2 / 1
مَعرِفَةُ ضِیافَةِ اللّه ِ
أ – فَضلُ الصِّیامِ
الکتاب
» یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ » .(1)
الحدیث
8478.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : جَعَلَ اللّه ُ … قُرَّةَ عَینی فِی الصَّلاةِ وَالصَّومِ .(2)
8479.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ حَبیبی جَبرَئیلُ : إنَّ مَثَلَ هذَا الدّینِ کَمَثَل شَجَرَةٍ ثابِتَةٍ ؛ الإِیمانُ أصلُها ، وَالصَّلاةُ عُروقُها ، وَالزَّکاةُ ماؤُها ، وَالصَّومُ سَعَفُها .(3)
2 / 1
شناخت میهمانى خدا
الف – فضیلت روزه گرفتن
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما مقرّر شده است ، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند ، مقرّر شده بود . باشد که پرهیزگارى کنید» .
حدیث
8478.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند … فروغ دیدگانم را در نماز و روزه قرار داده است .
8479.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : حبیب من جبرئیل علیه السلام گفت : «مَثَل این دین ، مَثَل درختى استوار است . ریشه اش ایمان ، رگ هایش نماز ، آب آن ، زکات ، و شاخ و برگش روزه است» .
ب – الصَّومُ للّه ِ
8480.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ عز و جل : «الصَّومُ لی ، وأنَا أجزی بِهِ» .(4)
8481.عنه صلى الله علیه و آله : کُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ یُضاعَفُ ؛ الحَسَنَةُ عَشرُ أمثالِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ ، قالَ اللّه ُ عز و جل: «إلَا الصَّومَ فَإِنَّهُ لی، وأنَا أجزیبِهِ،یَدَعُ شَهوَتَهُ وطَعامَهُ مِن أجلی».(5)
8482.عنه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ تَعالى : «کُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ لَهُ ؛ فَالحَسَنَةُ بِعَشرِ أمثالِها إلى سَبعِمِئَةِ ضِعفٍ ، إلَا الصِّیامَ هُوَ لی وأنَا أجزی بِهِ ، إنَّهُ یَترُکُ الطَّعامَ وشَهوَتَهُ مِن أجلی ، ویَترُکُ الشَّرابَ وشَهوَتَهُ مِن أجلی ؛ فَهُوَ لی وأنَا أجزی بِهِ» .(6)
8483.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ – تَبارَکَ وتَعالى – : «کُلُّ عَمَلِ ابنِ آدَمَ هُوَ لَهُ غَیرَ الصِّیامِ ؛هُوَ لی ، وأنَا أجزی بِهِ» . وَالصِّیامُ جُنَّةُ العَبدِ المُؤمِنِ یَومَ القِیامَةِ کَما یَقی أحَدَکُم سِلاحُهُ فِی الدُّنیا . ولَخُلوفُ فَمِ الصّائِمِ أطیَبُ عِندَ اللّه ِ عز و جل مِن ریحِ المِسکِ . وَالصّائِمُ یَفرَحُ بِفَرحَتَینِ : حینَ یُفطِرُ فَیَطعَمُ ویَشرَبُ ، وحینَ یَلقانی فَاُدخِلُهُ الجَنَّةَ» .(7)
8484.عنه صلى الله علیه و آله : عَلَیکَ بِالصَّومِ ؛ فَإِنَّهُ مَحضٌ .(8)
ب – روزه براى خداست
8480.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل فرموده است : «روزه ، براى من است و خودم پاداش آن را مى دهم» .
8481.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کار آدمى زاده ، چند برابر مى شود . کار نیک ، ده برابر تا هفتصد برابر مى شود . خداوند عز و جل فرموده است : «مگر روزه ، که براى من است و خودم پاداش آن را مى دهم . [روزه دار ،] خواسته دل و خوراکش را به خاطر من وا مى گذارد» .
8482.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال مى فرماید : «هر کار آدمى زاده ، براى خود اوست . کار نیک ، ده برابر تا هفتصد برابر مى شود ، مگر روزه دارى ، که آن براى من است و خودم پاداش آن را مى دهم . روزه دار ، غذا و میل به آن را به خاطر من نادیده مى گیرد و نوشیدنى و میل به آن را به خاطر من ، رها مى نماید . پس آن براى من است و خودم ، پاداش آن را مى دهم» .
8483.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند – تبارک و تعالى – فرموده است : «هر کارِ آدمى زاده براى خود اوست ، مگر روزه دارى ، که براى من است و من خودم پاداش آن را مى دهم . روزه ، سپر بنده مؤمن در روز قیامت است ، همان گونه که در دنیا هر یک از شما را سلاحش حفاظت مى کند . بوى ناخوش دهان روزه دار در نزد خدا از بوى مشک ، خوش بوتر است . روزه دار ، دو بار خوش حال مى شود : هنگامى که افطار مى کند و مى خورد و مى نوشد ، و آن گاه که مرا دیدار مى کند . پس ، او را وارد بهشت مى کنم» .
8484.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر تو باد روزه ، که [عبادتى] ناب است!
سخنى در شرح حدیثِ : «روزه ، براى من است»
ابو حامد غزّالى در شرح این سخن خداوند متعال که : «روزه ، براى من است» ، گفته است : این که روزه براى خداست و این شرافت را یافته که به خداوند ، نسبت داده شود – هر چند همه عبادات ، براى اوست ، همچنان که کعبه این شرف را یافته که خانه او باشد ، در حالى که همه زمین براى اوست – ، دو معنا دارد : نخست ، این که : روزه ، پرهیز و ترک است و عملى پنهان است و در آن ، کارى نیست که دیده شود . به خلاف همه عبادت ها که در معرض دید مردم انجام مى شوند ، روزه ، عبادتى است که جز خدا آن را نمى داند؛ چرا که کارى است باطنى ، که همان شکیبایى است. دوم ، این که : روزه ، سرکوبى دشمن خداست؛ چون ابزار شیطان ملعون ، شهوت ها هستند و شهوات با خوردن و آشامیدن ، نیرو مى یابند . از این رو ، پیامبر صلى الله علیه و آله فرموده است : إنَّ الشَّیطانَ لَیَجرى مِنِ ابنِ آدَمَ مَجرَى الدَّمِ ؛ فَضَیِّقوا مَجارِیَهُ بِالجوعِ . شیطان ، همچون خون ، در وجود آدمى ، جارى مى شود . پس ، گذرگاه هاى او را با گرسنگى ، تنگ کنید . … از آن جا که روزه ، خصوصا موجب سرکوبى شیطان و بستن و تنگ ساختن گذرگاه هاى او مى شود ، شایستگى دارد که ویژه خدا گردد؛ زیرا سرکوبى دشمن خدا (شیطان) ، یارى نمودن خداست ، و یارى رسانىِ خداوند به بنده اش ، در پىِ یارى کردن بنده به خداست. خداوند مى فرماید : «إِن تَنصُرُواْ اللَّهَ یَنصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ .(9)
اگر خدا را یارى کنید ، خدا یارى تان مى کند و گام هایتان را استوار مى سازد» . نیز با شروع تلاش به وسیله بنده است که خدا به هدایت ، پاداش مى دهد . خداوند مى فرماید : «وَ الَّذِینَ جَهَدُواْ فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا .(10) و آنان که در راه ما جهاد کنند ، همانا ما راه هاى خود را به آنان نشان مى دهیم» . و مى فرماید : «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى یُغَیِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ .(11) همانا خداوند ، سرنوشت قومى را تغییر نمى دهد ، تا وضع خودشان را تغییر دهند» . البتّه این تغییر ، با شکستن شهوات ، انجام پذیر است ؛ چون شهوت ها ، چراگاه هاى شیاطین اند و تا وقتى سرسبز باشند ، رفت و آمد آنها بُریده نمى شود و تا آنان در رفت و آمدند ، جلالت خداوند بر بنده آشکار نمى شود و بنده از دیدار خدا محروم مى مانَد . پیامبر خدا مى فرماید : لَولا أنَّ الشَّیاطینَ یَحومونَ عَلى قُلوبِ بَنى آدَمَ ، لَنَظَروا إلى مَلَکوتِ السَّماءِ . اگر نبود این که شیاطین ، پیرامون دل هاى آدمى زادگان مى چرخند ، آدمیان به ملکوت آسمان مى نگریستند . از این رو ، روزه درِ عبادت و سپر ایمنى گشته است .(12) ابن اثیر نیز در این باره مى گوید : مردم ، در تأویل این حدیث و این که : «چرا خداوند ، روزه و پاداش آن را مخصوص خود ساخته است ، هر چند همه عبادت ها و پاداش آنها ، از سوى خدا و بر عهده او
هستند؟» ، بسیار گفته اند . آنان ، در این باره وجوهى را ذکر کرده اند که محور همه آنها ، این است که : روزه ، رازى میان خدا و بنده است و کسى جز او ، از آن آگاه نمى شود و بنده ، روزه دار واقعى نمى شود ، مگر آن که در اطاعت ، اخلاص داشته باشد . اگرچه واقعیّت ، همان طور است که مردم گفته اند ، ولى عبادات دیگرى هم هستند که در پنهان بودن ، همچون روزه اند ؛ مانند : نماز بى وضو و نماز گزاردن در جامه نجس و اعمال پنهانى همانند آن که همراه با عبادات اند و جز خدا و نمازگزار ، آنها را نمى داند . بهترین چیزى که در تأویل این حدیث شنیده ام ، این است که : همه عبادت هایى که بندگان با انجام دادن آنها به خداوند ، تقرّب مى جویند (مانند : نماز ، حج ، صدقه ، اعتکاف ، دعا ، نیایش ، قربانى و انواع عبادت هاى دیگر) ، مشرکان با همانها خداهاى خویش و آنچه را شریک خدا قرار داده بودند ، پرستیده اند؛ امّا هرگز شنیده نشده است که گروهى از مشرکان و پیروان مذاهب در دوران هاى پیشین ، معبودهاى خود را با «روزه» پرستیده باشند و بدین وسیله به آنها تقرّب جسته باشند . روزه ، تنها از سوى ادیان آسمانى ، «عبادت» شناخته شده است . از این رو ، خداوند فرموده است : «روزه ، براى من است و خودم پاداش آن را مى دهم» ؛ یعنى : در آن ، کسى شریک من نگشته است و با آن ، جز من ، پرستش نشده است . به خاطر همین ، من خودم پاداش آن را بر عهده مى گیرم و آن را به کسى دیگر ، چه فرشتگان مقرّب و چه غیر آنان ، وا نمى گذارم ؛ تا اندازه اى که به من اختصاص یابد .(9) امّا آنچه اخیرا در تفسیر این حدیث رایج شده که حدیث مذکور چنین قرائت مى شود : «الصَّوم لِى وأَنَا أُجْزى به ؛ روزه براى من است و من – یعنى خدا – جزا داده مى شوم به آن» ، تا آن جا که ما جستجو کردیم ، هیچ یک از حدیث شناسان گذشته ، آن را چنین قرائت نکرده و از آن ، چنین معنایى نفهمیده اند .
ج – قیمَةُ الصّائِمِ
الکتاب
» التَّئِبُونَ الْعَبِدُونَ الْحَمِدُونَ السَّئِحُونَ الرَّ کِعُونَ السَّجِدُونَ الْأَمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّاهُونَ عَنِ الْمُنکَرِ وَ الْحَفِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ » .(13)
» إِنَّ الْمُسْلِمِینَ وَ الْمُسْلِمَتِ وَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَتِ وَ الْقَنِتِینَ وَ الْقَنِتَتِ وَ الصَّدِقِینَ وَ الصَّدِقَتِ وَ الصَّبِرِینَ وَالصَّبِرَ تِ وَ الْخَشِعِینَ وَ الْخَشِعَتِ وَالْمُتَصَدِّقِینَ وَ الْمُتَصَدِّقَتِ وَ الصَّئِمِینَ وَالصَّئِمَتِ وَ الْحَفِظِینَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحَفِظَتِ وَ الذَّ کِرِینَ اللَّهَ کَثِیرًا وَ الذَّ کِرَ تِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِیمًا » .(14)
الحدیث
8485.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – فی قَولِهِ تَعالى : » التَّئِبُونَ الْعَبِ: السّائِحونَ وهُمُ الصّائِمونَ(15) (16)
8486.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ للّه ِ مائِدَةً عَلَیها ما لا عَینٌ رَأَت ، ولا اُذُنٌ سَمِعَت ، ولا خَطَرَ عَلى قَلبِ بَشَرٍ ، لا یَقعُدُ عَلَیهَا إلَا الصّائِمونَ .(17)
8487.عنه صلى الله علیه و آله : نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ ، ونَفَسُهُ تَسبیحٌ .(18)
ج – ارزش روزه دار
قرآن
«[مؤمنان،] همان توبه کنندگان، پرستندگان، ستایشگران، روزه داران، رکوع کنندگان، سجده کنندگان، وا دارندگان به کارهاى پسندیده، باز دارندگان از کارهاى ناپسند و پاسداران مقرّرات خدایند. و مؤمنان را بشارت ده» .
«مردان و زنان مسلمان، و مردان و زنان باایمان، و مردان و زنان عبادت پیشه، و مردان و زنان راستگو، و مردان و زنان شکیبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان پاک دامن ، و مردان و زنانى که خدا را فراوان یاد مى کنند، خدا براى [همه] آنان ، آمرزشى و پاداشى بزرگ ، فراهم ساخته است» .
حدیث
8485.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – درباره خداوند متعال : «[مؤمنان] ، همان توب: سیاحتگران ، همان روزه داران اند .(19)
8486.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، سفره اى دارد که بر آن نعمتى است که نه چشمى دیده ، نه گوشى شنیده ، و نه بر دلِ بشرى گذشته است . بر سرِ این سفره ، جز روزه داران نخواهند نشست .
8487.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خواب روزه دار ، عبادت است و نَفَس او ، تسبیح است .
8488.عنه صلى الله علیه و آله : نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ ، وصَمتُهُ تَسبیحٌ ، وعَمَلُهُ مُضاعَفٌ ، ودُعاؤُهُ مُستَجابٌ ، وذَنبُهُ مَغفورٌ .(20)
8489.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الصّائِمَ لا یَجری عَلَیهِ القَلَمُ حَتّى یُفطِرَ ، ما لَم یَأتِ بِشَیءٍ یَنقُضُ .(21)
8490.عنه صلى الله علیه و آله : یَقولُ اللّه ُ عز و جل : » … لِلصّائِمِ فَرحَتانِ : فَرحَةٌ حینَ یُفطِرُ ، وفَرحَةٌ حینَ یَلقى رَبَّهُ» .(22)
8491.عنه صلى الله علیه و آله : لِلصّائِمِ فَرحَتانِ : فَرحَةٌ عِندَ فِطرِهِ ، وفَرحَةٌ یَومَ القِیامَةِ ، یُنادِی المُنادی : «أینَ الظّامِئَةُ أکبادُهُم؟ وعِزَّتی ، لَأَروِیَنَّهُمُ الیَومَ» .(23)
8492.عنه صلى الله علیه و آله : وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ، لَخُلوفُ فَمِ الصّائِمِ أطیَبُ عِندَ اللّه ِتَعالى مِن ریحِ المِسکِ.(24)
8493.عنه صلى الله علیه و آله : آمُرُکُم بِالصِّیامِ ؛ فَإِنَّ مَثَلَ ذلِکَ کَمَثَلِ رَجُلٍ فی عِصابَةٍ مَعَهُ صُرَّةٌ فیها مِسکٌ ، فَکُلُّهُم یَعجَبُ أو یُعجِبُهُ ریحُها ، وإنَّ ریحَ الصّائِمِ أطیَبُ عِندَ اللّه ِ مِن ریحِ المِسکِ .(25)
8494.عنه صلى الله علیه و آله : ثَلاثُ دَعَواتٍ مُستَجاباتٌ : دَعوَةُ الصّائِمِ ، ودَعوَةُ المُسافِرِ ، ودَعوَةُ المَظلومِ .(26)
8495.عنه صلى الله علیه و آله : أولِیاءُ اللّه ِ عَلَیهِمُ العَناءُ ، مَشحَبَةٌ ألوانُهُم مِنَ السَّهَرِ ، وَمُنحَنِیَةٌ أصلا بُهُم مِنَ القِیامِ ، قَد لَصِقَت بُطونُهُم بِظُهورِهِم مِن طولِ الصِّیامِ .(27)
8488.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خواب روزه دار ، عبادت است ، سکوتش تسبیح است ، عملش دو برابر است ، دعایش مستجاب است و گناهش آمرزیده است .
8489.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر روزه دار ، قلم [ثبت گناهان] جارى نمى شود(28) تا آن که افطار کند ، [البتّه]تا وقتى که آنچه روزه را باطل مى کند ، انجام نداده باشد .
8490.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید : «… روزه دار ، دو خوش حالى دارد : یکى خوش حالى اش هنگامى که افطار مى کند ، و دیگرى خوش حالى اش هنگامى که با پروردگارش دیدار مى نماید» .
8491.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه دار ، دو خوش حالى دارد : خوش حالى اى در هنگام افطار کردنش ، و خوش حالى اى در روز قیامت ، که [در آن روز ،] منادى ندا مى دهد : «کجایند آنها که جگرهایشان تشنه است؟ به عزّتم سوگند که امروز ، سیرابشان مى کنم» .
8492.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سوگند به آن که جانم در دست اوست ، بوى ناخوش دهانِ روزه دار در نزد خداى متعال ، خوش بوتر از بوى مُشک است .
8493.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : شما را به روزه دارى فرمان مى دهم . مَثَل روزه ، مَثَل مردى است که در میان گروهى است و با خود ، کیسه اى مُشک دارد . همه خُرسندند که [با خود ،]مُشک دارند و یا بوى خوش مُشک ، آنان را خُرسند مى کند . بوى روزه دار ، نزد خدا از بوى مُشک ، خوش بوتر است .
8494.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : سه دعا ، مستجاب است : دعاى روزه دار ، دعاى مسافر ، و دعاى ستم دیده .
8495.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر [بدن هاى] اولیاى خدا ، آثار رنج است : به خاطر شب بیدارى ، رنگ پریده اند ؛ به خاطر نماز ، خمیده قامت اند ؛ و به سبب روزه دارىِ درازمدّت ، شکم هایشان به پشتشان چسبیده است .
8496.عنه صلى الله علیه و آله : مَن عَرَفَ اللّه َ وعَظَّمَهُ ؛ مَنَعَ فاهُ مِنَ الکَلامِ ، وبَطنَهُ مِنَ الطَّعامِ ، وَعَفا نَفسَهُ بِالصِّیامِ وَالقِیامِ .(29)
8497.عنه صلى الله علیه و آله : ما مِن یَومٍ إلّا ومَلَکٌ یُنادی فِی المَقابِرِ : مَن تَغبِطونَ؟ فَیَقولونَ : أهلَ المَساجِدِ ؛ یُصَلّونَ ولا نَقدِرُ ، ویَصومُونَ ولا نَقدِرُ .(30)
د – دُعاءُ المَلائِکَةِ لِلصّائِمِ
8498.الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله قالَ : إنَّ اللّه َ عز و جل وَکَّلَ مَلائِکَتَهُ بِالدُّعاءِ لِلصّائِمینَ . وقالَ : أخبَرَنی جَبرَئیلُ علیه السلام عَن رَبِّهِ أ نَّهُ قالَ : ما أمَرتُ مَلائِکَتی بِالدُّعاءِ لِأَحَدٍ مِن خَلقی إلَا استَجَبتُ لَهُم فیهِ .(31)
8499.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن صائِمٍ یَحضُرُ قَوما یَطعَمونَ إلّا سَبَّحَت لَهُ أعضاؤُهُ ، وکانَت صَلاةُ المَلائِکَةِ عَلَیهِ ، وکانَت صَلاتُهُم استِغفارا .(32)
8500.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الرَّجُلَ الصّائِمَ إذا جالَسَ القَومَ وهُم(33) یَطعَمونَ ، صَلَّت عَلَیهِ المَلائِکَةُ حَتّى یُفطِرَ الصّائِمُ .(34)
8501.سنن ابن ماجة عن اُمّ عمارة : أتانا رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقَرَّبنا إلَیهِ طَعاما ، فَکانَ بَعضُ مَن عِندَهُ صائِما ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلى الله علیه و آله : الصّائِمُ إذا اُکِلَ عِندَهُ الطَّعامُ صَلَّت عَلَیهِ المَلائِکَةُ .(35)
8496.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس خدا را بشناسد و عظمتش را در یابد ، دهانش را از سخن و شکمش را از غذا نگه مى دارد و با روزه و نماز ، خویشتندارى مى کند .
8497.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ روزى نیست ، مگر آن که فرشته اى در گورستان ها ندا مى دهد : «به حال چه کسى رشک مى برید؟» . [مُردگان] مى گویند : به حال مسجدیان . آنان ، نماز مى خوانند ؛ ولى ما نمى توانیم ، و روزه مى گیرند ؛ ولى ما نمى توانیم .
د – دعاى فرشتگان براى روزه دار
8498.امام صادق علیه السلام – به نقل از پدرانش علیهم السلام -: پیامبر خدا فرمود : «خداوند ، فرشتگان خود را براى دعا به روزه داران ، گماشته است» . نیز فرمود : «جبرئیل علیه السلام از طرف خداوند ، مرا خبر داد که خداوند فرمود : هرگز فرشتگانم را مأمور دعا براى هیچ یک از بندگانم نکردم ، مگر آن که دعایشان را درباره او مستجاب ساختم » .
8499.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ روزه دارى در میان گروهى که غذا مى خورند ، حاضر نمى شود ، مگر آن که اعضایش تسبیح مى گویند و درود فرشتگان بر او خواهد بود . درود فرشتگان ، همان استغفار (آمرزش خواهى) است .
8500.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه دار ، وقتى با گروهى که مى خورند ، همنشین شود ، فرشتگان بر او درود مى فرستند ، تا آن که افطار کند .
8501.سنن ابن ماجة – به نقل از اُمّ عَماره -: پیامبر خدا پیش ما آمد . غذایى نزد او آوردیم . بعضى از همراهانش روزه بودند . پیامبر خدا فرمود : «هر گاه نزد روزه دار غذا خورده شود ، فرشتگان بر او درود مى فرستند» .
8502.سنن ابن ماجة عن بریدة : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله لِبِلالٍ : الغَداءُ یا بِلالُ! فَقالَ : إنّی صائِمٌ . قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : نَأکُلُ أرزاقَنا وفَضلُ رِزقِ بِلالٍ فِی الجَنَّةِ . أشَعَرتَ یا بِلالُ أنَّ الصّائِمَ تُسَبِّحُ عِظامُهُ وتَستَغفِرُ لَهُ المَلائِکَةُ ما اُکِلَ عِندَهُ؟ .(36)
2 / 2
بَرَکاتُ ضِیافَةِ اللّه ِ
أ – التَّقوى
الکتاب
» یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ «(1) (37)
الحدیث
8503.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الصِّیامُ جُنَّةٌ .(38)
8504.عنه صلى الله علیه و آله : الصَّومُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ .(39)
8502.سنن ابن ماجة – به نقل از بُرَیْده -: پیامبر خدا به بلال فرمود : «اى بلال! صبحانه بخور» . گفت : روزه ام . پیامبر خدا فرمود : «ما روزىِ خود را مى خوریم و اضافى روزىِ بلال ، در بهشت است . اى بلال! آیا مى دانى تا وقتى که نزد یک روزه دار غذا خورده مى شود ، استخوان هایش تسبیح مى گویند و فرشتگان براى او استغفار مى کنند؟» .
2 / 2
برکات میهمانى خدا
الف – پرهیزگارى
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده اید! روزه بر شما مقرّر شده است، همان گونه که بر کسانى که پیش از شما بودند ، مقرّر شده بود . باشد که پرهیزگارى کنید» .
حدیث
8503.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه ، سپر است .
8504.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه ، سپرى نگه دارنده از آتش است .
8505.عنه صلى الله علیه و آله : الصِّیامُ جُنَّةٌ وحِصنٌ حَصینٌ مِنَ النّارِ .(40)
8506.معانی الأخبار عن أنس : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : الصَّومُ جُنَّةٌ – یَعنی حِجابٌ – مِنَ النّارِ . وإنَّما قالَ ذلِکَ؛ لِأَنَّ الصَّومَ نُسُکٌ باطِنٌ لَیسَ فیهِ نَزغَةُ شَیطانٍ ولا مُراءاةُ إنسانٍ.(41)
8507.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّمَا الصِّیامُ جُنَّةٌ یَستَجِنُّ بِهَا العَبدُ مِنَ النّارِ .(42)
8508.عنه صلى الله علیه و آله : الصَّومُ جُنَّةٌ ما لَم یَخرِقها .(43)
8509.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الصِّیامَ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ ومِن بَوائِقِ الدَّهرِ .(44)
8510.عنه صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ – تَبارَکَ وتَعالى – : … الصِّیامُ جُنَّةُ العَبدِ المُؤمنِ یَومَ القِیامَةِ ، کَما یَقی أحَدَکُم سِلاحُهُ فِی الدُّنیا .(7)
ب – ذَهابُ الأَشَرِ وَالشَّبَقِ
8511.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : عَلَیکُم بِالصَّومِ ؛ فَإِنَّهُ مَحسَمَةٌ لِلعِرقِ ، مُذهِبٌ لِلأَشَرِ .(45)
8512.عنه صلى الله علیه و آله : یا مَعشَرَ الشَّبابِ ، عَلَیکُم بِالباهِ ، فَإِن لَم تَستَطیعوهُ فَعَلَیکُم بِالصِّیامِ؛ فَإِنَّهُ وِجاؤُهُ .(46)
8505.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه ، سپر و دژى استوار و نگه دارنده از آتش است .
8506.معانى الأخبار – به نقل از اَنَس -: پیامبر خدا فرمود : «روزه ، سپر یعنى ، حجاب و باز دارنده از آتش است» .(47)
8507.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا روزه ، سپرى است که بنده با آن ، خود را از آتش ، حفظ مى کند .
8508.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه ، سپرى نگه دارنده است ، تا وقتى که بنده آن را پاره نکند .(48)
8509.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه ، سپرى نگه دارنده از آتش و مصیبت هاى روزگار است .
8510.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند – تبارک و تعالى – فرموده است : «… روزه ، سپر نگه دارنده بنده مؤمن از آتش در روز قیامت است ، همان گونه که در دنیا هر یک از شما را سلاحش حفظ مى کند» .
ب – کاستن از سرمستى و غریزه جنسى
8511.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه بگیرید ؛ چرا که نیروى شهوت را مى کاهد و سرمستى را مى بَرَد .
8512.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اى گروه جوانان! ازدواج کنید . اگر نتوانستید ، روزه بگیرید ؛ چرا که نیروى جنسى را مى کاهد .
8513.مسند ابن حنبل عن عبد اللّه بن عمرو : جاءَ رَجُلٌ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، اِیذَن لی أن أختَصِیَ! فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : خِصاءُ اُمَّتِیَ الصِّیامُ وَالقِیامُ .(49)
8514.مسند ابن حنبل عن جابر : جاءَ شابٌّ إلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالَ : أتَأذَنُ لی فِی الخِصاءِ؟ فَقالَ : «صُم وسَلِ اللّه َ مِن فَضلِهِ» .(50)
8515.المعجم الکبیر عن ابن عبّاس : شَکى رَجُلٌ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله العُزوبَةَ ، فَقالَ : ألا أختَصی؟ فَقالَ : لا ، لَیسَ مِنّا مَن خَصى أوِ اختَصى ، ولکِن صُم ووَفِّر شَعرَ جَسَدِکَ .(51)
8516.الکافی عن محمّد بن یحیى رفعه : جاءَ إلَى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله رَجُلٌ فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، لَیسَ عِندی طَولٌ فَأَنکِحُ النِّساءَ ، فَإِلَیکَ أشکُو العُزوبِیَّةَ! فَقالَ : وَفِّر شَعرَ جَسَدِکَ وأدِمِ الصِّیامَ . فَفَعَلَ ، فَذَهَبَ ما بِهِ مِنَ الشَّبَقِ .(52)
ج – تَباعُدُ الشَّیطانِ
8517.الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام : إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله قالَ لِأَصحابِهِ : ألا اُخبِرُکُم بِشَیءٍ إن أنتُم فَعَلتُموهُ تَباعَدَ الشَّیطانُ مِنکُم کَما تَباعَدَ المَشرِقُ مِنَ المَغرِبِ؟ قالوا : بَلى . قالَ : الصَّومُ یُسَوِّدُ وَجهَهُ .(53)
8513.مسند ابن حنبل – به نقل از عبد اللّه بن عمرو -: مردى خدمت پیامبر خدا آمد و گفت : اى پیامبر خدا! اجازه بده که خود را اَخته کنم . پیامبر خدا فرمود : «اختگىِ امّت من ، روزه و عبادت در شب است» .
8514.مسند ابن حنبل – به نقل از جابر -: جوانى نزد پیامبر خدا آمد و گفت : آیا اجازه مى دهى که خود را اَخته کنم؟ فرمود : «روزه بگیر و از فضلِ خداوند بخواه» .
8515.المعجم الکبیر – به نقل از ابن عبّاس -: مردى به پیامبر خدا از بى همسرى شکایت کرد و گفت : آیا خود را اخته نکنم؟ فرمود : «نه . کسى که خود را اخته کند ، از ما نیست؛ لیکن روزه بگیر و موهاى بدنت را بلند کن» .
8516.الکافى – به نقل از محمّد بن یحیى -: مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : اى پیامبر خدا! ثروت و امکاناتى ندارم که زن بگیرم . از بى همسرى ، شکایت به نزد تو آورده ام . فرمود : «موى بدنت را بلند بگذار و پیوسته روزه بگیر» . رفت و چنان کرد و نیروى شهوتش کاسته شد .
ج – دور شدن شیطان
8517.امام صادق علیه السلام – به نقل از پدرانش علیهم السلام -: پیامبر صلى الله علیه و آله به اصحاب خویش فرمود : «آیا به شما خبر بدهم چیزى را که اگر انجام دهید ، شیطان از شما دور مى شود ، آن گونه که مشرق از مغربْ دور است؟» . گفتند : آرى . فرمود : «روزه ، شیطان را سیه رو مى کند» .
د – صِحَّةُ البَدَنِ
8518.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : صوموا تَصِحّوا .(54)
8519.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل أوحى إلى نَبِیٍّ مِن أنبِیاءِ بَنی إسرائیلَ أن أخبِر قَومَکَ أن لَیسَ عَبدٌ یَصومُ یَوماً اِبتِغاءَ وَجهی إلّا أصحَحتُ جِسمَهُ ، وأعظَمتُ أجرَهُ .(55)
8520.عنه صلى الله علیه و آله : أوحَى اللّه ُ عز و جل إلى عیسى فِی الإِنجیلِ أن قُل لِلمَلَاَ مِن بَنی إسرائیلَ : إنَّ مَن صامَ لِمَرضاتی صَحَّحتُ لَهُ جِسمَهُ ، وأعظَمتُ لَهُ أجرَهُ .(56)
8521.عنه صلى الله علیه و آله : لِکُلِّ شَیءٍ زَکاةٌ ، وزَکاةُ الأَبدانِ الصِّیامُ .(57)
ه – الحِکمَة
8522.الإمام علیّ علیه السلام – فی ذکرِ حَدیثِ مِعراج النَّبِیّ صلى الله علیه و: إنَّ النَّبِیَّ صلى الله علیه و آله سَأَلَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَیلَةَ المِعراجِ فَقالَ : … یا رَبِّ ، وما میراثُ الصَّومِ؟ قالَ : الصَّومُ یورِثُ الحِکمَةَ ، وَالحِکمَةُ تورِثُ المَعرِفَةَ ، وَالمَعرِفَةُ تورِثُ الیَقینَ ؛ فَإِذَا استَیقَنَ العَبدُ لا یُبالی کَیفَ أصبَحَ ؛ بِعُسرٍ أم بِیُسرٍ .(58)
8523.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : القَلبُ یَتَحَمَّلُ الحِکمَةَ عِندَ خُلُوِّ البَطنِ ؛ القَلبُ یَمُجُّ الحِکمَةَ عِندَ امتِلاءِ البَطنِ .(59)
د – تن درستى
8518.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه بگیرید ، که تن درست مى شوید .
8519.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل به یکى از پیامبران بنى اسرائیل وحى کرد که : «به قوم خودت خبر بده که هیچ بنده اى به خاطر من روزه نمى گیرد ، مگر آن که تنَش را سالم مى سازم و پاداش او را بزرگ مى دارم» .
8520.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل در انجیل به عیسى علیه السلام وحى کرد که : «به مردم بنى اسرائیل بگو : هر کس براى کسب رضاى من روزه بگیرد ، بدنش را سالم مى کنم و پاداشش را بزرگ مى دارم » .
8521.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر چیزى زکاتى دارد و زکات بدن ها ، روزه گرفتن است .
ه – حکمت
8522.امام على علیه السلام – در بیان حدیث معراج پیامبر صلى الله علیه و آله -: پیامبر صلى الله علیه و آله از پروردگارش در شب معراج پرسید : … پروردگارا! رهاورد روزه چیست؟ فرمود : «روزه ، حکمت مى آورد و حکمت ، معرفت مى آورد و معرفت ، به یقین مى رساند . پس هر گاه بنده به یقین رسید ، در این فکر نیست که چگونه صبح کرده است : با تنگ دستى یا توانگرى» .
8523.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وقتى شکمْ خالى باشد ، قلب ، بار حکمت مى کِشد و آن گاه که پُر باشد ، قلب ، حکمت را برمى گرداند .
8524.عنه صلى الله علیه و آله : إذا رَأَیتُم أهلَ الجُوعِ وَالتَّفَکُّرِ فَاقتَرِبوا مِنهُم ؛ فَإِنَّهُ تَجرِی الحِکمَهُ مَعَهُم .(60)
8525.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أجاعَ بَطنَهُ ؛ عَظُمَت فِکرَتُهُ ، وفَطِنَ قَلبُهُ .(61)
و – التَّقَرُّبُ إلَى اللّه ِ
8526.رسول اللّه صلى الله علیه و آله – لِاُسامَةَ بنِ زَیدٍ -: یا اُسامَةُ ، عَلَیکَ بِالصَّومِ ؛ فَإِنَّهُ یُقَرِّبُ إلَى اللّه ِ .إنَّهُ لَیسَ شَیءٌ أحَبَّ إلَى اللّه ِ مِن ریحِ فَمِ الصّائِمِ تَرَکَ الطَّعامَ وَالشَّرابَ للّه ِ عز و جل ، فَإِنِ استَطَعتَ أن یَأتِیَکَ المَوتُ وبَطنُکَ جائِعٌ وکَبِدُکَ ظَمآنُ فَافعَل ؛ فَإِنَّکَ تُدرِکُ شَرَفَ المَنازِلِ فِی الآخِرَةِ ، وتَحِلُّ مَعَ النَّبِیِّینَ .(62)
8527.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فی إنصاتٍ وسُکوتٍ ، وکَفَّ سَمعَهُ وبَصَرَهُ وفَرجَهُ وجَوارِحَهُ مِنَ الکَذِبِ وَالحَرامِ وَالغیبَةِ تَقَرُّباً إلَى اللّه ِ تَعالى ؛ قَرَّبَهُ اللّه ُ تَعالى حَتّى یَمَسَّ رُکبَتَی إبراهیمَ الخَلیلِ علیه السلام .(63)
8528.عنه صلى الله علیه و آله : أفضَلُکُم مَنزِلَةً عِندَ اللّه ِ تَعالى أطوَلُکُم جَوعا وتَفَکُّرا ؛ وأبغَضُکُم إلَى اللّه ِ تَعالى کُلُّ نَؤومٍ وأکولٍ وشَروبٍ .(64)
ز – إجابَةُ الدُّعاءِ
8529.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ لِکُلِّ صائِمٍ دَعوَةً .(65)
8524.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه اهل گرسنگى و اندیشه را دیدید ، به آنان نزدیک شوید ؛ چرا که حکمت ، با آنها جریان دارد .
8525.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس شکمش را گرسنه بدارد ، فکرش بزرگ و قلبش هوشمند مى شود .
و – نزدیکى به خدا
8526.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – به اُسامة بن زید -: اى اسامه! روزه بگیر ؛ چرا که به خدا نزدیک مى سازد . هیچ چیزى نزد خدا محبوب تر از بوى دهانِ روزه دارى نیست که به خاطر خدا ، غذا و نوشیدنى را ترک کرده است . پس اگر بتوانى زمانى که مرگ ، تو را در مى یابد ، شکمت گرسنه و جگرت تشنه باشد ، چنان کن ، که در آخرت ، شرافت منزلگاه ها را درک مى کنى و با پیامبران ، هم خانه مى شوى .
8527.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس ماه رمضان را در گوش سپردن و سکوت ، روزه بدارد و براى نزدیکى به خدا ، گوش و چشم و غریزه جنسى و اعضایش را از دروغ و حرام و غیبتْ نگه دارد ، خداوند ، او را [به خود]نزدیک مى سازد ، تا آن جا که زانوهاى ابراهیم خلیل را لمس مى کند .
8528.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بامنزلت ترینِ شما نزد خداوند ، کسى است که گرسنگى و اندیشه اش طولانى تر باشد ، و منفورترینِ شما نزد خدا ، هر پُرخواب و پُرخور و پُرنوشى است .
ز – اجابت دعا
8529.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر روزه دارى ، دعایى [مستجاب] دارد .
8530.عنه صلى الله علیه و آله : الصّائِمُ لا تُرَدُّ دَعوَتُهُ .(66)
ح – الرّاحَةُ یَومَ الحِسابِ
8531.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا کانَ یَومُ القِیامَةِ تَخرُجُ الصُّوّامُ مِن قُبورِهِم ، یُعرَفونَ بِرِیاحِ صِیامِهِم ، أفواهُهُم أطیَبُ مِن ریحِ المِسکِ ، فَیُلقَونَ بِالمَوائِدِ وَالأَباریقِ مُخَتَّمَةً بِالمِسکِ ، فَیُقالُ لَهُم : «کُلوا فَقَد جُعتُم ، وَاشرَبوا فَقَد عَطِشتُم ، ذَرُوا النّاسَ وَاستَریحوا فَقَد أعیَیتُم إذِ استَراحَ النّاسُ» . فَیَأکُلونَ ویَشرَبونَ ویَستَریحونَ وَالنّاسُ فی عَناءٍ وظَمَاً.(67)
8532.عنه صلى الله علیه و آله : ثَلاثَةٌ لَیسَ عَلَیهِم حِسابٌ فیما طَعِموا إذا کانَ حَلالاً : الصّائِمُ ، وَالمُتَسَحِّرُ ، وَالمُرابِطُ فی سَبیلِ اللّه ِ .(68)
8533.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوما فی سَبیلِ اللّه ِ خُفِّفَ عَنهُ مِن وُقوفِ یَومِ القِیامَةِ عِشرینَ سَنَةً .(69)
ط – الشَّفاعَةُ فِی الآخِرَةِ
8534.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : الصِّیامُ وَالقُرآنُ یَشفَعانِ لِلعَبدِ یَومَ القِیامَةِ ؛ یَقولُ الصِّیامُ : أی رَبِّ ، مَنَعتُهُ الطَّعامَ وَالشَّهَواتِ بِالنَّهارِ ؛ فَشَفِّعنی فیهِ ، وَیقولُ القُرآنُ : مَنَعتُهُ النَّومَ بِاللَّیلِ ؛ فَشَفِّعنی فیهِ – قالَ – : فَیُشَفَّعانِ .(70)
8535.عنه صلى الله علیه و آله : إذا ماتَ العَبدُ کانَتِ الصَّلاةُ عِندَ رَأسِهِ ، وَالصَّدَقَةُ عَن یَمینِهِ ، وَالصِّیامُ عِندَ صَدرِهِ .(71)
8530.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دعاى روزه دار ، رد نمى شود .
ح – آسودگى در روز حساب
8531.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون روز قیامت شود ، روزه داران از گورهاى خود بیرون مى آیند . آنان ، با بوى روزه دارى شان شناخته مى شوند . دهان هایشان خوش بوتر از بوى مُشک است ، [فرشتگان]با آنان همراه با سفره ها و تُنگ هاى مُهرخورده با مُشک ، دیدار مى کنند و به آنان گفته مى شود : «بخورید ، که گرسنگى کشیدید ، و بنوشید ، که تشنه شدید . مردم را وا گذارید و به آسایش بپردازید؛ زیرا آن گاه که آنان آسوده بودند ، شما رنج کشیدید» . پس مى خورند و مى آشامند و مى آسایند ، در حالى که مردم ، در رنج و تشنگى اند .
8532.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : براى سه کس ، در آنچه بخورند ، حساب نیست ، اگر حلال باشد : روزه دار ، سَحَرى خور ، و مرزبان در راه خدا .
8533.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در راه خدا یک روز را روزه بدارد ، به اندازه بیست سال از توقّفش در روز قیامت ، تخفیف داده مى شود .
ط – شفاعت در آخرت
8534.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : در روز قیامت ، روزه و قرآن ، از بنده شفاعت مى کنند . روزه مى گوید : پروردگارا! من ، او را از طعام و خواسته هاى دل(72) در روز ، باز داشتم . پس شفاعتم را درباره او بپذیر . قرآن هم مى گوید : من او را از خواب شبانه ، باز داشتم . پس شفاعتم را درباره او بپذیر . پس شفاعت هر دو ، پذیرفته مى شود .
8535.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آن گاه که بنده بمیرد ، نماز ، در بالاى سرش خواهد بود ، صدقه سمت راست او ، و روزه کنار سینه اش .
ی – التَّباعُدُ عن النّارِ
8536.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوما فی سَبیلِ اللّه ِ عز و جل باعَدَ اللّه ُ مِنهُ جَهَنَّمَ مَسیرَةَ مِئَةِ عامٍ .(73)
8537.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوماً فی سَبیلِ اللّه ِ فَریضَةً باعَدَ اللّه ُ مِنهُ جَهَنَّمَ کَما بَینَ السَّماواتِ وَالأَرَضینَ السَّبعِ ، ومَن صامَ یَوماً تَطَوُّعاً باعَدَ اللّه ُ مِنهُ جَهَنَّمَ مَسیرَةً کَما بَینَ السَّماءِ .(74)
8538.عنه صلى الله علیه و آله : ما مِن عَبدٍ یَصومُ یَوماً فی سَبیلِ اللّه ِ إلّا باعَدَ اللّه ُ بِذلِکَ الیَومِ وَجهَهُ عَنِ النّارِ سَبعینَ خَریفاً .(75)
8539.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوماً اِبتِغاءَ وَجهِ اللّه ِ تَعالى بَعَّدَهُ اللّه ُ مِن جَهَنَّمَ کَبُعدِ غُرابٍ طارَ وهُوَ فَرخٌ حَتّى ماتَ هَرِماً .(76)
8540.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوماً فی سَبیلِ اللّه ِ جَعَلَ اللّه ُ بَینَهُ وبَینَ النّارِ خَندَقاً کَما بَینَ السَّماءِ وَالأَرضِ .(77)
8541.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوماً فی سَبیلِ اللّه ِ مُتَطَوِّعاً فی غَیرِ رَمَضانَ ، بُعِّدَ مِنَ النّارِ مِئَةَ عامٍ سَیرَ المُضَمِّرِ المُجیدِ .(78)
8542.عنه صلى الله علیه و آله : الصَّومُ یُذبِلُ اللَّحمَ ، ویُبعِدُ مِن حَرِّ السَّعیرِ .(17)
8543.کنز العمّال عن خالد بن الولید : جاءَ رَجُلٌ إلى النَّبِیِّ صلى الله علیه و آله فَقالَ : إنّی سائِلُکَ عَمّا فِی الدُّنیا وَالآخِرَةِ . فَقالَ لَهُ : سَل عَمّا بَدا لَکَ … . قالَ : مَا الَّذی یُطفِئُ نارَ جَهَنَّمَ؟ قالَ : الصَّومُ .(79)
ى – دور شدن از آتش
8536.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در راه خدا یک روز را روزه بدارد ، خداوند ، دوزخ را به اندازه مسافت صد سال ، از او دور مى سازد .
8537.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در راه خدا یک روز را روزه واجب بگیرد ، خداوند ، دوزخ را به اندازه فاصله میان آسمان ها و زمین هاى هفتگانه ، از او دور مى سازد و هر کس یک روز را روزه مستحب بگیرد ، خداوند ، دوزخ را به اندازه مسافت بین آسمان [و زمین ،] از او دور مى سازد .
8538.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ بنده اى نیست که در راه خدا یک روز را روزه بدارد ، مگر آن که خداوند ، به سبب آن روز ، چهره او را هفتاد پاییز (هفتاد سال) از آتش دور مى کند .
8539.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس یک روز را براى خداى متعال روزه بدارد ، خداوند ، او را از دوزخ دور مى سازد ، همچون دورىِ [مسافت پیموده شده به وسیله] کلاغى که در حال جوجگى ، پرواز کند تا آن که از پیرى بمیرد .
8540.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس یک روز را در راه خدا روزه بدارد ، خداوند ، میان او و آتش ، فاصله اى به اندازه فاصله آسمان تا زمین ، قرار مى دهد .
8541.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس یک روز را در غیر ماه رمضان در راه خدا روزه مستحب بگیرد ، به اندازه [مسافت پیموده شده در]صد سال با سرعت حرکت تک سوار تیزگام ، از آتش دور مى شود .
8542.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : روزه ، گوشت را مى خشکانَد و [روزه دار را] از گرماى دوزخ ، دور مى سازد .
8543.کنز العمّال – به نقل از خالد بن ولید -: مردى خدمت پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و گفت : من از تو درباره آنچه در دنیا و آخرت است ، مى پرسم . به او فرمود : «هر چه مى خواهى ، بپرس …» . گفت : چه چیزى آتش دوزخ را فرو مى نشاند؟ فرمود : «روزه» .
ک – الفَوزُ بِالجَنَّةِ
8544.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : مَن خُتِمَ لَهُ بِصِیامِ یَومٍ دَخَلَ الجَنَّةَ .(80)
8545.عنه صلى الله علیه و آله : مَن خَتَمَ اللّه ُ بِهِ بِصَومِ یَومٍ أرادَ بِهِ اللّه َ تَعالى ، أدخَلَهُ اللّه ُ الجَنَّةَ .(81)
8546.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوماً تَطَوُّعاً أدخَلَهُ اللّه ُ عز و جل الجَنَّةَ .(82)
8547.عنه صلى الله علیه و آله : مَن مَنَعَهُ الصِّیامُ مِن طَعامٍ یَشتَهیهِ ، کانَ حَقّاً عَلَى اللّه ِ أن یُطعِمَهُ مِن طَعامِ الجَنَّةِ ، ویَسقِیَهُ مِن شَرابِها .(83)
8548.إحیاء علوم الدین عن عائشة : سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَقولُ : أدیموا قَرعَ بابِ الجَنَّةِ یُفتَح لَکُم . فَقُلتُ : کَیفَ نُدیمُ قَرعَ بابِ الجَنَّةِ؟ قالَ : بِالجُوعِ وَالظَّمَاَ.(84)
ک – بهشتى شدن
8544.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس عمرش با روزه یک روز به پایان رسد ، وارد بهشت مى شود .
8545.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس پایان عمرش را با یک روز روزه براى خدا به پایان برد ، خداوند ، او را وارد بهشت مى کند .
8546.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس یک روز را روزه مستحب بگیرد ، خداوند ، او را وارد بهشت مى کند .
8547.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس که روزه گرفتن ، وى را از غذاى مورد علاقه اش باز دارد ، بر خداست که او را از غذاى بهشت بخورانَد و از نوشیدنىِ بهشت بنوشاند .
8548.إحیاء علوم الدین – به نقل از عایشه -: شنیدم که پیامبر خدا مى فرمود : «پیوسته ، درِ بهشت را بکوبید تا به روى شما گشوده شود» . گفتم : چگونه پیوسته درِ بهشت را بکوبیم؟ فرمود : «با گرسنگى و تشنگى» .
8549.مسند ابن حنبل عن أبی اُمامة : أتَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقُلتُ : مُرنی بِعَمَلٍ یُدخِلُنِی الجَنَّةَ . قالَ : عَلَیکَ بِالصَّومِ ؛ فَإِنَّهُ لا عِدلَ لَهُ .(85)
8550.الإمام الباقر علیه السلام : أوصى رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله اُسامَةَ بنَ زَیدٍ فَقالَ : یا اُسامَةُ ، عَلَیکَ بِطَریقِ الجَنَّةِ ، وإیّاکَ أن تُختَلَجَ عَنها! . فَقالَ اُسامَةُ : یا رَسولَ اللّه ِ ، وما أیسَرُ ما یُقطَعُ بِهِ ذلِکَ الطَّریقُ؟ قالَ : الظَّمَأُ فِی الهَواجِرِ ، وکَسرُ النُّفوسِ عَن لَذَّةِ الدُّنیا . یا اُسامَةُ ،عَلَیکَ بِالصَّومِ ؛ فَإِنَّهُ جُنَّةٌ مِنَ النّارِ ، وإنِ استَطَعتَ أن یَأتِیَکَ المَوتُ وبَطنُکَ جائِعٌ فَافعَل .(86)
8551.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الجَنَّةَ مُشتاقَةٌ إلى أربَعَةِ نَفَرٍ … وصائِمِ شَهرِ رَمَضانَ .(87)
8552.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ رَمَضانَ ثُمَّ ماتَ دَخَلَ الجَنَّةَ .(88)
8553.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ رَمَضانَ ثُمَّ حَدَّثَ نَفسَهُ أن یَصومَ إن عاشَ ، فَإِن ماتَ بَینَ ذلِکَ دَخَلَ الجَنَّةَ .(89)
8554.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ شَهرَ رَمَضانَ فَاجتَنَبَ فیهِ الحَرامَ وَالبُهتانَ رَضِیَ اللّه ُ عَنهُ ، وأوجَبَ لَهُ الجِنانَ .(90)
8549.مسند ابن حنبل – به نقل از ابو اُمامه -: نزد پیامبر خدا رفتم و گفتم : مرا به کارى فرمان بده که مرا به بهشت وارد کند . فرمود : «روزه بگیر ، که چیزى با آن برابر نیست» .
8550.امام باقر علیه السلام : پیامبر خدا ، به اُسامة بن زید سفارش کرد و فرمود : «اى اُسامه! در راه بهشت باش و مبادا تو را از آن ، جدا سازند» . اُسامه گفت : اى پیامبر خدا! آسان ترین چیزى که با آن ، این راه پیموده مى شود ، چیست؟ فرمود : «تشنگى در گرماى سوزان و در هم شکستن نفْس ها از لذّت دنیا . اى اُسامه! روزه بگیر ؛ چرا که سپرِ باز دارنده از آتش است و اگر بتوانى که در حالت گرسنگىِ شکم باشى و مرگت فرا رسد ، چنین کن» .
8551.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بهشت ، مشتاق چهار نفر است : … ، یکى هم روزه دار ماه رمضان .
8552.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس [ماه] رمضان را روزه بدارد و سپس بمیرد ، وارد بهشت مى شود .
8553.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس [ماه] رمضان را روزه بدارد و سپس در دل خود بگوید که اگر زنده بماند ، [باز هم] روزه مى گیرد ، چنانچه در این میان بمیرد ، وارد بهشت مى شود .
8554.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس ماه رمضان را روزه بدارد و در آن ، از حرام و تهمت پرهیز کند ، خداوند ، از او راضى مى شود و بهشت را بر او واجب مى سازد .
ل : تِلکَ البَرَکاتِ
8555.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما مِن مُؤمِنٍ یَصومُ شَهرَ رَمَضانَ احتِساباً إلّا أوجَبَ اللّه ُ – تَبارَکَ وتَعالى – لَهُ سَبعَ خِصالٍ : أوَّلُها : یَذوبُ الحَرامُ فی جَسَدِهِ . وَالثّانِیَةُ : یَقرُبُ مِن رَحمَةِ اللّه ِ عز و جل . وَالثّالِثَةُ : یَکونُ قَد کَفَّرَ خَطیئَةَ آدَمَ أبیهِ علیه السلام . وَالرّابِعَةُ : یُهَوِّنُ اللّه ُ عَلَیهِ سَکَراتِ المَوتِ . وَالخامِسَةُ : أمانٌ مِنَ الجوعِ وَالعَطَشِ یَومَ القِیامَةِ . وَالسّادِسَةُ : یُعطیهِ اللّه ُ بَراءَةً مِنَ النّارِ . وَالسّابِعَةُ : یُطعِمُهُ اللّه ُ عز و جل مِن طَیِّباتِ الجَنَّةِ .(91)
8556.عنه صلى الله علیه و آله : مَن صامَ یَوماً مِن رَمَضانَ مُحتَسِباً کانَ لَهُ بِصَومِهِ ما لَو أنَّ أهلَ الدُّنیَا اجتَمَعوا مُنذُ کانَتِ الدُّنیا إلى أن تَنقَضِیَ لَأَوسَعَهُم طَعاماً وشَراباً ، لا یَطلُبُ إلى أهلِ الجَنَّةِ شَیئاً مِن ذلِکَ .(92)
8557.فضائل الأشهر الثلاثة عن الضحّاک عن الإمام علیّ عل قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : شَعبانُ شَهری وشَهرُ رَمَضانَ شَهرُ اللّه ِ ؛ فَمَن صامَ شَهری کُنتُ لَهُ شَفیعا یَومَ القِیامَةِ ، ومَن صامَ شَهرَ اللّه ِ عز و جل آنَسَ اللّه ُ وَحشَتَهُ فی قَبرِهِ ، ووَصَلَ وَحدَتَهُ ، وخَرَجَ مِن قَبرِهِ مُبیَضّا وَجهُهُ ، وأخَذَ الکِتابَ بِیَمینِهِ وَالخُلدَ بِیَسارِهِ حَتّى یَقِفَ بَینَ یَدَی رَبِّهِ عز و جل ، فَیَقولُ : عَبدی! فَیَقولُ : لَبَّیکَ سَیِّدی! فَیَقولُ عز و جل : صُمتَ لی؟ فَیَقولُ : نَعَم یا سَیِّدی ، فَیَقولُ – تَبارَکَ وتَعالى – : خُذوا بِیَدِ عَبدی حَتّى تَأتوا بِهِ نَبِیِّی(93) ، فَاُوتى بِهِ ، فَأَقولُ لَهُ : صُمتَ شَهری؟ فَیَقولُ : نَعَم ، فَأَقولُ : أنَا أشفَعُ لَکَ الیَومَ . قالَ : فَیَقولُ اللّه ُ – تَبارَکَ وتَعالى – : أمّا حُقوقی فَقَد تَرَکتُها لِعَبدی ، وأمّا حُقوقُ خَلقی فَمَن عَفا عَنهُ فَعَلَیَّ عِوَضُهُ حَتّى یَرضى . قالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : فَآخُذُ بِیَدِهِ حَتّى أنتَهِیَ بِهِ إلَى الصِّراطِ فَأَجِدُهُ دَحضا مَزلَقا ، لا یَثبُتُ عَلَیه أقدامُ الخاطِئینَ ، فَآخُذُ بِیَدِهِ فَیَقولُ لی صاحِبُ الصِّراطِ : مَن هذا یا رَسولَ اللّه ِ؟ فَأَقولُ : هذا فُلانٌ مِن اُمَّتی ، کانَ قَد صامَ بِالدُّنیاشَهرِی ابتِغاءَ شَفاعَتی ، وصامَ شَهرَ رَبِّهِ ابتِغاءَ وَعدِهِ ، فَیَجوزُ الصِّراطَ بِعَفوِ اللّه عز و جل حَتّى یَنتَهِیَ إلى بابِ الجَنَّتَینِ ، فَأَستَفتِحُ لَهُ ، فَیَقولُ رِضوانُ : لَکَ اُمِرنا أن نَفتَحَ الیَومَ ولِاُمَّتِکَ . قالَ ، ثُمَّ قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : صوموا شَهرَ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَکُن لَکُم شَفیعا ، وصوموا شَهرَ اللّه ِ تَشرَبوا مِنَ الرَّحیقِ المَختومِ .(94)
ل – چند برکت دیگر
8555.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ مؤمنى نیست که به خاطر خدا ، ماه رمضان را روزه بدارد ، مگر آن که خداوند – تبارک و تعالى – هفت ویژگى را براى او حتمى مى سازد : نخست ، حرام در بدنش ذوب مى شود . دوم ، به رحمت خداوند ، نزدیک مى گردد . سوم ، کفّاره خطاى پدرش آدم علیه السلام را ادا مى کند . چهارم ، خداوند ، دشوارى هاى دمِ جان دادن را بر او آسان مى سازد . پنجم ، از گرسنگى و تشنگى روز قیامت ، ایمن مى گردد . ششم ، خداوند به او از آتش ، امان مى دهد . و هفتم : خداوند به او از نعمت هاى پاکیزه بهشت مى خورانَد .
8556.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس یک روز را از [ماه] رمضان به خاطر خدا روزه بگیرد ، پاداش روزه اش به قدرى است که اگر همه مردم دنیا از آغاز تا فرجام دنیا ، گِرد آیند ، وى مى تواند آنان را سیر و سیراب نماید ، بدون آن که از بهشتیان ، اندکى درخواست کند .
8557.فضائل الأشهر الثلاثة – به نقل از ضحّاک ، از امام على علیه السلام -: پیامبر خدا فرمود : «شعبان ، ماه من است و ماه رمضان ، ماه خداست . پس هر کس ماه مرا روزه بدارد ، در روز قیامت ، شفیع او خواهم بود و هر کس ماه خدا را روزه بدارد ، خداوند ، در گور ، وحشت او را به اُنس ، تبدیل مى کند ، تنهایى او را [به اُنس خود]پیوند مى دهد و او از گور خویش ، سفیدرو بیرون مى آید و نامه عمل را به دست راستش و جاودانگى [در بهشت]را در دست چپش مى گیرد ، تا آن که در پیشگاه پروردگارش مى ایستد . خداوند مى فرماید : بنده من! . مى گوید : لبّیک ، سَرورم! مى فرماید : براى من ، روزه گرفتى؟ . مى گوید : آرى ، سَرورم! خداوند متعال مى فرماید : دست بنده ام را بگیرید و نزد پیامبرم ببرید . او را نزد من مى آورند . من به او مى گویم : ماه مرا روزه گرفتى؟ مى گوید : آرى . پس مى گویم : من امروز ، تو را شفاعت مى کنم . پس خداى متعال مى فرماید : من از حقوق خودم به خاطر بنده ام گذشتم . درباره حقوق مردم هم ، هر که از او در گذرد ، عوضِ آن بر من است تا آن که راضى شود » . پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «آن گاه ، دست او را مى گیرم و وى را به سوى صراط مى برم . صراط را لغزنده مى یابم ، به گونه اى که پاى خطاکاران بر آن استوار نمى مانَد . [آن جا نیز]دست او را مى گیرم . مأمور صراط به من مى گوید : اى پیامبر خدا! این کیست؟ مى گویم : فلانى است ، از امّت من . در دنیا به خاطر رسیدن به شفاعتم ، ماه مرا روزه گرفته است و به خاطر رسیدن به وعده پروردگارش ، ماه خدا را روزه داشته است . پس با عفو خداوند ، از صراط مى گذرد تا آن که به درِ دو بهشت مى رسد . من مى خواهم تا درِ بهشت را براى او بگشایند . رضوان (نگهبان بهشت) مى گوید : ما فرمان یافته ایم که بهشت را براى تو و براى امّت تو بگشاییم» . سپس امیر مؤمنان علیه السلام فرمود: «ماه پیامبر خدا را روزه بگیرید تا شفیعِ شما باشد و ماه خدا را روزه بگیرید تا از شرابِ ناب و سر به مُهرِ بهشتى بنوشید» .
8558.مصباح الشریعة – فیما نَسَبَهُ إلَى الإِمامِ الصّادِقِ علیه السل: قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : قالَ اللّه ُ تَعالى : الصَّومُ لی وأنَا أجزی بِهِ . فَالصَّومُ یُمیتُ هَوَى النَّفسِ وشَهوَةَ الطَّبعِ ، وفیهِ حَیاةُ القَلبِ ، وطَهارَةُ الجَوارِحِ ، وعِمارَةُ الظّاهِرِ وَالباطِنِ ، وَالشُّکرُعَلَى النِّعَمِ، وَالإِحسانُ إلَى الفُقَراءِ، وزِیادَهُ التَّضَرُّعِ وَالخُشوعِ وَالبُکاءِ، وحَبلُ الِالتِجاءِ إلَى اللّه ِ، وسَبَبُ انکِسارِ الشَّهوَةِ ، وتَخفیفُ الحِسابِ ، وتَضعیفُ الحَسَناتِ، وفیهِ مِنَ الفَوائِدِ ما لا یُحصى ؛ وکَفى ما ذَکَرنا مِنهُ لِمَن عَقَلَ ووُفِّقَ لِاستِعمالِهِ.(95)
8558.مصباح الشریعة – در آنچه به امام صادق علیه السلام نسبت داده است: پیامبر خدا فرمود : «خداى متعال فرموده است : روزه ، براى من است و خود من ، پاداش آن را مى دهم» . روزه ، هواى نفْس و شهوت طبع را مى میرانَد و در آن ، زندگى دل ، پاکى اعضا ، آبادى ظاهر و باطن ، سپاس گزارى نعمت ها ، نیکى به فقیران و فزونى نالیدن و خشوع و گریه است . روزه ، ریسمان پناهندگى به خدا و مایه شکستن شهوت ، سبُک شدن حساب و چند برابر شدن حَسَنات است و در آن ، بهره هایى بى شمار است و آنچه از فوایدش یاد کردیم ، براى آن که خِرد ورزد و توفیق عمل یابد ، بس است .
سخنى درباره مراتب روزه دارى
از پیامبر خدا روایت شده است : آسان ترین چیزى که خداوند بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته ، نخوردن و نیاشامیدن است .(96) از احادیث گذشته ، همچنین از آنچه در فصل آداب روزه دارى خواهد آمد ، روشن مى گردد که روزه ، از نظر مراتب و از زاویه نقشى که در تکامل انسان دارد ، به سه دسته تقسیم مى شود و از همین روست که علماى اخلاق و سیر و سلوک ، روزه را به : روزه عوام ، روزه خواص و روزه خواصّ خواص ، تقسیم کرده اند و اینک ، توضیح فشرده اى از آنها :
دسته اوّل . روزه عوام
این مرتبه روزه ، با پرهیز از مفطِرات روزه ، صورت مى پذیرد ، با شرحى که در کتاب هاى فقهى آمده است . این مرتبه ، آسان ترین و پایین ترین مرتبه روزه است . این سخن پیامبر صلى الله علیه و آله به همین مرتبه روزه اشاره دارد : إنَّ أیسَرَ مَا افتَرَضَ اللّه ُ تَعالى عَلَى الصّائِمِ فی صِیامِه ، تَرکُ الطَّعامِ وَالشَّرابِ . آسان ترین چیزى که خداى متعال بر روزه دار در روزه دارى اش واجب ساخته است ، نخوردن و نیاشامیدن است .
دسته دوم . روزه خواص
در این مرتبه روزه ، روزه دار ، تنها به پرهیز از مفطِرات روزه ، بسنده نمى کند ؛ بلکه از همه حرام هاى الهى پرهیز مى نماید . از این رو ، اجتناب از مفطِرات ، شرط درستىِ روزه است و اجتناب از حرام ها ، شرط قبولى آن . بر این اساس ، همه احادیثى که در عنوان «مهم ترین آداب روزه دارى» خواهند آمد ، به این مرتبه از روزه دارى اشاره دارند .
دسته سوم . روزه خواصّ خواص
این مرتبه روزه ، با باز داشتن دل و نگهدارى آن از هر چیزى (چه حلال و چه حرام) که اشغال کننده دل است ، بجز خدا ، به دست مى آید . ابو حامد غزّالى (م 505 ق) در توصیف این مرتبه روزه مى گوید : امّا روزه خواصّ خواص ، روزه دل از همّت هاى دون و اندیشه هاى دنیوى و باز داشتن کلّى آن از غیر خداوند است . شکستن این مرتبه از روزه ، با اندیشه درباره غیر خدا و قیامت ، و فکر درباره دنیا تحقّق مى یابد – مگر دنیایى که به خاطر دین خواسته شود ، که چنین دنیایى ، توشه آخرت است و دنیا نیست – تا آن جا که اهل دل گفته اند : «هر کس در روزش به تدبیر آنچه با آن افطار مى کند ، اهتمام ورزد ، گناه بر او نوشته مى شود ؛ چرا که این ، از کم اطمینانى به فضل خدا و یقین اندک به روزىِ وعده داده شده خویش است» . این مرتبه ، رتبه پیامبران ، صدّیقان و مقرّبان است . در تفصیل قولى آن ، نباید درنگ طولانى داشت ؛ ولى در تحقّق عملى آن ، تأمّلْ به جاست ؛ چرا که آن ، رویکرد به خداوند و روى گردانى از غیر خدا با همه همّت است و آراسته شدن به این سخن خدا که : » قُلِ اللَّهُ ثُمَ ذَرْهُمْ فِى خَوْضِهِمْ یَلْعَبُونَ ؛(97) بگو : «خدا» ! سپس
آنها را وا گذار تا در باطل خویش به بازیچه مشغول باشند» .(98) امیر مؤمنان ، امام على علیه السلام ، در اشاره به این سه مرتبه مى فرماید : صَومُ القَلبِ خَیرٌ مِن صِیامِ اللِّسانِ وَ صِیامُ اللِّسانِ خَیرٌ مِن صِیامِ البَطنِ .(99) روزه دل ، بهتر از روزه زبان است و روزه زبان ، بهتر از روزه شکم . هر یک از این دو مرتبه اخیر ، به نسبت تلاش روزه داران و آمادگى آنان ، مراتب بسیارى دارد ، علاوه بر این که خودِ روزه هم از زاویه انگیزه هاى روزه دار ، گوناگون است . نقطه اوج این مراتب ، حال روزه دارى است که انگیزه روزه دارى اش ، نه بیم از کیفر و نه شوق به ثواب ، بلکه تنها فرمان بُردارى از فرمان خداوند ، علاقه مندى به نزدیکى به خداى سبحان و کسب رضا و لقاى اوست . از خداوند سبحان مى خواهیم که توفیقمان دهد تا در راه آنچه موجب افزایش بهره ما از میهمانى کریمانه رمضان مى شود ، بکوشیم و بالاترین و والاترینِ مراتب روزه دارى را به ما عنایت فرماید .
1) البقرة : 183.
2) مکارم الأخلاق : ج 1 ص 83 ح 141 ، بحار الأنوار : ج 16 ص 249.
3) علل الشرائع : ص 249 ح 5 عن أنس ، بحار الأنوار : ج 6 ص 109 ح 2 وج 68 ص 380 ح 30 وراجع: الفردوس : ج 4 ص 145 ح 6447.
4) تهذیب الأحکام : ج 4 ص 152 ح 420 عن الفضیل بن یسار عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 255 ح 31 ؛ صحیح البخاری : ج 6 ص 2723 ح 7054 وص 2741 ح 7100 کلاهما عن أبی هریرة وص 13 ح 7177 عن أبی هریرة وأبی سعید الخدری.
5) صحیح مسلم : ج 2 ص 807 ح 164 ؛ فضائل الأشهر الثلاثة : ص 143 ح 156 نحوه کلاهما عن أبی هریرة.
6) سنن الدارمی : ج 1 ص 451 ح 1719 عن أبی هریرة.
7) الخصال : ص 45 ح 42 عن ابن عبّاس ، بحارالأنوار : ج 96 ص 249 ح 14.
8) کنز العمّال : ج 8 ص 450 ح 23609 نقلاً عن شُعب الإیمان عن عثمان بن مظعون.
9) محمّد : آیه 7.
10) عنکبوت : آیه 69.
11) رعد : آیه 11.
12) المحجّة البیضاء : ج 2 ص 125 ، إحیاء علوم الدین : ج 1 ص 346.
13) التوبة : 112.
14) الأحزاب : 35.
15) فی الحدیث : «سیاحة هذه الاُمّة الصیام» ، قیل للصائم : سائح ؛ لأنّ الّذی یسیح فی الأرض متعبّد یسیح ولا زاد له ولا ماء، فحین یجد یطعم . والصائم یُمضی نهاره لا یأکل ولا یشرب شیئاً فشُبّه به (النهایة : ج 2 ص 433).
16) الکافی : ج 5 ص 15 ح 1 عن أبی عمرو الزبیری عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 69 ص 356 ؛ المستدرک على الصحیحین : ج 2 ص 365 ح 3288 عن أبی هریرة.
17) المعجم الأوسط : ج 9 ص 170 ح 9443 عن أنس.
18) ثواب الأعمال : ص 75 ح 2 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 248 ح 6 ؛ حلیة الأولیاء : ج 5 ص 83 عن ابن مسعود.
19) در حدیث است : «سیاحت این امّت ، روزه است» . این که به روزه دار ، «سائح (گردشگر)» گفته شده ، به خاطر شباهتى است که میانشان وجود دارد؛ زیرا کسى که در زمینْ سیاحت مى کند ، عبادت پیشه اى است که بى توشه و آب مى گردد و هر گاه چیزى بیابد ، مى خورد . روزه دار هم روزش را بدون خوردن و نوشیدن مى گذراند (ر . ک : النهایة : ج 2 ص 443) . گفتنى است : سیاحت در عربى ، به معناى : رُهبانیت ، درویشى ، قَلَندرى ، دوره گردى نیز آمده است که ظاهرا در این احادیث ، همین معانى مورد نظر است . م.
20) شُعب الإیمان : ج 3 ص 415 ح 3937 وح 3939 ولیس فیه «وذنبه مغفور» کلاهما عن عبد اللّه بن أبی أوفی ؛ کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 76 ح 1783 عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 255 ح 33.
21) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 55 ح 33 وص 116 ح 111 من دون إسناد إلیه صلى الله علیه و آله وفیه «فینقض صَومه» کلاهما عن سلیمان المروزی عن الإمام الرضا علیه السلام.
22) صحیح البخاری : ج 6 ص 2723 ح 7054 وج 2 ص 673 ح 1805 کلاهما عن أبی هریرة ؛ معانی الأخبار : ص 409 ح 89 عن أنس ولیس فیه صدره ، بحارالأنوار : ج 96 ص 251 ح 16.
23) مسند زید : ص 203 عن الإمام زین العابدین عن أبیه عن جدّه علیهم السلام.
24) صحیح البخاری : ج 2 ص 670 ح 1795 وج 5 ص 2215 ح 5583 کلاهما عن أبی هریرة ؛ کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 75 ح 1773 ، بحارالأنوار : ج 96 ص 258 ح 41.
25) سنن الترمذی : ج 5 ص 148 ح 2863 عن الحارث الأشعری.
26) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 143 ح 157 عن أبی هریرة.
27) التحصین لابن فهد : ص 22 ح 39 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل.
28) بى تردید ، این حدیث و امثال آن ، مجوّز انجام دادن گناه نیستند و مقصود ، آن است که روزه ، مانع از انجام دادن گناهان مى گردد و در نتیجه ، گناهى در پرونده روزه دار ، ثبت نمى شود.
29) الکافی : ج 2 ص 237 ح 25 عن عیسى النهریری عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 69 ص 288 ح 23.
30) مستدرک الوسائل : ج 3 ص 363 ح 3786 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
31) الکافی : ج 4 ص 64 ح 11 عن مسعدة ، بحار الأنوار : ج 96 ص 253 ح 26.
32) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 87 ح 1805 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 247 ح 4.
33) فی المصدر : «وهو» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی مجمع الزوائد : ج 3 ص 458 ح 5225.
34) المعجم الأوسط : ج 6 ص 275 ح 6399 عن ابن عبّاس.
35) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 556 ح 1748.
36) سنن ابن ماجة : ج 1 ص 556 ح 1749.
37) در تفسیر المیزان (ج 2 ، ص 8) آمده است : «بت پرستان ، وقتى جرم و گناهى مرتکب مى شدند ، براى راضى ساختن خدایانشان یا فرو نشاندن خشم آنها روزه مى گرفتند ، و نیز آن گاه که برآمدن حاجتى را خواستار بودند . این شیوه ، نوعى معامله و مبادله بود که نیاز معبود را بر مى آورْد تا نیاز بنده را برآورَد ، یا رضایت او را به دست مى آورْد تا او هم رضاى بنده اش را به دست آورَد . خداوند، بزرگوارتر از آن است که درباره او فقر، نیاز، تأثّر و یا آزارى تصوّر شود و او از هر کاستى اى ، به دور است . پس ، هر عبادتى ، هر اثرى داشته باشد ، به بنده برمى گردد ، نه به خداى متعال . گناهان نیز چنین اند . خداوند فرموده است : «اگر نیکى کنید ، به خودتان نیکى کرده اید و اگر بدى کنید ، به خودتان بدى کرده اید» (اسراء ، آیه 7) . قرآن کریم ، در آموزش هاى خود ، به همین نکته اشاره دارد و آثار طاعت ها و نافرمانى ها را به انسان باز مى گرداند ؛ انسانى که جز نیاز ، چیزى نیست . خداوند فرموده است : «اى مردم! شما نیازمندان به خدایید و خداوند ، بى نیاز است» (فاطر ، آیه 15) . نیز درباره روزه اشاره مى کند که : «باشد که پروا کنید» . و این امید است در سایه روزه ، تقوا به دست آید ، جاى شک نیست ؛ چرا که هر انسانى با فطرت خویش در مى یابد که براى کسى که خواستار پیوند با دنیاى پاکى و والایى و رسیدن به درجه کمال و معنویّت است ، نخستین کار ، دورى جستن از ارضاى بى حدّ و مرز لذّت هاى جسمانى ، پرهیز از زیاده روى در شهوات بدن ، و وارستگى از تعلّقات به زمین است و در یک کلمه ، پرهیز از آنچه او را از پرداختن به پروردگار ، دور مى کند . این ، تقوایى است که با روزه گرفتن و چشم پوشى از شهوات به دست مى آید . نزدیک تر از این و مناسب تر از این براى عموم مردم ، چه از اهل دنیا باشد و چه از اهل آخرت ، آن است که از خواستنى هاى حلال (مثل : خوردن ، نوشیدن و آمیزش) که مورد ابتلاى همگان است ، پرهیز کند تا برایش ورزیدگى جهت پرهیز نمودن و دورى جستن از حرام ها فراهم آید و بدین گونه ، اراده خود را براى دورى جستن از گناهان و تقرّب به خدا ، تربیت کند . هر که در خواستنى هاى حلال و مباح ، دعوت خداوند را پاسخ دهد و شنوا و فرمان بُردار باشد ، یقینا درباره حرام ها و نافرمان بردارى ها ، شنواتر و فرمان بردارتر خواهد بود».
38) صحیح البخاری : ج 2 ص 670 ح 1795 وص 673 ح 1805 وج 6 ص 2723 ح 7054 کلّها عن أبی هریرة ، تهذیب الأحکام : ج 2 ص 242 ح 958 عن سلیمان بن خالد عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله.
39) الکافی : ج 2 ص 19 ح 5 وج 4 ص 62 ح 1 کلاهما عن زرارة عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 68 ص 333 ح 10 ؛ سنن الترمذی : ج 3 ص 136 ح 764 عن أبی هریرة.
40) مسند ابن حنبل : ج 3 ص 367 ح 9236 عن أبی هریرة.
41) معانی الأخبار : ص 408 ح 88 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 251 ح 15.
42) مسند ابن حنبل : ج 5 ص 213 ح 15264 عن جابر.
43) سنن النسائی : ج 4 ص 167 و 168 عن أبی عبیدة الجرّاح ؛ نثر الدرّ : ج 1 ص 231 ، بحارالأنوار : ج 96 ص 296 ح 28.
44) الجامع الصغیر : ج 2 ص 103 ح 5059 نقلاً عن ابن النجّار عن أبی ملیکة.
45) الزهد لابن المبارک : ص 392 ح 1112 عن شدّاد بن عبد اللّه ؛ نثر الدرّ : ج 1 ص 208.
46) الکافی : ج 4 ص 180 ح 2 عن عبد اللّه بن بکیر عن بعض أصحابنا عن أحدهما علیهماالسلام ؛ سنن النسائی : ج 4 ص 169 عن عبد اللّه.
47) پیامبر صلى الله علیه و آله این را از آن جهت فرمود که روزه ، عبادتى باطنى است و لغزش شیطانى یا ریا در آن نیست (معانى الأخبار : ص 408) . در مصباح الشریعة (ص 133) به نقل از امام صادق علیه السلام آمده است که پیامبر خدا فرمود : «روزه ، سپر است» ، یعنى پوششى است که او را از آفات دنیا و عذاب آخرت ، نگه مى دارد.
48) سیّد رضى ، پس از نقل حدیث ، مى گوید : «این ، استعاره است و پیامبر صلى الله علیه و آله روزه را – که روزه دار را از عذاب ها و عِقاب هاى سخت ، حفظ مى کند ، آن گاه که نیّت خود را براى روزه ، خالص و اندرون خود را شایسته سازد – به سپر ، تشبیه کرده است و کسى را که خود را با روزه از لغزش ها و سخنان ناروا و کارهاى زشت نگه مى دارد ، همچون کسى دانسته که خود را با سپر (پوشش) حفاظت مى کند . نیز کسى را که خویش را با پیروى از هواى نفْس نابود مى سازد ، همانند کسى دانسته که آن سپر را دریده و خود را از هیچ زخم و آسیبى مصون نداشته است . این ، از بهترین و دل نشین ترین تمثیل ها و تشبیه هاست» (المَجازات النبویّة : ص 341).
49) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 582 ح 6623 وراجع: مجمع البیان : ج 2 ص 490.
50) مسند ابن حنبل : ج 5 ص 176 ح 15040 وص 186 ح 15107.
51) المعجم الکبیر : ج 11 ص 116 ح 11304.
52) الکافی : ج 5 ص 564 ح 36.
53) الکافی : ج 4 ص 62 ح 2 عن إسماعیل بن أبی زیاد ، بحارالأنوار : ج 63 ص 261 ح 140.
54) الدعوات : ص 76 ح 179 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 255 ح 33 ؛ کنز العمّال : ج 8 ص 450 ح 23605 نقلاً عن ابن السنی وأبی نعیم فی الطبّ عن أبی هریرة.
55) شعب الإیمان : ج 3 ص 412 ح 3923 عن أبی إسحاق الهمدانی عن الإمام علیّ علیه السلام.
56) الفردوس : ج 1 ص 143 ح 512 عن أبی الدرداء.
57) الکافی : ج 4 ص 62 ح 2 عن إسماعیل بن أبی زیاد عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 257 ح 41.
58) إرشاد القلوب : 203 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 27 ح 6.
59) تنبیه الخواطر : ج 2 ص 119.
60) کنز العمّال : ج 9 ص 37 ح 24818 نقلاً عن الحاکم فی تاریخه والدیلمی عن ابن عمر.
61) إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 129 ؛ المحجّة البیضاء : ج 5 ص 154.
62) تاریخ دمشق : ج 8 ص 76 ؛ التحصین لابن فهد : ص 20 ح 39 نحوه وکلاهما عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل ، بحار الأنوار : ج 96 ص 258 ح 41.
63) ثواب الأعمال : ص 344 ح 1 عن أبی هریرة وابن عبّاس ، بحار الأنوار : ج 76 ص 371 ح 30.
64) تنبیه الخواطر : ج 1 ص 100 ؛ إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 124.
65) الزهد لابن المبارک : ص 494 ح 1409 عن الحارث بن عبیدة ؛ الدعوات: ص 26 ح 44 عن الإمام الکاظم علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 255 ح 33.
66) مسند ابن حنبل : ج 3 ص 519 ح 10187 عن أبی هریرة ؛ عدّة الداعی : ص 117.
67) الدرّ المنثور : ج 1 ص 442 نقلاً عن أبی الشیخ فی الثواب عن أنس.
68) المعجم الکبیر : ج 11 ص 285 ح 12012 عن ابن عبّاس.
69) تاریخ بغداد : ج 12 ص 243 الرقم 6694 عن ابن عبّاس.
70) مسند ابن حنبل : ج 2 ص 586 ح 6637 عن عبد اللّه بن عمرو.
71) حلیة الأولیاء : ج 6 ص 147 عن ثوبان.
72) در برخى منابع ، به جاى «خواسته هاى دل» ، «نوشیدنى» آمده است.
73) سنن النسائی : ج 4 ص 174 عن عقبة بن عامر.
74) المعجم الکبیر : ج 17 ص 120 ح 295 عن عتبة بن عبد السلمی.
75) صحیح مسلم : ج 2 ص 808 ح 167 و 168 عن أبی سعید الخدری.
76) مسند ابن حنبل : ج 3 ص 619 ح 10810 عن أبی هریرة ؛ مستدرک الوسائل : ج 7 ص 504 ح 8751 نقلاً عن درر اللآلی عن سلامة بن قیصر.
77) سنن الترمذی : ج 4 ص 167 ح 1624 عن أبی اُمامة.
78) مسند أبی یعلى : ج 2 ص 177 ح 1484 عن معاذ.
79) کنز العمّال : ج 16 ص 127 ح 44154 نقلاً عن شمس الدین بن القماح فی مجموعٍ له عن أبی العبّاس المستغفری.
80) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 183 ح 5417 وج 2 ص 86 ح 1802 کلاهما عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 253 ح 24 ؛ کنز العمّال : ج 8 ص 449 ح 23599 نقلاً عن البزّار عن حذیفة.
81) تاریخ دمشق : ج 12 ص 270 ح 2943 عن حذیفة.
82) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 86 ح 1801 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 253 ح 23.
83) الغارات : ج 2 ص 707 عن سوید بن غفلة عن الإمام علی علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 322 ح 1 ؛ شُعب الإیمان : ج 3 ص 410 ح 3917 عن سوید بن غفلة عن الإمام علی علیه السلام عنه صلى الله علیه و آله نحوه.
84) إحیاء علوم الدین : ج 3 ص 126 ؛ المحجّة البیضاء : ج 5 ص 149.
85) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 271 ح 22211.
86) دعائم الإسلام : ج 1 ص 270 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 258 ح 41 ؛ تاریخ دمشق : ج 8 ص 78 عن عبد اللّه بن عبّاس ومحمّد بن علیّ بن أبی طالب وص76 عن سعید بن زید بن عمرو بن نفیل عنه صلى الله علیه و آله کلاهما نحوه.
87) مستدرک الوسائل : ج 7 ص 400 ح 8524 نقلاً عن القطب الراوندی فی لبّ اللباب.
88) کنز العمّال : ج 5 ص 15 ح 11846 نقلاً عن الدیلمی عن أبی سعید الخدری.
89) بحار الأنوار : ج 96 ص 345 ح 9 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن عبد اللّه بن مسعود.
90) بحار الأنوار : ج 96 ص 346 ح 10 نقلاً عن القطب الراوندی فی النوادر عن أبی إسماعیل بن خالد عن الإمام الصادق عن أبیه عن جدّه عن الإمام علیّ علیهم السلام.
91) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 74 ح 1769 عن الإمام الحسن علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 96 ص 369 ح 49.
92) المعجم الکبیر : ج 11 ص 89 ح 11199 عن ابن عبّاس.
93) فی المصدر : «منّی» ، والتصویب من بحار الأنوار.
94) فضائل الأشهر الثلاثة : ص 124 ح 132 و ص 64 ح 46 ، بحار الأنوار : ج 97 ص 83 ح 54.
95) مصباح الشریعة : ص 135 ، بحار الأنوار : ج 96 ص 254 ح 28.
96) المقنعة : ص 310، بحار الأنوار : ج 97 ص 352.
97) انعام : آیه 91.
98) إحیاء علوم الدین : ج 1 ص 350 ، المحجّة البیضاء : ج 2 ص 131.
99) غرر الحکم : ح 5890.
