1 / 1
مَبدَأُ مَعرِفَةِ الخَیرِ وَالشَّرِّ ومیزانُها
الکتاب
» وَ نَفْسٍ وَ مَا سَوَّاهَا – فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَ تَقْوَاهَا » . (1)
«لَقَدْ خَلَقْنَا الْاءِنسَنَ فِى کَبَدٍ – أَیَحْسَبُ أَن لَّن یَقْدِرَ عَلَیْهِ أَحَدٌ – یَقُولُ أَهْلَکْتُ مَالًا لُّبَدًا – أَیَحْسَبُ أَن لَّمْ یَرَهُ أَحَدٌ – أَلَمْ نَجْعَل لَّهُ عَیْنَیْنِ – وَ لِسَانًا وَ شَفَتَیْنِ – وَ هَدَیْنَهُ النَّجْدَیْنِ» . (2)
الحدیث
4513.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : دَع ما یُریبُکَ إلى ما لا یُریبُکَ ؛ فَإِنَّ الخَیرَ طُمَأنینَةٌ ، وإنَّ الشَّرَّ ریبَةٌ . (3)
4514.عنه صلى الله علیه و آله : البِرُّ ما طابَت بِهِ النَّفسُ وَاطمَأَنَّ إلَیهِ القَلبُ ، وَالإِثمُ ما جالَ فِی النَّفسِ وتَرَدَّدَ فِی الصَّدرِ . (4)
1 / 1
زمینه و معیار شناخت خیر و شر
قرآن
«سوگند به نَفْس، و به آن کس که آن را درست کرد، سپس پلیدکارى و پرهیزگارى اش را به آن الهام کرد » .
«به راستى که انسان را در رنج آفریده ایم. آیا پندارد که هیچ کس هرگز بر او دست نتواند یافت؟ مى گوید: مال فراوانى تباه کردم . آیا مى پندارد که هیچ کس او را ندیده است؟ آیا به او دو چشم نداده ایم؟! و زبانى و دو لب؟! و هر دو راه [-ِ خیر و شرّ]را بدو نمودیم » .
حدیث
4513.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر چه تو را به تردید مى افکند، آن را وا گذار و به سوى چیزى رو کن که در تو تردید نمى انگیزد؛ چرا که نیکى، [مایه] اطمینان و آرامش است و بدى، [موجب اضطراب و] تردید .
4514.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى، آن است که جان با آن آرام گیرد و دل با آن اطمینان یابد و گناه، آن است که در درون ، اضطراب پدید آورد و در سینه ، تردید .
4515.عنه صلى الله علیه و آله : البِرُّ [مَا] (5) انشَرَحَ لَهُ صَدرُکَ ، وَالإِثمُ ما حاکَ فی صَدرِکَ وإن أفتاکَ عَنهُ النّاسُ . (6)
4516.عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا سُئِلَ عَنِ البِرِّ وَالإِثمِ -: البِرُّ حُسنُ الخُلُقِ ، وَالإِثمُ ما حاکَ فی صَدرِکَ وکَرِهتَ أن یَطَّلِعَ عَلَیهِ النّاسُ . (7)
4517.مسند ابن حنبل عن أبی اُمامة : سَأَلَ رَجُلٌ النَّبِیَ صلى الله علیه و آله : مَا الإِثمُ؟ قالَ : إذا حاکَ فی صَدرِکَ شَیءٌ فَدَعهُ . (8)
4518.مسند ابن حنبل عن أبی ثعلبة الخشنی : قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أخبِرنی بِما یَحِلُّ لی ویَحرُمُ عَلَیَّ ؟ قالَ : فَصَعَّدَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله وصَوَّبَ فِیَ النَّظَرَ ، فَقالَ النَّبِیُ صلى الله علیه و آله : البِرُّ ما سَکَنَت إلَیهِ النَّفسُ ، وَاطمَأَنَّ إلَیهِ القَلبُ ، وَالإِثمُ ما لَم تَسکُن إلَیهِ النَّفسُ ، ولَم یَطمَئِنَّ إلَیهِ القَلبُ ، وإن أفتاکَ المُفتونَ . (9)
4519.الزهد لابن المبارک عن عبد الرحمن بن معاویة بن حُد إنَّ رَجُلاً سَأَلَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، ما یَحِلُّ لی مِمّا یَحرُمُ عَلَیَ؟ فَسَکَتَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَرَدَّ عَلَیهِ ثَلاثَ مَرّاتٍ ، کُلُّ ذلِکَ یَسکُتُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَقالَ : مَنِ السائِلُ؟ فَقالَ الرَّجُلُ : أنَا ذا یا رَسولَ اللّه ِ . فَقالَ – ونَقَرَ بِإِصبَعَیهِ – : ما أنکَرَ قَلبُکَ فَدَعهُ . (10)
4515.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى، آن است که سینه ات براى آن گشاده شود. و گناه، آن است که در دلت اضطراب ایجاد کند؛ هر چند مردم [بر خلاف آنچه دلت مى فهمد،] اظهار نظر کنند .
4516.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – چون از ایشان پرسیدند: نیکى و گناه چیست؟ -: نیکى، خوش رفتارى است؛ و گناه، آن است که در سینه ات اضطرابْ پدید آورَد و خوش نداشته باشى که مردم از آن آگاه شوند .
4517.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو اُمامه -: کسى از پیامبر خدا پرسید: گناه چیست؟ فرمود: «آن گاه که چیزى در سینه ات اضطراب ایجاد کرد، آن را وا گذار» .
4518.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو ثعلبه خشنى -: به پیامبر خدا گفتم: اى پیامبر خدا! مرا از آنچه برایم حلال و آنچه بر من حرام است، آگاه ساز. پیامبر صلى الله علیه و آله نفس عمیقى کشید و به دقّت نگریست. سپس فرمود: «نیکى، آن است که دل با آن آرام گیرد و قلب با آن اطمینان یابد. و گناه، آن است که جان به آن آرام نشود و قلب با آن اطمینان نیابد؛ هر چند فتوادهندگانْ تو را [بر خلاف آنچه احساس مى کنى ،] فتوا دهند».
4519.الزهد ، ابن مبارک – به نقل از عبد الرحمان بن معاویة بن حُدیج -: مردى از پیامبر خدا پرسید: چه چیز براى من حلال و چه چیز بر من حرام است؟ پیامبر خدا سکوت کرد. آن مرد سؤال خود را سه بار تکرار کرد. پیامبر صلى الله علیه و آله در هر سه بار، سکوت کرد و آن گاه، فرمود: «سؤال کننده چه کسى بود؟» . آن مرد گفت: من بودم ، اى پیامبر خدا! پیامبر صلى الله علیه و آله ، در حالى که با دو انگشت [بر سینه] خود تلنگر مى زد، فرمود: «آنچه را دلت ناشایسته مى بیند، وا گذار» .
4520.المعجم الکبیر عن واثلة بن الأسقع : تَراءَیتُ لِلنَّبِیِ صلى الله علیه و آله بِمَسجِدِ الخَیفِ ، فَقالَ لی أصحابُهُ : إلَیکَ یا واثِلَةُ – أی تَنَحَّ – عَن وَجهِ النَّبِیِ صلى الله علیه و آله . فَقالَ النَّبِیُ صلى الله علیه و آله : دَعوهُ فَإِنَّما جاءَ لِیَسأَلَ . فَدَنَوتُ فَقُلتُ : بِأَبی أنتَ واُمّی یا رَسولَ اللّه ِ ، أفتِنا عَن أمرٍ نَأخُذُهُ عَنکَ مِن بَعدِکَ . قالَ : لِتُعِنکَ نَفسُکَ . فَقُلتُ : کَیفَ لی بِذلِکَ؟ فَقالَ : تَدَعُ ما یُریبُکَ إلى ما لا یُریبُکَ وإن أفتاکَ المُفتونَ . فَقُلتُ : وکَیفَ لی بِعِلمِ ذلِکَ؟ قالَ : تَضَعُ یَدَکَ عَلى فُؤادِکَ ؛ فَإِنَّ القَلبَ یَسکُنُ لِلحَلالِ ولا یَسکُنُ لِلحَرامِ ، وإنَّ الوَرِعَ المُسلِمَ یَدَعُ الصَّغیرَ مَخافَةَ أن یَقَعَ فِی الکَبیرِ . (11)
4521.مسند ابن حنبل عن وابصة بن معبد : أتَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وأنَا اُریدُ ألّا أدَعَ شَیئا مِنَ البِرِّ وَالإِثمِ إلّا سَأَلتُهُ عَنهُ ، وإذا عِندَهُ جَمعٌ ، فَذَهَبتُ أتَخَطَّى النّاسَ . فَقالوا : إلَیکَ یا وابِصَةُ عَن رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، إلَیکَ یا وابِصَةُ . فَقُلتُ : أنَا وابِصَةٌ ، دَعونی أدنو مِنهُ فَإِنَّهُ مِن أحَبِّ النّاسِ إلَیَّ أن أدنُوَ مِنهُ . فَقالَ لی : اُدنُ یا وابِصَةُ ، اُدنُ یا وابِصَةُ . فَدَنَوتُ مِنهُ حَتّى مَسَّت رُکبَتی رُکبَتَهُ . فَقالَ : یا وابِصَةُ ، اُخبِرُکَ ما جِئتَ تَسأَلُنی عَنهُ أو تَسأَلُنی؟ فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ فَأَخبِرنی . قالَ : جِئتَ تَسأَلُنی عَنِ البِرِّ وَالإِثمِ؟ قُلتُ : نَعَم . فَجَمَعَ أصابِعَهُ الثَّلاثَ فَجَعَلَ یَنکُتُ بِها فی صَدری ویَقولُ : یا وابِصَةُ استَفتِ نَفسَکَ ، البِرُّ مَا اطمَأَنَّ إلَیهِ القَلبُ وَاطمَأَنَّت إلَیهِ النَّفسُ ، وَالإِثمُ ما حاکَ فِی القَلبِ وتَرَدَّدَ فِی الصَّدرِ وإن أفتاکَ النّاسُ . (12)
4520.المعجم الکبیر – به نقل از واثلة بن اسقع -: در مسجد خَیْف، جلو چشم پیامبر صلى الله علیه و آله حاضر شدم. یارانش به من گفتند: اى واثله! از جلوى چشم پیامبر دور شو! پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «وا گذاریدش؛ آمده است تا بپرسد» . نزدیک ایشان شدم و گفتم: پدر و مادرم فدایت، اى پیامبر خدا! به ما دستورى بده که پس از تو، به آن عمل کنیم . فرمود: «دلت باید یارى ات کند» . گفتم: چگونه ممکن است؟ فرمود: «آنچه تو را به تردید مى افکند، وا گذار و آنچه تو را به شک نمى افکند، انجام بده؛ هر چند فتوا دهندگان، [بر خلاف آنچه مى فهمى ،] رأى دهند». گفتم: این را از کجا بدانم؟ فرمود: «[براى این کار ،] دستت را روى دلت مى گذارى؛ چرا که قلب، در برابر حلال آرامش مى یابد، ولى براى حرام آرام نمى شود. همانا مسلمانِ پرهیزگار، گناه کوچک را رها مى کند تا مبادا به گناه بزرگ دچار شود» .
4521.مسند ابن حنبل – به نقل از وابصة بن مِعْبد -: خدمت پیامبر خدا رفتم و مى خواستم هیچ نیک و بدى را وا نگذارم، مگر آن که از ایشان پرسیده باشم. گروهى نزد پیامبر صلى الله علیه و آله بودند . در حالى که از میان مردم رد مى شدم، به سوى ایشان رفتم . مردم گفتند: اى وابصه! دور شو و جلوى پیامبر خدا میا . گفتم: من وابصه ام. بگذارید به ایشان نزدیک شوم . او از همه مردم برایم محبوب تر است که نزدیکش شوم . پیامبر صلى الله علیه و آله به من فرمود: «نزدیک بیا، وابصه! نزدیک بیا، وابصه!» . به ایشان نزدیک گشتم، تا حدّى که با او زانو به زانو شدم . فرمود: «آیا خبر بدهم که آمده اى چه بپرسى، یا خودت مى پرسى؟» . گفتم: اى پیامبر خدا! بفرمایید . ایشان سه انگشت خود را گِرد آورد، پس شروع کرد تلنگر زدن به سینه من و در آن حال، مى فرمود: «اى وابصه! از دلت بپرس . نیکى، آن است که دل و جانت با آن آرام مى گیرد و گناه، آن است که در دلت اضطراب ایجاد مى کند و در سینه ات تردید پدید مى آورد [، آن را وا گذار]؛ هر چند مردم [بر خلاف آنچه دلت مى فهمد ،]اظهار نظر کنند» .
1 / 2
حَقیقَةُ الخَیرِ وَالشَّرِّ
الکتاب
» یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا یَحِلُّ لَکُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاءَ کَرْهًا وَلَا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُواْ بِبَعْضِ مَا ءَاتَیْتُمُوهُنَّ إِلَا أَن یَأْتِینَ بِفَحِشَةٍ مُّبَیِّنَةٍ وَعَاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ فَإِن کَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئا وَیَجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیْرًا کَثِیرًا » . (13)
» کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ کُرْهٌ لَّکُمْ وَعَسَى أَن تَکْرَهُواْ شَیْئا وَهُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ وَعَسَى أَن تُحِبُّواْ شَیْئا وَهُوَ شَرٌّ لَّکُمْ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ » . (14)
» وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِى لَهُمْ لِیَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ » . (15)
1 / 2
حقیقتِ خیر و شر
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! براى شما حلال نیست که زنان را به اکراه، ارث برید. و آنان را زیر فشار مگذارید تا بخشى از آنچه را به آنان داده اید، [از چنگشان به در] ببَرید، مگر آن که مرتکب زشت کارىِ آشکارى شوند، و با آنها به شایستگى رفتار کنید . و اگر از آنان خوشتان نیامد، پس چه بسا چیزى را خوش نمى دارید و خدا در آن، مصلحت فراوان قرار مى دهد» .
«بر شما کارزار واجب شده است؛ در حالى که براى شما ناگوار است. و بسا چیزى را خوش نمى دارید، ولى آن براى شما خوب است، و بسا چیزى را دوست مى دارید، ولى آن براى شما بد است، و خدا مى داند و شما نمى دانید» .
«و البته نباید کسانى که کافر شده اند، بپندارند که این که به ایشان مهلت مى دهیم، براى آنان نیکوست. ما فقط به ایشان مهلت مى دهیم تا بر گناه [خود] بیفزایند، و [آن گاه ،] عذابى خفّت آور خواهند داشت» .
» وَ یَدْعُ الْاءِنسَنُ بِالشَّرِّ دُعَاءَهُ بِالْخَیْرِ وَ کَانَ الْاءِنسَنُ عَجُولًا » . (16)
«فَوَجَدَا عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا ءَاتَیْنَهُ رَحْمَةً مِّنْ عِندِنَا وَ عَلَّمْنَهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا – قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا – قَالَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِىَ صَبْرًا – وَ کَیْفَ تَصْبِرُ عَلَى مَا لَمْ تُحِطْ بِهِ خُبْرًا – قَالَ سَتَجِدُنِى إِن شَاءَ اللَّهُ صَابِرًا وَ لَا أَعْصِى لَکَ أَمْرًا – قَالَ فَإِنِ اتَّبَعْتَنِى فَلَا تَسْألْنِى عَن شَىْ ءٍ حَتَّى أُحْدِثَ لَکَ مِنْهُ ذِکْرًا – فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا رَکِبَا فِى السَّفِینَةِ خَرَقَهَا قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَیْئا إِمْرًا – قَالَ أَلَمْ أَقُلْ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِىَ صَبْرًا – قَالَ لَا تُؤَاخِذْنِى بِمَا نَسِیتُ وَ لَا تُرْهِقْنِى مِنْ أَمْرِى عُسْرًا – فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِیَا غُلَمًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَکِیَّةً بِغَیْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَیْئا نُّکْرًا – قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّکَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِىَ صَبْرًا – قَالَ إِن سَأَلْتُکَ عَن شَىْ ءٍ بَعْدَهَا فَلَا تُصَحِبْنِى قَدْ بَلَغْتَ مِن لَّدُنِّى عُذْرًا – فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا أَتَیَا أَهْلَ قَرْیَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْاْ أَن یُضَیِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِیهَا جِدَارًا یُرِیدُ أَن یَنقَضَّ فَأَقَامَهُ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَتَّخَذْتَ عَلَیْهِ أَجْرًا – قَالَ هَذَا فِرَاقُ بَیْنِى وَ بَیْنِکَ سَأُنَبِّئُکَ بِتَأْوِیلِ مَا لَمْ تَسْتَطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا – أَمَّا السَّفِینَةُ فَکَانَتْ لِمَسَکِینَ یَعْمَلُونَ فِى الْبَحْرِ فَأَرَدتُّ أَنْ أَعِیبَهَا وَ کَانَ وَرَاءَهُم مَّلِکٌ یَأْخُذُ کُلَّ سَفِینَةٍ غَصْبًا – وَ أَمَّا الْغُلَمُ فَکَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشِینَا أَن یُرْهِقَهُمَا طُغْیَنًا وَ کُفْرًا – فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِّنْهُ زَکَوةً وَ أَقْرَبَ رُحْمًا – وَأَمَّا الْجِدَارُ فَکَانَ لِغُلَمَیْنِ یَتِیمَیْنِ فِى الْمَدِینَةِ وَ کَانَ تَحْتَهُ کَنزٌ لَّهُمَا وَ کَانَ أَبُوهُمَا صَلِحًا فَأَرَادَ رَبُّکَ أَن یَبْلُغَا أَشُدَّهُمَا وَ یَسْتَخْرِجَا کَنزَهُمَا رَحْمَةً مِّن رَّبِّکَ وَ مَا فَعَلْتُهُ عَنْ أَمْرِى ذَ لِکَ تَأْوِیلُ مَا لَمْ تَسْطِع عَّلَیْهِ صَبْرًا» . (17)
الحدیث
4522.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّمَا الخَیرُ ما اُریدَ بِهِ وَجهُ اللّه ِ تَعالى ، وعُمِلَ عَلى ما أمَرَ اللّه ُ تَعالى [بِهِ] . (18)
«و انسان [همان گونه که] خیر را فرا مى خواند، [پیشامد] بد را مى خواند و انسان همواره شتاب زده است» .
«تا بنده اى از بندگان ما را یافتند که از جانب خود به او رحمتى عطا کرده بودیم و از نزد خود بدو دانشى آموخته بودیم. موسى به او گفت: آیا تو را – به شرط این که از بینشى که آموخته شده اى ، به من یاد دهى – پیروى کنم؟ گفت: تو هرگز نمى توانى همپاى من صبر کنى. و چگونه مى توانى بر چیزى صبر کنى که به شناخت آن احاطه ندارى؟ گفت: ان شاء اللّه ، مرا شکیبا خواهى یافت و در هیچ کارى تو را نافرمانى نخواهم کرد. گفت: اگر مرا پیروى مى کنى، پس ، از چیزى سؤال مکن، تا [خود] درباره آن با تو سخن آغاز کنم. پس ره سپار گردیدند، تا وقتى که سوار کشتى شدند، [وى] آن را سوراخ کرد. [موسى] گفت: آیا کشتى را سوراخ کردى تا سرنشینانش را غرق کنى؟ واقعاً به کار ناروایى مبادرت ورزیدى. گفت: آیا نگفتم که تو هرگز نمى توانى همپاى من صبر کنى؟ [موسى] گفت: به سبب آنچه فراموش کردم، مرا مؤاخذه مکن و در کارم ، بر من سخت مگیر. پس رفتند تا به نوجوانى برخوردند. [بنده ما] او را کشت. [موسى به او ،] گفت: آیا شخص بى گناهى را بدون این که کسى را به قتل رسانده باشد ، کشتى؟ واقعاً کار ناپسندى مرتکب شدى. گفت: آیا به تو نگفتم که هرگز نمى توانى همپاى من صبر کنى؟ [موسى] گفت: اگر از این پس ، چیزى از تو پرسیدم، دیگر با من همراهى مکن [و] از جانب من قطعاً معذور خواهى بود. پس رفتند تا به اهل قریه اى رسیدند. از مردم آن جا خوراکى خواستند، و [لى آنها] از مهمان نمودن آن دو خوددارى کردند. پس در آن جا دیوارى یافتند که مى خواست فرو ریزد، و [بنده ما] آن را استوار کرد. [موسى] گفت: اگر مى خواستى ، [مى توانستى] براى آن مزدى بگیرى. گفت: این [بار، دیگر وقت] جدایى میان من و توست. هم اینک ، تو را از تأویل آنچه که نتوانستى بر آن صبر کنى ، آگاه خواهم ساخت: اما کشتى، از آنِ بینوایانى بود که در دریا کار مى کردند، خواستم آن را معیوب کنم، [چرا که] پیشاپیش آنان پادشاهى بود که هر کشتى [-ِ درستى]را به زور مى گرفت. و اما نوجوان، پدر و مادرش [هر دو] مؤمن بودند، پس ترسیدیم [مبادا]آن دو را به طغیان و کفر بکَشد. پس خواستیم که پروردگارشان آن دو را به [فرزندى] پاک تر و مهربان تر از او عوض دهد. و اما دیوار، از آنِ دو پسر [بچه] یتیم در آن شهر بود، و زیرِ آن، گنجى متعلّق به آن دو بود، و پدرشان [مردى] نیکوکار بود، پس پروردگار تو خواست آن دو [یتیم] به حدّ رشد برسند و گنجینه خود را – که رحمتى از جانب پروردگارت بود – بیرون آورند. و این [کارها] را من خودسرانه انجام ندادم. این بود تأویل آنچه نتوانستى بر آن شکیبایى ورزى» .
حدیث
4522.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا نیکى ، آن است که به خاطر خدا انجام شود و طبق آنچه خداى متعال فرمان داده است ، عمل گردد .
4523.عنه صلى الله علیه و آله – لَمّا سَأَلَهُ رَجُلٌ : کَیفَ لی أن أعلَمَ أمری: إذا أرَدتَ شَیئا مِن اُمورِ الدُّنیا فَعَسُرَ عَلَیکَ فَاعلَم أنَّکَ بِخَیرٍ ، وإذا أرَدتَ شَیئا مِن أمرِ الدُّنیا فَیَسُرَ لَکَ فَاعلَم أنَّهُ شَرٌّ لَکَ . (19)
4524.مسند ابن حنبل عن أبی سعید الخدری عن رسول اللّه صل إنَّ موسى قالَ : أی رَبِّ ، عَبدُکَ المُؤمِنُ تُقَتِّرُ عَلَیهِ فِی الدُّنیا . قالَ : فَیُفتَحُ لَهُ بابُ الجَنَّةِ فَیَنظُرُ إلَیها ، قالَ : یا موسى هذا ما أعدَدتُ لَهُ . فَقالَ موسى : أی رَبِّ وعِزَّتِکَ وجَلالِکَ ، لَو کانَ أقطَعَ الیَدَینِ وَالرِّجلَینِ یُسحَبُ عَلى وَجهِهِ مُنذُ یَومَ خَلَقتَهُ إلى یَومِ القِیامَةِ ، وکانَ هذا مَصیرَهُ ، لَم یَرَ بُؤسا قَطُّ . قالَ : ثُمَّ قالَ موسى : أی رَبِّ عَبدُکَ الکافِرُ تُوَسِّعُ عَلَیهِ فِی الدُّنیا ، قالَ : فَیُفتَحُ لَهُ بابٌ مِنَ النّارِ . فَیُقالُ : یا موسى هذا ما أعدَدتُ لَهُ . فَقالَ موسى : أی رَبِّ ، وعِزَّتِکَ وجَلالِکَ ، لَو کانَت لَهُ الدُّنیا مُنذُ یَومَ خَلَقتَهُ إلى یَومِ القِیامَةِ وکانَ هذا مَصیرَهُ کَأَن لَن یَرَ خَیرا قَطُّ . (20)
4525.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ إذا أدخَلَ أهلَ الجَنَّةِ الجَنَّةَ ، وأهلَ النّارِ النّارَ ، قالَ : یا أهلَ الجَنَّةِ ، کَم لَبِثتُم فِی الأَرضِ عَدَدَ سِنینَ ؟ قالوا : لَبِثنا یَوما أو بَعضَ یَومٍ . قالَ : لَنِعمَ مَا اتَّجَرتُم فی یَومٍ أو بَعضِ یَومٍ ، رَحمَتی ورِضوانی وجَنَّتِی ، امکُثوا فیها خالِدینَ مُخَلَّدینَ . ثُمَّ یَقولُ : یا أهلَ النّارِ ، کَم لَبِثتُم فِی الأَرضِ عَدَدَ سِنینَ ؟ قالوا: لَبِثنا یَوما أو بَعضَ یَومٍ . فَیَقولُ : بِئسَ مَا اتَّجَرتُم فی یَومٍ أو بَعضِ یَومٍ ، ناری وسَخَطِی ، امکُثوا فیها خالِدینَ مُخَلَّدینَ . (21)
4523.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در پاسخ مردى که پرسید: چگونه از وضع خودم آگاه ش: هر گاه خواستى کارى از کارهاى دنیا را انجام دهى و برایت دشوار شد، بدان که در نیکى هستى؛ و هر گاه خواستى کارى را از کارهاى دنیا را انجام دهى و برایت آسان شد، بدان که آن براى تو بد است .
4524.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو سعید خُدرى ، از پیامبر صلى الله ع: موسى علیه السلام گفت : پروردگارا! بر بنده مؤمن خود ، در دنیا سخت مى گیرى . پس ، درِ بهشت براى موسى علیه السلام گشوده شد و به آن نگریست . [خدا]فرمود : «اى موسى! این ، چیزى است که براى او مهیّا ساخته ام» . موسى علیه السلام گفت : پروردگارا! به عزّت و جلالت سوگند ، اگر او را [حتّى] بى دست و پا آفریده بودى و تا روز رستاخیز بر صورت کشیده مى شد ، ولى این (بهشت) سرنوشت او بود، چنان بود که [گویى] هرگز رنجى ندیده است . سپس موسى علیه السلام گفت : پروردگارا! به بنده کافرت در دنیا فراوانى مى دهى . پس براى او ، درى از جهنّم گشوده شد و گفته شد : «اى موسى! این ، چیزى است که براى او مهیّا ساخته ام» . موسى علیه السلام گفت : پروردگارا! به عزّت و جلالت سوگند ، اگر تا روز رستاخیز ، همه دنیا براى او بود ، ولى این (جهنّم) سرنوشت او بود، چنان بود که هرگز خیرى ندیده است .
4525.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خداوند ، بهشتیان را به بهشت و جهنّمیان را به جهنّم وارد کند ، مى فرماید: «اى بهشتیان! «چند سال در زمین ماندید؟» » . مى گویند : «یک روز ، یا مقدارى از یک روز» . مى فرماید: «در یک روز یا مقدارى از یک روز ، چه خوب داد و ستدى کردید! رحمت من و خشنودى من و بهشت من [ارزانىِ شما باد!] . همیشه و جاودانه در آن بمانید» . سپس مى فرماید: «اى دوزخیان! «چند سال در زمین ماندید؟» » . مى گویند : «یک روز ، یا مقدارى از یک روز» . مى فرماید: «در یک روز یا مقدارى از یک روز، چه بد تجارتى کردید! آتش من و جهنّم و ناخشنودى من [، سزاى شماست]! در آن ، همیشه و جاودانه بمانید» .
4526.عنه صلى الله علیه و آله : تَقولُ المَلائِکَةُ : یا رَبِّ عَبدُکَ المُؤمِنُ تَزوی عَنهُ الدُّنیا وتَعرِضُهُ لِلبَلاءِ وهُوَ مُؤمِنٌ بِکَ . فَیَقولُ : اِکشِفوا عَن ثَوابِهِ ، فَإِذا رَأَوا ثَوابَهُ ، تَقولُ المَلائِکَةُ : یا رَبِّ ما یَضُرُّهُ ما أصابَهُ فِی الدُّنیا ، وتَقولُ المَلائِکَةُ : یا رَبِّ عَبدُکَ الکافِرُ تَبسُطُ لَهُ فِی الدُّنیا وتَزوی عَنهُ البَلاءَ وقَد کَفَرَ بِکَ . فَیَقولُ : اِکشِفوا عَن عِقابِهِ فَإِذا رَأَوا عِقابَهُ ، قالوا : یا رَبِّ ما یَنفَعُهُ ما أصابَهُ فِی الدُّنیا . (22)
4527.عنه صلى الله علیه و آله : یُؤتى یَومَ القِیامَةِ بِأَنعَمِ أهلِ الدُّنیا مِنَ الکُفّارِ . فَیُقالُ : اِغمِسوهُ فِی النّارِ غَمسَةً ، فَیُغمَسُ فیها ، ثُمَّ یُقالُ لَهُ : أی فُلانُ ! هَل أصابَکَ نَعیمٌ قَطُّ ؟ فَیَقولُ : لا ما أصابَنی نَعیمٌ قَطُّ . ویُؤتى بِأَشَدِّ المُؤمِنینَ ضُرّا وبَلاءً ، فَیُقالُ : اِغمِسوهُ غَمسَةً فِی الجَنَّةِ ، فَیُغمَسُ فیها غَمسَةً ، فَیُقالُ لَهُ : أی فُلانُ ! هَل أصابَکَ ضُرٌّ قَطُّ أو بَلاءٌ ؟ فَیَقولُ : ما أصابَنی قَطُّ ضُرٌّ ولا بَلاءٌ . (23)
4528.صحیح البخاری عن حذیفة بن الیمان : کانَ النّاسُ یَسأَلونَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَنِ الخَیرِ ، وکُنتُ أسأَلُهُ عَنِ الشَّرِّ مَخافَةَ أن یُدرِکَنی . فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنّا کُنّا فی جاهِلِیَّةٍ وشَرٍّ ، فَجاءَنَا اللّه ُ بِهذَا الخَیرِ فَهَل بَعدَ هذَا الخَیرِ مِن شَرٍّ ؟ قالَ : نَعَم . قُلتُ : وهَل بَعدَ هذَا الشَّرِّ مِن خَیرٍ . قالَ : نَعَم ، وفیهِ دَخَنٌ . (24) قُلتُ : وما دَخَنُهُ ؟ قالَ : قَومٌ یَهدونَ بِغَیرِ هَدیی ، تَعرِفُ مِنهُم وتُنکِرُ . قُلتُ : فَهَل بَعدَ ذلِکَ الخَیرِ مِن شَرٍّ ؟ قالَ : نَعَم ، دُعاةٌ إلى أبوابِ جَهَنَّمَ ، مَن أجابَهُم إلَیها قَذَفوهُ فیها . قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، صِفهُم لَنا . فَقالَ : هُم مِن جِلدَتِنا ، ویَتَکَلَّمونَ بِأَلسِنَتِنا ، قُلتُ : فَما تَأمُرُنی إن أدرَکَنی ذلِکَ ؟ قالَ : تَلزَمُ جَماعَةَ المُسلِمینَ وإمامَهُم . قُلتُ : فَإِن لَم یَکُن لَهُم جَماعَةٌ ولا إمامٌ ؟ قالَ : فَاعتَزِل تِلکَ الفِرَقَ کُلَّها ، ولَو أن تَعَضَّ بِأَصلِ شَجَرَةٍ حَتّى یُدرِکَکَ المَوتُ وأنتَ عَلى ذلِکَ . (25)
4526.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : فرشتگان مى گویند : پروردگارا! دنیا را از بنده مؤمن خود ، باز مى دارى و او را در معرض بلا قرار مى دهى ، در حالى که او به تو ایمان آورده است . مى فرماید: «پرده از روى پاداش او بردارید» . فرشتگان ، وقتى پاداش او را دیدند، مى گویند : پروردگارا! آنچه در دنیا بدو رسیده ، زیانى به او نمى رساند. فرشتگان مى گویند : پروردگارا! براى بنده کافرت در دنیا فراوانى قرار مى دهى و بلا را از او باز مى دارى ، در حالى که او به تو کفر ورزیده است . مى فرماید: «پرده از کیفرش بردارید» . [فرشتگان ،] وقتى کیفر او را دیدند، مى گویند : پروردگارا! آنچه در دنیا بدو رسیده ، سودى برایش ندارد .
4527.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روز رستاخیز ، مرفّه ترین کافر دنیا را مى آورند و گفته مى شود: «او را در آتش دوزخ فرو ببرید» و او در آن فرو برده مى شود . سپس به او گفته مى شود: «اى فلانى! آیا هرگز به تو نعمتى رسیده است؟» . مى گوید: نه ، هرگز به من نعمتى نرسیده است . آن گاه زیانبارترین و گرفتارترین مؤمن را مى آورند . گفته مى شود: «او را در بهشت ، فرو ببرید» و او در آن فرو برده مى شود. آن گاه به او گفته مى شود: «اى فلانى! آیا هرگز به تو زیان و بلایى رسیده است؟» . مى گوید: نه، هرگز به من زیان و بلایى نرسیده است .
4528.صحیح البخارى – به نقل از حذیفة بن یمان -: مردم در باره خیر ، از پیامبر خدا مى پرسیدند ؛ ولى من از ایشان – از ترس این که شر ، مرا دریابد – در باره شر مى پرسیدم . گفتم : اى پیامبر خدا! ما در نادانى و شر بودیم که خداوند ، این خیر (اسلام) را براى ما آورد. آیا پس از این خیر، شرّى هست؟ فرمود: «آرى» . گفتم : آیا پس آن شر ، خیرى هست؟ فرمود: «آرى، و در آن ، بلوایى خواهد بود» . گفتم : بلوایش چیست؟ فرمود: «گروهى ، به راهى غیر از راه هدایت من مى روند و تو از آنان ، معروف و منکرى مى بینى». گفتم : آیا پس از آن خیر، شرّى خواهد بود؟ فرمود: «آرى ؛ کسانى هستند که به سوى درهاى جهنّم فرا مى خوانند . هر کس آنان را اجابت کند، او را در آن مى افکنند» . گفتم : اى پیامبر خدا! آنان را براى ما توصیف کن . فرمود: «آنان شبیه مایند و به زبان ما سخن مى گویند» . گفتم : اگر آنان را دیدم ، چه کنم؟ فرمود: «همراه جماعت مسلمانان و امامشان باش» . گفتم : اگر جماعت و امامى نداشتند [، چه کنم]؟ فرمود: «از همه آن فرقه ها دورى کن ، هر چند [مجبور باشى از گرسنگى،] ریشه درخت را به دندان بکشى ، تا این که مرگ ، تو را دریابد و تو در آن حال باشى» .
4529.الإمام الصادق علیه السلام : کانَ عَلى عَهدِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله رَجُلٌ یُقالُ لَهُ : ذُو النَّمِرَةِ ، وکانَ مِن أقبَحِ النّاسِ وإنَّما سُمِّیَ ذُو النَّمِرَةِ مِن قُبحِهِ فَأَتَى النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أخبِرنی ما فَرَضَ اللّه ُ عز و جل عَلَیَّ ؟ فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : فَرَضَ اللّه ُ عَلَیکَ سَبعَ عَشرَةَ رَکعَةً فِی الیَومِ وَاللَّیلَةِ وصَومَ شَهرِ رَمَضانَ إذا أدرَکتَهُ وَالحَجَّ إذَا استَطَعتَ إلَیهِ سَبیلاً وَالزَّکاةَ وفَسَّرَها لَهُ . فَقالَ : وَالَّذی بَعَثَکَ بِالحَقِّ نَبِیّا ما أزیدُ رَبّی عَلى ما فَرَضَ عَلَیَّ شَیئا . فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : ولِمَ یا ذَا النَّمِرَةِ ؟ فَقالَ : کَما خَلَقَنی قَبیحا . قالَ : فَهَبَطَ جَبرَئیلُ علیه السلام عَلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنَّ رَبَّکَ یَأمُرُکَ أن تُبَلِّغَ ذَا النَّمِرَةِ عَنهُ السَّلامَ ، وتَقولَ لَهُ : یَقولُ لَکَ رَبُّکَ تَبارَکَ وتَعالى : أما تَرضى أن أحشُرَکَ عَلى جَمالِ جَبرَئیلَ علیه السلام یَومَ القِیامَةِ ؟ فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : یا ذَا النَّمِرَةِ هذا جَبرَئیلُ یَأمُرُنی أن اُبَلِّغَکَ السَّلامَ ویَقولُ لَکَ رَبُّکَ : أما تَرضى أن أحشُرَکَ عَلى جَمالِ جَبرَئیلَ ؟ فَقالَ ذُو النَّمِرَةِ ؟ فَإِنّی قَد رَضیتُ یا رَبِّ فَوَعِزَّتِکَ لَأَزیدَنَّکَ حَتّى تَرضى .(26)
4529.امام صادق علیه السلام : در زمان پیامبر خدا ، مردى بود که به او ذو النَّمِره گفته مى شد . او زشت ترینِ مردم بود و به همین جهت ، ذو النمِره (27) نامیده شده بود. وى به حضور پیامبر صلى الله علیه و آله رسید و گفت : اى پیامبر خدا! مرا از آنچه خداوند عز و جل بر من واجب نموده، آگاه کن . پیامبر خدا به او فرمود: «خداوند بر تو ، هفده رکعت نماز در شبانه روز و روزه ماه رمضان – اگر آن ماه را درک کردى – و حج – هر گاه که توانش را داشتى – و زکات را واجب نموده است» و آنها را براى او توضیح داد . گفت : سوگند به آن که به حق ، تو را به پیامبرى برانگیخت ، من چیزى [از مستحبّات] را به آنچه پروردگارم بر من واجب نموده، نمى افزایم» . پیامبر صلى الله علیه و آله به او فرمود: «اى ذو النمره! چرا؟» . گفت : به خاطر آن که مرا زشت آفرید . آن گاه ، جبرئیل علیه السلام بر پیامبر صلى الله علیه و آله نازل شد و گفت : اى پیامبر خدا! پروردگارت به تو دستور مى دهد که از جانب او به ذو النمره سلام برسانى و به او بگویى: پروردگارت – تبارک و تعالى – مى فرماید: «آیا خشنود نیستى که در روز رستاخیز، تو را به زیبایىِ جبرئیل ، محشور نمایم؟» . پیامبر خدا به او فرمود: «اى ذو النمره! این ، جبرئیل است که [از سوى خدا] به من امر مى کند به تو سلام برسانم و [خبر بدهم که] پروردگارت به تو مى فرماید: آیا خشنود نیستى که تو را به زیبایىِ جبرئیل ، محشور نمایم؟ » . ذو النمره گفت : همانا من خشنود شدم . اى پروردگار من! سوگند به عزّتت ، [بر واجباتم] افزون مى کنم تا خشنود گردى .
1 / 3
تَفسیرُ البِرِّ
أ – الإِیمانُ وَالعَمَلُ الصّالِحُ
الکتاب
» لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ وَ لَکِنَّ الْبِرَّ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْأَخِرِ وَ الْمَلَئِکَةِ وَ الْکِتَبِ وَالنَّبِیِّینَ وَ ءَاتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِى الْقُرْبَى وَ الْیَتَمَى وَ الْمَسَکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ السَّائِلِینَ وَ فِى الرِّقَابِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَى الزَّکَوةَ وَ الْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَهَدُواْ وَ الصَّبِرِینَ فِى الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ وَ حِینَ الْبَأْسِ أُوْلَئِکَ الَّذِینَ صَدَقُواْ وَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ » . (28)
1 / 3
معناى خیر
الف – ایمان و عمل صالح
قرآن
«نیکوکارى، آن نیست که روىِ خود را به سوى مشرق و مغرب بگردانید؛ بلکه نیکوکارى ، آن است که کسى به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [-ِ آسمانى] و پیامبران ایمان آوَرَد، و مال [خود] را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و گدایان و در [راهِ آزاد کردن] بندگان بدهد و نماز را بر پاى دارد و زکات را بدهد، و آنان که چون عهد مى بندند، به عهد خود وفاداران اند؛ و در سختى و زیان و به هنگام جنگ، شکیبایان اند؛ آنان اند کسانى که راست گفته اند، و آنان همان پرهیزگاران اند» .
» لَن تَنَالُواْ الْبِرَّ حَتَّى تُنفِقُواْ مِمَّا تُحِبُّونَ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَىْ ءٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ » . (29)
الحدیث
4530.المستدرک على الصحیحین عن مجاهد عن أبی ذرّ : أنَّهُ سَأَلَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَنِ الإِیمانِ ، فَتَلا هذِهِ الآیَةَ : » لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ . . . » حَتّى فَرَغَ مِنَ الآیَةِ . ثُمَّ سَأَلَهُ أیضا فَتَلاها . ثُمَّ سَأَلَهُ فَتَلاها . ثُمَّ سَأَلَهُ فَقالَ : وإذا عَمِلتَ حَسَنَةً أحَبَّها قَلبُکَ ، وإذا عَمِلتَ سَیِّئَةً أبغَضَها قَلبُکَ . (30)
4531.تفسیر ابن کثیر عن قاسم بن عبد الرحمن : جاءَ رَجُلٌ إلى أبی ذَرٍّ فَقالَ : مَا الإِیمانُ؟ فَقَرَأَ عَلَیهِ هذِهِ الآیَةَ : » لَّیْسَ الْبِرَّ أَن تُوَلُّواْ وُجُوهَکُمْ » حَتّى فَرَغَ مِنها . فَقالَ الرَّجُلُ : لَیسَ عَنِ البِرِّ سَأَلتُکَ ! فَقالَ أبو ذَرٍّ : جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَسَأَلَهُ عَمّا سَأَلتَنی عَنهُ ، فَقَرأَ عَلَیهِ هذِهِ الآیَةَ فَأَبى أن یَرضى کَما أبَیتَ أن تَرضى ، فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله – وأشارَ بِیَدِهِ – : المُؤمِنُ إذا عَمِلَ حَسَنَةً سَرَّتهُ ورَجا ثَوابَها، وإذا عَمِلَ السَّیِّئَةَ أحزَنَتهُ وخافَ عِقابَها. (31)
«هرگز به نیکوکارى نخواهید رسید، تا هنگامى که از آنچه دوست دارید، انفاق کنید. و از هر چه انفاق کنید، قطعاً خدا بدان داناست» .
حدیث
4530.المستدرک على الصحیحین – به نقل از مجاهد -: ابو ذر از پیامبر خدا درباره ایمان پرسید . ایشان این آیه را تلاوت فرمود: «نیکوکارى، آن نیست که روىِ خود را به سوى مشرق و مغرب برگردانید…» و آن را تا آخر خواند . وى بار دیگر پرسید و ایشان نیز همان آیه را خواند . وى باز پرسید و ایشان باز همان آیه را خواند . ابو ذر، بار دیگر پرسید . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «و [افزون بر نشانه هاى یاد شده در این آیه،] هر گاه کار نیکى انجام دادى ، دلت آن را دوست بدارد؛ و هر گاه کار بدى انجام دادى، دلت آن را ناپسند بشمارد» .
4531.تفسیر ابن کثیر – به نقل از قاسم بن عبد الرحمان -: مردى پیش ابو ذر آمد و پرسید: ایمان چیست؟ وى این آیه را تا پایان، براى او خواند: «نیکوکارى، آن نیست که روى خود را به سوى مشرق و مغرب بگردانید؛…» . مرد پرسید: من درباره نیکى، از تو نپرسیدم . ابو ذر گفت: مردى خدمت پیامبر خدا آمد و همین سؤال را از ایشان پرسید . پیامبر صلى الله علیه و آله همین آیه را خواند و او هم همانند تو راضى نشد. پیامبر خدا، در حالى که با دست خویش اشاره مى کرد، به او فرمود: «مؤمن، هر گاه نیکى کند، آن [نیکى] خوش حالش مى سازد و پاداش آن را امید دارد، و هر گاه بدى کند، آن [بدى] غمگینش مى سازد و از کیفرش مى هراسد» .
4532.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَصلَتانِ لَیسَ فَوقَهُما مِنَ البِرِّ شَیءٌ : الإِیمانُ بِاللّه ِ ، وَالنَّفعُ لِعِبادِ اللّه ِ . (32)
4533.المعجم الکبیر عن أبی عامر السکونیّ : قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، ما تَمامُ البِرِّ؟ قالَ : أن تَعمَلَ فِی السِّرِّ عَمَلَ العَلانِیَةِ . (33)
ب – مَکارِمُ الأَخلاقِ
4534.صحیح مسلم عن نواس بن سمعان : سَأَلتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَنِ البِرِّ وَالإِثمِ ، فَقالَ : البِرُّ حُسنُ الخُلُقِ . (34)
4535.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَیسَ البِرُّ فی حُسنِ الزِّیِ ، ولکِنَّ البِرَّ فِی السَّکینَةِ وَالوَقارِ . (35)
4536.عنه صلى الله علیه و آله : البِرُّ شَیءٌ هَینٌ : وَجهٌ طَلقٌ ، وکَلامٌ لَینٌ . (36)
1 / 4
تَفسیرُ الإِحسانِ
الکتاب
» إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاءِحْسَنِ وَ إِیتَاىءِ ذِى الْقُرْبَى وَ یَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَ الْبَغْىِ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ » . (37)
الحدیث
4537.مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن عمر : أخبَرَنی عُمَرُ بنُ الخَطّابِ أنَّهُم بَینا هُم جُلوسٌ أو قُعودٌ عِندَ النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله جاءَهُ رَجُلٌ یَمشی . . . ثُمَّ قالَ : یا رَسولَ اللّه ِ . . . فَمَا الإِحسانُ؟ قالَ : أن تَعمَلَ للّه ِ کَأَنَّکَ تَراهُ ؛ فَإِن لَم تَکُن تَراهُ فَإِنَّهُ یَراکَ . (38)
4532.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو خصلت است که هیچ کار نیکى، بالاتر از آن دو ، نیست: ایمان به خدا و سودرسانى به بندگان خدا .
4533.المعجم الکبیر – به نقل از ابو عامر سکونى -: به پیامبر خدا گفتم: کمال نیکى چیست؟ فرمود: «این که در پنهان نیز همان کارِ آشکارا را انجام دهى» .
ب – اخلاق شایسته
4534.صحیح مسلم – به نقل از نُواس بن سمعان -: از پیامبر خدا درباره نیکى و گناه پرسیدم . فرمود: «نیکى، اخلاق نیکوست» .
4535.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى، در آراستگىِ ظاهر نیست؛ بلکه در آرامش و وقار است .
4536.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : نیکى، چیز (کارِ) آسانى است: چهره گشاده و سخن نرم .
1 / 4
معناى احسان
قرآن
«در حقیقت، خدا به دادگرى و نیکوکارى و بخشش به خویشاوندان فرمان مى دهد و از کار زشت و ناپسند و ستم، بازمى دارد. به شما اندرز مى دهد، باشد که پند گیرید» .
حدیث
4537.مسند ابن حنبل – به نقل از عبد اللّه بن عمر -: عمر بن خطّاب به من خبر داد که در همان حال که نزد پیامبر خدا نشسته بودند، مردى قدم زنان، نزد ایشان آمد… . سپس گفت: اى پیامبر خدا! … احسان چیست؟ فرمود: «[احسان ،] آن است که براى خدا چنان کار کنى که گویا او را مى بینى؛ زیرا اگرچه تو او را نبینى، هر آینه او تو را مى بیند» .
4538.صحیح مسلم عن أبی هریرة : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : سَلونی . فَهابوهُ أن یَسأَلوهُ ، فَجاءَ رَجُلٌ فَجَلَسَ عِندَ رُکبَتَیهِ فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ . . . مَا الإِحسانُ؟ قالَ : أن تَخشَى اللّه َ کَأَنَّکَ تَراهُ ؛ فَإِنَّکَ إلّا تَکُن تَراهُ فَإِنَّهُ یَراکَ . (39)
4539.صحیح البخاری عن أبی هریرة : کانَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله بِارزا یَوما لِلنّاسِ فَأَتاهُ جِبریلُ فَقالَ : . . . مَا الإِحسانُ؟ قالَ : أن تَعبُدَ اللّه َ کَأَنَّکَ تَراهُ ؛ فَإِن لَم تَکُن تَراهُ فَإِنَّهُ یَراکَ . (40)
1 / 5
خَیرُ الاُمورِ
4540.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَیرُ الاُمورِ خَیرُها عاقِبَةً . (41)
4541.عنه صلى الله علیه و آله : خَیرُ الاُمورِ عَزائِمُها . (42)
4542.عنه صلى الله علیه و آله : خَیرُ الاُمورِ أوساطُها . (43)
4538.صحیح مسلم – به نقل از ابو هریره -: پیامبر خدا [به مردم] فرمود: «از من بپرسید» . مردم به خاطر هیبت ایشان، چیزى نپرسیدند . مردى آمد و کنار زانوى ایشان نشست و گفت: اى پیامبر خدا! … احسان چیست؟ فرمود: «[احسان ،] آن است که چنان از خدا بترسى، که گویا او را مى بینى ؛ زیرا اگرچه تو او را نمى بینى، به یقین، او تو را مى بیند» .
4539.صحیح البخارى – به نقل از ابو هریره -: روزى ، پیامبر خدا نزد مردم بود که جبرئیل علیه السلام آمد و گفت: … احسان چیست؟ فرمود: «[احسان ،] آن است که خدا را آن گونه عبادت کنى که گویا او را مى بینى ؛ زیرا اگرچه تو او را نمى بینى، او حتما تو را مى بیند» .
1 / 5
بهترینِ کارها
4540.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترینِ کارها ، خوش فرجام ترین آنهاست .
4541.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترینِ کارها ، استوارترین آنهاست .
4542.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهترینِ کارها ، متعادل ترین آنهاست .
1 / 6
خِیَرَةُ اللّه ِ
الکتاب
» وَ اذْکُرْ عِبَدَنَا إِبْرَ هِیمَ وَ إِسْحَقَ وَیَعْقُوبَ أُوْلِى الْأَیْدِى وَ الْأَبْصَرِ – إِنَّا أَخْلَصْنَهُم بِخَالِصَةٍ ذِکْرَى الدَّارِ – وَ إِنَّهُمْ عِندَنَا لَمِنَ الْمُصْطَفَیْنَ الْأَخْیَارِ – وَ اذْکُرْ إِسْمَعِیلَ وَ الْیَسَعَ وَ ذَا الْکِفْلِ وَ کُلٌّ مِّنَ الْأَخْیَارِ » . (44)
» إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَ هِیمَ وَءَالَ عِمْرَ نَ عَلَى الْعَلَمِینَ » . (45)
» وَإِذْ قَالَتِ الْمَلَئِکَةُ یَمَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاکِ وَطَهَّرَکِ وَاصْطَفَاکِ عَلَى نِسَاءِ الْعَلَمِینَ » . (46)
الحدیث
4543.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ – تَبارَکَ وتَعالَى – اختارَ مِن کُلِّ شَیءٍ أربَعَةً : اِختارَ مِنَ المَلائِکَةِ جَبرَئیلَ ومیکائیلَ وإسرافیلَ ومَلَکَ المَوتِ علیهم السلام . وَاختارَ مِنَ الأَنبِیاءِ أربَعَةً لِلسَّیفِ : إبراهیمُ وداودُ وموسى وأنَا . وَاختارَ مِنَ البُیوتاتِ أربَعَةً ، فَقالَ : » إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى ءَادَمَ وَنُوحًا وَءَالَ إِبْرَ هِیمَ وَءَالَ عِمْرَ نَ عَلَى الْعَلَمِینَ » . وَاختارَ مِنَ البُلدانِ أربَعَةً ، فَقالَ عز و جل : » وَ التِّینِ وَ الزَّیْتُونِ – وَ طُورِ سِینِینَ – وَ هَذَا الْبَلَدِ الْأَمِینِ » (47) ، فَالتّینُ المَدینَةُ ، وَالزَّیتونُ بَیتُ المَقدِسِ ، وطورُ سینینَ الکوفَةُ ، وهذَا البَلَدُ الأَمینُ مَکَّةُ . وَاختارَ مِنَ النِّساءِ أربَعا : مَریَمُ وآسِیَةُ وخدیجَةُ وفاطِمَةُ . وَاختارَ مِنَ الحَجِّ أربَعَةً : الثَّجُّ وَالعَجُّ وَالإِحرامُ وَالطَّوافُ ، فَأَمَّا الثَّجُّ فَالنَّحرُ ، وَالعَجُّ ضَجیجُ النّاسِ بِالتَّلبِیَةِ . وَاختارَ مِنَ الأَشهُرِ أربَعَةً : رَجَبٌ وشَوّالٌ وذُو القَعدَةِ وذُو الحِجَّةِ . وَاختارَ مِنَ الأَیّامِ أربَعَةً : یَومُ الجُمُعَةِ ویَومُ التَّروِیَةِ ویَومُ عَرَفَةَ ویَومُ النَّحرِ . (48)
1 / 6
برگزیدگان خداوند
قرآن
«و بندگان ما، ابراهیم و اسحاق و یعقوب را – که نیرومند و دیده ور بودند – به یادآور. ما آنان را با موهبت ویژه اى – که یادآورىِ آن سراى بود – خالص گردانیدیم و آنان در پیشگاه ما، جدّاً از برگزیدگان نیک اند. و اسماعیل و یَسَع و ذو الکِفل را به یاد آور. و همه از نیکان اند» .
«به یقین، خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عِمران را بر مردم جهان برترى داده است» .
«و [یاد کن] هنگامى را که فرشتگان گفتند:اى مریم! خداوند تو را برگزیده و پاک ساخته و تو را بر زنان جهان، برترى داده است» .
حدیث
4543.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال، از میان هر چیزى، چهار [نمونه] را برگزید: از میان فرشتگان، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل علیهم السلام را برگزید . و از میان پیامبران، چهار نفر را براى شمشیر و جهاد برگزید: ابراهیم و داوود و موسى علیهم السلام و من . و از میان خاندان ها، چهار خاندان را برگزید و فرمود: «خداوند، آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برگزید» . و از میان شهرها، چهار شهر را برگزید و فرمود: «سوگند به انجیر و زیتون و طور سینا و این شهر امن» . «انجیر»، مدینه است . «زیتون»، بیت المقْدِس است . «طور سینا»، کوفه است (49) و «این شهر امن»، مکّه است . و از میان زنان، چهار بانو را برگزید: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه . و از میان [اعمالِ] حج، چهار عمل را برگزید: ثج، عَج، احرام و طواف . ثج، قربانى است و عج، زمزمه لبّیک مردم . و از میان ماه ها، چهار ماه را برگزید: رجب، شوّال، ذى قعده و ذى حجّه . و از میان روزها، چهار روز را برگزید: روز جمعه، روز تَرویَه (هشتم ذى حجّه)، روز عَرَفه و روز قربانى .
4544.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل اختارَ مِنَ الأَیّامِ الجُمُعَةَ ، ومِنَ الشُّهورِ شَهرَ رَمَضانَ ، ومِنَ اللَّیالی لَیلَةَ القَدرِ ، وَاختارَنی عَلى جَمیعِ الأَنبِیاءِ ، وَاختارَ مِنّی عَلِیّا وفَضَّلَهُ عَلى جَمیعِ الأَوصِیاءِ ، وَاختارَ مِن عَلِیٍّ الحَسَنَ وَالحُسَینَ ، وَاختارَ مِنَ الحُسَینِ الأَوصِیاءَ مِن وُلدِهِ ، یَنفونَ عَنِ التَّنزیلِ تَحریفَ الغالینَ وَانتِحالَ المُبطِلینَ وتَأویلَ المُضِلّینَ ، تاسِعُهُم قائِمُهُم وهُوَ ظاهِرُهُم وهُوَ باطِنُهُم . (50)
4545.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ للّه ِعز و جل خِیارا مِن کُلِّ ما خَلَقَهُ ، فَلَهُ مِنَ البِقاعِ خِیارٌ ، ولَهُ مِنَ اللَّیالی ) خِیارٌ ) ، ومِنَ الأَیّامِ خِیارٌ ، ولَهُ مِنَ الشُّهورِ خِیارٌ ، ولَهُ مِن عِبادِهِ خِیارٌ ، ولَهُ مِن خِیارِهِم خِیارٌ . فَأَمّا خِیارُهُ مِنَ البِقاعِ فَمَکَّةُ وَالمَدینَةُ وبَیتُ المَقدِسِ . وأمّا خِیارُهُ مِنَ اللَّیالی فَلَیالِی الجُمَعِ ولَیلَةُ النِّصفِ مِن شَعبانَ ولَیلَةُ القَدرِ ولَیلَتَا العیدِ . وأمّا خِیارُهُ مِنَ الأَیّامِ فَأَیّامُ الجُمَعِ وَالأَعیادِ . وأمّا خِیارُهُ مِنَ الشُّهورِ فَرَجَبٌ وشَعبانُ وشَهرُ رَمَضانَ . وأمّا خِیارُهُ مِن عِبادِهِ فَوُلدُ آدَمَ ، وخِیارُهُ مِن وُلدِ آدَمَ مَنِ اختارَهُم عَلى عِلمٍ مِنهُ بِهِم ، فَإِنَّ اللّه عز و جل لَمَّا اختارَ خَلقَهُ اختارَ وُلدَ آدَمَ ، ثُمَّ اختارَ مِن وُلدِ آدَمَ العَرَبَ ، ثُمَّ اختارَ مِنَ العَرَبِ مُضَرَ ، ثُمَّ اختارَ مِن مُضَرَ قُرَیشا ، ثُمَّ اختارَ مِن قُرَیشٍ هاشِما ، ثُمَّ اختارَنی مِن هاشِمٍ وأهلَ بَیتی کَذلِکَ . (51)
4544.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند از میان روزها، جمعه را و از میان ماه ها، ماه رمضان را و از میان شب ها، شب قدر را برگزید و مرا از میان همه پیامبران برگزید و از [خاندانِ] من، على را برگزید و او را بر همه اوصیا برترى بخشید، و از على، حسن و حسین را برگزید و از حسین، اوصیایى از فرزندان او را ، که آنان تحریفِ غلوکنندگان و فرقه سازىِ باطل گرایان و تأویل گم راه گران را از قرآن دور مى سازند . نهمینِ آنان، «قائم» آنان است. اوست ظاهرشان و اوست باطنشان .
4545.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل در میان همه آفریده هایش، برگزیده هایى دارد . او از میان سرزمین ها برگزیده هایى دارد، و از میان شب ها برگزیده هایى و از میان روزها برگزیدهایى دارد، و از میان ماه ها برگزیده هایى دارد، و از میان بندگانش برگزیدگانى دارد، و از میان بندگان برگزیده هم، برگزیدگانى . برگزیده هاى خدا از میان سرزمین ها، مکّه و مدینه و بیت المقدِس هستند. برگزیده هاى او از میان شب ها، شب هاى جمعه و شب نیمه شعبان و شب قدر و شب دو عید فطر و قربان هستند. برگزیده هاى او از میان روزها، روزهاى جمعه و عیدها هستند . برگزیده هاى او از میان ماه ها، رجب و شعبان و ماه رمضان هستند. برگزیده هاى او از میان بندگانش، فرزندان آدم علیه السلام هستند. و برگزیدگانش از میان فرزندان آدم، کسانى هستند که آنان را از روى شناخت، برگزیده است؛ چرا که خداى متعال، چون آفریدگانش را برگزید، فرزندان آدم علیه السلام را برگزید و از میان آنان عرب را برگزید و از میان عرب ، مُضَر را برگزید و از میان مُضَر ، قریش را برگزید و از میان قریش ، [فرزندان]هاشم را برگزید و مرا از میان [فرزندان]هاشم ، برگزید و اهل بیت من نیز چنین اند.
4546.عنه صلى الله علیه و آله – لِعَلِیٍ علیه السلام -: یا عَلِیُ ، إنَّ اللّه َ عز و جل أشرَفَ عَلى أهلِ الدُّنیا فَاختارَنی مِنها عَلى رِجالِ العالَمینَ ، ثُمَّ أطلَعَ الثّانِیَةَ فَاختارَکَ عَلى رِجالِ العالَمینَ ، ثُمَّ أطلَعَ الثّالِثَةَ فَاختارَ الأَئِمَّةَ مِن وُلدِکَ عَلى رِجالِ العالَمینَ ، ثُمَّ أطلَعَ الرّابِعَةَ فَاختارَ فاطِمَةَ عَلى نِساءِ العالَمینَ . (52)
4547.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ – تَبارَکَ وتَعالَى – اختارَ مِنَ الکَلامِ أربَعَةً ، ومِنَ المَلائِکَةِ أربَعَةً ، ومِنَ الأَنبِیاءِ أربَعَةً ، ومِنَ الصّادِقینَ أربَعَةً ، ومِنَ الشُّهَداءِ أربَعَةً ، ومِنَ النِّساءِ أربَعَةً ، ومِنَ الشُّهورِ أربَعَةً ، ومِنَ الأَیّامِ أربَعَةً ، ومِنَ البِقاعِ أربَعا . فَأَمّا خِیَرَتُهُ مِنَ الکَلامِ : فَسُبحانَ اللّه ِ ، وَالحَمدُ للّه ِ ، ولا إلهَ إلَا اللّه ُ ، وَاللّه ُ أکبَرُ ؛ فَمَن قالَها عَقیبَ کُلِّ صَلاةٍ کَتَبَ اللّه ُ لَهُ عَشرَ حَسَناتٍ ، ومَحا عَنهُ عَشرَ سَیِّئاتٍ ، ورَفَعَ لَهُ عَشرَ دَرَجاتٍ . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ المَلائِکَةِ : فَجَبرَئیلُ ، ومیکائیلُ ، وإسرافیلُ ، وعِزرائیلُ . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ الأَنبِیاءِ : فَاختارَ إبراهیمَ خَلیلاً ، وموسى کَلیما ، وعیسى روحا ، ومُحَمَّدا حَبیبا . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ الصِّدّیقینَ : فَیوسُفُ الصِّدّیقُ ، وحَبیبٌ النَّجّارُ ، وعَلِیُ بنُ أبی طالِبٍ . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ الشُّهَداءِ : فَیَحیَى بنُ زَکَرِیّا ، وجِرجیسُ النَّبِیُ ، وحَمزَةُ بنُ عَبدِ المُطَّلِبِ ، وجَعفَرٌ الطَّیّارُ . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ النِّساءِ : فَمَریَمُ بِنتُ عِمرانَ ، وآسِیَةُ بِنتُ مُزاحِمٍ اِمرَأَةُ فِرعَونَ ، وفاطِمَةُ الزَّهراءُ ، وخَدیجَةُ بِنتُ خُوَیلِدٍ . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ الشُّهورِ : فَرَجَبٌ ، وذُو القَعدَةِ ، وذُو الحِجَّةِ ، وَالمُحَرَّمُ ؛ وهِیَ الأَربَعُ الحُرُمُ . وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ الأَیّامِ : فَیَومُ الفِطرِ ، ویَومُ عَرَفَةَ ، ویَومُ الأَضحى ، ویَومُ الجُمُعَةِ . (وأمّا خِیَرَتُهُ مِنَ البِقاعِ : فَمَکَّةُ ، وَالمَدینَةُ ، وبَیتُ المَقدِسِ ، و)فارَ التَّنّورُ بِالکوفَةِ ؛ وإنَّ الصَّلاةَ بِمَکَّةَ بِمِائَةِ ألفِ صَلاةٍ ، وبِالمَدینَةِ بِخَمسٍ وسَبعینَ ألفَ صَلاةٍ ، وبِبَیتِ المَقدِسِ بِخَمسینَ ألفَ صَلاةٍ ، وبِالکوفَةِ بِخَمسٍ وعِشرینَ ألفَ صَلاةٍ . (53)
4546.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – خطاب به على علیه السلام -: اى على! خداوند بر همه جهانیان، نظر افکنْد. پس، از میان آنان ، مرا بر مردان جهان برگزید. سپس در نگاه دوم ، تو را بر مردان برگزید. سپس در نگاه سوم ، امامانِ از فرزندان تو را بر مردان جهان برگزید. سپس در نگاه چهارم ، فاطمه را بر زنان جهان برگزید .
4547.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداى متعال از میان سخنان ، چهار سخن را ؛ از میان فرشتگان ، چهار فرشته را ؛ از میان پیامبران ، چهار پیامبر را ؛ از میان راستگویان ، چهار تن را ؛ از میان شهیدان ، چهار شهید را ؛ از میان زنان ، چهار بانو را ؛ از میان ماه ها ، چهار ماه را ؛ از میان روزها ، چهار روز را ؛ و از میان سرزمین ها، چهار سرزمین را برگزید . برگزیده هاى خداوند از میان سخنانْ «سبحان اللّه » ، و«الحمد للّه » ،و«لا إله إلّا اللّه » و «اللّه اکبر» هستند. هر که این سخنان را پس از هر نماز بگوید ، خداوند براى او ده حسنه مى نویسد و از او ده گناه را پاک مى کند و او را ده درجه بالا مى برد . برگزیدگان خدا از میان فرشتگان ، جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل هستند . برگزیدگان او از میان پیامبران : ابراهیم را دوست خود ، موسى را هم سخن خود ، عیسى را روح خود و محمّد را حبیب خویش برگزید . برگزیدگان او از میان صدّیقان ، یوسف صدّیق و حبیب نجّار و على بن ابى طالب هستند. (54) برگزیدگان او از میان شهیدان ، یحیى بن زکریّا و جرجیس پیامبر و حمزة بن عبد المطّلب و جعفر طیّار هستند . برگزیدگان او از میان زنان ، مریم (دختر عمران) و آسیه (دختر مزاحم و همسر فرعون) و فاطمه زهرا و خدیجه (دختر خُویلد) هستند . برگزیده هاى او از میان ماه ها ، رجب و ذى قعده و ذى حجّه و محرّم هستند که ماه هاى چهارگانه حرام اند . برگزیده هاى او از میان روزها ، روز فطر و روز عرفه و روز قربان و روز جمعه هستند. برگزیده هاى او از میان سرزمین ها ، مکّه و مدینه و بیت المقدس و محلّ فوران آب از تنور در کوفه هستند. همانا نماز در مکّه با صد هزار نماز ، در مدینه با هفتاد و پنج هزار نماز ، در بیت المقدس با پنجاه هزار نماز ، و در کوفه با بیست و پنج هزار نماز ، برابر است .
4548.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل اصطَفى مِنَ الکَلامِ أربَعا : سُبحانَ اللّه ِ ، وَالحَمدُ للّه ِِ ، ولا إلهَ إلَا اللّه ُ ، وَاللّه ُ أکبَرُ . ومَن قالَ : «سُبحانَ اللّه ِ» کُتِبَت لَهُ بِها عِشرونَ حَسَنَةً ، وحُطَّ عَنهُ عِشرونَ سَیِّئَةً ، ومَن قالَ : «اللّه ُ أکبَرُ» فَمِثلُ ذلِکَ ، ومَن قالَ : «لا إلهَ إلَا اللّه ُ» فَمِثلُ ذلِکَ ، ومَن قالَ : «الحَمدُ للّه ِِ رَبِّ العالَمینَ» مِن قِبَلِ نَفسِهِ کُتِبَ لَهُ بِها ثَلاثونَ حَسَنَةً ، وحُطَّ عَنهُ ثَلاثونَ سَیِّئَةً . (55)
4549.عنه صلى الله علیه و آله : مَن سَرَّهُ أن یَنظُرَ إلَى القَضیبِ الأَحمَرِ الَّذی غَرَسَهُ اللّه ُ بِیَدِهِ ویَکونَ مُتَمَسِّکا بِهِ ، فَلیَتَوَلَّ عَلِیّا وَالأَئِمَّةَ مِن وُلدِهِ ؛ فَإِنَّهُم خِیَرَةُ اللّه ِ عز و جل وصَفوَتُهُ ، وهُمُ المَعصومونَ مِن کُلِّ ذَنبٍ وخَطیئَةٍ . (56)
4548.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل از میان سخن ها ، چهار سخن را برگزید : «سبحان اللّه » ، و «الحمد للّه » ، و «لا إله إلّا اللّه » و «اللّه أکبر». هر کس «سبحان اللّه » بگوید ، براى او بیست حسنه نوشته مى شود و بیست گناه از او فرو مى ریزد. هر کس «اللّه أکبر» بگوید ، [نیز] مانند همان است و هر کس «لا إله إلّا اللّه » بگوید ، [نیز]مانند همان است. و هر کس از جانب خودش «الحمد للّه ربّ العالمین» بگوید ، براى او سى حسنه نوشته مى شود و سى گناه از او فرو مى ریزد .
4549.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس که دوست دارد به شاخه سرخى که خداوندْ آن را با دست قدرت خویش کاشته است، بنگرد و بر آن چنگ زند ، با على و امامانِ از نسل او پیوندِ «ولایت» داشته باشد ، که آنان برگزیدگان خداوند عز و جل هستند و از هر گناه و لغزشى مصون اند .
4550.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ أحسَنَ الحَدیثِ کِتابُ اللّه ِ تَبارَکَ وتَعالى ؛ قَد أفلَحَ مَن زَیَّنَهُ اللّه ُ فی قَلبِهِ ، وأدخَلَهُ فِی الإِسلامِ بَعدَ الکُفرِ ، وَاختارَهُ عَلى ما سِواهُ مِن أحادیثِ النّاسِ ، إنَّهُ أحسَنُ الحَدیثِ وأبلَغُهُ . أحِبّوا ما أحَبَّ اللّه ُ ، أحِبُّوا اللّه َ مِن کُلِّ قُلوبِکُم ، ولا تَمَلّوا کَلامَ اللّه ِ وذِکرَهُ ، ولا تَقسُ عَنهُ قُلوبُکُم . فَإِنَّهُ مِن کُلِّ ما یَخلُقُ اللّه ُ یَختارُ ویَصطَفی ؛ قَد سَمّاهُ اللّه ُ : خِیَرَتَهُ مِنَ الأَعمالِ ومُصطَفاهُ مِنَ العِبادِ ، وَالصّالِحَ مِنَ الحَدیثِ ، ومِن کُلِّ ما اُوتِیَ النّاسُ : الحَلالَ وَالحَرامَ . فَاعبُدُوا اللّه َ ولا تُشرِکوا بِهِ شَیئا ، وَاتَّقوهُ حَقَّ تُقاتِهِ ، وَاصدُقُوا اللّه َ صالِحَ ما تَقولونَ بِأَفواهِکُم ، وتَحابّوا بِرَوحِ اللّه ِ بَینَکُم ؛ إنَّ اللّه َ یَغضَبُ أن یُنکَثَ عَهدُهُ . (57)
4550.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به یقین ، بهترین سخن ، کتاب خداوند متعال است. رستگار ، کسى است که خداوند آن را در دلش بیاراید و او را پس از کفر ، وارد اسلام کند و وى ، آن را بر سخنان مردم برگزیند. همانا آن ، بهترین و رساترین سخن است . آنچه را خدا دوست مى دارد ، دوست بدارید. خدا را با همه دلتان دوست بدارید و از سخن و یاد خدا ملول و خسته نشوید و دل هایتان، از آن دچار قساوت نشود. همانا خداوند از میان هر چه مى آفریند ، برگزیده اى دارد که خدا خود، آنها را نام برده و معیّن کرده است: برگزیده خود را از میان کردارها ، و برگزیده اش را از میان بندگانش ، و از سخنان ، [سخنِ] شایسته را ، و نیز از هر چه [حکم] که براى مردم فرستاده شده است، حلال و حرام را . پس خدا را بپرستید و چیزى را شریک او قرار ندهید و از او به نحو شایسته پروا داشته باشید و در سخنان شایسته اى که بر زبان مى آورید، به خدا راست بگویید ، و با آسایش الهى ، میان خودتان دوستى کنید. خداوند از این که پیمانش شکسته شود ، خشمگین مى شود .
1) الشمس : 7 و 8.
2) البلد : 4 – 10.
3) المستدرک على الصحیحین : ج 2 ص 16 ح 2169 و 2170 عن أبی الجوزاء (الحوراء) عن الإمام الحسن علیه السلام ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 394 ح 40 وفیه صدره إلى «ما لا یریبک» ، بحار الأنوار : ج 2 ص 259 ح 7.
4) الجعفریّات : ص 148 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ؛ سنن الدارمی : ج 2 ص 696 ح 2438 عن وابصة الأسدی نحوه.
5) ما بین المعقوفین سقط من المصدر ، وأثبتناه من المصادر الاُخرى.
6) مسند ابن حنبل : ج 6 ص 291 ح 18021 عن وابصة بن معبد [الأسدی].
7) صحیح مسلم : ج 4 ص 1980 ح 14 عن نوّاس بن سمعان.
8) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 283 ح 22261 وص 275 ح 22228 وفیه «نفسک» بدل «صدرک».
9) مسند ابن حنبل : ج 6 ص 223 ح 17757.
10) الزهد لابن المبارک : ص 284 ح 824.
11) المعجم الکبیر : ج 22 ص 78 ح 193.
12) مسند ابن حنبل : ج 6 ص 292 ح 18023 ؛ قرب الإسناد : ص 322 ح 1228 نحوه ، بحار الأنوار : ج 17 ص 229.
13) النساء : 19.
14) البقرة : 216.
15) آل عمران : 178.
16) الإسراء : 11.
17) الکهف : 65 – 82.
18) التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری علیه السلام : ص 285 ح 141 ، بحار الأنوار : ج 70 ص 164.
19) شرح نهج البلاغة : ج 6 ص 233.
20) مسند ابن حنبل : ج 4 ص 162 ح 11767.
21) تفسیر ابن کثیر : ج 5 ص 493 عن أیقع بن عبد الکلاعی.
22) حلیة الأولیاء : ج 4 ص 123 عن عبد اللّه بن عمرو بن العاص و ص 118 عن خیثمة من دون إسنادٍ إلى أحدٍ من اهل البیت علیهم السلام.
23) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 1445 ح 4321 عن أنس ؛ التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری علیه السلام : ص 577 ح 339 نحوه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 234 ح 49.
24) دَخَن : أی فساد واختلاف ، تشبیها بدُخان الحطب الرطب (النهایة : ج 2 ص 109 «دخن»).
25) صحیح البخاری : ج 3 ص 1319 ح 3411.
26) الکافی: ج 8 ص 336 ح 531 ، بحار الأنوار : ج 22 ص 140 ح 122.
27) درباره وى اطّلاعات چندانى در دست نیست ، بجز همین روایت امام صادق علیه السلام . گفته اند او مردى زشت رو بوده و درباره اش جبرئیل علیه السلام نازل شد و از وضع خوب و زیبایى اش در قیامت خبر داد . در القاموس آمده است : نَمِرَه ، لک و لکه رنگ است و ذوالنَّمِرة ، به دارنده یک لک سیاه و یک لک سفید گفته مى شود . شارح اصول الکافى درباره سوگند او که در همین روایت آمده ، گفته است : سوگند او ، درست است ؛ چون یا حکم سوگند به وى نرسیده بوده و یا رسیده بوده و مى دانسته که چنین سوگندى منعقد نمى شود و او حقیقتاً قصد سوگند نداشته و به صورت صورى گفته تا مقصودش را که ادا نکردن مستحبّات بوده ، بیان کند.
28) البقرة : 177.
29) آل عمران : 92.
30) المستدرک على الصحیحین : ج 2 ص 299 ح 3077.
31) تفسیر ابن کثیر : ج 1 ص 258.
32) تحف العقول : ص 35 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 137 ح 2.
33) المعجم الکبیر : ج 22 ص 317 ح 800.
34) صحیح مسلم : ج 4 ص 1980 ح 2553.
35) جامع الأحادیث للقمّی : ص 288 ؛ کنز العمّال : ج 3 ص 252 ح 6401 نقلاً عن الفردوس وکلاهما عن أبی سعید الخدری.
36) الفردوس : ج 2 ص 32 ح 2201 عن عمرو بن مسلم.
37) النحل : 90.
38) مسند ابن حنبل : ج 1 ص 67 ح 184 وص 684 ح 2927.
39) صحیح مسلم : ج 1 ص 40 ح 7.
40) صحیح البخاری : ج 1 ص 27 ح 50 وج 4 ص 1793 ح 4499 ؛ مجمع البیان : ج 3 ص 178 نحوه ، بحارالأنوار : ج 70 ص 219.
41) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 402 ح 5868 عن أبی الصباح الکنانی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 71 ص 363 ح 2 وج 77 ص 115 ح 8.
42) الاختصاص : ص 342 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 133 ح 43.
43) أدب الدنیا والدین للماوردی : ص 25 ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 296 ح 199 وفیه «أوسطها» بدل «أوساطها» ، بحار الأنوار : ج 77 ص 166 ح 2.
44) ص : 45 – 48.
45) آل عمران : 33.
46) آل عمران : 42.
47) التین : 1 – 3.
48) الخصال : ص 225 ح 58 عن موسى بن بکر عن الإمام الکاظم علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 60 ص 205 ح 2.
49) چون مشهور است که منظور از طور سینا در سوره تین ، همان کوه طور در شبه جزیره سیناست ، یا باید بگوییم در این جا نوعى تشبیه و مجاز گویى به کار رفته و یا تفسیر مشهور را نادرست بدانیم . علّامه مجلسى چهار وجه در این باره برشمرده است (ر.ک : بحارالأنوار : ج 60 ص 205) . به هر حال ، کوفه یکى از چهار شهرِ برگزیده است ؛ چنان که در حدیث 4554 نیز این چنین آمده است: «… برگزیده هاى او از میان سرزمین ها ، مکّه و مدینه و بیت المقدس و محلّ فوران آب از تنور در کوفه هستند. همانا … نماز در کوفه ، با بیست و پنج هزار نماز ، برابر است».
50) کمال الدین : ص 281 ح 32 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 36 ص 256 ح 74 و ج 25 ص 363 ح 22.
51) التفسیر المنسوب إلى الإمام العسکری علیه السلام : ص 661 ح 373 ، بحار الأنوار : ج 91 ص 126 ح 23.
52) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 374 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبیه جمیعا عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 16 ص 354 ح 40 وج 18 ص 389 ح 97.
53) النوادر للراوندی (المستدرکات) : ص 260 ح 526 عن ابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 97 ص 47 ح 34.
54) در حدیث ، نام چهارمین صدّیقِ برگزیده ، نیامده است.
55) مسند ابن حنبل : ج 3 ص 182 ح 8099 عن أبی هریرة وج 4 ص 70 ح 11304 وص 76 ح 11327 کلاهما عن أبی سعید الخدری وأبی هریرة.
56) الأمالی للصدوق : ص 679 ح 925 عن محمّد بن علیّ التمیمی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 25 ص 193 ح 2.
57) السیرة النبویّة لابن هشام : ج 2 ص 146 عن أبی سلمة بن عبد الرحمن بن عوف.
