3 / 1
الغَفلَةُ عَنِ الآخِرَةِ
الکتاب
» کَلَا بَلْ تُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ – وَ تَذَرُونَ الْأَخِرَةَ «.(1)
» إِنَّ هَـؤُلَاءِ یُحِبُّونَ الْعَاجِلَةَ وَ یَذَرُونَ وَرَآءَهُمْ یَوْمًا ثَقِیلاً «.(2)
الحدیث
10649.رسول اللّه صلى الله علیه و آله ـ لِرَجُلٍ یوصیهِ ـ: لا تَتَشاغَل عَمّا فُرِضَ عَلَیکَ بِما قَد ضُمِنَ لَکَ ؛ فَإِنَّهُ لَیسَ بِفائِتِکَ ما قَد قُسِمَ لَکَ ، ولَستَ بِلاحِقٍ ما قَد زُوِیَ عَنکَ ، فَلا تَکُ جاهِدا فی ما یصح نافِدا ، وَاسعَ لِمُلکٍ لا زَوالَ لَهُ فی مَنزِلٍ لَا انتِقالَ عَنهُ.(3)
3 / 1
غفلت از آخرت
قرآن
«ولى نه! [شما دنیاى] زودگذر را دوست دارید و آخرت را وا مى گذارید».
«اینان ، دنیاى زودگذر را دوست دارند و روزى گران بار را [به غفلت] پشت سر مى افکنند».
حدیث
10649.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ در سفارش به مردى ـ: به سبب آنچه [از روزى] برایت تضمین شده ، از وظیفه واجبت غفلت مکن ، که آنچه روزىِ مقسوم توست ، از دستت نخواهد رفت و آنچه رزقت نباشد ، نصیبت نخواهد گشت. پس در طلب آنچه فنا شدنى است ، مکوش و براى آن ثروتى بکوش که در سراى جاودان ، فناناپذیر است.
3 / 2
اِستِبطاءُ الرِّزقِ
10650.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : یَقولُ سُبحانَهُ وتَعالى : لِیَحذَر عَبدِیَ الَّذی یَستَبطِئُ رِزقی أن أغضَبَ فَأَفتَحَ عَلَیهِ بابا مِنَ الدُّنیا!(4)
10651.مسند ابن حنبل عن حبّة وسواء ابنی خالد : دَخَلنا عَلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله وهُوَ یُصلِحُ شَیئا فَأَعَنّاهُ ، فَقالَ : لا تَأیَسا مِنَ الرِّزقِ ما تَهزَّزَت رُؤوسُکُما ؛ فَإِنَّ الإِنسانَ تَلِدُهُ اُمُّهُ أحمَرَ لَیسَ عَلَیهِ قِشرَةٌ ، ثُمَّ یَرزُقُهُ اللّه ُ عز و جل.(5)
3 / 3
اِستِقلالُ الرِّزقِ
10652.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ عز و جل إلى عُزَیرٍ : یا عُزَیرُ… إذا اُوتیتَ رِزقا مِنّی فَلا تَنظُر إلى قِلَّتِهِ، ولکِنِ انظُر إلى مَن أهداهُ.(6)
3 / 4
طَلَبُ الحَرامِ
10653.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن لَم یُبالِ مِن أینَ یَأتیهِ رِزقُهُ ، لَم یُبالِ اللّه ُ مِن أینَ أدخَلَهُ النّارَ.(7)
10654.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ اکتَسَبَ مالاً مِن غَیرِ حِلِّهِ کانَ رادَّهُ إلَى النّارِ.(8)
3 / 2
کُند شمردن جریان روزى
10650.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداى منزّه و والا مى فرماید: «آن بنده من که روزى ام را آهسته مى یابد ، باید حذر کند از این که بر وى خشم گیرم و درى از دنیا را به رویش بگشایم».
10651.مسند ابن حنبل ـ به نقل از حبّه و سواء ، پسران خالد ـ: نزد پیامبر صلى الله علیه و آله رفتیم. سرگرم کارى بود. ایشان را یارى کردیم. فرمود: «تا زنده اید ، از روزى ناامید نشوید ، که انسان را مادرش مى زاید ، حال آن که سرخ و بى پوشش است و آن گاه ، خداوند عز و جل روزى اش مى دهد».
3 / 3
کم شمردنِ روزى
10652.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند به عُزَیر وحى فرمود : «اى عُزَیر!… هر گاه روزىِ مرا در مى یابى ، به اندکىِ آن منگر ؛ بلکه به کسى که آن را بخشیده ، بنگر».
3 / 4
حرام طلبى
10653.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس باکى نداشته باشد که روزى اش از کجا فراهم مى شود ، خداوند نیز باکى ندارد که او را از کجا به آتش در مى افکنَد.
10654.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که از راه غیر حلال مالى به دست آورد ، [آن مال ،] او را به سوى آتش مى کشد.
10655.عنه صلى الله علیه و آله : وَاللّه ِ لَرَدُّ دانَقٍ مِن حَرامٍ أفضَلُ عِندَ اللّه ِ عز و جل مِن سَبعینَ حَجَّةً مَبرورَةً.(9)
10656.عنه صلى الله علیه و آله : مَن جَمَعَ مالاً حَراما ثُمَّ تَصَدَّقَ بِهِ ، لَم یَکُن لَهُ فیهِ أجرٌ وکانَ إصرُهُ عَلَیهِ.(10)
10657.عنه صلى الله علیه و آله : مَن تَرَکَ دِرهَما مِن حَرامٍ أعتَقَهُ اللّه ُ مِنَ النّارِ ، ومَن تَرَکَ دِرهَما مِن شُبهَةٍ أعطاهُ اللّه ُ ثَوابَ نَبِیٍّ مِنَ الأَنبِیاءِ.(11)
10658.عنه صلى الله علیه و آله : تَرکُ دانَقٍ حَرامٍ أحَبُّ إلَى اللّه ِ تَعالى مِن مِائَةِ حَجَّةٍ مِن مالٍ حَلالٍ.(12)
10659.عنه صلى الله علیه و آله ـ لِعبداللّه بن مسعود ـ: یَابنَ مَسعودٍ ، لا تَأکُلِ الحَرامَ ، ولا تَلبَسِ الحَرامَ ، ولا تَأخُذ مِنَ الحَرامِ ، ولا تَعصِ اللّه َ ؛ لِأَنَّ اللّه َ تَعالى یَقولُ لِاءِبلیسَ : «وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُم بِصَوْتِکَ وَأَجْلِبْ عَلَیْهِم بِخَیْلِکَ وَرَجِلِکَ وَشَارِکْهُمْ فِى الْأَمْوَلِ وَالْأَوْلَـدِ وَعِدْهُمْ وَمَا یَعِدُهُمُ الشَّیْطَـنُ إِلَا غُرُورًا»(13).(14)
10660.عنه صلى الله علیه و آله : مَن جَمَعَ مالاً مِن مَأثَمٍ فَوَصَلَ بِهِ رَحِما ، أو تَصَدَّقَ مِنهُ ، أو جاهَدَ فی سَبیلِ اللّه ِ ، جُمِعَ جَمیعا فَقُذِفَ بِهِ فی جَهَنَّمَ.(15)
10661.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَکسِبُ عَبدٌ مالاً مِن حَرامٍ فَیُنفِقَ مِنهُ فَیُبارَکَ لَهُ فیهِ ، ولا یَتَصَدَّقُ بِهِ فَیُقبَلَ مِنهُ ، ولا یَترُکُ خَلفَ ظَهرِهِ إلّا کانَ زادَهُ إلَى النّارِ. إنَّ اللّه َ عز و جل لا یَمحُو السَّیِّءَ بِالسَّیِّءِ ولکِن یَمحُو السَّیِّءَ بِالحَسَنِ ؛ إنَّ الخَبیثَ لا یَمحُو الخَبیثَ.(16)
10655.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به خدا سوگند ، هر کس [حتّى] به اندازه یکْ ششم درهم ، مال حرام را کنار بگذارد [و استفاده نکند] ، از هفتاد حجّ نیکو نزد خداوند عز و جل برتر است.
10656.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که مال حرامى گِرد آورد و سپس آن را صدقه دهد ، هیچ پاداشى ندارد و وبال آن نیز بر گردن اوست.
10657.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که درهمى از حرام را ترک کند ، خدا از آتش بازش مى دارد ؛ و هر که درهمى شبهه ناک را رها نماید ، خداوند ، پاداش یکى از پیامبران را به او عطا مى کند.
10658.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ترک یکْ ششم درهم از مال حرام ، نزد خداوند ، دوست داشتنى تر از گزاردن صد حج با مال حلال است.
10659.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله ـ به عبد اللّه بن مسعود ـ: اى پسر مسعود! حرام نخور و حرام نپوش و از حرام برنگیر و خداى را نافرمانى مکن ، که خداى متعال به ابلیس فرماید : «و با آواز خود ، هر که را از آنان مى توانى ، بر انگیز و بلغزان ؛ و با سواران و پیادگانت بر آنان بانگ بزن و در مال ها و فرزندانشان ، شریک باش و به ایشان وعده ده ؛ و شیطان ، آنان را وعده نمى دهد ، مگر به فریب».
10660.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که از گناه ، مالى فراهم آورَد و آن را براى صِله رَحِم یا صدقه دادن یا جهاد در راه خدا صرف کند ، همه[ى اینها] جمع مى گردند و با آنها در جهنّم پرتاب مى شود.
10661.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ بنده اى مالى حرام کسب نمى کند که از آن ، هزینه کند و در آن ، برکت یابد ؛ و یا از آن صدقه دهد و از وى ، پذیرفته شود ؛ و یا پس از خود باقى بگذارد ، مگر آن که توشه آتشش باشد. همانا خداوند ، زشت را با زشت محو نمى سازد ؛ بلکه زشت را با نیک ، محو مى کند. هر آینه ، ناپاک نمى تواند ناپاک را محو کند.
10662.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ اکتَسَبَ مالاً حَراما لَم یَقبَلِ اللّه ُ مِنهُ صَدَقَةً ولا عِتقا ولا حَجّا ولَا اعتِمارا ، وکَتَبَ اللّه ُ عز و جل بِعَدَدِ أجرِ ذلِکَ أوزارا ، وما بَقِیَ مِنهُ بَعدَ مَوتِهِ کانَ زادَهُ إلَى النّارِ. ومَن قَدَرَ عَلَیها وتَرَکَها مَخافَةَ اللّه ِ کانَ فی مَحَبَّةِ اللّه ِ ورَحمَتِهِ ویُؤمَرُ بِهِ إلَى الجَنَّةِ.(17)
10663.عنه صلى الله علیه و آله : لا یُعجِبُکَ امرُؤٌ کَسَبَ مالاً مِن حَرامٍ ، فَإِن أنفَقَ مِنهُ لَم یُقبَل مِنهُ ، وإن أمسَکَ لَم یُبارَک لَهُ فیهِ ، وإن ماتَ وتَرَکَهُ کانَ زادَهُ إلَى النّارِ.(18)
10664.عنه صلى الله علیه و آله : الدُّنیا خَضِرَةٌ حُلوَةٌ ، مَنِ اکتَسَبَ فیها مالاً مِن حِلِّهِ وأنفَقَهُ فی حَقِّهِ أثابَهُ اللّه ُ عَلَیهِ وأورَدَهُ جَنَّتَهُ ، ومَنِ اکتَسَبَ فیها مالاً مِن غَیرِ حِلِّهِ وأنفَقَهُ فی غَیرِ حَقِّهِ أحَلَّهُ اللّه ُ دارَ الهَوانِ. ورُبَّ مُتَخَوِّضٍ فی مالِ اللّه ِ ورَسولِهِ لَهُ النّارُ یَومَ القِیامَةِ.(19)
10665.تنبیه الخواطر : قالَ بَعضُهُم : یا رَسولَ اللّه ِ ، مَنِ المُؤمِنُ؟ قالَ : المُؤمِنُ مَن إذا أصبَحَ نَظَرَ إلى رَغیفِهِ مِن أینَ یَکتَسِبُهُ. قالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أما إنَّهُم لَو کُلِّفوهُ لَتَکَلَّفوهُ! قالَ : أما إنَّهُم قَد کُلِّفوهُ ولکِنَّهُم تَعَشَّقُوا الدُّنیا عِشقا.(20)
10666.مسند ابن حنبل عن جابر : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وأصحابَهُ مَرّوا بِامرَأَةٍ فَذَبَحَت لَهُم شاةً وَاتَّخَذَت لَهُم طَعاما ، فَلَمّا رَجَعَ قالَت : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنَّا اتَّخَذنا لَکُم طَعاما ، فَادخُلوا فَکُلوا. فَدَخَلَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وأصحابُهُ ـ وکانوا لا یَبدَؤونَ حَتّى یَبتَدِئَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله ـ فَأَخَذَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله لُقمَةً فَلَم یَستَطِع أن یُسیغَها ، فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : هذِهِ شاةٌ ذُبِحَت بِغَیرِ إذنِ أهلِها. فَقالَتِ المَرأَةُ : یا نَبِیَّ اللّه ِ ، إنّا لا نَحتَشِمُ مِن آلِ سَعدِ بنِ مُعاذٍ ولا یَحتَشِمونَ مِنّا ؛ نَأخُذُ مِنهُم ویَأخُذونَ مِنّا.(21)
10662.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر که مال حرامى به دست آورَد ، خداوند از وى صدقه و آزاد کردن بنده و حج و عمره را نمى پذیرد و به شماره پاداش این کارها برایش کیفر مى نویسد و هر چه از آن ، پس از مرگش باقى بمانَد ، توشه وى به سوى آتش است. و هر که بتواند حرامى کسب نکند و آن را از بیم خدا ترک کند ، در مهر و رحمت خدا جاى مى گیرد و با آن به بهشت خوانده مى شود.
10663.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در چشمت بزرگ ننماید آن کس که مالى از حرام فراهم آورد ؛ چرا که اگر از آن انفاق نماید ، پذیرفته نمى گردد و اگر به آن چنگ زند ، خیرى از آن نمى بیند ؛ و اگر بمیرد و آن را باقى بگذارد ، توشه آتشش خواهد بود.
10664.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دنیا ، سرسبز و شیرین است و هر که در آن ، مال حلال کسب کند و آن را به جا هزینه نماید ، خداوند بر آن پاداش مى دهد و او را به بهشت خود مى برد ؛ و هر که در آن ، مال حرام کسب نماید و نابه جا هزینه کند ، خداوند او را به سراى خوارى مى اندازد. و چه بسا کسى که در مال خدا و فرستاده اش غوطه مى خورد و روز قیامت ، آتش از آنِ وى است.
10665.تنبیه الخواطر : یکى از یاران پیامبر صلى الله علیه و آله گفت: اى پیامبر خدا! مؤمن کیست؟ فرمود : «مؤمن ، آن است که هر صبح بنگرد که قرص نانش را چگونه به دست آورده است». گفت: اى پیامبر خدا! هر آینه اگر بدین کار وظیفه یافته باشند ، آن را گردن بگیرند. فرمود: «هر آینه بدین کار ، وظیفه یافته اند ؛ امّا به دنیا سخت عشق مى ورزند».
10666.مسند ابن حنبل ـ به نقل از جابر ـ: پیامبر خدا و یارانش بر زنى گذشتند. وى براى ایشان ، گوسفندى ذبح کرد و غذایى فراهم ساخت. چون پیامبر صلى الله علیه و آله باز گشت ، آن زن گفت: اى پیامبر خدا! براى شما غذایى فراهم آورده ایم. درون بیا و بخور. پیامبر خدا و یارانش داخل شدند. آنان لب به غذا نگشودند تا پیامبر صلى الله علیه و آله آغاز فرمود. پیامبر صلى الله علیه و آله لقمه اى بر گرفت ؛ لیکن نتوانست آن را فرو برَد. سپس فرمود: «این گوسفند ، به رضایت صاحب آن ، ذبح نشده است». آن زن گفت : اى پیامبر خدا! ما از خاندان سعد بن مُعاذ ، پروا نداریم و آنان نیز از ما پروا ندارند. ما از مال ایشان بر مى گیریم و آنان هم از مال ما بر مى گیرند.
10667.المستدرک على الصحیحین عن ضمرة بن حبیب عن اُمّ عبد أنَّها بَعَثَت إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله بِقَدَحِ لَبَنٍ عِندَ فِطرِهِ وذلِکَ فی طولِ النَّهارِ وشِدَّةِ الحَرِّ ، فَرَدَّ إلَیهَا الرَّسولَ : أنّى لَکِ هذَا اللَّبَنُ؟ قالَت : مِن شاةٍ لی. قالَ : أنّى لَکِ هذِهِ الشّاةُ؟ قالَت : اِشتَرَیتُها مِن مالی. فَشَرِبَ. فَلَمّا أن کانَ مِنَ الغَدِ أتَت اُمُّ عَبدِ اللّه ِ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالَت : یا رَسولَ اللّه ِ ، بَعَثتُ إلَیکَ بِذلِکَ اللَّبَنِ مَرثِیَةً لَکَ مِن شِدَّةِ الحَرِّ وطولِ النَّهارِ ، فَرَدَدتَها إلَیَّ مَعَ الرَّسولِ!؟ فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : بِذلِکَ اُمِرَتِ الرُّسُلُ أن لا تَأکُلَ إلّا طَیِّبا ولا تَعمَلَ إلّا صالِحا.(22)
10667.المستدرک على الصحیحین ـ به نقل از ضمرة بن حبیب ، از امّ عبد اللّه خواهر: پس از روزى دراز و بس سوزان ، امّ عبد اللّه ظرف شیرى براى افطار پیامبر صلى الله علیه و آله فرستاد. ایشان ، ظرف را به وى باز گرداند که: «این شیر را از کجا آورده اى؟». گفت: از گوسفند خویش. فرمود : «این گوسفند را از کجا آورده اى؟». گفت: از مال خود خریده ام. سپس ایشان ، شیر را آشامید. فرداى آن روز ، امّ عبد اللّه نزد پیامبر خدا آمد و گفت: اى پیامبر خدا! از گرمى هوا و درازى روز ، دلم بر شما سوخت و آن شیر را برایت فرستادم ؛ امّا تو آن را همراه پیکى باز گرداندى؟! پیامبر خدا فرمود: «پیامبران ، فرمان یافته اند که جز حلال نخورند و جز کار نیک ، انجام ندهند».
1) القیامة : 20 و 21.
2) الدهر : 27.
3) أعلام الدین : ص 344 ح 37 عن أبی ذرّ ، بحار الأنوار : ج 77 ص 187 ح 37.
4) أعلام الدین: ص 277 و 161 ، بحار الأنوار: ج 81 ص 195 ح 52 وج 103 ص 21 ح 16.
5) مسند ابن حنبل : ج 5 ص 375 ح 15855 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 168 نحوه.
6) الدعوات : ص 169 ح 472 ، بحار الأنوار : ج 82 ص 132 ح 16.
7) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 116 ، بحار الأنوار : ج 103 ص 13 ح 63.
8) الاختصاص : ص 249.
9) الفردوس : ج 4 ص 359 ح 7032 عن ابن عمر ؛ عدّة الداعی : ص 129 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 93 ص 373 ح 16 و ج 103 ص 12 ح 51.
10) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 548 ح 1440 عن أبی هریرة.
11) تاریخ بغداد : ج 5 ص 309 الرقم 2821 عن عبد اللّه.
12) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 120.
13) الإسراء : 64.
14) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 354 ح 2660 عن ابن مسعود ، بحار الأنوار : ج 77 ص 105 ح 1.
15) تاریخ بغداد : ج 5 ص 441 الرقم 2963 عن أبی هریرة.
16) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 34 ح 3672 عن عبد اللّه بن مسعود.
17) ثواب الأعمال : ص 334 ح 1 عن عبد اللّه بن عبّاس وأبی هریرة ، بحار الأنوار : ج 103 ص 17 ح 76.
18) المعجم الکبیر : ج 10 ص 107 ح 10111 عن عبد اللّه بن مسعود وراجع تنبیه الخواطر : ج 2 ص 115.
19) شُعب الإیمان : ج 4 ص 396 ح 5527 عن ابن عمر.
20) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 62.
21) مسند ابن حنبل : ج 5 ص 124 ح 14791.
22) المستدرک على الصحیحین : ج 4 ص 140 ح 7159.
