2 / 1
الاِمتِحانُ
الکتاب
«کُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَ نَبْلُوکُم بِالشَّرِّ وَ الْخَیْرِ فِتْنَةً وَ إِلَیْنَا تُرْجَعُونَ» . (1)
«إِن یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ وَتِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ وَلِیَعْلَمَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَیَتَّخِذَ مِنکُمْ شُهَدَاءَ وَاللَّهُ لَا یُحِبُّ الظَّلِمِینَ – وَلِیُمَحِّصَ اللَّهُ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَیَمْحَقَ الْکَفِرِینَ – أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِینَ جَهَدُواْ مِنکُمْ وَیَعْلَمَ الصَّبِرِینَ» . (2)
» أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا یَأْتِکُم مَّثَلُ الَّذِینَ خَلَوْاْ مِن قَبْلِکُم مَّسَّتْهُمُ الْبَأْسَآءُ وَالضَّرَّآءُ وَزُلْزِلُواْ حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَالَّذِینَ ءَامَنُواْ مَعَهُ مَتَى نَصْرُ اللَّهِ أَلَا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِیبٌ » . (3)
الحدیث
4803.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ البَلاءَ لِلظّالِمِ أدَبٌ ، ولِلمُؤمِنِ امتِحانٌ ، ولِلأَنبِیاءِ دَرَجَةٌ ، ولِلأَولِیاءِ کَرامَةٌ. (4)
2 / 1
آزمایش
قرآن
«هر نفْسى ، چشنده مرگ است، و شما را از راه آزمایش به بد و نیک خواهیم آزمود، و به سوى ما باز گردانیده مى شوید» .
«اگر به شما آسیبى رسیده، آن قوم را نیز آسیبى نظیر آن رسید ، و ما این روزها[ى شکست و پیروزى] را میان مردم به نوبت مى گردانیم [تا پند گیرند] و تا خداوند ، کسانى را که [واقعاً] ایمان آورده اند ، معلوم بدارد و از میان شما گواهانى بگیرد و خداوند ، ستمکاران را دوست نمى دارد ، و تا خدا کسانى را که ایمان آورده اند ، خالص گرداند و کافران را [به تدریج]نابود سازد. آیا پنداشتید که داخل بهشت مى شوید، بى آن که خداوند ، جهادگران و شکیبایان شما را معلوم بدارد؟» .
«آیا پنداشتید که داخل بهشت مى شوید ، در حالى که هنوز مانند آنچه بر [سرِ] پیشینیان شما آمد، بر [سرِ] شما نیامده است؟ آنان دچار سختى و زیان شدند و به [هول و] تکان در آمدند، تا جایى که پیامبر [خدا] و کسانى که با وى ایمان آورده بودند ، گفتند: یارى خدا کِى خواهد بود؟ هش دار، که پیروزى خدا ، نزدیک است» .
حدیث
4803.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بلا براى ستمگر ، [وسیله] ادب، و براى مؤمن ، آزمون، و براى پیامبران ، درجه، و براى اولیا کرامت است .
2 / 2
تَکرِیمُ المُؤمِن
4804.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لَیُغذّی عَبدَهُ المؤمنَ بالبلاءِ کما تُغذِّی الوالِدَةُ ولَدَها باللَّبَنِ . (5)
4805.عنه صلى الله علیه و آله : ما کَرُمَ عبدٌ على اللّه ِ إلّا ازْدادَ علَیهِ البلاءُ . (6)
4806.عنه صلى الله علیه و آله : إذا أرادَ اللّه ُ بقَومٍ خَیرا ابْتَلاهُم . (7)
4807.عنه صلى الله علیه و آله : لا تکونُ مؤمنا حتّى تَعُدَّ البلاءَ نِعمَةً والرَّخاء مِحنَةً ، لأنَّ بلاءَ الدُّنیا نِعمَةٌ فی الآخِرَةِ، ورَخاءَ الدُّنیا مِحنَةٌ فی الآخِرَةِ . (8)
4808.عنه صلى الله علیه و آله : إنّ اللّه َ لَیَتعَهّدُ عبدَهُ المؤمنَ بأنواعِ البلاءِ کما یَتَعهّدُ أهلَ البیتِ سَیِّدُهم بِطُرَفِ الطَّعام . (9)
4809.الدعوات : قال [رسول اللّه] صلى الله علیه و آله : إذا أحَبَّ اللّه ُ عبدا ابْتَلاهُ ، فإذا أحَبّهُ اللّه ُ الحُبَّ البالِغَ افْتَناهُ (10) . قالوا : وما افْتِناؤهُ (11) ؟ قالَ : لا یَتْرُکُ لهُ مالاً وولَدا . (12)
4810.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الرّجُل لَیکونُ لَه الدَّرَجةُ عندَ اللّه ِ لا یَبلُغُها بعملِهِ ، حتّى یُبْتَلى ببلاءٍ فی جِسمِهِ فیَبلُغَها بذلکَ . (13)
2 / 2
ارج نهادن به مؤمن
4804.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، بنده مؤمن خود را با بلا (گرفتارى) ، تغذیه مى کند ، همچنان که مادر ، فرزند خود را با شیر .
4805.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بنده اى نزد خدا گرامى نشد ، مگر آن که بلاى (گرفتارىِ) او فزونى یافت .
4806.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه خداوندْ خیر مردمى را بخواهد ، آنان را گرفتار مى کند .
4807.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن نیستى ، مگر آن گاه که بلا (گرفتارى) را نعمت بشمارى و آسایش را محنت؛ زیرا بلاى دنیا ، نعمت آخرت است و خوشىِ دنیا ، رنج آخرت .
4808.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همچنان که مرد خانه با خوراکى هاى نوبر، خانواده خود را مى نوازد ، خداوند نیز بنده مؤمن خود را با انواع بلاها مى نوازد .
4809.الدعوات : پیامبر خدا فرمود : «هر گاه خداوندْ بنده اى را دوست بدارد، گرفتارش مى گرداند و چون فراوان دوستش بدارد ، او را به فنا مى کشاند» . گفتند : چگونه او را به فنا مى کشاند؟ فرمود : «مال و فرزندى برایش باقى نمى گذارد» .
4810.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : آدمى نزد خداوند ، درجه اى دارد که با عمل خود بِدان نمى رسد، مگر آن که بدنش به بلایى گرفتار شود و بدین وسیله، به آن درجه دست یابد .
4811.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ العبدَ لَتکونُ لَه المَنزِلةُ من الجنّةِ فلا یَبلُغُها بشَیءٍ مِن البلاءِ حتّى یُدرِکَهُ المَوتُ ، ولم یَبلُغْ تلکَ الدَّرَجةَ فیُشَدَّدَ علَیهِ [عندَ] (14) المَوتُ فیَبلُغُها . (15)
2 / 3
حُبُّ لِقاءِ اللّه ِ
4812.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : هَبطَ إلَیَّ جَبرئیلُ علیه السلام فی أحْسَنِ صُورةٍ فقالَ : یا محمّدُ ، الحقُّ یُقْرِئُکَ السَّلامَ ویقولُ لکَ : إنّی أوحَیْتُ إلى الدُّنیا أنْ تَمَرَّری (16) وتَکَدَّری وتَضَیَّقی وتَشَدَّدی على أوْلِیائی حتّى یُحِبّوا لِقائی ، وتَیَسَّری وتَسَهَّلی وتَطَیَّبی لأعْدائی حتّى یُبْغِضوا لِقائی ، فإنّی جَعَلتُ الدُّنیا سِجْنا لأوْلِیائی وجَنّةً لأعْدائی . (17)
4813.عنه صلى الله علیه و آله : یقولُ اللّه ُ عز و جل : یا دُنیا ، تَمَرَّری على عَبدیَ المؤمِن بأنواعِ البلاءِ ، وضَیِّقی علَیهِ فی معیشتِهِ ، ولا تَحْلَولِی فیَرکُنَ إلیکِ . (18)
2 / 4
تَذکِیرُ الکافِر
الکتاب
» وَلَقَدْ أَخَذْنَآءَالَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِینَ وَنَقْصٍ مِّنَ الثَّمَرَ تِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ » . (19)
» أَوَ لَا یَرَوْنَ أَنَّهُمْ یُفْتَنُونَ فِى کُلِّ عَامٍ مَّرَّةً أَوْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ لَا یَتُوبُونَ وَ لَاهُمْ یَذَّکَّرُونَ » . (20)
4811.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : [گاهى] براى بنده در بهشت ، جایگاهى هست که به وسیله هیچ بلایى به آن دست نمى یابد، مگر این که مرگش در رسد و هنگام مرگ ، بر او سخت گرفته شود تا به آن جایگاه دست یابد .
2 / 3
شوق دیدار خداوند
4812.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : جبرئیل علیه السلام در نیکوترین چهره ، بر من فرود آمد و گفت: اى محمّد! حق ، تو را درود مى فرستد و مى فرماید : «من به دنیا وحى کردم که براى اولیا و دوستان من ، تلخ و ناگوار و تنگ و سخت باش تا مشتاق دیدار من شوند ، و براى دشمنان من ، آسان و سهل و گوارا باش تا دیدار مرا ناخوش بدارند؛ زیرا من دنیا را زندانِ دوستان خود و بهشتِ دشمنانم قرار دادم» .
4813.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید: «اى دنیا! با بلاهاى گوناگون ، به کام بنده مؤمن من تلخ شو و زندگى را بر او تنگ بگیر و به کامش شیرین میا تا [مبادا]به تو میل کند» .
2 / 4
تذکّر به کافر
قرآن
«و در حقیقت، ما فرعونیان را به خشک سالى و کمبود محصولات دچار کردیم . باشد که عبرت گیرند» .
«آیا نمى بینند که آنان در هر سال، یک یا دو بار آزموده مى شوند [و] باز هم توبه نمى کنند و عبرت نمى گیرند؟» .
» وَ لَنُذِیقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ » . (21)
الحدیث
4814.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لَولا ثلاثةٌ فی ابنِ آدمَ ما طَأْطَأ رأسَهُ شَیءٌ : المَرضُ ، والمَوتُ ، والفَقرُ ، وکلُّهنَّ فیهِ ، وإنّه مَعهُنَّ لَوثّابٌ! (22)
2 / 5
جَزاءُ السَّیِّئاتِ
الکتاب
«ظَهَرَ الْفَسَادُ فِى الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا کَسَبَتْ أَیْدِى النَّاسِ لِیُذِیقَهُم بَعْضَ الَّذِى عَمِلُواْ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ – قُلْ سِیرُواْ فِى الْأَرْضِ فَانظُرُواْ کَیْفَ کَانَ عَقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ کَانَ أَکْثَرُهُم مُّشْرِکِینَ» . (23)
«وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ» . (24)
«أَوَ لَمَّا أَصَبَتْکُم مُّصِیبَةٌ قَدْ أَصَبْتُم مِّثْلَیْهَا قُلْتُمْ أَنَّى هَذَا قُلْ هُوَ مِنْ عِندِ أَنفُسِکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَىْ ءٍ قَدِیرٌ» . (25)
«وَ مَا کُنَّا مُهْلِکِى الْقُرَى إِلَا وَ أَهْلُهَا ظَلِمُونَ» . (26)
«أَلَمْ یَرَوْاْ کَمْ أَهْلَکْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ مَّکَّنَّهُمْ فِى الْأَرْضِ مَا لَمْ نُمَکِّن لَّکُمْ وَأَرْسَلْنَا السَّمَاءَ عَلَیْهِم مِّدْرَارًا وَجَعَلْنَا الْأَنْهَرَ تَجْرِى مِن تَحْتِهِمْ فَأَهْلَکْنَهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَنشَأْنَا مِن بَعْدِهِمْ قَرْنًا ءَاخَرِینَ» . (27)
«و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ تر، از عذاب این دنیا [نیز] به آنان مى چشانیم . امید که آنها [به خدا] باز گردند» .
حدیث
4814.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر سه چیز در آدمیزاد نبود ، هیچ چیزى سرِ او را فرو نمى آورد : بیمارى ، تهى دستى و مرگ . اینها همه در انسان هست و با این حال ، انسان ، همچنان گستاخ است !
2 / 5
مجازات گناهان
قرآن
«به سبب آنچه دست هاى مردم فراهم آورده، فساد در خشکى و دریا نمودار شده است، تا [سزاىِ] بعضى از آنچه را که کرده اند ، به آنان بچشاند . باشد که باز گردند. بگو: در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانى که پیش تر بوده [و] بیشترشان مشرک بودند ، چگونه بوده است» .
«و هر [گونه] مصیبتى به شما برسد ، به سبب عملکرد خود شماست، و [خدا] از بسیارى در مى گذرد» .
«آیا چون به شما [در نبرد اُحد] مصیبتى رسید – [با آن که در نبرد بدر] دو برابرش را [به دشمنان خود] رساندید – گفتید: این [مصیبت] از کجا [به ما رسید] ؟ بگو: آن از خود شما [و ناشى از بى انضباطى خودتان] است. آرى! خدا به هر چیزى تواناست» .
«و ما شهرها را تا مردمشان ستمگر نباشند ، ویران کننده نبوده ایم» .
«آیا ندیده اند که پیش از آنان ، چه بسیار امّت ها را هلاک کردیم؟ [امّت هایى که]در زمین به آنان امکاناتى دادیم که براى شما آن امکانات را فراهم نکرده ایم، و [باران هاى]آسمان را پى در پى بر آنان فرو فرستادیم، و رودبارها از زیر [شهرهاى]آنان روان ساختیم. پس ایشان را به [سزاى]گناهانشان هلاک کردیم و پس از آنان ، نسل هاى دیگرى پدید آوردیم» .
«ثُمَّ بَدَّلْنَا مَکَانَ السَّیِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَواْ وَّقَالُواْ قَدْ مَسَّ ءَابَاءَنَا الضَّرَّاءُ وَالسَّرَّاءُ فَأَخَذْنَهُم بَغْتَةً وَهُمْ لَا یَشْعُرُونَ» . (28)
الحدیث
4815.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : أوْحى اللّه ُ تعالى إلى أیُّوبَ : هَل تَدری ما ذَنبُکَ إلیَّ حینَ أصابَکَ البلاءُ؟ قالَ : لا . قالَ : إنّکَ دَخَلتَ على فِرْعَونَ فَداهَنْتَ فی کَلِمتَینِ . (29)
4816.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَجْنی على المَرءِ إلّا یَدُهُ . (30)
4817.عنه صلى الله علیه و آله : المَصائِبُ وَالأَمراضُ وَالأَحزانُ فِی الدُّنیا جَزاءٌ . (31)
4818.عنه صلى الله علیه و آله : مَا اختَلَجَ عِرقٌ ولا عَثَرَت قَدَمٌ إلّا بِما قَدَّمَت أیدیکُم ، وما یَعفُو اللّه ُ عز و جلعَنهُ أکثَرُ . (32)
4819.عنه صلى الله علیه و آله : لا یُصیبُ عَبدا نَکبَةٌ فَما فَوقَها أو دونَها إلّا بِذَنبٍ ، وما یَعفُو اللّه ُ عَنهُ أکثَرُ . (33)
4820.عنه صلى الله علیه و آله – فی قَولِهِ تَعالى : «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن: ما مِن خَدشَةِ عودٍ ، ولَا اختِلاجِ عِرقٍ ولا نَکبَةِ حَجَرٍ ، ولا عَثرَةِ قَدَمٍ إلّا بِذَنبٍ ، وما یَعفُو اللّه ُ أکثَرُ . (34)
«آن گاه به جاى بدى [بلا] ، نیکى [نعمت] قرار دادیم تا انبوه شدند و گفتند: پدرانِ ما را [هم مسلّماً به حکم طبیعت ،] رنج و راحت مى رسیده است. پس در حالى که بى خبر بودند ، به ناگاه [گریبان] آنان را گرفتیم» .
حدیث
4815.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند متعال به ایّوب وحى فرمود : «آیا مى دانى گناه تو نزد من ، چه بود که بلا به تو رسید؟» . گفت : نه . فرمود: «تو نزد فرعون رفتى و در دو کلمه ، سازش به خرج دادى» .
4816.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بر آدمى، جز دست او جنایت نمى کند .
4817.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : گرفتارى ها و بیمارى ها و اندوه هاى دنیا، کیفرند .
4818.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رگى نمى لرزد و گامى نمى لغزد، جز به خاطر آنچه دستانتان از پیش فرستاده است و البتّه آنچه خداوند عز و جل از آن در مى گذرد ، بیشتر است .
4819.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ بنده اى به بدبختى و بالاتر و پایین تر از آن نمى رسد ، جز به خاطر گناهى، و [البتّه] آنچه خدا از آن مى گذرد، بیشتر است .
4820.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله – درباره این سخن خداى متعال : «و هر [گونه]: هیچ خراش از برخورد چوبکى و لرزش رگى و آسیب پا به سنگى و لغزش قدمى رخ نمى دهد ، جز به خاطر گناهى، و آنچه خدا مى بخشد، بیشتر است .
4821.عنه صلى الله علیه و آله : ما تَکونُ مِن عِلَّةٍ إلّا مِن ذَنبٍ ، وما یَعفُو اللّه ُ عز و جل عَنهُ أکثَرُ . (35)
4822.الإمام علیّ علیه السلام : ألا اُخبِرُکُم بِأَفضَلِ آیَةٍ فی کِتابِ اللّه ِ حَدَّثَنی بِها رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ؟ قالَ : «مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ» . قالَ رَسولُ اللّه ِ : سَاُفَسِّرُها لَکَ یا عَلِیُّ ، ما أصابَکُم فِی الدُّنیا مِن بَلاءٍ أو مَرَضٍ أو عُقوبَةٍ ، فَاللّه ُ أکرَمُ مِن أن یُثَنِّیَ عَلَیکُمُ العُقوبَةَ فِی الآخِرَةِ ، وما عَفا عَنهُ فِی الدُّنیا فَاللّه ُ أحلَمُ مِن أن یَعودَ بَعدَ عَفوِهِ . (36)
2 / 6
تطهیر المؤمن من الذنوب
4823.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : المُؤمِنُ یُکَفَّرُ ذُنوبُهُ بِسَبَبِ الإِیذاءِ وَالمَصائِبِ . (37)
4824.الدرّ المنثور عن أبی إدریس الخولانی : سَأَلتُ عُبادَةَ بنَ الصّامِتِ ، عَن قَولِ اللّه ِ : «وَ لَنُذِیقَنَّهُم مِّنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ» (21) فَقالَ : سَأَلتُ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله عَنها ، فَقالَ : هِیَ المَصائِبُ وَالأَسقامُ وَالأَنصابُ ، عَذابٌ لِلمُسرِفِ فِی الدُّنیا دونَ عَذابِ الآخِرَةِ . قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ فَما هِیَ لَنا ؟ قالَ : زَکاةٌ وطَهورٌ . (38)
4821.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ بیمارى اى نیست ، جز به خاطر گناهى ، و آنچه خداوند عز و جل از آن مى گذرد، بیشتر است .
4822.امام على علیه السلام : آیا شما را از برترین آیه کتاب خدا که پیامبر خدا درباره آن برایم سخن گفته است ، آگاه نکنم؟ «هر مصیبتى به شما برسد، به سبب عملکرد خود شماست ، و خدا از بسیارى در مى گذرد» . پیامبر خدا فرمود: «اى على! اکنون ، آن را براى تو تفسیر مى کنم . آنچه از بلا یا بیمارى یا کیفر در دنیا به شما مى رسد، خداوند ، برتر از آن است که کیفرش را در آخرت بر شما تکرار نماید، و آنچه خدا در دنیا بخشیده، او بردبارتر از آن است که از بخشش خویش برگردد» .
2 / 6
پاکى مؤمن از گناهان
4823.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : با آزار دیدن و گرفتارى ها، گناهان مؤمن پوشانده مى شوند .
4824.الدرّ المنثور – به نقل از ابو ادریس خولانى -: از عُبادة بن صامت درباره این سخن خداوند پرسیدم: «و قطعاً غیر از آن عذاب بزرگ تر ، از عذاب این دنیا [نیز] به آنان مى چشانیم» . گفت: من از پیامبر خدا درباره این آیه پرسیدم . فرمود: «گرفتارى ها و بیمارى ها و رنج ها، عذابى براى اسرافکار در دنیا هستند ، غیر از عذاب آخرت» . گفتم : اى پیامبر خدا! این بلاها در زندگى ما چه نقشى دارند؟ فرمود: «پاکى و پاکیزگى [از گناه]» .
4825.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ المُؤمِنَ إذا أصابَهُ السُّقمُ ثُمَّ أعفاهُ اللّه ُ مِنهُ کانَ کَفّارَةً لِما مَضى مِن ذُنوبِهِ ، ومَوعِظَةً لَهُ فیما یَستَقبِلُ ، وإنَّ المُنافِقَ إذا مَرِضَ ثُمَّ اُعفِیَ کانَ کَالبَعیرِ عَقَلَهُ (39) أهلُهُ ثُمَّ أرسَلوهُ ، فَلَم یَدرِ لِمَ عَقَلوهُ ولَم یَدرِ لِمَ أرسَلوهُ . (40)
4826.عنه صلى الله علیه و آله : مَنِ ابتَلاهُ اللّه ُ بِبَلاءٍ فی جَسَدِهِ فَهُوَ لَهُ حِطَّةٌ (41) . (42)
4827.عنه صلى الله علیه و آله : إذا رَأَیتُمُ الرَّجُلَ ألَمَّ اللّه ُ بِهِ الفَقرَ وَالمَرَضَ ، فَإِنَّ اللّه َ تَعالى یُریدُ أن یُصافِیَهُ . (43)
4828.صحیح مسلم عن أبی هریرة : لَمّا نَزَلَت «مَن یَعْمَلْ سُوءًا یُجْزَ بِهِ» (44) بَلَغَت مِنَ المُسلِمینَ مَبلَغا شَدیدا ، فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : قَارِبوا وسَدِّدوا فَفی کُلِّ ما یُصابُ بِهِ المُسلِمُ کَفّارَةٌ حَتَّى النَّکبَةِ یُنکَبُها ، أوِ الشَّوکَةِ یُشاکُها . (45)
4829.صحیح البخاری عن عبد اللّه بن مسعود : دَخَلتُ عَلى رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله وهُوَ یوعَکُ (46) وَعکا فَمَسِستُهُ بِیَدی . فَقُلتُ : یا رَسولَ اللّه ، إنَّکَ لَتوعَکُ وَعکا شَدیدا . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أجَل . إنّی اُوعَکُ کَما یوعَکُ رَجُلانِ مِنکُم . فَقُلتُ : ذلِکَ ، أنَّ لَکَ أجرَینِ ؟ فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : أجَل . ثُمَّ قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ما مِن مُسلِمٍ یُصیبُهُ أذىً، مَرَضٌ فَما سِواهُ ، إلّا حَطَّ اللّه ُ بِهِ سَیِّئاتِهِ ، کَما تَحُطُّ الشَّجَرَةُ وَرَقَها . (47)
4825.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه مؤمنْ بیمار شد و سپس خدا او را عافیت بخشید، آن ، کفّاره گناهان گذشته اش و عبرت براى آینده اش خواهد بود ؛ ولى هر گاه منافقْ مریض شد و سپس عافیت یافت، به شترى مى ماند که صاحبش او را بسته و سپس رهایش کرده است ، که نمى داند چرا او را بستند و چرا رهایش کردند .
4826.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، هر کسى را به بلایى در جسمش گرفتار سازد، همان ، گناهان او را مى ریزد .
4827.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه کسى را دیدید که خداوند به نادارى و بیمارى گرفتارش ساخته، [بدانید که] خداى متعال مى خواهد او را پاک نماید.
4828.صحیح مسلم – به نقل از ابو هریره -: وقتى [این آیه] نازل شد: «هر کس بدى کند، در برابر آن ، کیفر مى بیند» ، به مسلمانان ، گرفتارى هاى سختى رسید . پیامبر خدا فرمود: «به همدیگر ، نزدیک شوید و محکم باشید ، که در هر آنچه مسلمان بِدان گرفتار شود ، کفّاره اى است ، حتّى در بدبختى اى که برایش پیش مى آید، یا خارى که به تنش فرو مى رود» .
4829.صحیح البخارى – به نقل از عبد اللّه بن مسعود -: حضور پیامبر خدا رسیدم ، در حالى که درد و تب شدیدى داشت . ایشان را با دستم لمس کردم و گفتم : اى پیامبر خدا! تب شدیدى دارى! پیامبر خدا فرمود: «آرى. تب من ، برابر تب دو مرد از شماست» . گفتم : یعنى براى تو ، دو پاداش است؟ پیامبر خدا فرمود: «آرى» و سپس فرمود: «به هیچ مسلمانى ، آزار و بیمارى و غیر آن نمى رسد، جز این که خداوند به خاطر آنها ، بدى هاى او را مى ریزد ، چنان که درخت ، برگ هایش را مى ریزد» .
4830.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل یَقولُ : إنّی إذَا ابتَلَیتُ عَبدا مِن عِبادی مُؤمِنا فَحَمِدَنی عَلى مَا ابتَلَیتُهُ ، فَإِنَّهُ یَقومُ مِن مَضجَعِهِ ذلِکَ کَیَومَ وَلَدَتهُ اُمُّهُ مِنَ الخَطایا . ویَقولُ الرَّبُّ عز و جل : أنَا قَیَّدتُ عَبدی وَابتَلَیتُهُ ، وأجرُوا لَهُ کَما کُنتُم تُجرُونَ لَهُ وهُوَ صَحیحٌ . (48)
4831.عنه صلى الله علیه و آله : ما یُصیبُ المُؤمِنَ مِن وَصَبٍ (49) ، ولا نَصَبٍ (50) ، ولا سَقَمٍ ، ولا حَزَنٍ ، حَتَّى الهَمِّ یُهَمُّهُ إلّا کُفِّرَ بِهِ مِن سَیِّئاتِهِ . (51)
4832.عنه صلى الله علیه و آله : ما یُصیبُ المُسلِمَ ، مِن نَصَبٍ ولا وَصَبٍ ، ولا هَمًّ ولا حَزَنٍ ولا أذىً ولا غَمًّ ، حَتَّى الشَّوکَةِ یُشاکُها ، إلّا کَفَّرَ اللّه ُ بِها مِن خَطایاهُ . (52)
4833.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لَیَبتَلی عَبدَهُ بِالبَلاءِ وَالهَمِّ ، حَتّى یَترُکَهُ مِن ذَنبِهِ کَالفِضَّةِ المُصَفّاةِ . (53)
4834.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الصُّداعَ وَالمَلیلَةَ (54) لا تَزالُ بِالمُؤمِنِ ، وإنَّ ذَنبَهُ مِثلُ اُحُدٍ ، فَما تَدَعُهُ وعَلَیهِ مِن ذلِکَ مِثقالُ حَبَّةٍ مِن خَردَلٍ . (55)
4835.عنه صلى الله علیه و آله : مَن أصابَ فِی الدُّنیا ذَنبا فَعوقِبَ بِهِ ، فَاللّه ُ أعدَلُ مِن أن یُثَنِّیَ عُقوبَتَهُ عَلى عَبدِهِ ، ومَن أذنَبَ ذَنبا فِی الدُّنیا فَسَتَرَهُ اللّه ُ عَلَیهِ ، فَاللّه ُ أکرَمُ مِن أن یَعودَ فی شَیءٍ قَد عَفا عَنهُ . (56)
4830.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل مى فرماید: «هر گاه من یکى از بندگان مؤمنم را گرفتار ساختم و به خاطر آن گرفتارى، ستایشم نمود ، همانا او از رختخوابش همانند روزى که از مادر متولّد شده ، بدون گناهان بر مى خیزد» و پروردگار عز و جلمى فرماید: «من بنده ام را گرفتار نمودم و مبتلا ساختم . شما ، اجر او را همانند زمان سلامتش به او بدهید» .
4831.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به مؤمن ، درد طولانى و رنج و بیمارى و اندوه، حتّى اندوهى که او را پیر مى کند، نمى رسد ، جز این که به خاطر آن، بدى هاى او پاک مى شوند .
4832.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به مسلمان، رنج و درد طولانى و غم و اندوه و آزار و غصّه، حتّى خارى که به تنش فرو مى رود ، نمى رسد، جز این که خداوند به خاطر آنها، گناهان او را پاک مى کند .
4833.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداوند ، بنده اش را به بلا و اندوه گرفتار مى سازد تا او را همانند نقره خالص ، از گناهش بیرون آورد .
4834.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا درد و داغى تب (تب استخوان) ، پیوسته با مؤمن اند و گناه او ، همچون [کوه] اُحُد است . اگر حتّى هموزن دانه اى خردلْ گناه [نبخشیده] داشته باشد ، [آنها]او را رها نمى کنند .
4835.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر کس در دنیا گناهى مرتکب شود و کیفر آن را ببیند، خداوند ، دادگرتر از آن است که کیفرش را درباره [آن] بنده اش تکرار کند ؛ و هر کس در دنیا گناهى مرتکب شود و خداوند آن را بپوشاند، خداوند ، گرامى تر از آن است که به چیزى باز گردد که از آن ، گذشته است .
4836.صحیح ابن حبّان عن عائشة : إنَّ رَجُلاً تَلا هذِهِ الآیَةَ : «مَن یَعْمَلْ سُوءًا یُجْزَ بِهِ» فَقالَ : إنّا لَنُجزى بِکُلِّ ما عَمِلنا ؟! هَلَکنا إذا ! فَبَلَغَ ذلِکَ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله فَقالَ : نَعَم ، یُجزى بِهِ فِی الدُّنیا مِن مُصیبَةٍ فی جَسَدِهِ مِمّا یُؤذیهِ . (57)
4837.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : شَکى نَبِیٌّ مِنَ الأَنبِیاءِ إلى رَبِّهِ عز و جل فَقالَ : یا رَبِّ یَکونُ العَبدُ مِن عَبیدِکَ یُؤمِنُ بِکَ ویَعمَلُ بِطاعَتِکَ ، فَتَزوی (58) عَنهُ الدُّنیا ، وتَعرِضُ لَهُ البَلاءَ ، ویَکونُ العَبدُ مِن عَبیدِکَ یَکفُرُ بِکَ ویَعمَلُ بِمَعاصیکَ ، فَتَزوی عَنهُ البَلاءَ وتَعرِضُ لَهُ الدُّنیا . فَأَوحَى اللّه ُ عز و جل إلَیهِ ؛ أنَّ البِلادَ وَالعِبادَ لی ، وأنَّهُ لَیسَ مِن شَیءٍ إلّا یُسَبِّحُنی ویُهَلِّلُنی ویُکَبِّرُنی ، وأمّا عَبدِیَ المُؤمِنُ فَلَهُ سَیِّئاتٌ فَأَزوی عَنهُ الدُّنیا ، وأعرِضُ لَهُ البَلاءَ حَتّى یَأتِیَنی فَأَجزِیَهُ بِحَسَناتِهِ ، وأمّا عَبدِیَ الکافِرُ فَلَهُ حَسَناتٌ فَأَزوی عَنهُ البَلاءَ ، وأعرِضُ لَهُ الدُّنیا حَتّى یَأتِیَنی فَأَجزِیَهُ بِسَیِّئاتِهِ . (59)
4838.الموطّأ عن یحیى بن سعید : إنَّ رَجُلاً جاءَهُ المَوتُ فی زَمانِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله ، فَقالَ رَجُلٌ : هَنیئا لَهُ ماتَ ولَم یُبتَلَ بِمَرَضٍ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : وَیحَکَ ، وما یُدریکَ لَو أنَّ اللّه َ ابتَلاهُ بِمَرَضٍ یُکَفِّرُ بِهِ مِن سَیِّئاتِهِ . (60)
4839.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : ما یَزالُ البَلاءُ بِالمُؤمِنِ وَالمُؤمِنَةِ فی نَفسِهِ ووَلَدِهِ ومالِهِ ، حَتّى یَلقَى اللّه َ وما عَلَیهِ خَطیئَةٌ . (61)
4836.صحیح ابن حبّان – به نقل از عایشه -: مردى این آیه را تلاوت کرد: «هر کس بدى کند، در برابر آن ، کیفر مى بیند» . آن گاه گفت: آیا ما در برابر هر کارى که انجام داده ایم ، کیفر مى شویم؟ در این صورت که هلاک شده ایم! این سخن به پیامبر خدا رسید . فرمود: «آرى ؛ به همین خاطر ، در دنیا، با گزندى که به بدنش مى رسد و او را آزار مى دهد، کیفر مى شود» .
4837.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یکى از پیامبران به پروردگارش شِکوه نمود و گفت: پروردگارا! بنده اى از بندگانت به تو ایمان مى آورد و طبق فرمان تو عمل مى کند و تو، دنیا را از او باز مى دارى و او را در معرض بلا قرار مى دهى. بنده اى از بندگانت نیز به تو کفر مى ورزد و تو را نافرمانى مى کند و تو، بلا را از او باز مى دارى و دنیا را به او عرضه مى کنى! خداوند عز و جل به او وحى فرمود: «سرزمین ها و بندگان، از آنِ من اند و هیچ چیزى نیست، جز این که مرا تسبیح و تهلیل و تکبیر مى گوید. امّا بنده مؤمنم، گناهانى دارد و من دنیا را از او باز مى دارم و او را در معرض بلا قرار مى دهم تا این که نزد من بیاید و پاداش نیکى هایش را بدهم. و امّا بنده کافرم نیز نیکى هایى دارد و من بلا را از او باز مى دارم و دنیا را بدو عرضه مى کنم تا نزد من بیاید و کیفر گناهانش را بدهم».
4838.الموطّأ – به نقل از یحیى بن سعید -: مردى در زمان پیامبر خدا مُرد. کسى درباره او گفت: گوارایش باد! او مُرد، در حالى که به مرضى مبتلا نشد. آن گاه پیامبر خدا فرمود: «واى بر تو! تو چه مى دانى؟ چنانچه خداوند عز و جل او را به مرضى مبتلا مى کرد، با آن، گناهانش را پاک مى نمود».
4839.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بلا، پیوسته براى مرد یا زن مؤمن و [نیز]فرزند و دارایى او هست تا خداوند را در حالى دیدار نماید که گناهى ندارد.
4840.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّما مَثَلُ العَبدِ المُؤمِنِ حینَ یُصیبُهُ الوَعکُ أوِ الحُمّى ، کَمَثَلِ حَدیدَةٍ تُدخَلُ النّارَ فَیَذهَبُ خَبَثُها ویَبقى طیبُها . (62)
4841.عنه صلى الله علیه و آله : ما مِن مُصیبَةٍ تُصیبُ المُسلِمَ إلّا کَفَّرَ اللّه ُ بِها عَنهُ ، حَتَّى الشَّوکَةِ یُشاکُها . (63)
4842.الإمام الباقر علیه السلام : لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآیَهُ «مَن یَعْمَلْ سُوءًا یُجْزَ بِهِ» قالَ بَعضُ أصحابِ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : ما أشَدَّها مِن آیَةٍ . فَقالَ لَهُم رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : أما تُبتَلَونَ فی أموالِکُم وأنفُسِکُم وذَرارِیِّکُم ؟ قالوا : بَلى . قالَ : هذا مِمّا یَکُتبُ اللّه ُ لَکُم بِهِ الحَسَناتِ ویَمحو بِهِ السَّیِّئاتِ . (64)
4843.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا کَثُرَت ذُنوبُ العَبدِ ولَم یَکُن لَهُ ما یُکَفِّرُها مِنَ العَمَلِ ، ابتَلاهُ اللّه ُ عز و جلبِالحُزنِ لِیُکَفِّرَها عَنهُ . (65)
2 / 7
التَّکامُلُ لِلأَنبِیاءِ وَالأَولِیاءِ
4844.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ البَلاءَ … لِلأَنبِیاءِ دَرَجَةٌ ، ولِلأَولِیاءِ کَرامَةٌ . (66)
4840.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا مَثَل بنده مؤمن، زمانى که درد یا تب به او مى رسد، همانند آهن است که در آتش، داخل مى شود تا ناخالصى اش زدوده شود و خالص گردد.
4841.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ مصیبتى به مسلمان نمى رسد، جز این که خداوند به خاطر آن، از او در مى گذرد، حتّى خارى که در تنش فرو مى رود.
4842.امام باقر علیه السلام : وقتى این آیه نازل شد: «هر کس بدى کند، در برابر آن، کیفر مى بیند» ، بعضى از اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله گفتند: آیه اى از این، سخت تر نیست. پیامبر خدا به آنان فرمود: «آیا در کارِ دارایى هایتان و خودتان و فرزندانتان گرفتار نشده اید؟». گفتند: چرا. فرمود: «خدا به خاطر همان، براى شما نیکى ها مى نویسد و با آن، گناهان را محو مى کند».
4843.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه گناهان بنده بسیار شدند و او داراى عملى نبود که آنها را پاک کند، خداوند عز و جل او را به اندوه، گرفتار مى سازد تا گناهان او را پاک گرداند.
2 / 7
تکامل براى انبیا و اولیا
4844.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا بلا … براى پیامبران، درجه، و براى دوستان خدا، کرامت است.
4845.الإمام الصادق علیه السلام : سُئِلَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن أشَدُّ النّاسِ بَلاءً فِی الدُّنیا ؟ فَقالَ : النَّبِیّونَ ثُمَّ الأَمثَلُ فَالأَمثَلُ ، ویُبتَلَى المُؤمِنُ بَعدُ عَلى قَدرِ إیمانِهِ وحُسنِ أعمالِهِ ، فَمَن صَحَّ إیمانُهُ وحَسُنَ عَمَلُهُ اشتَدَّ بَلاؤُهُ ، ومَن سَخُفَ إیمانُهُ وضَعُفَ عَمَلُهُ قَلَّ بَلاؤُهُ . (67)
4846.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ أشَدُّ حِمیَةً لِلمُؤمِنِ مِنَ الدُّنیا مِنَ المَریضِ أهلَهُ مِنَ الطَّعامِ ، وَاللّه ُ عز و جلأشَدُّ تَعاهُدا لِلمُؤمِنِ بِالبَلاءِ مِنَ الوالِدِ لِوَلَدِهِ بِالخَیرِ . (68)
4847.عنه صلى الله علیه و آله : ما ضُرِبَ مِن مُؤمِنٍ عِرقٌ إلّا حَطَّ اللّه ُ عَنهُ بِهِ خَطیئَةً ، وکَتَبَ لَهُ بِهِ حَسَنَةً ، ورَفَعَ لَهُ بِهِ دَرَجَةً . (69)
4848.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الرَّجُلَ لَتَکونُ لَهُ دَرَجَةٌ رفیعَةٌ مِنَ الجَنَّةِ لا یَنالُها إلّا بِشَیءٍ مِنَ البَلایا تُصیبُهُ ، حَتّى یَنزِلَ بِهِ المَوتُ وما بَلَغَ تِلکَ الدَّرَجَةَ ، فَیُشَدَّدُ عَلَیها حَتّى یَبلُغَها . (70)
4849.عدّة الداعی عن النبیّ صلى الله علیه و آله : إنَّ فِی الجَنَّةِ مَنازِلَ لا یَنالُهَا العِبادُ بِأَعمالِهِم ، لَیسَ لَها عِلاقَةٌ مِن فَوقِها ولا عِمادٌ مِن تَحتِها . قیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، مَن أهلُها ؟ فَقالَ : هُم أهلُ البَلایا وَالهُمومِ . (71)
4850.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالى لَیَکتُبُ لِلعَبدِ الدَّرَجَةَ العُلیا فِی الجَنَّةِ ، فَلا یَبلُغُها عَمَلُهُ ، فَلا یَزالُ یُتَعَهَّدُ بِالبَلاءِ حَتّى یَبلُغَها . (72)
4851.مسند ابن حنبل عن عبد الرحمن بن شیبة : إنَّ عائِشَةَ أخبَرَتهُ أنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله طَرَقَهُ وَجَعٌ ، فَجَعَلَ یَشتَکی ویَتَقَلَّبُ عَلى فِراشِهِ . فَقالَت عائِشَةُ : لَو صَنَعَ هذا بَعضُنا لَوَجَدتَ (73) عَلَیهِ ؟ فَقالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : إنَّ الصّالِحینَ یُشَدَّدُ عَلَیهِم ، وإنَّهُ لا یُصیبُ مُؤمنا نَکبَةٌ مِن شَوکَةٍ فَما فَوقَ ذلِکَ إلّا حُطَّت بِهِ عَنهُ خَطیئَةٌ ، ورُفِعَ بِها دَرَجَةٌ . (74)
4845.امام صادق علیه السلام : از پیامبر صلى الله علیه و آله پرسیدند: گرفتارترینْ مردم در دنیا ، کیان اند؟ فرمود: «پیامبران، سپس برترین هاى پس از آنان و [سپس]برترین هاى پس از آنان . مؤمن به اندازه ایمان و نیکى عمل هایش، مبتلا مى گردد. پس هر کس ایمانش کامل و عملش نیکو باشد، گرفتارى اش بیشتر، و هر کس ایمانش ناقص و عملش اندک باشد، گرفتارى اش اندک خواهد بود».
4846.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : بیش از آنچه خانواده بیمار ، او را از غذاها[ى زیانبار] پرهیز مى دهند ، خداوند متعال ، مؤمن را از [آلودگى به] دنیا پرهیز مى دهد . همچنین نوازش خداوند عز و جل به مؤمن با گرفتار کردن، از نوازش پدر به فرزندش با خیرخواهى ، شدیدتر است.
4847.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : رگى از مؤمن نمى زند ، جز این که خداوند در برابر آن، گناهى را از او مى ریزد و برایش ثوابى مى نویسد و او را درجه اى بالا مى برد.
4848.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : انسان [گاه] ، درجه عالى در بهشت دارد که جز در سایه برخى از گرفتارى هایى که به او مى رسند، بِدان نایل نمى شود. چنانچه مرگ او فرا رسد و او به آن درجه نرسیده باشد، مرگ، چنان بر او سخت گرفته مى شود تا به آن درجه دست یابد.
4849.عدّة الداعى: پیامبر خدا فرمود: «در بهشت، جایگاه هایى هست که بندگان با عمل هایشان بِدانها نمى رسند. آن جایگاه ها، آویزى [نگه دارنده] از بالا و پایه اى از پایین ندارند». گفته شد: اى پیامبر خدا! صاحبان آن منازل، کیان اند؟ فرمود: «آنان، گرفتاران و اندوهناکان اند».
4850.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداى متعال براى بنده در بهشت ، درجه اى بلند مقرّر کرده که عمل او به آن نمى رسد. پس پیوسته گرفتار بلا مى شود تا بِدان برسد.
4851.مسند ابن حنبل – به نقل از عبد الرحمان بن شیبه -: عایشه [به من] خبر داد که پیامبر خدا بیمار شد و شروع کرد به ناله کردن و به خود پیچیدن. عایشه [به پیامبر صلى الله علیه و آله] گفت: اگر بعضى از ما این کار را مى کرد، بر او خشم مى گرفتى. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «بر نیکوکاران، سخت گرفته مى شود و به مؤمن، هیچ آسیبى (از رفتن خار در تنش گرفته تا بالاتر از آن) نمى رسد، جز این که با آن، گناهى از او ریخته مى شود و با آن، یک درجه بالا مى رود».
4852.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الرَّجُلَ تَکونُ لَهُ المَنزِلَةُ عِندَ اللّه ِ فَما یَبلُغُها بِعَمَلٍ ، فَلا یَزالُ یَبتَلیهِ بِما یَکرَهُ حَتّى یُبَلِّغَهُ ذلِکَ . (75)
4853.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ العَبدَ إذا سَبَقَت لَهُ مِنَ اللّه ِ مَنزِلَةٌ لَم یَبلُغها بِعَمَلِهِ ابتَلاهُ اللّه ُ فی جَسَدِهِ ، أو فی مالِهِ ، أو فی وَلَدِهِ ، ثُمَّ صَبَّرَهُ عَلى ذلِکَ حَتّى یُبَلِّغَهُ المَنزِلَةَ الَّتی سَبَقَت لَهُ مِنَ اللّه ِ تَعالى . (76)
4854.عنه صلى الله علیه و آله : ما مِن مُؤمِنٍ یُصیبُهُ صُداعٌ فی رَأسِهِ أو شَوکَةٌ فَتُؤذیهِ أو ما سِوى ذلِکَ مِنَ الأَذى ، إلّا رَفَعَهُ اللّه ُ بِها یَومَ القِیامَةِ دَرَجَةً ، أو کَفَّرَ عَنهُ بِها خَطیئَةً . (77)
4855.عنه صلى الله علیه و آله : لا تَکونُ مُؤمِنا حَتّى تَعُدَّ البَلاءَ نِعمَةً وَالرَّخاءَ مِحنَةً ؛ لِأَنَّ بَلاءَ الدُّنیا نِعمَةٌ فِی الآخِرَةِ ، ورَخاءَ الدُّنیا مِحنَةٌ فِی الآخِرَةِ . (78)
4856.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل إذا أرادَ بِقَومٍ خَیرا ابتَلاهُم . (79)
4852.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مرد در نزد خداوند، جایگاهى دارد که با هیچ عملى بِدان نمى رسد. پس [خداوند] پیوسته وى را با چیزى که نمى پسندد، گرفتار مى سازد تا او را به آن جایگاه برساند.
4853.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وقتى از جانب خداوند، براى بنده جایگاهى از پیش تعیین شده است که با عملش بِدان نمى رسد، خداوند، او را در تن یا دارایى یا فرزندش گرفتار مى کند. سپس او را بر آن، شکیبا مى سازد تا وى را به آن جایگاهى که پیشاپیش برایش مقرّر داشته، برساند.
4854.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به هیچ مؤمنى، دردى در سر، یا خارى در تن که او را بیازارد، یا غیر از این اذیّت ها نمى رسد، مگر این که در روز رستاخیز، خداوند، مقام او را درجه اى بالا مى برد، یا با آن، گناهى را از او پاک مى کند.
4855.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن [راستین] نخواهى بود ، مگر این که بلا را نعمت، و آسایش را رنج بشمارى؛ زیرا بلاى دنیا در آخرت، نعمت است، و آسایش دنیا در آخرت، رنج است.
4856.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند عز و جل هر گاه براى گروهى خیرى بخواهد، گرفتارشان مى سازد.
4857.الطبقات الکبرى عن أبی فاطمة عن أبیه عن جدّه : کُنتُ مَعَ رَسولِ اللّه ِ صلى الله علیه و آله جالِسا ، فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَن أحَبَّ أن یَصِحَّ ولا یَسقُمَ ؟ قُلنا : نَحنُ یا رَسولَ اللّه ِ ، قالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : مَهْ ! وعَرَفناها فی وَجهِهِ . فَقالَ : أتُحِبّونَ أن تَکونوا کَالحَمیرِ الصَّیّالَةِ (80) ؟ قالَ : قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، لا . قال : ألا تُحِبّونَ أن تَکونوا أصحابَ بَلاءٍ وأصحابَ کَفّاراتٍ ؟ قالوا : بَلى یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : فَوَاللّه ِ إنَّ اللّه َ لَیَبتَلِی المُؤمِنَ وما یَبتَلیهِ إلّا لِکَرامَتِهِ عَلَیهِ ، وإنَّ لَهُ عِندَهُ مَنزِلَةً ما یَبلُغُها بِشَیءٍ مِن عَمَلِهِ دونَ أن یَنزِلَ بِهِ مِنَ البَلاءِ ما یَبلُغُ بِهِ تِلکَ المَنزِلَةَ . (81)
4858.الکافی عن علیّ بن رئاب : سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّه ِ علیه السلام عَن قَولِ اللّه ِ عز و جل : «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» أرَأَیتَ ما أصابَ عَلِیّا وأهلَ بَیتِهِ علیهم السلام مِن بَعدِهِ هُوَ بِما کَسَبَت أیدیهِم ، وهُم أهلُ بَیتِ طَهارَةٍ مَعصومونَ ؟ فَقالَ : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَتوبُ إلَى اللّه ِ ویَستَغفِرُهُ فی کُلِّ یَومٍ ولَیلَةٍ مِئَةَ مَرَّةٍ مِن غَیرِ ذَنبٍ ، إنَّ اللّه َ یَخُصُّ أولِیاءَهُ بِالمَصائِبِ لِیَأجُرَهُم عَلَیها مِن غَیرِ ذَنبٍ . (82)
4859.الکافی عن ابن بکیر : سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّه ِ علیه السلام فی قَولِ اللّه ِ عز و جل : «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَةٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» فَقالَ هُوَ : «وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ» قالَ : قُلتُ : لَیسَ هذا أرَدتُ ، أرَأَیتَ ما أصابَ عَلِیّا وأشباهَهُ مِن أهلِ بَیتِهِ علیهم السلام مِن ذلِکَ ؟ فَقالَ : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله کانَ یَتوبُ إلَى اللّه ِ فی کُلِّ یَومٍ سَبعینَ مَرَّةً مِن غَیرِ ذَنبٍ . (83)
4857.الطبقات الکبرى – به نقل از ابو فاطمه، از پدرش، از جدّش -: همراه پیامبر خدا نشسته بودم که فرمود: «کیست که دوست دارد سالم باشد و بیمار نشود؟». گفتیم: اى پیامبر خدا! ما. پیامبر خدا فرمود: «خاموش!» و اثر ناراحتى را در چهره او فهمیدیم. آن گاه فرمود: «آیا دوست دارید مانند الاغِ قوى باشید [که هیچ گاه بیمار نمى شود]؟». گفتند: اى پیامبر خدا! نه. فرمود: «آیا دوست دارید که اهل بلا و کفّاره باشید؟». گفتند: اى پیامبر خدا! آرى. پیامبر خدا فرمود: «همانا خداوند، مؤمن را گرفتار مى سازد و جز از سرِ بزرگوارى اش در حقّ او، گرفتارش نمى کند. براى مؤمن در نزد خداوند، جایگاهى است که او با هیچ عملى بِدان نمى رسد، مگر این که بر او بلایى نازل شود تا با آن، به آن جایگاه، دست یابد».
4858.الکافى – به نقل از على بن رئاب -: از امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جل : «و هر [گونه]مصیبتى به شما برسد، به سبب عملکرد خود شماست» پرسیدم که: درباره آنچه به على و اهل بیت او علیهم السلام پس از او رسید، چه نظرى دارید؟ آیا آن هم به خاطر عملکرد خودشان بود، در حالى که آنان ، اهل بیت طهارت و معصوم بودند؟ فرمود: «همانا پیامبر خدا بدون انجام دادن گناهى، هر روز و شب، صد مرتبه به درگاه خداوند، توبه مى کرد و آمرزش مى طلبید. خداوند، براى اولیایش، بدون هیچ گناهى [از جانب ایشان]، مصیبت هایى اختصاص داده تا بر پایه آنها پاداششان دهد».
4859.الکافى – به نقل از ابن بکیر -: از امام صادق علیه السلام درباره این سخن خداوند عز و جل پرسیدم: «و هر [گونه]مصیبتى به شما برسد، به سبب عملکرد خود شماست» . [امام علیه السلام براى برطرف کردن نگرانى من]فرمود: » «و [خدا]از بسیارى در مى گذرد» » . گفتم: منظورم، این نبود. درباره آنچه به على علیه السلام و همانند او از اهل بیتش علیهم السلام رسید، چه نظر دارى [و آیا مطابق این سخن خدا، مصیبت هاى رسیده به آنان نیز به سبب عملکرد بد و گناهان آنان است]؟ فرمود: «پیامبر خدا بدون هیچ گناهى، هر روز، هفتاد مرتبه به درگاه خداوند، توبه مى کرد».
4860.الإمام الحسن علیه السلام : سَمِعتُ جَدّی رَسولَ اللّه ِ صلى الله علیه و آله یَقولُ : إنَّ فِی الجَنَّةِ شَجَرَةً یُقالُ لَها شَجَرَةُ البَلوى ، یُؤتى بِأَهلِ البَلاءِ یَومَ القِیامَةِ ، فَلا یُرفَعُ لَهُم دیوانٌ (84) ولا یُنصَبُ لَهُم میزانٌ ، یُصَبُّ عَلَیهِمُ الأَجرُ صَبّا ، وقَرَأَ : «إِنَّمَا یُوَفَّى الصَّبِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیْرِ حِسَابٍ» (85) . (86)
4861.الإمام الصادق علیه السلام : البَلاءُ زَینُ المُؤمِنِ ، وکَرامَةٌ لِمَن عَقَلَ ، لِأَنَّ فی مُباشَرَتِهِ وَالصَّبرِ عَلَیهِ وَالثَّباتِ عِندَهُ تَصحیحَ نِسبَةِ الإِیمانِ . قالَ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله : نَحنُ مَعاشِرَ الأَنبِیاءِ أشَدُّ بَلاءً ، وَالمُؤمِنُ الأَمثَلُ فَالأَمثَلُ ، ومَن ذاقَ طَعمَ البَلاءِ تَحتَ سِترِ حِفظِ اللّه ِ لَهُ تَلَذَّذَ بِهِ أکثَرَ مِن تَلَذُّذِهِ بِالنِّعمَةِ ، ویَشتاقُ إلَیهِ إذا فَقَدَهُ ، لِأَنَّ تَحتَ نیرانِ البَلاءِ وَالمِحنَةِ أنوارَ النِّعمَةِ ، وتَحتَ أنوارِ النِّعمَةِ نیرانَ البَلاءِ وَالمِحنَةِ ، وقَد یَنجو مِنهُ کَثیرٌ ، ویَهلِکُ فِی النِّعمَةِ کَثیرٌ . وما أثنَى اللّه ُ تَعالى عَلى عَبدٍ مِن عِبادِهِ مِن لَدُن آدَمَ علیه السلام إلى مُحَمَّدٍ صلى الله علیه و آله إلّا بَعدَ ابتِلائِهِ ووَفاءِ حَقِّ العُبودِیَّةِ فیهِ ، فَکَراماتُ اللّه ِ تَعالى فِی الحَقیقَةِ نِهایاتٌ ، بِدایاتُها البَلاءُ وبِدایاتٌ نِهایاتُهَا البَلاءُ . ومَن خَرَجَ مِن شَبَکَةِ البَلوى جُعِلَ سِراجَ المُؤمِنینَ ومُؤنِسَ المُقَرَّبینَ ، ودَلیلَ القاصِدینَ . (87)
4860.امام حسن علیه السلام : از جدّم، پیامبر خدا، شنیدم که مى فرمود: «در بهشت، درختى است که به آن، درخت بلا گفته مى شود. روز رستاخیز، گرفتاران را مى آورند و براى آنان حساب و کتاب و محکمه اى دایر نمى شود [و] بر آنان، پاداش، فراوان ریخته مى شود» و این آیه را قرائت فرمود: «بى تردید، شکیبایان، پاداش خود را بى حساب [و]به تمام، خواهند یافت» .
4861.امام صادق علیه السلام : بلا، زینت مؤمن و [مایه] کرامت خردمند است؛ زیرا در همراهى با آن و شکیبایى بر آن و پایدارى در برابر آن، کامل شدن ایمان است. پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «سخت ترین بلاها، از آنِ ما گروه پیامبران است، و مؤمن به نسبت درجه ایمانش، پس از ماست. هر کس مزه بلا را در زیر پوشش حفاظت خدا بچشد، بیشتر از لذّت نعمت، از آن، لذّت مى برد و هر گاه آن را از دست بدهد، مشتاق آن مى شود؛ زیرا زیر آتش بلا و سختى، نورهاى نعمت است و زیر نورهاى نعمت، آتش بلا و سختى است. بسیارى، با آن، نجات مى یابند و بسیارى در نعمت، نابود مى گردند». خداى متعال، هیچ بنده اى را از زمان آدم علیه السلام تا زمان محمّد صلى الله علیه و آله ، جز پس از گرفتار شدن وى و وفا نمودنش به حقّ بندگى، نستوده است. پس در حقیقت، کرامت هاى خداى متعال، پایان هایى هستند که آغاز آنها گرفتارى است و نیز آغازهایى هستند که پایان آنها، گرفتارى است. هر کس از دام بلا [پیروزمندانه] بیرون بیاید، چراغ مؤمنان و همدم مقرّبان و راهنماى سالکان، قرار داده مى شود.
4862.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالى یَتَعَهَّدُ عَبدَهُ المُؤمِنَ فی نَفسِهِ ومالِهِ بِالبَلاءِ ، کَما تَتَعَهَّدُ الوالِدَةُ وَلَدَها بِاللَّبَنِ ، وإنَّهُ لَیَحمی عَبدَهُ المُؤمِنَ مِنَ الدُّنیا ، کَما یَحمِی الطَّبیبُ المَریضَ مِنَ الطَّعامِ . (88)
4863.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لَیُغَذّی عَبدَهُ المُؤمِنَ بِالبَلاءِ ، کَما تُغَذِّی الوالِدَةُ وَلَدَها بِاللَّبَنِ . (5)
4864.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ یَتَعاهَدُ وَلِیَّهُ بِالبَلاءِ ، کَما یَتَعاهَدُ المَریضَ أهلُهُ بِالدَّواءِ ، وإنَّ اللّه َ لَیَحمی عَبدَهُ الدُّنیا کَما یحمی المَریضُ الطَّعامَ . (89)
4865.عنه صلى الله علیه و آله : المؤمنُ بَینَ خَمسِ شَدائدَ : مؤمنٌ یَحْسِدُهُ، ومنافقٌ یُبغِضُهُ ، وکافرٌ یُقاتِلُهُ ، ونَفْسٌ تُنازِعُهُ ، وشَیطانٌ یُضِلُّهُ . (90)
4866.عنه صلى الله علیه و آله : کانَ الرّجُلُ قَبلَکُم یُؤخَذُ فیُحفَرُ لَهُ الأرضُ فیُجعَلُ فیها، فَیُجاءُ بالمِنْشارِ فیُوضَعُ على رأسِهِ فیُشَقُّ باثنَینِ ما یَصُدُّهُ ذلکَ عن دِینِهِ ، ویُمَشَّطُ بأمْشاطِ الحدیدِ مِمّا دُونَ لَحمِهِ مِن عَظمٍ أو عَصَبٍ ما یَصُدُّهُ ذلکَ عن دِینِهِ . (91)
4867.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ أخَذَ مِیثاقَ المؤمنِ على بلایا أربَعٍ ، أشَدُّها (92) علَیهِ : مؤمنٌ یقولُ بقَولِهِ یَحسِدُهُ، أو منافقٌ یَقْفو أثَرَهُ، أو شَیطانٌ یُغوِیهِ، أو کافرٌ یرى جِهادَهُ، فما بَقاءُ المؤمنِ بعدَ هذا؟! (93)
4862.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداى متعال، بنده مؤمنش را در جان و مال، با بلا مورد توجّه قرار مى دهد، چنان که مادر، فرزندش را با شیر دادن مراقبت مى کند، و بنده مؤمنش را از دنیا بر حذر مى دارد، چنان که پزشک، بیمار را به پرهیز از غذا وا مى دارد.
4863.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : همانا خداوند، بنده مؤمنش را با بلا تغذیه مى کند، چنان که مادر، فرزندش را با شیر، تغذیه مى نماید.
4864.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند، دوست خود را با بلا مورد توجّه قرار مى دهد، چنان که خانواده بیمار از او با دارو مراقبت مى کنند، و خداوند، بنده اش را از دنیا بر حذر مى دارد، چنان که بیمار از غذا پرهیز داده مى شود.
4865.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مؤمن، با پنج سختى دست به گریبان است: مؤمنى [دیگر] به او حسادت بورزد، منافقى او را دشمن بدارد، کافرى با او بجنگد، نفْسى با او کشمکش کند و شیطانى در صدد گم راه کردن او باشد .
4866.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : [در دوران هاى] پیش از شما ، مرد [مؤمن] را مى گرفتند و زمین را مى کندند و او را در گودال مى گذاشتند و با ارّه ، از فرق سر ، به دو نیمش مى کردند و با این همه ، از دین خود دست بر نمى داشت. با شانه هاى آهنین، گوشت بدنش را تا استخوان و عصب مى کندند ؛ ولى این همه ، او را از دینش باز نمى داشت.
4867.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند از مؤمن بر چهار بلا پیمان گرفته است: سخت ترینِ آنها براى او، وجود مؤمنى است که هم عقیده او باشد و با این حال ، به وى حسادت ورزد ، یا منافقى که ردّ پاى او را دنبال کند، (94) یا شیطانى که در صدد گم راه کردنش باشد، یا کافرى که جهاد کردن با وى را بر خود لازم بداند [زیرا در این صورت ، آن کافر به هر طریقى سعى مى کند به او آسیب برساند] . حال با این همه بلا، بقاى مؤمن چگونه است؟!
2 / 8
ما یوجِبُ مِحَنَ المُستَضعَفینَ
الکتاب
«إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِى الْأَرْضِ وَ جَعَلَ أَهْلَهَا شِیَعًا یَسْتَضْعِفُ طَآئِفَةً مِّنْهُمْ یُذَبِّحُ أَبْنَآءَهُمْ وَ یَسْتَحْىِ نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ کَانَ مِنَ الْمُفْسِدِینَ» . (95)
«وَمَا لَکُمْ لَا تُقَتِلُونَ فِى سَبِیلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَ نِ الَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْ هَذِهِ الْقَرْیَةِ الظَّالِمِ أَهْلُهَا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ وَلِیًّا وَاجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنکَ نَصِیرًا» . (96)
«وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لَا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَاصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ» . (97)
«فَانطَلَقَا حَتَّى إِذَا لَقِیَا غُلَمًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَکِیَّةً بِغَیْرِ نَفْسٍ لَّقَدْ جِئْتَ شَیْئا نُّکْرًا – قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّکَ إِنَّکَ لَن تَسْتَطِیعَ مَعِىَ صَبْرًا» . (98)
«وَ أَمَّا الْغُلَمُ فَکَانَ أَبَوَاهُ مُؤْمِنَیْنِ فَخَشِینَا أَن یُرْهِقَهُمَا طُغْیَنًا وَ کُفْرًا – فَأَرَدْنَا أَن یُبْدِلَهُمَا رَبُّهُمَا خَیْرًا مِّنْهُ زَکَوةً وَ أَقْرَبَ رُحْمًا» . (99)
الحدیث
4868.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا لَم یَأمُروا بِمَعروفٍ ولَم یَنهَوا عَن مُنکَرٍ ولَم یَتَّبِعُوا الأَخیارَ مِن أهلِ بَیتی ، سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیهِم شِرارَهُم ، فَیَدعو عِندَ ذلِکَ خِیارُهُم فَلا یُستَجابُ لَهُم . (100)
2 / 8
آنچه سبب گرفتارى مستضعفان مى شود
قرآن
«فرعون در سرزمین [مصر] سر بر افراشت و مردمِ آن را طبقه طبقه ساخت. طبقه اى از آنان را زبون مى داشت: پسرانشان را سر مى برید و زنانشان را [براى بهره کشى ،] زنده بر جاى مى گذاشت. وى از فسادکاران بود» .
«و چرا شما در راه خدا و [در راه نجاتِ] مردان و زنان و کودکان مستضعف نمى جنگید؛ همانان که مى گویند: «پروردگارا! ما را از این شهرى که مردمش ستم پیشه اند، بیرون ببر و از جانب خود براى ما سرپرستى قرار بده و از نزد خویش، یاورى براى ما تعیین فرما؟»» .
«و از فتنه اى که تنها به ستمکاران شما نمى رسد، بترسید و بدانید که خدا سخت کیفر است» .
«پس [بنده ما و موسى] رفتند تا به نوجوانى برخوردند. [بنده ما] او را کُشت. [موسى به او]گفت: آیا شخص بى گناهى را بدون این که کسى را به قتل رسانده باشد، کُشتى؟ واقعاً کار ناپسندى مرتکب شدى. گفت: آیا به تو نگفتم که هرگز نمى توانى همپاى من، صبر کنى؟» .
«و امّا نوجوان، پدر و مادرش [هر دو] مؤمن بودند. پس ترسیدیم [که مبادا] آن دو را به طغیان و کفر بِکشد. پس خواستیم که پروردگارشان، آن دو را به پاک تر و مهربان تر از او عوض دهد» .
حدیث
4868.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه امر به معروف و نهى از منکر نکنند و از برگزیدگان اهل بیتِ من پیروى ننمایند ، خداوند ، بدترینشان را بر آنها مسلّط خواهد کرد . در این هنگام ، نیکانشان دعا مى کنند ؛ ولى اجابت نمى شوند.
4869.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ ونَهَوا عَنِ المُنکَرِ وتَعاوَنوا عَلَى البِرِّ والتَّقوى ، فَإِذا لَم یَفعَلوا ذلِکَ نُزِعَت مِنهُمُ البَرَکاتُ ، وسُلِّطَ بَعضُهُم عَلى بَعضٍ ، ولَم یَکُن لَهُم ناصِرٌ فِی الأَرضِ ولا فِی السَّماءِ . (101)
4870.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ الأَحبارَ مِنَ الیَهودِ وَالرُّهبانَ مِنَ النَّصارى لَمّا تَرَکُوا الأَمرَ بِالمَعروفِ وَالنَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لَعَنَهُمُ اللّه ُ عَلى لِسانِ أنبِیائِهِم ، ثُمَّ عُمُّوا بِالبَلاءِ . (102)
4871.الترغیب والترهیب عن أنس عن رسول اللّه صلى الله عل لا تَزالُ «لا إلهَ إلَا اللّه ُ» تَنفَعُ مَن قالَها ، وتَرُدُّ عَنهُمُ العَذابَ وَالنَّقِمَةَ ، ما لَم یَستَخِفّوا بِحَقِّها . قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، ومَا الاِستِخفافُ بِحَقِّها ؟ قالَ : یَظهَرُ العَمَلُ بِمَعاصِی اللّه ِ ، فَلا یُنکَرُ ، ولا یُغَیَّرُ . (103)
2 / 9
مَن لم یَبْتَلِ فَهو مبغوضٌ عندَ اللّه ِ
الکتاب
«وَ لَوْلَا أَن یَکُونَ النَّاسُ أُمَّةً وَ حِدَةً لَّجَعَلْنَا لِمَن یَکْفُرُ بِالرَّحْمَنِ لِبُیُوتِهِمْ سُقُفًا مِّن فِضَّةٍ وَ مَعَارِجَ عَلَیْهَا یَظْهَرُونَ – وَ لِبُیُوتِهِمْ أَبْوَ بًا وَ سُرُرًا عَلَیْهَا یَتَّکِؤونَ» . (104)
الحدیث
4872.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ یُبغِضُ العِفْرِیَةَ النِّفْرِیَةَ الّذی لَم یُرْزَأْ فی جِسمِهِ ولا مالِهِ . (105)
4869.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : پیوسته مردم در خیرند، مادام که امر به معروف و نهى از منکر کنند و همدیگر را بر نیکى و پرهیزگارى یارى رسانند. پس هر گاه چنین نکنند، برکت ها از ایشان رخت بر مى بندد و بعضى بر دیگرى مسلّط مى شوند و در زمین و آسمان، یارى رسانى نخواهند داشت.
4870.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : وقتى علماى یهود و راهبان نصارا، امر به معروف و نهى از منکر را رها کردند، خداوند، آنان را بر زبان پیامبرانشان نفرین نمود. سپس به بلاى عمومى، گرفتار شدند.
4871.الترغیب و الترهیب – به نقل از انس -: پیامبر خدا فرمود: «همواره [ذکر] لا إله إلّا اللّه ، به گوینده آن، سود مى رساند و از او عذاب و رنج را بر مى گرداند، مادام که حقّ آن را سبُک نشمارد» . گفتند: اى پیامبر خدا! سبک شمردن حقّ آن به چیست؟ فرمود: » [این که] نافرمانى از خدا [و ارتکاب گناهان ،] آشکار گردد؛ ولى انکار نشود و اصلاح نگردد».
2 / 9
انسان بى بلا ، مبغوض خدا
قرآن
«و اگر نه آن بود که [همه] مردم [در انکار خدا]امّتى واحد گردند، قطعاً براى خانه هاى آنان که به [خداى]رحمان کفر مى ورزیدند، سقف ها و نردبان هایى از نقره قرار مى دادیم که بر آنها بالا روند و براى خانه هایشان نیز درها و تخت هایى که بر آنها تکیه زنند» .
حدیث
4872.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند ، انسان خبیثِ شیطانْ صفت را که بلاى جسمى و مالى نمى بیند ، دشمن مى دارد .
1) الأنبیاء : 35.
2) آل عمران : 140 – 142.
3) البقرة : 214.
4) جامع الأخبار : ص 310 ح 852 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 198 ح 55.
5) أعلام الدین : ص 277 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 195 ح 52.
6) دعائم الإسلام : ج 1 ص 241 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 96 ص 28 ح 57.
7) جامع الأخبار : ص 310 ح 855 عن أنس ، بحارالأنوار : ج 67 ص 236 ح 54.
8) جامع الأخبار : ص 313 ح 872 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 237 ح 54.
9) التمحیص : ص 33 ح 17 عن أبی الحسن الأحمسی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 67 ص 241 ح 69.
10) وفی المصدر : «اقتناهُ» ، وما أثبتناه من بحارالأنوار.
11) وفی المصدر : «اقتناؤه» ، وما أثبتناه من بحارالأنوار.
12) الدعوات : ص 166 ح 461 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 188 ح 45.
13) الدعوات : ص 172 ح 483 ، بحارالأنوار : ج 81 ص 174 ح 11.
14) ما بین المعقوفین أثبتناه من بحارالأنوار.
15) دعائم الإسلام : ج 1 ص 220 ، بحار الأنوار : ج 82 ص 167 ح 3.
16) وفی المصدر : «تَمَرَّدی» ، وما أثبتناه من بحارالأنوار.
17) أعلام الدین : ص 277 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 194 ح 52.
18) التمحیص : ص 49 ح 81.
19) الأعراف : 130.
20) التوبة : 126.
21) السجدة : 21.
22) الدعوات : ص 171 ح 479 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 53 ح 82.
23) الروم : 41 و 42.
24) الشورى : 30.
25) آل عمران : 165.
26) القصص : 59.
27) الأنعام : 6.
28) الأعراف : 95.
29) الدعوات : ص 123 ح 304 ، بحارالأنوار : ج 12 ص 347 ح 11.
30) کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 378 ح 5786 ، بحارالأنوار : ج 77 ص 168 ح 4.
31) حلیة الأولیاء : ج 8 ص 119 عن أبی بکر.
32) الأمالی للطوسی : ص 570 ح 1180 عن علیّ بن جعفر عن أخیه الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 73 ص 363 ح 94 ؛ تاریخ دمشق : ج 24 ص 190 ح 5213 عن شقیق بن البراء.
33) سنن الترمذی : ج 5 ص 378 ح 3252 عن أبی موسى.
34) الزهد لهنّاد : ج 1 ص 249 ح 431 عن الحسن.
35) مکارم الأخلاق : ج 2 ص 179 ح 2462.
36) مسند أبی یعلى : ج 1 ص 240 ح 449 و ص 300 ح 604 ؛ الدعوات : ص 167 ح 465 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 188 ح 45.
37) جامع الأخبار (طبعة مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات) : ص 124.
38) الدرّ المنثور : ج 6 ص 554 نقلاً عن ابن مردویه.
39) عَقَلتُ البَعیر : هو أن تَثنی وظیفه مع ذراعه فتشدّها جمیعا فی وسط الذراع (الصحاح : ج 5 ص 1771 «عقل»).
40) سنن أبی داوود : ج 3 ص 182 ح 3089 عن عامر الرام أخی الخضر.
41) حِطَّة : أی تَحطُّ عنه خطایاه وذنوبه ، حَطّ الشیء : إذا أنزله وألقاه (النهایة : ج 1 ص 402 «حطط»).
42) مسند ابن حنبل : ج 1 ص 414 ح 1690 عن أبی عبیدة بن الجرّاح.
43) الفردوس : ج 1 ص 261 ح 1015 عن الإمام علیّ علیه السلام.
44) النساء : 123.
45) صحیح مسلم : ج 4 ص 1993 ح 52.
46) الوَعکُ : هو الحُمّى ، وقیل : ألمها (النهایة : ج 5 ص 207 «وعک») .
47) صحیح البخاری : ج 5 ص 2143 ح 5336 و ص 2145 ح 5343.
48) مسند ابن حنبل : ج 6 ص 77 ح 17118 عن شدّاد بن أوس.
49) الوَصَبُ : دوام الوجع ولزومه (النهایة : ج 5 ص 190 «وصب»).
50) النَّصَبُ : التَّعَبُ (النهایة : ج 5 ص 62 «نصب»).
51) صحیح مسلم : ج 4 ص 1993 ح 52 عن أبی سعید الخدری وأبی هریرة.
52) صحیح البخاری : ج 5 ص 2137 ح 5318 عن أبی سعید الخدری وأبی هریرة.
53) شعب الإیمان : ج 7 ص 182 ح 9927 عن ابن عمر.
54) المَلیلَةُ : حرارة الحُمّى ووهجها ، وقیل : هی الحُمّى التی تکون فی العظام (النهایة : ج 4 ص 362 «ملل»).
55) مسند ابن حنبل : ج 8 ص 170 ح 21787 عن أبی الدرداء.
56) سنن ابن ماجة : ج 2 ص 868 ح 2604 عن أبی جُحیفة عن الإمام علیّ علیه السلام.
57) صحیح ابن حبّان : ج 7 ص 186 ح 2923.
58) زَویتَ عنّی : أی صَرَفته عنّی (النهایة : ج 2 ص 320 «زوى»).
59) المعجم الکبیر : ج 12 ص 117 ح 12735 عن ابن عبّاس.
60) الموطّأ : ج 2 ص 942 ح 8.
61) سنن الترمذی : ج 4 ص 602 ح 2399 عن أبی هریرة ؛ مسکّن الفؤاد : ص 31.
62) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 499 ح 1288 و ص 145 ح 246 وفیه «الرعد» بدل «الوعک» وکلاهما عن عبد الرحمن بن أزهر.
63) صحیح البخاری : ج 5 ص 2137 ح 5317 عن عائشة.
64) تفسیر العیّاشی : ج 1 ص 277 ح 278 عن محمّد بن مسلم.
65) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 500 ح 25291 عن عائشة ؛ الکافی : ج 2 ص 444 ح 2 عن الحکم بن عتیبة عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 73 ص 157 ح 3.
66) جامع الأخبار : ص 310 ح 852 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 235 ح 54.
67) الکافی : ج 2 ص 252 ح 2 عن عبد الرحمن بن الحجّاج ، بحار الأنوار : ج 67 ص 207 ح 6.
68) المعجم الکبیر : ج 3 ص 163 ح 3004 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 86 کلاهما عن حذیفة نحوه.
69) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 498 ح 1284 عن عائشة.
70) مسند زید : ص 410 عن الإمام زین العابدین عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 82 ص 167 ح 3.
71) عدّة الداعی : ص 240 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 194 ح 50.
72) روضة الواعظین : ص 463.
73) وَجَدَ علیه : غَضِبَ (تاج العروس : ج 5 ص 294 «وجد»).
74) مسند ابن حنبل : ج 9 ص 505 ح 25319 و ج 10 ص 36 ح 25862.
75) المستدرک على الصحیحین : ج 1 ص 495 ح 1274 عن أبی هریرة ؛ الدعوات : ص 172 ح 483 نحوه ، بحار الأنوار : ج 81 ص 174 ح 11.
76) سنن أبی داوود : ج 3 ص 183 ح 3090 عن مهدی السلمی عن أبیه ؛ مشکاة الأنوار : ص 227 ح 632 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه.
77) مسند الشامیّین : ج 2 ص 221 ح 1223 عن أبی سعید الخدری.
78) جامع الأخبار : ص 313 ح 872 ، بحار الأنوار : ج 60 ص 237 ح 54.
79) مسند الشهاب : ج 2 ص 170 ح 1120 ؛ جامع الأخبار : ص 310 ح 855 کلاهما عن أنس ، بحار الأنوار : ج 67 ص 236 ح 54.
80) اُصاوِلُ : أسطو وأقهر ، والصولة : الحملةُ والوثبة (النهایة : ج 3 ص 61 «صول»).
81) الطبقات الکبرى : ج 7 ص 508 ؛ مشکاة الأنوار : ص 518 ح 1744 نحوه.
82) الکافی : ج 2 ص 450 ح 2 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 276 ح 4.
83) الکافی : ج 2 ص 449 ح 1 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 275 ح 2.
84) الدِیوان : هو الدفتر الذی یکتب فیه أسماء الجیش وأهل العطاء (النهایة : ج 2 ص 150 «دیوان»).
85) الزمر : 10.
86) المعجم الکبیر : ج 3 ص 93 ح 2760 عن الأصبغ بن نباتة ؛ مسکّن الفؤاد : ص 48 ، بحار الأنوار : ج 82 ص 137 ح 22.
87) مسکّن الفؤاد : ص 58 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 231 ح 47.
88) إرشاد القلوب : ص 26.
89) جامع الأخبار : ص 310 ح 854 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 236 ح 54.
90) کنز العمّال : ج 1 ص 161 ح 809 نقلاً عن ابن لال عن أبان عن أنس.
91) کنز العمّال : ج 1 ص 263 ح 1320 عن خبّاب.
92) فی المصدر : «أیسرها» ، وما أثبتناه من بحارالأنوار.
93) الکافی : ج2 ص249 ح2 عن أبی حمزة الثمالی عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج68 ص216 ح6.
94) در معناى این عبارت ، دو احتمال داده شده است: یک . منافقانه ، از مؤمن پیروى کند ؛ دو . در صدد عیبجویى و پیدا کردن عیب و ایراد مؤمن باشد . احتمال دوم ، قوى تر است.
95) القصص : 4.
96) النساء : 75.
97) الأنفال : 25.
98) الکهف : 74 و 75.
99) الکهف : 80 و 81.
100) الأمالی للصدوق : ص 254 ح 2 ، بحار الأنوار : ج 100 ص 72 ح 5.
101) تهذیب الأحکام : ج 6 ص 181 ح 373 ، بحار الأنوار : ج 100 ص 94 ح 95.
102) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 231 ح 22 نقلاً عن الأصفهانی عن ابن عمر.
103) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 231 ح 23 نقلاً عن الأصفهانی.
104) الزخرف : 33 و 34.
105) الدعوات : ص 172 ح 482 ، بحار الأنوار : ج 81 ص 174 ح 11.
