3 / 1
المَبادِئُ العِلمِیَّةُ
أ – کِتابَ اللّه
الکتاب
«وَ قِیلَ لِلَّذِینَ اتَّقَوْاْ مَاذَا أَنزَلَ رَبُّکُمْ قَالُواْ خَیْرًا لِّلَّذِینَ أَحْسَنُواْ فِى هَذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ وَ لَدَارُ الْأَخِرَةِ خَیْرٌ وَ لَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِینَ» . (1)
» وَهَذَا کِتَبٌ أَنزَلْنَهُ مُبَارَکٌ مُّصَدِّقُ الَّذِى بَیْنَ یَدَیْهِ وَلِتُنذِرَ أُمَّ الْقُرَى وَمَنْ حَوْلَهَا وَالَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْأَخِرَةِ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَهُمْ عَلَى صَلَاتِهِمْ یُحَافِظُونَ » . (2)
» وَهَذَا کِتَبٌ أَنزَلْنَهُ مُبَارَکٌ فَاتَّبِعُوهُ وَاتَّقُواْ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ » . (3)
» وَ هَذَا ذِکْرٌ مُّبَارَکٌ أَنزَلْنَهُ أَفَأَنتُمْ لَهُ مُنکِرُونَ » . (4)
» کِتَبٌ أَنزَلْنَهُ إِلَیْکَ مُبَرَکٌ لِّیَدَّبَّرُواْ ءَایَتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُوْلُواْ الْأَلْبَبِ » . (5)
3 / 1
خاستگاه هاى علمى
الف – کتاب خدا
قرآن
«و به کسانى که تقوا پیشه کرده اند، گفته مى شود: پروردگارتان چه نازل کرد؟ مى گویند : خوبى. براى کسانى که در این دنیا نیکى کرده اند، [پاداش] نیکویى است، و قطعاً سراى آخرت بهتر است، و چه نیکوست سراى پرهیزگاران» .
«و این، خجسته کتابى است که ما آن را فرو فرستادیم، [و] کتاب هایى را که پیش از آن آمده، تصدیق مى کند. و براى این که [مردمِ] امّ القرى ) مکّه ) و کسانى را که پیرامون آن اند، هشدار دهى. و کسانى که به آخرت ایمان مى آورند، به آن [قرآن نیز] ایمان مى آورند، و آنان بر نمازهاى خود مراقبت مى کنند» .
«و این، خجسته کتابى است که ما آن را نازل کردیم؛ پس، از آن پیروى کنید و پرهیزگارى پیشه کنید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید» .
«و این [کتاب] – که آن را نازل کرده ایم – پندى خجسته است. آیا باز هم آن را انکار مى کنید؟» .
«[این،] کتابى مبارک است که آن را به سوى تو نازل کرده ایم تا [مردم]درباره آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند» .
الحدیث
4595.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : نَوِّروا بُیوتَکُم مَا استَطَعتُم ؛ فَإِنَّ البَیتَ الَّذی یُقرَأُ فیهِ القُرآنُ یَتَّسِعُ عَلى أهلِهِ ، ویَکثُرُ خَیرُهُ ، وتَحضُرُهُ المَلائِکَةُ ، وتَهجُرُهُ الشَّیاطینُ .(6)
4596.عنه صلى الله علیه و آله : أکثِروا مِن قِراءَةِ القُرآنِ فی بُیوتِکُم ؛ فَإِنَّ البَیتَ الَّذی لا یُقرَأُ فیهِ القُرآنُ یَقِلُّ خَیرُهُ ، ویَکثُرُ شَرُّهُ ، ویَضیقُ عَلى أهلِهِ . (7)
4597.عنه صلى الله علیه و آله : مَن قَرَأَ «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» (8) مَرَّةً بورِکَ عَلَیهِ ، فَإِن قَرَأَها مَرَّتَینِ بورِکَ عَلَیهِ وعَلى أهلِهِ ، فَإِن قَرَأَها ثَلاثا بورِکَ عَلَیهِ وعَلى أهلِهِ وعَلى جیرانِهِ . (9)
4598.عنه صلى الله علیه و آله : اِقرَؤوا سورَةَ البَقَرَةِ ؛ فَإِنَّ أخذَها بَرَکَةٌ وتَرکَها حَسرَةٌ ، ولا یَستَطیعُهَا البَطَلَةُ . (10)
4599.عنه صلى الله علیه و آله – لعلیّ علیه السلام -: یا عَلِیُّ . . . عَلَیکَ بِقِراءَةِ آیَةِ الکُرسِیِّ ؛ فَإِنَّ فی کُلِّ حَرفٍ مِنها ألفَ بَرَکَةٍ وألفَ رَحمَةٍ . (11)
ب – العَقل
4600.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّما یُدرَکُ الخَیرُ کُلُّهُ بِالعَقلِ ، ولا دینَ لِمَن لا عَقلَ لَهُ . (12)
ج – العِلم
4601.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ مَعَ العِلمِ ، وشَرُّ الدُّنیا وَالآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ . (13)
حدیث
4595.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تا مى توانید ، خانه هایتان را روشن کنید . همانا خانه اى که در آن قرآن خوانده مى شود ، بر صاحبانش وسعت مى یابد (به آنان آسایش و آرامش مى بخشد) ، خیرش افزون مى گردد ، فرشتگانْ در آن حضور مى یابند و شیاطین از آن مى کوچند .
4596.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در خانه هایتان زیاد قرآن بخوانید ؛ چرا که خانه اى که در آن قرآن نخوانند ، خیرش اندک و شرّش زیاد مى شود و بر صاحبانش تنگ مى گردد.
4597.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس سوره «قل هو اللّه أحد» را یک بار بخواند ، بر او برکت نازل مى شود. پس اگر آن را دو بار بخواند ، بر او و خانواده اش برکت فرود مى آید و اگر سه بار بخواند ، خود و خانواده و همسایگانش برکت مى یابند .
4598.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سوره بقره را بخوانید ؛ چرا که برگرفتن و حفظ آن ، برکت است و ترک آن ، حسرت . و افراد تنبل ، قدرت آن را ندارند.
4599.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به على علیه السلام -: اى على! … آیة الکرسى را [همواره] بخوان ؛ چرا که در هر حرف آن ، هزار برکت و هزار رحمت است.
ب – عقل
4600.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مى توان با عقل، به همه نیکى رسید و کسى که عقل ندارد ، دین ندارد.
ج – آگاهى
4601.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خیر دنیا و آخرت ، با دانش است و شرّ دنیا و آخرت ، با نادانى است.
4602.عنه صلى الله علیه و آله : العِلمُ حَیاةُ القُلوبِ . . . یُنَزِّلُ اللّه ُ حامِلَهُ مَنازِلَ الأَخیارِ ، ویَمنَحُهُ مَجالِسَ الأَبرارِ . (14)
4603.عنه صلى الله علیه و آله : العِلمُ رَأسُ الخَیرِ کُلِّهِ . (15)
د – رَسولُ اللّه ِ
4604.بحار الأنوار : فی حَدیثِهِ صلى الله علیه و آله قالَ : «أتانی مَلَکٌ فَقالَ لی : أنتَ قُثَمٌ – أی مُجتَمَعٌ – وَالقَثومُ – [أی] الجامِعُ لِلخَیرِ – » . (16)
3 / 2
المَبادِئُ العملیَّةُ وَالأَخلاقِیَّةُ
أ – التَّحَرّی
4605.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّمَا العِلمُ بِالتَّعَلُّمِ ، وإنَّمَا الحِلمُ بِالتَّحَلُّمِ ؛ مَن یَتَحَرَّ (17) الخَیرَ یُعطَهُ ، ومَن یَتَّقِ الشَّرَّ یوقَهُ . (18)
ب – التَّوفیق
4606.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یا أیُّهَا النّاسُ ، إنَّما هُوَ اللّه ُ وَالشَّیطانُ ، وَالحَقُّ وَالباطِلُ . . . وَالحَسَناتُ وَالسَّیِّئاتُ ، فَما کانَ مِن حَسَناتٍ فَلِلّهِ ، وما کانَ مِن سَیِّئاتٍ فَلِلشَّیطانِ ، لَعَنَهُ اللّه ُ . (19)
4602.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دانش ، حیات دل هاست … . خداوند ، صاحب دانش را در جایگاه نیکان جاى مى دهد و مقام خوبان (20) را به او مى بخشد .
4603.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دانش ، سرآغاز هر نیکى است .
د – پیامبر خدا
4604.بحار الأنوار : در حدیث پیامبر صلى الله علیه و آله است که فرمود : «فرشته اى نزد من آمد و به من گفت : تو قُثَم – یعنى محلّ اجتماع – و قَثوم – [یعنى] جامع نیکى ها – هستى» .
3 / 2
خاستگاه هاى عملى و اخلاقى
الف – کوشش
4605.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دانش ، با دانش آموختن به دست مى آید و حِلم ، با بردبارى نشان دادن . هر کس جویاى نیکى باشد ، به او داده مى شود و هر که گریزان از بدى باشد ، از آن مصون مى ماند .
ب – توفیق
4606.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى مردم! خداست و شیطان ؛ حق است و باطل ؛ … و خوبى ها هستند و بدى ها! هر چه از نیکى ها باشد ، براى خداست و هر چه از بدى ها باشد ، براى شیطان است که خدا لعنتش کند!
ج – الِاهتِمامُ بِالآخِرَةِ
4607.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَنِ اشتاقَ إلَى الجَنَّةِ سارَعَ إلَى الخَیراتِ . (21)
4608.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ ارتَقَبَ المَوتَ سارَعَ فِی الخَیراتِ . (22)
د – الرَّزانَة
4609.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مِنَ الرَّزانَةِ المُداوَمَةُ عَلَى الخَیرِ ، ومِنَ المُداوَمَةِ عَلَى الخَیرِ کَراهِیَةُ الشَّرِّ ، ومِن کَراهِیَةِ الشَّرِّ طاعَةُ النّاصِحِ . (23)
ه – الِاستِعانَةُ بِاللّه ِ
4610.مسند ابن حنبل عن عائشة : أنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَلَّمَها هذَا الدُّعاءَ : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ مِنَ الخَیرِ کُلِّهِ ؛ عاجِلِهِ وآجِلِهِ ؛ ما عَلِمتُ مِنهُ وما لَم أعلَم . اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ مِن خَیرِ ما سَأَلَکَ عَبدُکَ ونَبِیُّکَ مُحَمَّدٌ صلى الله علیه و آله ، وأعوذُ بِکَ مِن شَرِّ ما عاذَ مِنهُ عَبدُکَ ونَبِیُّکَ . اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ الجَنَّةَ وما قَرَّبَ إلَیها مِن قَولٍ أو عَمَلٍ ، وأسأَلُکَ أن تَجعَلَ کُلَّ قَضاءٍ تَقضیهِ لی خَیرا . (24)
4611.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – مِن دُعائِهِ إذا أصبَحَ وإذا أمسى -: اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ مِن فَجأَةِ الخَیرِ ، وأعوذُ بِکَ مِن فَجأَةِ الشَّرِّ ؛ فَإِنَّ العَبدَ لا یَدری ما یَفجَؤُهُ إذا أصبَحَ وإذا أمسى . (25)
ج – آخرت اندیشى
4607.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس مشتاق آخرت باشد ، به سوى نیکى ها مى شتابد .
4608.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس چشم به راه مرگ باشد ، براى انجام دادن نیکى ها مى شتابد.
د – وقار
4609.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : از نشانه هاى وقار ، مداومت بر نیکى است ؛ و از [نمونه هاى] مداومت بر نیکى ، بیزارى از بدى است ؛ و از [نمونه هاى] بیزارى از بدى ، اطاعت از خیرخواه است .
ه – یارى خواستن از خدا
4610.مسند ابن حنبل – درباره عایشه -: پیامبر خدا این دعا را به وى آموخت: «پروردگارا! از تو، همه نیکى را مى خواهم؛ نیکى حال و آینده را ، آنچه را بدانم و ندانم . خدایا! از تو، از بهترین چیزهایى را که بنده و پیامبرت، محمّد، از تو خواسته است، مى خواهم و به تو از بدترین چیزهایى که بنده و پیامبرت از آن به تو پناه آورده است، پناه مى برم . خداوندا! از تو، بهشت را و هر سخن و عملى را که [مرا] به آن نزدیک مى سازد، مى خواهم؛ و از تو مى خواهم که هر چه را براى من مقدّر مى سازى، نیک باشد».
4611.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در دعاى صبح و شام خود -: پروردگارا! از تو، نیکىِ ناگهانى مى خواهم و از بدىِ ناگهانى، به تو پناه مى برم؛ چرا که بنده، وقتى صبح و شام مى کند، نمى داند با چه چیزى رو به رو خواهد شد.
4612.مسند ابن حنبل عن ابن أبی أوفى : جاءَ رَجُلٌ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنّی لا أستَطیعُ أخذَ شَیءٍ مِنَ القُرآنِ فَعَلِّمنی ما یُجزِئُنی . قالَ : قُل : سُبحانَ اللّه ِ وَالحَمدُ للّه ِ ولا إلهَ إلَا اللّه ُ وَاللّه ُ أکبَرُ ، ولا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللّه ِ . قالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، هذا للّه ِ عز و جل فَما لی؟ قالَ : قُل : اللّهُمَّ اغفِر لی وَارحَمنی وعافِنی وَاهدِنی وَارزُقنی . ثُمَّ أدبَرَ وهُوَ مُمسِکٌ کَفَّیهِ ، فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : أمّا هذا فَقَد مَلَأَ یَدَیهِ مِنَ الخَیرِ . (26)
4613.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ موجِباتِ رَحمَتِکَ ، وعَزائِمَ مَغفِرَتِکَ ، وَالغَنیمَةَ مِن کُلِّ بِرٍّ ، وَالسَّلامَةَ مِن کُلِّ إثمٍ . (27)
3 / 3
ما یُنالُ بِهِ خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ
4614.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : «لا حَولَ ولا قُوَّةَ إلّا بِاللّه ِ» کَنزٌ مِن کُنوزِ الجَنَّةِ ، مَن قالَها نَظَرَ اللّه ُ عَلَیهِ ، ومَن نَظَرَ اللّه ُ إلَیهِ أعطاهُ اللّه ُ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . (28)
4615.الإمام زین العابدین علیه السلام : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ألا اُخبِرُکُم بِما یَکونُ بِهِ خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ؟ وإذا کُرِبتُم واُغمِمتُم دَعَوتُمُ اللّه َ بِهِ فَفَرَّجَ عَنکُم؟ قالوا : بَلى یا رَسولَ اللّه ِ .قالَ : قولوا : «لا إلهَ إلَا اللّه ُ رَبُّنا لا نُشرِکُ بِهِ شَیئا» ، ثُمَّ ادعوا بِما بَدا لَکُم . (29)
4612.مسند ابن حنبل – به نقل از ابن ابى اوفى -: مردى به حضور پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت: اى پیامبر خدا! من نمى توانم از قرآن چیزى فرا بگیرم؛ به من چیزى بیاموز که مرا بس باشد . فرمود: «بگو: سبحان اللّه و الحمد للّه و لا إله إلّا اللّه و اللّه أکبر و لا حَولَ و لا قوّةَ إلّا باللّه » . گفت: اى پیامبر خدا! این براى خدوند عز و جل است. براى خودم چه؟ فرمود: «بگو: اللّهمّ اغفر لى و ارحمنى و عافِنى و اهدِنى و ارزقنى؛ خدایا! مرا بیامرز، مرا رحمت کن، مرا عافیت ببخش، مرا هدایت کن و روزى ام ده!». آن گاه آن مرد، در حالى که کف دستانش را به هم بسته بود، رفت . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «او دستانش را از نیکى، پر کرد» .
4613.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – در نیایش -: پروردگارا! از تو، موجبات رحمتت را مى خواهم و عوامل آمرزشت را و بهره بردن از هر نیکى و رستن از هر گناه را .
3 / 3
آنچه با آن، خیر دنیا و آخرت به دست مى آید
4614.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : «لا حَولَ و لا قوّةَ إلّا باللّه » گنجى از گنج هاى بهشت است . هر که آن را بگوید، نظر لطف خدا بر او خواهد بود و هر که خدا به او نظر لطف کند، خیر دنیا و آخرت را به او مى بخشد .
4615.امام زین العابدین علیه السلام : پیامبر خدا فرمود: «آیا شما را بیاگاهانم از چیزى که خیر دنیا و آخرت، به آن خواهد بود و هر گاه گرفتار و اندوهگین شدید، اگر خدا را به آن بخوانید، غمتان را بزداید؟» . گفتند: آرى، اى پیامبر خدا! فرمود: «بگویید: لا إله إلّا اللّه رَبُّنا، لا نُشْرِکُ بِهِ شَیْئَا؛ معبودى جز پروردگارمان اللّه نیست، چیزى را شریک او قرار نمى دهیم . آن گاه هر چه خواستید، بخوانید» .
4616.صحیح مسلم عن أبی مالک عن أبیه : أنَّهُ سَمِعَ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله أتاهُ رَجُلٌ فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، کَیفَ أقولُ حینَ أسأَلُ رَبّی؟ قالَ : قُل : «اللّهُمَّ اغفِر لی وَارحَمنی وعافِنی وَارزُقنی» ، ویَجمَعُ أصابِعَهُ إلَا الإِبهامَ ؛ فَإِنَّ هؤُلاءِ تَجمَعُ لَکَ دُنیاکَ وآخِرَتَکَ . (30)
4617.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن اُعطِیَ لِسانا ذاکِرا فَقَد اُعطِیَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . (31)
4618.معدن الجواهر : قالَ رَجُلٌ لِرَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : عَلِّمنی یا رَسولَ اللّه ِ خَصلَةً تَجمَعُ لی خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . قالَ : لا تَکذِب . قالَ الرَّجُلُ : فَکُنتُ عَلى خِلالٍ یَکرَهُهَا اللّه ُ تَعالى فَتَرَکتُها خَوفا مِن أن یَسأَلَنی سائِلٌ : هَل عَمِلتَ کَذا؟ فَأَفتَضِحَ أو أکذِبَ ، فَأَکونَ قَد خالَفتُ رَسولَ اللّه ِ فی ما دَلَّنی عَلَیهِ . (32)
4619.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أربَعٌ مَن اُعطِیَهُنَّ اُعطِیَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ : قَلبا شاکِرا ، ولِسانا ذاکِرا ، وبَدَنا عَلَى البَلاءِ صابِرا ، وزَوجَةً لا تَبغیهِ خَونا فی نَفسِها ولا مالِهِ . (33)
4620.الإمام الباقر علیه السلام : وَجَدنا فی کِتابِ عَلِیٍّ علیه السلام أنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قالَ وهُوَ عَلى مِنبَرِهِ : وَالَّذی لا إلهَ إلّا هُوَ ، ما اُعطِیَ مُؤمِنٌ قَطُّ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ إلّا بِحُسنِ ظَنِّهِ بِاللّه ِ ورَجائِهِ لَهُ ، وحُسنِ خُلُقِهِ ، وَالکَفِّ عَنِ اغتِیابِ المُؤمِنینَ . (34)
4621.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ عز و جل : إذا أرَدتُ أن أجمَعَ لِلمُسلِمِ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ جَعَلتُ لَهُ قَلبا خاشِعا ، ولِسانا ذاکِرا ، وجَسَدا عَلَى البَلاءِ صابِرا ، وزَوجَةً مُؤمِنَةً تَسُرُّهُ إذا نَظَرَ إلَیها ، وتَحفَظُهُ إذا غابَ عَنها فی نَفسِها ومالِهِ . (35)
4616.صحیح مسلم – به نقل از ابو مالک، از پدرش -: مردى خدمت پیامبر خدا رسید و از ایشان پرسید: وقتى از پروردگارم درخواستى مى کنم، چه بگویم؟ فرمود: بگو: «خدایا! مرا بیامرز، بر من رحمت آور، عافیتم بخش، و روزى ام ده!» و انگشتانت را بجز انگشت ابهام، ببند. اینها دنیا و آخرتت را برایت گرد مى آورند .
4617.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که زبانى ذکرگو به او داده شود، به او نیکى دنیا و آخرت داده شده است .
4618.معدن الجواهر : مردى به پیامبر خدا صلى الله علیه و آله گفت: اى پیامبر خدا! مرا خصلتى بیاموز که خیر دنیا و آخرت را برایم گرد آوَرَد . فرمود: «دروغ نگو» . آن مرد مى گوید: من عادت هایى داشتم که از نظر خداى متعال، ناپسند بودند. آنها را ترک کردم، از بیم آن که کسى از من بپرسد: «آیا آن کار را کرده اى؟» و من، یا رسوا شوم و یا دروغ بگویم و بر خلاف ره نمود پیامبر خدا عمل کرده باشم .
4619.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چهار چیز است که به هر کس داده شود، خیر دنیا و آخرت را به او داده اند: دل سپاس گزار ، زبان ذکرگو، بدن شکیبا بر بلا، و همسرى که در پىِ خیانت به شوهر نیست؛ نه درباره خودش و نه در مورد مال او .
4620.امام باقر علیه السلام : در کتاب على علیه السلام یافتیم که پیامبر صلى الله علیه و آله در حالى که بر منبر خویش بود، فرمود: «سوگند به آن که جز او معبودى نیست، هرگز خیر دنیا و آخرت را به مؤمنى ندهند، مگر به سبب خوش گمانى اش به خدا و امیدش به او، و اخلاق نیکویش، و پرهیز کردن از غیبت مؤمنان» .
4621.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرموده است: «هر گاه بخواهم نیکىِ دنیا و آخرت را براى مسلمانى فراهم آورم، براى او دلى خاشع و زبانى ذکرگو و بدنى شکیبا بر بلا قرار مى دهم و همسرى با ایمان، که چون به او بنگرد، شادمانش کند و آن گاه که غایب باشد، نگهدار [عفّتِ] خویش و مال او باشد» .
4622.عنه صلى الله علیه و آله – لِلحَسَنِ بنِ أبی رَزینٍ -: ألا أدُلُّکَ عَلى مِلاکِ هذَا الأَمرِ الَّذی تُصیبُ بِهِ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ؟ عَلَیکَ بِمَجالِسِ أهلِ الذِّکرِ ، وإذا خَلَوتَ فَحَرِّک لِسانَکَ مَا استَطَعتَ بِذِکرِ اللّه ِ ، وأحِبَّ فِی اللّه ِ ، وأبغِض فِی اللّه ِ . (36)
4623.عنه صلى الله علیه و آله : خَصلَتانِ مَن رُزِقَهُما قَد اُعطِیَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ : مَن إذَا ابتُلِیَ صَبَرَ ، وإذا اُعطِیَ شَکَرَ . (37)
4624.عنه صلى الله علیه و آله : ثَلاثٌ مَن رُزِقَهُنَّ فَقَد رُزِقَ خَیرَ الدّارَینِ : الرِّضا بِالقَضاءِ ، وَالصَّبرُ عَلَى البَلاءِ ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ . (38)
4625.عنه صلى الله علیه و آله : ثَلاثُ خِصالٍ یُدرَکُ بِها خَیرُ الدُّنیا وَالآخِرَةِ : الشُّکرُ عِندَ النَّعماءِ ، وَالصَّبرُ عِندَ الضَّرّاءِ ، وَالدُّعاءُ عِندَ البَلاءِ . (39)
4626.عنه صلى الله علیه و آله : ثَلاثٌ یُدرِکُ بِهِنَّ العَبدُ رَغائِبَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ : الصَّبرُ عَلَى البَلاءِ ، وَالرِّضا بِالقَضاءِ ، وَالدُّعاءُ فِی الرَّخاءِ . (40)
4627.عنه صلى الله علیه و آله : مَن اُعطِیَ حَظَّهُ مِنَ الرِّفقِ فَقَد اُعطِیَ حَظَّهُ مِنَ الخَیرِ ، ومَن حُرِمَ حَظَّهُ مِنَ الرِّفقِ فَقَد حُرِمَ حَظَّهُ مِنَ الخَیرِ . (41)
4622.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – خطاب به حسن بن ابى رزین -: آیا تو را به معیار چنین کارى راه نمایى کنم، که با آن به خیر دنیا و آخرت برسى؟ ملازم مجالس ذکر باش و آن گاه هم که تنهایى، تا مى توانى، زبانت را به یاد خدا بچرخان . و به خاطر خدا، دوستى کن و به خاطر خدا دشمن بدار .
4623.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو خصلت است که به هر که داده باشند، خیر دنیا و آخرت را به او داده اند: [خصلت] کسى که چون مبتلا شود، شکیبایى کند و چون بخشش یابد، سپاس گزار باشد .
4624.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سه خصلت است که به هر کس بدهند، خیر دو سرا را به او داده اند: رضایتمندى به تقدیر خدا، شکیبایى بر بلا، و دعا در آسایش .
4625.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سه خصلت است که با آنها مى توان به خیر دنیا و آخرت رسید: شکرگزارى به هنگام برخوردارى، شکیبایى در هنگام رنج و گرفتارى، و دعا به هنگام بلا .
4626.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سه خصلت است که بنده با آنها به خواسته هاى دنیا و آخرت مى رسد: شکیبایى بر بلا، رضایتمندى به تقدیر خدا، و دعا در آسایش .
4627.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به هر کس که بهره اش را از مدارا داده باشند، بهره اش را از خیر داده اند و هر که از بهره خود از مدارا، محروم شود، از بهره خویش از خیر، محروم شده است .
4628.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ حَسَنَ الخُلُقِ ذَهَبَ بِخَیرِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . (42)
4629.عنه صلى الله علیه و آله : مَن اُعطِیَ أربَعَ خِصالٍ فِی الدُّنیا فَقَد اُعطِیَ خَیرَ الدُّنیا وَالآخِرَةِ ، وفازَ بِحَظِّهِ مِنهُما : وَرَعٌ یَعصِمُهُ عَن مَحارِمِ اللّه ِ ، وحُسنُ خُلُقٍ یَعیشُ بِهِ فِی النّاسِ ، وحِلمٌ یَدفَعُ بِهِ جَهلَ الجاهِلِ ، وزَوجَةٌ صالِحَةٌ تُعینُهُ عَلى أمرِ الدُّنیا وَالآخِرَةِ . (43)
3 / 4
جَوامِعُ الخَیرِ
4630.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : سَبعُ خِصالٍ مِن جَوامِعِ الخَیرِ : حُبُّ الإِسلامِ ، وأهلِهِ ، وَالفُقَراءِ ، ومُجالَسَتِهِم ، ولا تَیأَس مِن رَجُلٍ یَکونُ عَلى شَرٍّ فَیَرجِعُ إلى خَیرٍ فَیَموتُ عَلَیهِ ، ولا تَأمَن رَجُلاً یَکونُ عَلى خَیرٍ فَیَرجِعُ إلى شَرٍّ فَیَموتُ عَلَیهِ ، لِیَشغَلکَ عَنِ النّاسِ ما تَعلَمُ مِن نَفسِکَ . (44)
4631.عنه صلى الله علیه و آله : مَن مَنَّ اللّه ُ عَلَیهِ بِمَعرِفَةِ أهلِ بَیتی ووِلایَتِهِم ، فَقَد جَمَعَ اللّه ُ لَهُ الخَیرَ کُلَّهُ . (45)
4632.عنه صلى الله علیه و آله : جِماعُ الخَیرِ خَشیَةُ اللّه ِ . (46)
4628.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا نیک رفتار، خیر دنیا و آخرت را با خود برده است .
4629.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس که چهار خصلت را در دنیا به او داده باشند، خیر دنیا و آخرت را به او داده اند و بهره اش از هر دو سرا، به او رسیده است: پرهیزگارى اى که او را از حرام هاى خدا باز دارد؛ اخلاق نیکى که با آن در میان مردم زندگى کند؛ حلمى که با آن، نادانىِ جاهل را دفع کند؛ و همسر شایسته اى که در کار دنیا و آخرت، او را یارى رساند .
3 / 4
مجموعه خیرها
4630.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هفت خصلت اند ، که جامع همه خیرها هستند : دوست داشتن اسلام و مسلمانان و تهى دستان، و همنشینى با آنان؛ این که ناامید نباشى از این که مردى که بر بدى است، به سوى نیکى برگردد و بر نیکى بمیرد؛ این که ایمن نباشى از این که مردى که بر نیکى است ، به سوى بدى برگردد و بر بدى بمیرد؛ و این که آنچه از [عیوب]خودت مى دانى، تو را از رداختن به [عیب هاى]دیگران باز دارد .
4631.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس که خداوند بر او منّت نهد و معرفت و ولایت خاندان مرا روزى اش کند، همه خیر را براى او گرد آورده است .
4632.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جامع همه خیرها ، خداترسى است .
1) النحل : 30.
2) الأنعام : 92.
3) الأنعام : 155.
4) الأنبیاء : 50.
5) ص : 29.
6) الفردوس : ج 4 ص 245 ح 6725 عن أبی هریرة.
7) الفردوس : ج 1 ص 81 ح 246 عن أنس وجابر.
8) الإخلاص : 1.
9) تاریخ دمشق : ج 15 ص 190 ح 3729 عن أنس ؛ الکافی : ج 2 ص 619 ح 1 عن محمّد بن مروان عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 92 ص 355 ح 23.
10) صحیح مسلم : ج 1 ص 553 ح 252 عن أبی اُمامة الباهلیّ.
11) الدعوات : ص 84 ح 114 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 76 ص 220 ح 31.
12) تحف العقول : ص 54 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 158 ح 143.
13) مشکاة الأنوار : ص 239 ح 691 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 204 ح 23.
14) الخصال : ص 523 ح 12 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 1 ص 166 ح 7.
15) جامع الأحادیث للقمّی : ص 102 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 175 ح 9.
16) بحار الأنوار : ج 16 ص 130 ح 64 نقلاً عن الشفا للقاضی عیاض.
17) التحرّی : القصد والاجتهاد فی الطلب ، والعزم على تخصیص الشیء بالفعل والقول (النهایة : ج 1 ص 376).
18) المعجم الأوسط : ج 3 ص 118 ح 2663 عن أبی الدرداء وج 9 ص 127 ح 4744 عن أبی هریرة.
19) الکافی : ج 2 ص 16 ح 2 عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 70 ص 228 ح 3 وص 243 ح 13.
20) ظاهرا به آیه شریف: «وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ» (آل عمران : آیه 193) اشاره دارد.
21) شُعَب الإیمان : ج 7 ص 370 ح 10618 عن الحارث الأعور عن الإمام علیّ علیه السلام ؛ مکارم الأخلاق : ج 2 ص 341 ح 2660 عن عبد اللّه بن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 94 ح 1.
22) حلیة الأولیاء : ج 1 ص 74 عن خلّاس بن عمرو عن الإمام علیّ علیه السلام ؛ الخصال : ص 231 ح 74 عن الأصبغ بن نباتة عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 68 ص 383 ح 32.
23) تحف العقول : ص 15 ، بحار الأنوار : ج 1 ص 117 ح 11.
24) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 458 ح 25073.
25) مسند أبی یعلى : ج 3 ص 360 ح 3358 عن أنس.
26) مسند ابن حنبل : ج 7 ص 47 ح 19132.
27) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 441 ح 1384 عن عبد اللّه بن أبی أوفى ؛ فلاح السائل : ص 362 ح 242 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 86 ص 63 ح 2.
28) معجم السفر : ص 184 ح 587 عن أبی بکر.
29) المحاسن : ج 1 ص 100 ح 71 عن سعید بن المسیّب ، بحار الأنوار : ج 93 ص 208 ح 11 وص 311 ح 14.
30) صحیح مسلم : ج 4 ص 2073 ح 36.
31) الکافی : ج 2 ص 499 ح 1 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام.
32) معدن الجواهر : ص 21.
33) المعجم الکبیر : ج 11 ص 109 ح 11275 عن ابن عبّاس ؛ الجعفریّات : ص 230 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلى الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 82 ص 145 ح 30.
34) الکافی : ج 2 ص 71 ح 2 عن برید بن معاویة ، بحار الأنوار : ج 6 ص 28 ح 29.
35) الکافی : ج 5 ص 327 ح 2 عن برید بن معاویة العجلی عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 82 ص 145 ح 30 وراجع : المعجم الکبیر : ج 11 ص 109 ح 11275.
36) حلیة الأولیاء : ج 1 ص 367 عن أبی سلمة بن عبدالرحمن عن أبیه.
37) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 247.
38) مسکّن الفؤاد : ص 49 عن ابن مسعود ، بحار الأنوار : ج 82 ص 138 ح 22 ؛ تنبیه الغافلین : ص 252 ح 332 عن ابن مسعود نحوه.
39) إرشاد القلوب : ص 149.
40) کنز العمّال : ج 15 ص 808 ح 43211 نقلاً عن أبی الشیخ عن عمران بن حصین.
41) سنن الترمذی : ج 4 ص 367 ح 2013 عن أبی الدرداء ؛ الجعفریّات : ص 149 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلى الله علیه و آله نحوه.
42) الخصال : ص 42 ح 34 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 384 ح 23.
43) الأمالی للطوسی : ص 577 ح 1190 عن فاطمة بنت الحسین عن أبیها عن الإمام علیّ علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 69 ص 404 ح 106 وج 103 ص 237 ح 38.
44) الفردوس : ج 2 ص 331 ح 3494 عن أبی ذرّ.
45) الأمالی للصدوق : ص 560 ح 751 عن أبی قدامة الفدّانی ، بحار الأنوار : ج 27 ص 88 ح 36.
46) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 122.
