19 / 1
البِشاراتُ بِدَولَتِهِم
الکتاب
«وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی اَلزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ اَلذِّکْرِ أَنَّ اَلْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ اَلصّالِحُونَ» .(1)
«وَ نُرِیدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى اَلَّذِینَ اُسْتُضْعِفُوا فِی اَلْأَرْضِ وَ نَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَ نَجْعَلَهُمُ اَلْوارِثِینَ» .(2)
«هُوَ اَلَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِینِ اَلْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى اَلدِّینِ کُلِّهِ وَ کَفى بِاللهِ شَهِیداً» .(3)
«هُوَ اَلَّذِی أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِینِ اَلْحَقِّ لِیُظْهِرَهُ عَلَى اَلدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ اَلْمُشْرِکُونَ» .(4)
«وَعَدَ اَللهُ اَلَّذِینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی اَلْأَرْضِ کَمَا اِسْتَخْلَفَ اَلَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ اَلَّذِی اِرْتَضى لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ اَلْفاسِقُونَ» .(5)
19 / 1
بشارت‌ها درباره دولت اهل بیت
قرآن
«و در حقیقت، در زبور، پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد» .
«و خواستیم بر کسانى که در آن سرزمین، فرو دست شده بودند، منّت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم] گردانیم و ایشان را وارث [زمین] کنیم» .
«اوست کسى که پیامبر خود را به [قصد] هدایت، با آیین درست، روانه ساخت، تا آن را بر تمام ادیان، پیروز گرداند، و گواه بودن خدا کفایت مى‌کند» .
«اوست کسى که فرستاده خود را با هدایت و آیین درست، روانه کرد، تا آن را بر هر چه دین است، فائق گرداند، هرچند مشرکان را ناخوش آید» .
«خدا به کسانى از شما که ایمان آورده و کارهاى شایسته کرده‌اند، وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین، جانشین [خود] قرار دهد همان گونه که کسانى را که پیش از آنان بودند، جانشین [خود] قرار داد و آن دینى را که برایشان پسندیده است، به سودشان مستقر کند و بیمشان را به ایمنى مبدّل گرداند، [تا] مرا عبادت کنند و چیزى را با من شریک نگردانند، و هر کس پس از آن به کفر گراید، آنان‌اند که نافرمان‌اند» .
الحدیث
3484 . رسول الله صلى الله علیه و آله: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّى یَلِیَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی یُواطِئُ اسمُهُ اسمی.(6)
3485 . عنه صلى الله علیه و آله: لا تَذهَبُ الدُّنیا حَتّى یَملِکَ العَرَبَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی یُواطِئُ اسمُهُ اسمی.(7)
3486 . ینابیع المودّة عن أبی لیلى: قالَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : أنتَ مَعی فِی الجَنَّةِ، وأوَّلُ مَن یَدخُلُها أنَا وأنتَ وَالحَسَنُ وَالحُسَینُ وفاطِمَةُ. ثُمَّ قالَ: یا عَلِیُّ! اِتَّقِ الضَّغائِنَ الَّتی هِیَ فی صُدورِ مَن لا یُظهِرُها إلّا بَعدَ مَوتی، اُولئِکَ یَلعَنُهُمُ اللهُ ویَلعَنُهُمُ اللّاعِنونَ ثُمَّ بَکى صلى الله علیه و آله وقالَ: أخبَرَنی جَبرَئیلُ أنَّهُم یَظلِمونَهُ بَعدی، وأنَّ ذلِکَ الظُّلمَ یَبقى حَتّى إذا قامَ قائِمُهُم وعَلَت کَلِمَتُهُم وَاجتَمَعَتِ الاُمَّةُ عَلى مَحَبَّتِهِم وکانَ الشّانِئُ لَهُم قَلیلاً وَالکارِهُ لَهُم ذَلیلاً وکَثُرَ المادِحُ لَهُم وذلِکَ حینَ تَغَیَّرَتِ البِلادُ وضَعُفَ العِبادُ وَالیَأسُ مِنَ الفَرَجِ، فَعِندَ ذلِکَ یَظهَرُ القائِمُ المَهدِیُّ مِن وُلدی بِقَومٍ یُظهِرُ اللهُ الحَقَّ بِهِم ویُخمِدُ الباطِلَ بِأَسیافِهِم ویَتبَعُهُم النّاسُ راغِبًا إلَیهِم أو خائِفًا ثُمَّ قالَ: مَعاشِرَ النّاسِ، أبشِروا بِالفَرَجِ فَإِنَّ وَعدَ اللهِ حَقٌّ لا یُخلَفُ، وقَضاؤهُ لا یُرَدُّ وهُوَ الحَکیمُ الخَبیرُ، وإنَّ فَتحَ اللهِ قَریبٌ اللهُمَّ إنَّهُم أهلی فَأَذهِب عَنهُمُ الرِّجسَ وطَهِّرهُم تَطهیرًا، اللهُمَّ اکلَأهُم وَارعَهُم وکُن لَهُم وَانصُرهُم وأعِزَّهُم ولا تُذِلَّهُم وَاخلُفنی فیهِم، إنَّکَ عَلى ما تَشاءُ قَدیرٌ.(8)
3487 . رسول الله صلى الله علیه و آله: أبشِروا ثُمَّ أبشِروا ثَلاثَ مَرّاتٍ إنَّما مَثَلُ اُمَّتی کَمَثَلِ غَیثٍ لا یُدرى أوَّلُهُ خَیرٌ أم آخِرُهُ إنَّما مَثَلُ اُمَّتی کَمَثَلِ حَدیقَةٍ اُطعِمَ مِنها فَوجٌ عامًا، ثُمَّ اُطِعمَ مِنها فَوجٌ عامًا، لَعَلَّ آخِرَها فَوجٌ یَکونُ أعرَضَها بَحرًا وأعمَقَها طولاً وفَرعًا وأحسَنَها حُبًّا (جَناءً) وکَیفَ تَهلِکُ اُمَّةٌ أنَا أوَّلُها وَاثنا عَشَرَ مِن بَعدی مِنَ السُّعَداءِ واُولُو الأَلبابِ وَالمَسیحُ عیسَى بنُ مَریَمَ آخِرُها؟ ! ولکِن یَهلِکُ مَن بَینَ ذلِکَ نَتجَ الهَرجِ، لَیسوا مِنّی ولَستُ مِنهُم.(9)
حدیث
3484 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قیامت برپا نمى‌شود تا آن که مردى از اهل بیتم که همنام من است، حکومت یابد.
3485 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: دنیا به آخر نمى‌رسد، تا آن که مردى از اهل بیتم که همنام من است، بر عرب فرمان‌روایى یابد.
3486 . ینابیع المودّة به نقل از ابو لیلى : پیامبر خدا به على علیه السلام فرمود: «تو با من، در بهشت خواهى بود و نخستین کسانى که وارد بهشت مى‌شوند، من هستم و تو و حسن و حسین و فاطمه. . .»
سپس فرمود: «اى على! هشدار از کینه‌هایى که [نسبت به تو] در سینه‌هاى برخى نهفته است و بعد از مرگ من، آنها را آشکار مى‌کنند. اینان را خدا و لعنت‌کنندگان، لعنت مى‌کنند»
پیامبر صلى الله علیه و آله سپس گریست و فرمود: «جبرئیل علیه السلام به من خبر داد که پس از من، این عدّه به او (على) ستم مى‌کنند و این ستم، همچنان ادامه مى‌یابد تا آن که قائم آنان (اهل بیت) قیام کند و کارشان بالا گیرد و امّتْ بر محبّت و دوستى ایشان هم‌داستان شوند و دشمنانشان اندک شوند و کسانى که آنان را ناخوش مى‌دارند، به ذلّت افتند و ستایندگانشان بسیار گردند. این، زمانى است که شهرها دیگرگون شوند و بندگان، ناتوان گردند و امیدى به گشایش باقى نَماند. در این زمان، مهدى قائم از نسل من به همراه عدّه‌اى ظهور مى‌کند که خداوند به واسطه آنان، حق را رو مى‌آورد و با شمشیرهاى ایشان، باطل را در هم مى‌شکند و مردم، داوطلبانه یا از ترس، پیروى مى‌کنند»
سپس فرمود: «اى مردم! بشارت باد شما را به گشایش؛ چرا که وعده خدا راست و تخلّف‌ناپذیر است و حکم او برگشت ندارد، و اوست حکیم و آگاه. فتح خدا نزدیک است. بار خدایا! آنان، خانواده من هستند. پس پلیدى را از آنان بزُداى و کاملاً پاک و مطهّرشان گردان! بارخدایا! آنان را نگهدارى کن و با آنان باش و یارى‌شان ده و عزّتشان بخش و خوارشان مگردان و به جاى من، براى آنان باش که همانا تو بر آنچه بخواهى، توانایى» .
3487 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: بشارت و بشارت (سه بار) ! حکایت امّت من، در حقیقت، حکایت بارانى است که معلوم نیست آغازش بهتر است یا فرجامش. حکایت امّت من، در حقیقت، حکایت باغى است که یک سال به گروهى میوه مى‌دهد و سال بعد، به گروهى دیگر. شاید در آخر آن باغ، عدّه‌اى باشند که آن جا داراى نهرى گسترده‌تر با طول و عرضى پهناورتر و میوه‌هایى ) / دوستى‌اى)
نیکوتر باشند. چگونه هلاک مى‌شود امّتى که آغازش من هستم و بعد از من، دوازده سعادتمند و خِردمند هستند و مسیح، عیسى بن مریم علیهماالسلام، در آخر آن قرار دارد؟ ! امّا از بین این امّت، کسانى که دست به فتنه و کشتار زنند، نابود مى‌شوند. اینان، از من نیستند و من از آنان نیستم.
3488 . عقد الدرر عن حُذَیفَة: سَمِعتُ رَسولَ اللهِ صلى الله علیه و آله یَقولُ: وَیحَ هذِهِ الاُمَّةِ مِن مُلوکٍ جَبابِرَةٍ، کَیفَ یَقتُلونَ ویُخیفونَ المُطیعینَ إلّا مَن أظهَرَ طاعَتَهُم، فَالمُؤمِنُ التَّقِیُّ یُصانِعُهُم بِلِسانِهِ ویَفِرُّ مِنهُم بِقَلبِهِ فَإِذا أرادَ اللهُ عز و جل أن یُعیدَ الإِسلامَ عَزیزًا قَصَمَ کُلَّ جَبّارٍ، وهُوَ القادِرُ عَلى ما یَشاءُ أن یُصلِحَ اُمَّةً بَعدَ فَسادِها.
ثُمَّ قالَ: یا حُذَیفَةُ، لَو لَم یَبقَ مِنَ الدُّنیا إلّا یَومٌ واحِدٌ لَطَوَّلَ اللهُ ذلِکَ الیَومَ حَتّى یَملِکَ رَجُلٌ مِن أهلِ بَیتی، تَجرِی المَلاحِمُ عَلى یَدَیهِ، ویُظهِرُ الإِسلامَ، لا یُخلِفُ وَعدَهُ، وهُوَ سَریعُ الحِسابِ.(10)
3489 . رسول الله صلى الله علیه و آله: لا تَقومُ السّاعَةُ حَتّى یَقومَ قائِمٌ لِلَحقِّ مِنّا، وذلِکَ حینَ یَأذَنُ اللهُ عز و جللَهُ، ومَن تَبِعَهُ نَجا ومَن تَخَلَّفَ عَنهُ هَلَکَ. اللهَ اللهَ عِبادَ اللهِ، فَأتوهُ ولَو عَلَى الثَّلجِ، فَإِنَّهُ خَلیفَةُ اللهِ عز و جل وخَلیفَتی.(11)
3490 . المناقب للکوفی عن سَلمان: لَمّا ثَقُلَ رَسولُ اللهِ صلى الله علیه و آله دَخَلنا عَلَیهِ، فَقالَ لِلنّاسِ: أخلوا لی عَن أهلِ البَیتِ. فَقامَ النّاسُ وقُمتُ مَعَهُم فَقالَ: اُقعُد یا سَلمانُ إنَّکَ مِنّا أهلَ البَیتِ، فَحَمِدَ اللهَ وأثنى عَلَیهِ ثُمَّ قالَ: . . . فَاتَّقُوا اللهَ فی عِترَتی أهلِ بَیتی، فَإِنَّ الدُّنیا لَم تَدُم لِأَحَدٍ قَبلَنا ولا تَبقى لَنا ولا تَدومُ لِأَحَدٍ بَعدَنا.
ثُمَّ قالَ لِعَلیٍّ: دَولَةُ الحَقِّ أبَرُّ الدُّوَلِ، أما إنَّکُم سَتَملِکونَ بَعدَهُم بِالیَومِ یَومَینِ و بِالشَّهرِ شَهرَینِ وبالسَّنَةِ سَنَتَینِ.(12)
3488 . عقد الدُّرر به نقل از حُذَیفه : شنیدم پیامبر خدا مى‌فرماید: «دریغا بر این امّتْ از دست فرمان‌روایانى جبّار که اطاعت کنندگان را مى‌کُشند و دچار رعب و وحشت مى‌سازند، مگر کسانى را که در برابر آنان، اظهار اطاعت کنند! مؤمن پرهیزگار، به زبان با ایشان سازش مى‌کند و به دل از آنان مى‌گریزد. پس هر گاه خداوند عز و جل بخواهد عزّت را به اسلام باز گردانَد، هر ستمگر جبّارى را در هم مى‌شکند و او بر هر چه بخواهد، قادر است و مى‌تواند امّتى را که تباه شده است، اصلاح گردانَد».
سپس فرمود: «اى حُذَیفه! اگر از عمر دنیا تنها یک روز باقى مانده باشد، خداوند، آن روز را چندان طولانى مى‌سازد تا مردى از اهل بیت من، حکومت را به دست گیرد. حماسه‌ها به دست او صورت مى‌پذیرند و اسلام، پیروز مى‌شود. خداوند، خُلف وعده نمى‌کند و او حسابرسى سریع است».
3489 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: قیامت برپا نمى‌شود تا این که قائمِ بر حقّ ما قیام کند. این قیام، زمانى رخ مى‌دهد که خداوند عز و جل به او اجازه دهد. هر که از او پیروى کند، نجات مى‌یابد و هر که از وى روى بگرداند، نابود مى‌شود. خدا را، خدا را، اى بندگان خدا! نزد او بروید، اگرچه ناچار شوید از روى یخ عبور کنید؛ زیرا او جانشین خداى عز و جل و جانشین من است.
3490 . المناقب، کوفى به نقل از سلمان : چون بیمارى پیامبر خدا سخت شد، خدمت ایشان رسیدیم. پیامبر صلى الله علیه و آله به مردم (عیادت کنندگان) فرمود: «مرا با اهل بیت، تنها گذارید»
مردم برخاستند و من هم به همراه آنان برخاستم. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «بنشین [اى سلمان]! تو از ما اهل بیت هستى» .
پس حمد و ثناى الهى را به جا آورد و آن گاه فرمود: «. . . درباره عترت و اهل بیتم از خدا بترسید؛ زیرا دنیا براى هیچ کس پیش از ما دوام نیاورْد و براى ما نیز باقى نمى‌مانَد و براى هیچ کس پس از ما هم نمى‌پاید» .
سپس به على علیه السلام فرمود: «دولت حق، پُر خیر و برکت‌ترینِ دولت‌هاست. بدانید که شما بعد
از آنان، به ازاى هر روز [که آنان حکومت کرده‌اند]، دو روز و به ازاى هر ماه، دو ماه و به ازاى هر سال، دو سال حکومت خواهید کرد» .
3491 . رسول الله صلى الله علیه و آله: قالَ اللهُ تَعالى: «أَنَّ اَلْأَرْضَ(13) یَرِثُها عِبادِیَ اَلصّالِحُونَ»(1) فَنَحنُ الصّالِحونَ.(14)
3492 . عنه صلى الله علیه و آله: إنَّ اللهَ زَوى لِیَ(15) الأَرضَ، فَرَأَیتُ مَشارِقَها ومَغارِبَها وإنَّ اُمَّتی سَیَبلُغُ مُلکُها ما زُوِیَ لی مِنها.(16)
3493 . عنه صلى الله علیه و آله: لَمّا عُرِجَ بی إلَى السَّماءِ السّابِعَةِ ومِنها إلى سِدَرةِ المُنتَهى ومِنَ السِّدرَةِ إلى حُجُبِ النّورِ نادانی رَبّی جَلَّ جَلالُهُ: یا مُحَمَّدُ بِالقائِمِ مِنکُم. . . اُطَهِّرُ الأَرضَ مِن أعدائی واُورِثُها أولِیائی.(17)
3491 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداى متعال فرمود: «همانا زمین را بندگان شایسته من به ارث مى‌برند» . آن شایستگان، ما هستیم.
3492 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: خداوند، زمین را براى من فشرد و در هم پیچاند و من، شرق و غرب آن را دیدم و به زودى، حاکمیت امّت من، به سراسر جهان خواهد رسید.
3493 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: هنگامى که به آسمان هفتم و از آن جا به «سِدرَةُ المُنتهى» و از سِدره به حجاب‌هاى نور برده شدم، پروردگارم عز و جل مرا ندا فرمود که: «اى محمّد! به وسیله قائم شما. . . زمین را از دشمنان خود، پاک مى‌کنم و دوستانم را وارث آن مى‌گردانم» .
19 / 2
المُمَهِّدونَ لِدَولَتِهِم
3494 . رسول الله صلى الله علیه و آله: یَخرُجُ ناسٌ مِنَ المَشرِقِ فَیُوَطِّئونَ لِلمَهدِیِّ.(18)
3495 . سنن ابن ماجة عن عَبد اللهِ: بَینَما نَحنُ عِندَ رَسولِ اللهِ صلى الله علیه و آله إذ أقبَلَ فِتیَةٌ مِن بَنی هاشِمٍ، فَلَمّا رآهُمُ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله اغرَورَقَت عَیناهُ وتَغَیَّرَ لَونُهُ. قالَ: فَقُلتُ: ما نَزالُ نَرى فی وَجهِکَ شَیئًا نَکرَهُهُ! فَقالَ: إنّا أهلُ بَیتٍ اِختارَ اللهُ لَنَا الآخِرَةَ عَلَى الدُّنیا، وإنَّ أهلَ بَیتی سَیَلقَونَ بَعدی بَلاءً وتَشریدًا وتَطریدًا، حَتّى یَأتِیَ قَومٌ مِن قِبَلِ المَشرِقِ مَعَهُم رایاتٌ سودٌ فَیَسأَلونَ الخَیرَ فَلا یُعطَونَهُ، فَیُقاتِلونَ فَیُنصَرونَ، فَیُعطَونَ ما سَأَلوا فَلا یَقبَلونَهُ، حَتّى یَدفَعوها إلى رَجُلٍ مِن أهلِ بَیتی فَیَملَأَها قِسطًا کَما مَلَؤوها جَورًا، فَمَن أدرَکَ ذلِکَ مِنکُم فَلیَأتِهِم ولَو حَبوًا عَلَى الثَّلجِ.(19)
3496 . رسول الله صلى الله علیه و آله: تَجیءُ الرّایاتُ السّودُ مِن قِبَلِ المَشرِقِ، کَأَنَّ قُلوبَهُم زُبَرُ الحَدیدِ، فَمَن سَمِعَ بِهِم فَلیَأتِهِم فَیُبایِعهُم، ولَو حَبوًا عَلَى الثَّلجِ.(20)
19 / 2
زمینه‌سازان دولت اهل بیت
3494 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: از مشرق‌زمین، مردمى قیام مى‌کنند و زمینه را براى [ظهورِ] مهدى آماده مى‌سازند.
3495 . سنن ابن ماجة به نقل از عبد الله : در حضور پیامبر خدا بودیم که تعدادى از جوانان بنى هاشم آمدند. چون پیامبر صلى الله علیه و آله آنان را دید، آب از دیدگانش سرازیر شد و رنگش تغییر کرد. گفتم: ما همیشه در چهره شما حالتى مى‌بینیم که ناراحتمان مى‌کند.
پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «ما خاندانى هستیم که خداوند براى ما آخرت را بر دنیا برگزید و اهل بیتم پس از من، بلا و آوارگى و در به درى خواهند دید، تا این که از جانب مشرق‌زمین، مردمى با پرچم‌هاى سیاه مى‌آیند و خواهانِ خیر (حکومت) مى‌شوند؛ امّا به آنها داده نمى‌شود. پس مى‌جنگند و پیروز مى‌شوند و آنچه خواسته‌اند، به آنها داده مى‌شود؛ امّا آن را نمى‌پذیرند تا این که حکومت را به مردى از اهل بیت من مى‌سپارند و او آن را پُر از عدل و داد مى‌کند، همان گونه که پُر از ستم و بیدادش کرده‌اند. پس هر یک از شما آن زمان را درک کرد، به آنها بپیوندد، حتّى اگر ناچار شود روى یخ، سینه‌خیز برود» .
3496 . پیامبر خدا صلى الله علیه و آله: پرچم‌هایى سیاه از جانب مشرق‌زمین خواهند آمد که دل‌هاى صاحبان آنها به استوارى پاره‌هاى آهن است. پس هر کس نداى آنان را شنید، به ایشان بپیوندد و با آنها بیعت کند، حتّى اگر ناچار باشد از روى یخ، سینه‌خیز بگذرد.
1) الأنبیاء:105.
2) القصص:5.
3) الفتح:28.
4) الصفّ:9.
5) النور:55.
6) مسند ابن حنبل: ج 2 ص 10 ح 3571 عن عبدالله بن مسعود.
7) سنن الترمذی: ج 4 ص 505 ح 2230؛ الملاحم والفتن: ص 148 کلاهما عن عبدالله، بحارالأنوار: ج 51 ص 85 ح 38.
8) ینابیع المودّة: ج 3 ص 279 ح 2 وراجع: الأمالی للطوسی: ص 351 ح 726.
9) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 1 ص 52 ح 18 عن الحسین بن زید عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 36 ص 242 ح 48.
10) عقد الدرر: ص 62؛ کشف الغمّة: ج 3 ص 262، بحارالأنوار: ج 51 ص 83.
11) عیون أخبار الرضا علیه السلام: ج 2 ص 59 ح 230 عن الحسن بن عبدالله بن محمّد الرازیّ عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام، بحارالأنوار: ج 51 ص 65 ح 2.
12) المناقب للکوفی: ج 2 ص 171 ح 650.
13) ثلاثة آراء فی معنى الأرض، الأوّل: المقصود أرض الدنیا، بقرینة قوله تعالى: «لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی اَلْأَرْضِ» النور:55، والروایات الواردة فی المتن. الثانی: أرض الجنّة، بقرینة قوله تعالى: «وَ قالُوا اَلْحَمْدُ لِلّهِ اَلَّذِی صَدَقَنا وَعْدَهُ وَ أَوْرَثَنَا اَلْأَرْضَ نَتَبَوَّأُ مِنَ اَلْجَنَّةِ حَیْثُ نَشاءُ» الزمر:74، والأحادیث المرویّة فی الدرّ المنثور: ج5 ص 685 و 686 و تفسیر الطبری: ج17 ص104 ومجمع البیان: ج7 ص 106، وغیرها. الثالث: مطلق الأرض، وتشمل أرض الدنیا وأرض الجنّة. وهو ما اختاره ابن کثیر فی تفسیره المعروف، والعلّامة الطباطبائیّ فی المیزان فی تفسیر القرآن، وهو الأقرب.
14) الدرّ المنثور: ج6 ص 687 نقلاً عن البخاری فی تاریخه وابن أبی حاتم عن أبی الدرداء.
15) زویتُ الشیء: جمعته وقبضته (لسان العرب: ج14 ص363).
16) صحیح مسلم: ج 4 ص 2215 ح 2889 عن ثوبان. قال الآلوسی البغدادی بعد نقل الروایة: هذا وعد منه تعالى بإظهار الدین وإعزاز أهله و استیلائهم على أکثر المعمورة التی یکثر تردّد المسافرین إلیها وإلّا فمن الأرض ما لم یطأها المؤمنون کالأرض الشهیرة بالدنیا الجدیدة وبالهند الغربی، وإن قلنا بأنّ جمیع ذلک یکون فی حوزة المؤمنین أیّام المهدیّ علیه السلام ونزول عیسى علیه السلام فلا حاجة إلى ما ذکر (روح المعانی: ج17 ص 104).
17) الأمالی للصدوق: ص 731 ح 1002 عن ابن عبّاس، بحارالأنوار: ج 18 ص 341 ح 49.
18) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1368 ح 4088؛ کشف الغمّة: ج 3 ص 267 کلاهما عن عبدالله بن الحارث بن جزء الزبیدیّ، بحارالأنوار: ج 51 ص 87 ح 38.
19) سنن ابن ماجة: ج 2 ص 1366 ح 4082؛ المناقب للکوفی: ج 2 ص 110 ح 599، بحارالأنوار: ج 51 ص 82.
20) عقد الدرر: ص 129 عن ثوبان، بحارالأنوار: ج 51 ص 84.
