13 / 1
العَمَلُ
688 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَعَلَّموا ما شِئتُم إن شِئتُم أن تَعلَموا، فَلَن یَنفَعَکُمُ اللّهُ بِالعِلمِ حَتّى تَعمَلوا.(1)
689 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّی لا أخافُ عَلَیکُم فیما لا تَعلَمونَ، ولکِنِ انظُروا کَیفَ تَعمَلونَ فیما تَعلَمونَ.(2)
690 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَزولُ قَدَما عَبدٍ یَومَ القِیامَةِ حَتّى یُسأَلَ عَن أربَعٍ: عَن عُمرِهِ فیما أفناهُ، وعَن جَسَدِهِ فیما أبلاهُ، وعَن مالِهِ مِن أینَ اکتَسَبَهُ وفیما وَضَعَهُ، وعَن عِلمِهِ ماذا عَمِلَ فیهِ.(3)
691 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن غَلَبَ عِلمُهُ هَواهُ فَهُوَ عِلمٌ نافِعٌ.(4)
13 / 1
عمل
688 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: اگر مى‌خواهید بدانید، هر چه مى‌خواهید بیاموزید؛ ولى هرگز خداوند، شما را از دانش بهره نمى‌دهد، تا آن که بدان عمل کنید.
689 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: من از آنچه نمى‌دانید، نمى‌ترسم؛ ولى بنگرید که در آنچه مى‌دانید، چگونه عمل مى‌کنید.
690 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بنده در روز قیامت، قدم از قدم بر نمى‌دارد، تا آن که از چهار چیز بازخواست شود: از عمرش که در چه کارى آن را فانى ساخته؛ و از کالبدش که چگونه آن را فرسوده است؛ و از دارایى‌اش که از کجا آورده و در کجا خرج کرده است؛ و از دانشش که با آن، چه کرده است.
691 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: کسى که دانشش بر هَوَسش چیره شود، آن دانش، سودمند است.
692 . عنه صلى الله علیه و آله: العِلمُ إمامُ العَمَلِ وَالعَمَلُ تابِعُهُ، یُلهِمُهُ اللّهُ السُّعَداءَ ویَحرِمُهُ الأَشقِیاءَ.(5)
693 . عنه صلى الله علیه و آله: کونوا لِلعِلمِ رُعاةً ولا تَکونوا لَهُ رُواةً، فَقَد یَرعَوی مَن لا یَروی، وقَد یَروی مَن لا یَرعَوی، إنَّکُم لَن تَکونوا عالِمینَ حَتّى تَکونوا بِما عَلِمتُم عامِلینَ.(6)
13 / 2
مَکارِمُ الأَخلاقِ
694 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَعَلَّمُوا العِلمَ وتَعَلَّموا لِلعِلمِ السَّکینَةَ وَالوَقارَ، وتَواضَعوا لِمَن تَعَلَّمونَ مِنهُ.(7)
695 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنِ ازدادَ عِلماً ثُمَّ لَم یَزدَد زُهداً لَم یَزدَد مِنَ اللّهِ إلّا بُعداً.(8)
696 . عنه صلى الله علیه و آله: الوَرَعُ حَسَنٌ، ولکِن فِی العُلَماءِ أحسَنُ.(9)
697 . عنه صلى الله علیه و آله: زینَةُ العِلمِ الإِحسانُ.(10)
692 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دانش، پیشواى عمل است و عمل، پیرو آن. خداوند، آن را در دل نیک‌بختان مى‌اندازد و از تیره‌بختان، دریغ مى‌دارد.
693 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: رعایت‌کنندگان دانش باشید، نه روایتگران آن. گاه کسى که روایت نکرده، رعایت مى‌کند و کسى که رعایت نکرده، روایت مى‌کند. هرگز دانشمند نخواهید بود، تا آن که به آنچه مى‌دانید، عامل باشید.
13 / 2
اخلاق پسندیده
694 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دانش را فرا گیرید و آرامش و وقار را براى آن بیاموزید و در برابر کسى که از او فرا مى‌گیرید، فروتنى کنید.
695 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر کس دانشش را بیفزاید، ولى زهدش را نیفزاید، جز بر دورى از خدا نیفزوده است.
696 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: ورع، زیباست و در دانشمندان، زیباتر.
697 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زیور دانش، احسان است.
13 / 3
الحِلمُ
الکتاب
«وَ لَکُمْ نِصْفُ ما تَرَکَ أَزْواجُکُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَهُنَّ وَلَدٌ فَإِنْ کانَ لَهُنَّ وَلَدٌ فَلَکُمُ اَلرُّبُعُ مِمّا تَرَکْنَ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصِینَ بِها أَوْ دَیْنٍ وَ لَهُنَّ اَلرُّبُعُ مِمّا تَرَکْتُمْ إِنْ لَمْ یَکُنْ لَکُمْ وَلَدٌ فَإِنْ کانَ لَکُمْ وَلَدٌ فَلَهُنَّ اَلثُّمُنُ مِمّا تَرَکْتُمْ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ تُوصُونَ بِها أَوْ دَیْنٍ وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یُورَثُ کَلالَةً أَوِ اِمْرَأَةٌ وَ لَهُ أَخٌ أَوْ أُخْتٌ فَلِکُلِّ واحِدٍ مِنْهُمَا اَلسُّدُسُ فَإِنْ کانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذلِکَ فَهُمْ شُرَکاءُ فِی اَلثُّلُثِ مِنْ بَعْدِ وَصِیَّةٍ یُوصى بِها أَوْ دَیْنٍ غَیْرَ مُضَارٍّ وَصِیَّةً مِنَ اَللّهِ وَ اَللّهُ عَلِیمٌ حَلِیمٌ» .(11)
«لَیُدْخِلَنَّهُمْ مُدْخَلاً یَرْضَوْنَهُ وَ إِنَّ اَللّهَ لَعَلِیمٌ حَلِیمٌ» .(12)
«تُرْجِی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِی إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ اِبْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَیْکَ ذلِکَ أَدْنى أَنْ تَقَرَّ أَعْیُنُهُنَّ وَ لا یَحْزَنَّ وَ یَرْضَیْنَ بِما آتَیْتَهُنَّ کُلُّهُنَّ وَ اَللّهُ یَعْلَمُ ما فِی قُلُوبِکُمْ وَ کانَ اَللّهُ عَلِیماً حَلِیماً» .(13)
الحدیث
698 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: نِعمَ وَزیرُ العِلمِ الحِلمُ.(14)
699 . عنه صلى الله علیه و آله: زَینُ العِلمِ حِلمُ أهلِهِ.(15)
700 . عنه صلى الله علیه و آله: وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ، ما جُمِعَ شَیءٌ إلى شَیءٍ أفضَلُ مِن حِلمٍ إلى عِلمٍ.(16)
13 / 3
بردبارى
قرآن
«و نیمى از میراث همسرانتان، از آنِ شما [شوهران]است اگر آنان فرزندى نداشته باشند؛ و اگر فرزندى داشته باشند، یک چهارم ماترک آنان از آنِ شماست، [البتّه]پس از انجام وصیّتى که بِدان سفارش کرده‌اند یا دَینى [که باید استثنا شود]. و یک چهارم از میراث شما براى آنان است اگر شما فرزندى نداشته باشید؛ و اگر فرزندى داشته باشید، یک هشتم از میراث شما براى ایشان خواهد بود، [البتّه]پس از انجام وصیّتى که بِدان سفارش کرده‌اید یا دَینى [که باید استثنا شود]. و اگر مرد یا زنى که از او ارث مى‌برند، کلاله (بى‌فرزند و بى پدر و مادر) باشد و براى او برادر یا خواهرى باشد، پس براى هر یک از آن دو، یک ششم [ماترک]است؛ و اگر آنان بیش از این باشند، در یک سوم [ماترک]مشارکت دارند، [البتّه]پس از انجام وصیّتى که بِدان سفارش شده یا دَینى که [باید استثنا شود، به شرط آن که از این طریق]زیانى [به ورثه]نرساند. این است سفارش خدا، و خداست که داناى بردبار است» .
«آنان را به جایگاهى که آن را مى‌پسندند، در خواهد آورد، و شک نیست که خداوند، دانایى بردبار است» .
«نوبت هر کدام از آن زن‌ها را که مى‌خواهى، به تأخیر انداز و هر کدام را که مى‌خواهى، پیش خود جاى ده، و بر تو باکى نیست که هر کدام را که ترک کرده‌اى، [دوباره]طلب کنى. این، نزدیک‌تر است براى این که چشمانشان روشن گردد و دل‌تنگ نشوند و همگى‌شان به آنچه به آنان داده‌اى، خشنود گردند، و آنچه در دل‌هاى شماست، خدا مى‌داند، و خدا همواره داناى بردبار است» .
حدیث
698 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بهترین دست‌یار دانش، بردبارى است.
699 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: زیور دانش، بردبارىِ اهل آن است.
700 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سوگند به آن که جانم در دست اوست، برتر از بردبارى با دانش، چیزى با چیز دیگر گِرد نیامد.
13 / 4
مُکافَحَةُ إبلیسَ
701 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: ما مِن شَیءٍ أقطَعَ لِظَهرِ إبلیسَ مِن عالِمٍ یَخرُجُ فی قَبیلَةٍ.(17)
702 . عنه صلى الله علیه و آله: وَالَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ، لَعالِمٌ واحِدٌ أشَدُّ عَلى إبلیسَ مِن ألفِ عابِدٍ، لِأَنَّ العابِدَ لِنَفسِهِ والعالِمَ لِغَیرِهِ.(18)
13 / 5
رَدُّ البِدعَةِ
703 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ فی اُمَّتی فَلیُظهِرِ العالِمُ عِلمَهُ، فَمَن لَم یَفعَل فَعَلَیهِ لَعنَةُ اللّهِ.(19)
704 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا ظَهَرَتِ البِدَعُ ولَعَنَ آخِرُ هذِهِ الاُمَّةِ أوَّلَها، فَمَن کانَ عِندَهُ عِلمٌ فَلیَنشُرهُ، فَإِنَّ کاتِمَ العِلمِ یَومَئِذٍ کَکاتِمِ ما أنزَلَ اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ.(20)
705 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ للّهِ‌ِ عِندَ کُلِّ بِدعَةٍ تَکیدُ الإِسلامَ وأهلَهُ مَن یَذُبُّ عَنهُ، ویَتَکَلَّمُ بِعَلاماتِهِ، فَاغتَنِموا تِلکَ المَجالِسَ بِالذَبِّ عَنِ الضُّعَفاءِ، وتَوَکَّلوا عَلَى اللّهِ وکَفى بِاللّهِ وَکیلًا.(21)
13 / 6
التَّناصُحُ
706 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: تَناصَحوا فِی العِلمِ، فَإِنَّ خِیانَةَ أحَدِکُم فی عِلمِهِ أشَدُّ مِن خِیانَتِهِ فی مالِهِ، وإنَّ اللّهَ سائِلُکُم یَومَ القِیامَةِ.(22)
13 / 4
ستیز با ابلیس
701 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: چیزى براى ابلیس، کمرشکن‌تر از این نیست که دانشمندى در قبیله‌اى ظهور کند.
702 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست، بر ابلیس، [وجود]یک دانشمند، سخت‌تر از هزار عابد است؛ چون عابد براى خودش [سودمند]است، ولى دانشمند براى دیگران است.
13 / 5
مبارزه با بدعت
703 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه در امّت من بدعت‌ها آشکار شدند، بر دانشمند است که دانش خود را آشکار سازد و هر که این کار را نکند، نفرین خدا بر او باد!
704 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه بدعت‌ها آشکار شوند و آخرینِ این امّت، نخستینِ آن را لعنت کند، هر کس دانشى دارد، باید آن را انتشار دهد. همانا پنهان کننده دانش در آن روزگار، مانند پنهان کننده وحىِ نازل شده بر محمّد است.
705 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا خداوند، در هر بدعتى که اسلام و مسلمانان را با آن فریب مى‌دهند، کسى را دارد که آن را دفع کند و از نشانه‌هایش سخن گوید. پس آن مجلس‌ها را با حمایت از ناتوانان، مغتنم شمرید و بر خداوند توکّل کنید که خداوند براى توکّل کردن، کافى است.
13 / 6
خیر خواهى
706 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: در دانش، خیرخواه یکدیگر باشید؛ چرا که خیانت هر یک از شما
در دانشش، سخت‌تر از خیانت وى در مالش است و خداوند در روز قیامت، از شما بازخواست مى‌کند.
13 / 7
المُباحَثَةُ
707 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللّهَ عز و جل یَقولُ: تَذاکُر العِلمِ بَینَ عِبادی مِمّا تَحیا عَلَیهِ القُلوبُ المَیتَةُ إذا هُمُ انتَهَوا فیهِ إلى أمری.(23)
708 . عنه صلى الله علیه و آله: تَذاکَروا وتَلاقَوا وتَحَدَّثوا، فَإِنَّ الحَدیثَ جِلاءٌ لِلقُلوبِ، إنَّ القُلوبَ لَتَرینُ کَما یَرینُ السَّیفُ، جِلاؤُهَا الحَدیثُ.(24)
709 . عنه صلى الله علیه و آله: سائِلُوا العُلَماءَ، وخاطِبُوا الحُکَماءَ، وجالِسُوا الفُقَراءَ.(25)
13 / 8
التَّوَقُّفُ عِندَ الجَهلِ
الکتاب
«وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ اَلسَّمْعَ وَ اَلْبَصَرَ وَ اَلْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلاً» .(26)
الحدیث
710 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام: مِن صِفاتِ المُؤمِنِ أن یَکونَ بَرِیًّا مِنَ المُحَرَّماتِ، واقِفاً عِندَ الشُّبُهاتِ.(27)
13 / 7
گفتگوى علمى
707 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند عز و جل مى‌فرماید: «گفتگوى علمى میان بندگانم، از چیزهایى است که چون به امر من بینجامد، دل‌هاى مرده با آن زنده مى‌شوند» .
708 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با هم مذاکره و دیدار کنید و حدیث بگویید؛ چرا که حدیث، جلاى دل‌هاست. دل‌ها نیز مانند شمشیر، زنگار مى‌گیرند و جلاى آنها حدیث است.
709 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: با دانشمندان، پرسش متقابل داشته باشید و با حکیمان، گفتگو کنید و با فقیران بنشینید.
13 / 8
درنگ کردن در نادانسته‌ها
قرآن
«و چیزى را که بدان علم ندارى، دنبال مکن؛ زیرا گوش و چشم و قلب، همه، مورد پرسش واقع خواهند شد» .
حدیث
710 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله به على علیه السلام: از ویژگى‌هاى مؤمن، آن است که از حرام‌ها پاک باشد و در موارد تردید، توقّف کند.
13 / 9
الاِعتِرافُ بِالجَهلِ
711 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فِی مُناجاةٍ لَهُ: أنتَ العالِمُ وأنَا الجاهِلُ.(28)
13 / 10
عَدَمُ الاِکتِفاءِ بِما یَعلَمُ
712 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: کُلُّ صاحِبِ عِلمٍ غَرثانُ(29) إلى عِلمٍ.(30)
713 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَشبَعُ عالِمٌ مِن عِلمٍ حَتّى یَکونَ مُنتَهاهُ الجَنَّةَ.(31)
714 . عنه صلى الله علیه و آله: لَن یَشبَعَ المُؤمِنُ مِن خَیرٍ یَسمَعُهُ حَتّى یَکونَ مُنتَهاهُ الجَنَّةَ.(32)
715 . عنه صلى الله علیه و آله: لا یَکونُ المُؤمِنُ عاقِلًا حَتّى یَجتَمِعَ فیهِ عَشرُ خِصالٍ: . . . لا یَسأَمُ مِن طَلَبِ العِلمِ طولَ عُمُرِهِ.(33)
716 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنهومانِ(34) لا یَشبَعانِ: طالِبُ عِلمٍ وطالِبُ دُنیا. وبِنَیلِ هذَینِ السَّبَبَینِ یَجمَعُ السَّعیدُ قُطرَیِ المُرادِ، ویَنالُ البُغیَةَ مِن إصلاحِ المَعاشِ وَالمَعادِ.(35)
717 . عنه صلى الله علیه و آله: مَنهومانِ لا یَشبَعانِ: طالِبُ دُنیا وطالِبُ عِلمٍ، فَمَنِ اقتَصَرَ مِنَ الدُّنیا عَلى ما أحَلَّ اللّهُ لَهُ سَلِمَ، ومَن تَناوَلَها مِن غَیرِ حِلِّها هَلَکَ، إلّا أن یَتوبَ أو یُراجِعَ، ومَن أخَذَ العِلمَ مِن أهلِهِ وعَمِلَ بِعِلمِهِ نَجا، ومَن أرادَ بِهِ الدُّنیا فَهِیَ حَظُّهُ.(36)
13 / 9
اعتراف به جهل
711 . پیامبر خدا علیه السلام در مناجاتش: [خدایا!]تو دانایى و من، نادان.
13 / 10
بسنده نکردن به دانسته‌ها
712 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر دانشمندى، گرسنه دانش است.
713 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دانشمند، از دانشْ سیر نمى‌شود، تا سرانجام به بهشت در آید.
714 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مؤمن، هرگز از خیرى که مى‌شنود [و فرا مى‌گیرد]، سیر نمى‌شود، تا کارش به بهشت بینجامد.
715 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: مؤمن، خردمند نمى‌گردد، تا آن که ده ویژگى در او گِرد آید: . . . در طول زندگى‌اش، از جستجوى دانش، ملول نگردد.
716 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو آزمند، سیر نمى‌شوند: جویاى دنیا و جویاى دانش. انسان خوش‌بخت با دست یافتن به این دو، دو محور اصلى هدف را گِرد مى‌آورد و مطلوب خود یعنى اصلاح معاش و معاد را کسب مى‌کند.(37)
717 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دو آزمند، سیر نمى‌شوند: جویاى دنیا و جویاى دانش. پس کسى که از دنیا به آنچه خداوند برایش حلال کرده، قناعت کند، سالم مى‌مانَد و کسى که از
راه حرام آن را به دست آورد، هلاک مى‌شود، مگر آن که توبه کند، یا باز گردد. و هر کس دانش را از اهلش فرا گیرد و به دانشش عمل کند، نجات مى‌یابد و هر کس با آن، دنیا را بجوید، بهره‌اش همان [دنیا]است.
718 . عنه صلى الله علیه و آله: أجوَعُ النّاسِ طالِبُ العِلمِ، وأشبَعُهُمُ الَّذی لا یَبتَغیهِ.(38)
719 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا أتى عَلَیَّ یَومٌ لا أزدادُ فیهِ عِلماً، فَلا بورِکَ فی طُلوعِ شَمسِ ذلِکَ الیَومِ.(39)
720 . عنه صلى الله علیه و آله: مِن مَعادِنِ التَّقوى تَعَلُّمُکَ إلى ما قَد عَلِمتَ ما لَم تَعلَم، وَالتَّقصیرُ فیما قَد عَلِمتَ قِلَّةُ الزِّیادَةِ فیهِ، وإنَّما یُزهِدُ الرَّجُلَ فی عِلمِ ما لَم یَعلَم قِلَّةُ الاِنتِفاعِ بِما قَد عَلِمَ.(40)
13 / 11
الاِستِعانَةُ بِاللّهِ فی زِیادَةِ العِلمِ
الکتاب
«فَتَعالَى اَللّهُ اَلْمَلِکُ اَلْحَقُّ وَ لا تَعْجَلْ بِالْقُرْآنِ مِنْ قَبْلِ أَنْ یُقْضى إِلَیْکَ وَحْیُهُ وَ قُلْ رَبِّ زِدْنِی عِلْماً» .(41)
الحدیث
721 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله فیما کانَ یَقولُهُ إذَا استَیقَظَ مِنَ اللَّیلِ یَقولُ: لا إلهَ إلّا أنتَ سُبحانَکَ، اللّهُمَّ إنّی أستَغفِرُکَ لِذَنبی وأسأَلُکَ بِرَحمَتِکَ، اللّهُمَّ زِدنی عِلماً ولا تُزِغ قَلبی بَعدَ إذ هَدَیتَنی وهَب لی مِن لَدُنکَ رَحمَةً إنَّکَ أنتَ الوَهّابُ.(42)
718 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: گرسنه‌ترینِ مردم، جویاى دانش است و سیرترینِ آنها، کسى است که آن را نمى‌جوید.
719 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه روزى بیاید که در آن بر دانشم نیفزایم، پس طلوع خورشید آن روز، بر من خجسته مباد!
720 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از معادن تقوا، یاد گرفتنِ چیزى است که نمى‌دانى. و کوتاهى کردن در معلوماتت، آن است که بر آن، کم بیفزایى. و آنچه انسان را به دانش بى‌رغبت مى‌کند، کم بهره بردن اوست از آنچه آموخته است.
13 / 11
مدد گرفتن از خدا براى افزونى علم
قرآن
«پس بلندمرتبه است خدا، فرمان‌رواى بر حق، و در [خواندن]قرآن، پیش از آن که وحى آن بر تو پایان یابد، شتاب مکن، و بگو: پروردگارا! بر دانشم بیفزاى» .
حدیث
721 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در آنچه هر گاه شب‌هنگام بیدار مى‌شد مى‌گفت: خدایى جز تو نیست. تو را تسبیح مى‌کنم. خدایا! از گناهم آمرزش مى‌جویم و به رحمتت از تو تقاضا مى‌کنم. خدایا! بر دانشم بیفزاى و دلم را پس از هدایتت، منحرف مفرماى و
از نزد خودت بر من رحمتى ببخشاى، که تو بسیار بخشنده.
13 / 12
الاِستِعانَةُ بِاللّهِ لِلاِنتِفاعِ بِالعِلمِ
722 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: اللّهُمَّ انفَعنی بِما عَلَّمتَنی، وعَلِّمنی ما یَنفَعُنی، وزِدنی عِلماً.(43)
723 . عنه صلى الله علیه و آله فی دُعائِهِ: اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ عِلماً نافِعاً، ورِزقاً واسِعاً.(44)
13 / 13
الاِستِعاذَةُ بِاللّهِ مِن عَدَمِ الاِنتِفاعِ بِالعِلمِ
724 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: سَلُوا اللّهَ عِلماً نافِعاً، وتَعَوَّذوا بِاللّهِ مِن عِلمٍ لا یَنفَعُ.(45)
725 . عنه صلى الله علیه و آله: اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن عِلمٍ لا یَنفَعُ ومِن قَلبٍ لا یَخشَعُ.(46)
13 / 12
مدد گرفتن از خدا براى بهره گرفتن از علم
722 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خدایا! آنچه را به من آموخته‌اى، برایم سودمند ساز و آنچه را برایم سودبخش است، به من بیاموز و بر دانشم بیفزاى.
723 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله در دعایش: خدایا! از تو دانش سودمند و روزىِ فراخ مى‌خواهم.
13 / 13
پناه بردن به خدا از بهره نگرفتن از علم
724 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از خداوند، دانش سودمند بخواهید و از دانشى که بهره‌اى نمى‌دهد، به خدا پناه ببرید.
725 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خدایا! به تو پناه مى‌برم از دانشى که بهره نمى‌دهد و از دلى که فروتن نمى‌گردد.
1) حلیة الأولیاء: ج 1 ص 236؛ الأمالی للشجری: ج 1 ص 62 نحوه و کلاهما عن معاذ بن جبل، بحارالأنوار: ج 2 ص 37 ح 54.
2) حلیة الأولیاء: ج 8 ص 132 عن أبی هریرة.
3) سنن الدارمی: ج 1 ص 142 ح 545 عن معاذ بن جبل؛ مشکاة الأنوار: ص 297 ح 914 عن ابن عبّاس نحوه، بحارالأنوار: ج 7 ص 258 ح 1.
4) جامع الأخبار: ص 269 ح 730، بحارالأنوار: ج 70 ص 71 ح 21.
5) الخصال: ص 523 ح 12 عن محمّد بن عیسى بن عبید الیقطینی عن الإمام علیّ علیه السلام، بحارالأنوار: ج 1 ص 171 ح 24.
6) فردوس الأخبار: ج 3 ص 291 ح 4742 عن ابن عبّاس.
7) المعجم الأوسط: ج 6 ص 200 ح 6184 عن أبی هریرة؛ تنبیه الخواطر: ج 1 ص 82 وفیه «والحلم ولا تکونوا من جبابرة العلماء فلا یقوم علمکم بجهلکم» بدل «وتواضعوا لمن تعلمون منه» ، بحارالأنوار: ج 2 ص 37 ح 49.
8) تاریخ الیعقوبی: ج 2 ص 102، بحارالأنوار: ج 2 ص 37 ح 50؛ الفردوس: ج 3 ص 602 ح 5887 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
9) الفردوس: ج 3 ص 92 ح 4258 عن الإمام علیّ علیه السلام.
10) کتاب من لا یحضره الفقیه: ج 4 ص 402 ح 5868 عن أبی الصباح الکنانی عن الإمام‌الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 2 ص 26 ح 2.
11) النساء:12.
12) الحجّ:59.
13) الأحزاب:51.
14) الکافی: ج 1 ص 48 ح 3 عن حمّاد بن عثمان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 2 ص 45 ح 1.
15) سنن الدارمی: ج 1 ص 150 ح 583 عن عامر الشعبی؛ غرر الحکم: ح 5463 وفیه «الحلم» بدل «حلم أهله».
16) الخصال: ص 5 ح 11 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 2 ص 46 ح 2؛ جامع بیان العلم وفضله: ج 1 ص 125 عن معاذ بن جبل وفیه «أووى» بدل «جمع».
17) الفردوس: ج 4 ص 48 ح 6150 عن واثلة بن الأسقع.
18) کنزالعمّال: ج 10 ص 174 ح 28908 عن ابن مسعود.
19) الکافی: ج 1 ص 54 ح 2، بحارالأنوار: ج 108 ص 15؛ الفردوس: ج 1 ص 321 ح 1271 عن أبی هریرة.
20) الجامع الصغیر: ج 1 ص 115 ح 751 نقلاً عن ابن عساکر عن معاذ.
21) حلیة الأولیاء: ج 10 ص 400 ح 691 عن أبی هریرة.
22) الأمالی للطوسی: ص 126 ح 198 عن ابن عبّاس، بحار الأنوار: ج 2 ص 68 ح 18؛ تاریخ بغداد: ج 6 ص 357 عن ابن عبّاس.
23) الکافی: ج 1 ص 40 ح 6 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 1 ص 203 ح 17.
24) الکافی: ج 1 ص 41 ح 8، بحارالأنوار: ج 1 ص 202 ح 16.
25) تحف العقول: ص 41، بحارالأنوار: ج 77 ص 144 ح 40 وراجع: المعجم الکبیر: ج 22 ص 125 ح 323 و 324.
26) الإسراء:36.
27) التمحیص: ص 74 ح 171.
28) مُهج الدعوات: ص 159 عن الحرث بن عمیر عن الإمام الصادق عن أبیه عن الإمام علیّ علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 86 ص 333 ح 71.
29) غرثان: جائع (النهایة: ج 3 ص 353).
30) الفردوس: ج 3 ص 262 ح 4779 عن جابر؛ المواعظ العددیّة: ص 19.
31) مسند الشهاب: ج 2 ص 68 ح 897 عن أبی سعید الخدری.
32) سنن الترمذی: ج 5 ص 50 ح 2686 عن أبی سعید الخدری.
33) الخصال: ص 433 ح 17 عن سلیمان بن خالد عن الإمام الباقر علیه السلام، بحارالأنوار: ج 1 ص 108 ح 4.
34) نُهِمَ بالشیء: إذا أولع به، فهو منهوم (المصباح المنیر: ص 629).
35) معجم السفر: ص 45 ح 113 عن أبی العبّاس أحمد بن المفرّج بن أحمد.
36) الکافی: ج1 ص46 ح1 عن سلیم بن قیس عن الإمام علیّ علیه السلام، بحارالأنوار: ج 2 ص 34 ح 31 وراجع: المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 169 ح 312.
37) همان گونه که از حدیث بعدى روشن مى‌شود، پیام حدیث، دنبال نکردن حریصانه دنیا و پى نگرفتن دانش بدون اندیشه و تأمّل است، و گرنه، روزى جستن از دنیا براى رفع نیازهاى دنیوى و اخذ دانش از عالمان صالح، دو وسیله کامیابى و خوش‌بختىِ انسان‌اند. م.
38) الجامع الصغیر: ج 1 ص 35 ح 192 نقلاً عن أبی نعیم فی کتاب العلم والدیلمی فی الفردوس عن ابن عمر.
39) المعجم الأوسط: ج 6 ص 367 ح 6636 عن عائشة.
40) المعجم الأوسط: ج 3 ص 64 ح 2492 عن جابر.
41) طه:114.
42) المستدرک على الصحیحین: ج 1 ص 724 ح 1981 عن عائشة وراجع: منیة المرید: ص 159.
43) سنن الترمذی: ج 5 ص 578 ح 3599 عن أبی هریرة؛ نثر الدرّ: ج 1 ص 248.
44) الکافی: ج 4 ص 250 ح 7 عن عبداللّه بن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 21 ص 397 ح 19؛ مسند ابن حنبل: ج10 ص198 ح26664 و ص 180 ح 26583 و ص 219 ح 26762 و ص226 ح26793 نحوه وکلّها عن اُمّ سلمة.
45) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1263 ح 3843 عن جابر.
46) سنن النسائی: ج 8 ص 284 عن أبی هریرة؛ مصباح المتهجّد: ص 75، بحارالأنوار: ج 2 ص 63 ح 10.
