، تعلیل عبارت «پیوستگى با جماعت آنان» است و به همبستگى اجتماعى و همراهى با جامعه مسلمانان، ترغیب مى‌کند.
21) المُقسِطُ: العادل (النهایة: ج 4 ص 60 «قسط»).
22) تاریخ الیعقوبی: ج 2 ص 96؛ تفسیر القرطبی: ج 1 ص 26 عن ابن عمر وفیه «طاعة» بدل «إجلال».
23) کفایة الأثر: ص 199 عن محمود بن لبید عن فاطمة علیهاالسلامو ص 248 عن جابر بن یزید الجعفی عن الإمام الباقر علیه السلام، بحار الأنوار: ج 39 ص 353 ح 224.
