28 / 1
تَحریمُ سَوءِ الظَّنِّ بِالمُؤمِنِ
الکتاب
«یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ اَلظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ اَلظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اِتَّقُوا اَللّهَ إِنَّ اَللّهَ تَوّابٌ رَحِیمٌ».(1)
الحدیث
6734 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم و الظَّنَّ؛ فإنَّ الظَّنَّ أکذَبُ الحَدیثِ، و لا تَحَسَّسُوا، و لا تَجَسَّسُوا.(2)
6735 . عنه صلى الله علیه و آله: إیّاکُم و الظَّنَّ؛ فإنَّ الظَّنَّ أکذَبُ الکَذِبِ.(3)
6736 . عنه صلى الله علیه و آله: مَن أساءَ بأخِیهِ الظَّنَّ فَقَد أساءَ بِرَبِّهِ، إنّ اللّهَ تعالى یقولُ: «اِجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ اَلظَّنِّ».(4)
28 / 1
ممنوعیّت بدگمانى به مؤمن
قرآن
«اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزید؛ [چرا] که پاره‌اى از گمان‌ها گناه است، و [در زندگى و احوال دیگران] تجسّس مکنید، و بعضى از شما غیبت بعضى را نکند. آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادرِ مُرده‌اش را بخورد؟ ! از آن کراهت دارید. [پس] از خدا بترسید، که خدا توبه‌پذیرِ مهربان است».
حدیث
6734 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گمان بپرهیزید؛ زیرا گمان، دروغ‌ترین سخن است، و تجسّس و کنجکاوى نکنید.
6735 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از گمان بپرهیزید؛ زیرا گمان، دروغ‌ترین دروغ است.
6736 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر که به برادر خود گمان بد ببرد، به پرودگارش گمان بد برده است؛ زیرا خداوند متعال مى‌فرماید: «از بسیارى از گمان‌ها بپرهیزید».
6737 . عنه صلى الله علیه و آله: إذا ظَنَنتُم فلا تُحَقِّقُوا، و إذا حَسَدتُم فلا تَبغُوا، و إذا تَطَیَّرتُم فَامضُوا.(5)
6738 . عنه صلى الله علیه و آله: إنّ الجُبنَ و البُخلَ و الحِرصَ غَریزَةٌ واحِدَةٌ یَجمَعُها سُوءُ الظَّنِّ.(6)
28 / 2
التَّحذیرُ مِن سوءِ الظَّنِّ بِاللّه
الکتاب
«وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ اَلَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْداکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ اَلْخاسِرِینَ».(7)
«وَ یُعَذِّبَ اَلْمُنافِقِینَ وَ اَلْمُنافِقاتِ وَ اَلْمُشْرِکِینَ وَ اَلْمُشْرِکاتِ اَلظّانِّینَ بِاللّهِ ظَنَّ اَلسَّوْءِ عَلَیْهِمْ دائِرَةُ اَلسَّوْءِ وَ غَضِبَ اَللّهُ عَلَیْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصِیراً».(8)
الحدیث
6739 . رسول اللّه صلى الله علیه و آله: لیسَ مِن عَبدٍ یَظُنُّ باللّهِ خَیرا إلّا کانَ عِندَ ظَنِّهِ بهِ، و ذلکَ قولُهُ: «وَ ذلِکُمْ ظَنُّکُمُ اَلَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکُمْ أَرْداکُمْ فَأَصْبَحْتُمْ مِنَ اَلْخاسِرِینَ».(9)
6740 . عنه صلى الله علیه و آله: رَأیتُ رَجُلاً مِن اُمَّتی على الصِّراطِ یَرتَعِدُ کما تَرتَعِدُ السَّعَفَةُ فی یَومِ رِیحٍ عاصِفٍ، فَجاءَهُ حُسنُ ظَنِّهِ بِاللّهِ فَسَکَّنَ رَعدَتَهُ.(10)
6737 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هر گاه گمان بردید، آن را حقیقت مپندارید و بدان عمل نکنید، و هر گاه حسد ورزیدید، آن را دنبال نکنید [و عملى را بر آن، مترتّب نسازید]، و هر گاه فال بد زدید، [اعتنا نکرده،] کار خود را انجام دهید.
6738 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: همانا ترس و بخل و آزمندى، [جلوه‌هاى] یک خصلت‌اند که بدگمانى، آنها را گِرد هم آورده است
28 / 2
هشدار درباره ی بدگمانى به خداوند
قرآن
«و همین بود گمانتان که درباره ی پروردگارتان بردید؛ شما را هلاک کرد و از زیانکاران شدید».
«و [تا] مردان و زنان نفاق‌پیشه و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد برده‌اند، عذاب کند. بَدِ زمانه بر آنان باد! و خدا بر ایشان خشم نموده و لعنتشان کرده و جهنّم را براى آنان، آماده گردانیده و [چه] بد سرانجامى است!».
حدیث
6739 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هیچ بنده‌اى نیست که به خداوند عزوجل گمان نیک ببرد، مگر این که خداوند، مطابق همان گمان، با او رفتار مى‌کند این سخن خداوند عزوجل است که مى‌فرماید: «همین گمانى که به پروردگارتان داشتید، شما را هلاک کرد و از زیانکاران شدید».
6740 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: یکى از مردان امّت خود را دیدم که بر صراط، مانند شاخه ی خشکیده ی درخت خرما در یک روز توفانى، مى‌لرزد در این هنگام، خوش‌گمانىِ او به خداوند، لرزش او را آرامش بخشید.
1) الحجرات:12.
2) سنن أبی داوود: ج 4 ص 280 ح 4917 عن أبی هریرة.
3) قرب الإسناد: ص 29 ح 94 عن مسعدة بن زیاد عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام، بحارالأنوار: ج 75 ص 195 ح 8.
4) کنزالعمّال: ج 3 ص 497 ح 7587 نقلاً عن ابن النجار عن عائشة.
5) کنزالعمّال: ج 3 ص 497 ح 7585 عن جابر.
6) علل الشرائع: ص 559 ح 1، بحارالأنوار: ج 73 ص 304 ح 21.
7) فصّلت:23.
8) الفتح:6.
9) تفسیر القمّی: ج 2 ص 265 عن عبدالرحمن بن الحجاج عن الإمام الصادق علیه السلام، بحارالأنوار: ج 70 ص 384 ح 42.
10) الأمالی للصدوق: ص 302 ح 342 عن عبدالرحمن ابن سمرة، بحارالأنوار: ج 7 ص 291 ح 1.
