2 / 1
ذَمُّ مَن لا یَنهى عَنِ المُنکَرِ
الکتاب
» فَلَوْلَا کَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِکُمْ أُوْلُواْ بَقِیَّةٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِى الْأَرْضِ إِلَا قَلِیلاً مِّمَّنْ أَنجَیْنَا مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مَآ أُتْرِفُواْ فِیهِ وَ کَانُواْ مُجْرِمِینَ » .(1)
الحدیث
9020.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَبارَکَ وتَعالى لَیُبغِضُ المُؤمِنَ الضَّعیفَ الّذی لا زَبْرَ لَهُ ، وقالَ : هُوَ الّذی لا یَنهى عَنِ المُنکَرِ .(2)
9021.الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : قالَ النَّبیُّ صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عَزَّوجلَّ لَیُبْغِضُ المُؤْمِنَ الضَّعیفَ الّذی لا دِینَ لَهُ ، فقیلَ لَهُ : وما المُؤْمِنُ الّذی لا دِینَ لَهُ ؟ قالَ : الّذی لا یَنهى عَنِ المُنکَرِ .(3)
2 / 1
کسى که سرزنش نهى از منکر نمى کند
قرآن
«پس چرا از نسل هاى پیش از شما، خِردمندانى نبودند که [مردم را] از فساد در زمین ، باز دارند؟ جز اندکى از کسانى که از میان آنان نجاتشان دادیم. و کسانى که ستم کردند، به دنبال ناز و نعمتى رفتند که در آن به سر مى بردند، و آنان ، بزهکار بودند» .
حدیث
9020.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : خداوند – تبارک و تعالى – ، مؤمن ضعیفى را که هیبت [و صلابت]ندارد، دشمن مى دارد. او همان کسى است که نهى از منکر نمى کند.
9021.امام صادق علیه السلام : پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود : «خداوند عز و جل از مؤمن ضعیفى که دین ندارد، نفرت دارد». گفته شد: مؤمنى که دین ندارد، کیست؟ فرمود: «کسى که نهى از منکر نمى کند».
9022.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا یَنبَغی لِنَفسٍ مُؤمِنَةٍ تَرى مَن یَعصی اللّه َ فلا تُنکِرُ عَلَیهِ .(4)
2 / 2
خَطَرُ تَرکِ الأمرِ والنَّهی
9023.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إذا لَم یأمُروا بِمَعروفٍ ولَم یَنهَوا عَن مُنکَرٍ ولَم یَتَّبِعوا الأخیارَ مِن أهلِ بَیتی ، سَلَّطَ اللّه ُ عَلَیهِم شِرارَهُم ، فیَدعوا عِندَ ذلکَ خِیارُهُم فلا یُستَجابُ لَهُم .(5)
9024.عنه صلى الله علیه و آله : إذا عَظَّمَت اُمَّتیَ الدّنیا نُزِعَت مِنها هَیبَةُ الإسلام ، وإذا تَرَکَتِ الأمرَ بِالمَعروفِ والنَّهیَ عَنِ المُنکَرِ حُرِمَت بَرَکَةَ الوَحیِ .(6)
9025.عنه صلى الله علیه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ولَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ أو لَیَلحِیَنَّکُمُ(7) اللّه ُ کما لَحَیْتُ عَصایَ هذِه – لِعودٍ فی یَدِهِ – .(8)
9026.عنه صلى الله علیه و آله : إذا تَرَکَت اُمَّتیَ الأمرَ بِالمَعروفِ والنَّهیَ عَنِ المُنکَرِ فَلْیُأذَنْ بِوِقاعٍ مِنَ اللّه ِ جلَّ اسمُهُ .(9)
9027.عنه صلى الله علیه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ولَتَنهُنَّ عَنِ المُنکَرِ ، أو لَیَعُمَّنَّکُم عَذابُ اللّه ِ .(10)
9028.عنه صلى الله علیه و آله : إنَّ النّاسَ إذا رأوُا الظّالِمَ فلَم یأخُذوا عَلى یَدَیهِ ، أوشَکَ أن یَعُمَّهُمُ اللّه ُ بِعِقابٍ مِنهُ .(11)
9022.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هیچ انسان مؤمنى را نشاید که ببیند کسى خدا را نافرمانى مى کند و بر او خُرده نگیرد.
2 / 2
خطرِ ترک امر به معروف و نهى از منکر
9023.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه [مردم] امر به معروف و نهى از منکر نکنند و از نیکان خاندان من ، پیروى ننمایند، خداوند ، بَدانِ آنها را بر ایشانْ مسلّط مى گردانَد، و در این هنگام، نیکانشان دعا مى کنند؛ ولى دعایشان مستجاب نمى شود .
9024.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه دنیا در نظر امّت من بزرگ آید، شُکوه اسلام ، از آنان گرفته مى شود و هر گاه امر به معروف و نهى از منکر را وا گذارند، از برکت وحى ، محروم مى گردند.
9025.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : باید امر به معروف و نهى از منکر کنید، و گر نه، همان گونه که من پوست این چوب دستىِ خود را کَنده ام، خداوندْ پوست شما را مى کَنَد.(12)
9026.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه امّت من، امر به معروف و نهى از منکر را فرو گذارد، باید با خداوند – که نامش والاست – اعلان جنگ کند [یا خود را براى بلایى سخت از جانب خداوند جلیل، آماده گردانَد].
9027.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : یا امر به معروف و نهى از منکر مى کنید، یا عذاب خدا ، همه شما را فرا مى گیرد.
9028.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : اگر مردم، ستمگر را ببینند و دستش را [از ظلم]باز نگیرند، زود باشد که خداوند ، کیفر خود را شامل همه آنان کند.
9029.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَزالُ النّاسُ بِخَیرٍ ما أمَروا بِالمَعروفِ ونَهَوا عَنِ المُنکَرِ وتَعاوَنوا عَلَى البِرِّ ، فإذا لَم یَفعَلوا ذلکَ نُزِعَت مِنهُمُ البَرَکاتُ ، وسُلِّطَ بَعضُهُم عَلى بَعضٍ ، ولَم یَکُن لَهُم ناصِرٌ فی الأرضِ ولا فی السَّماءِ .(13)
9030.الترغیب والترهیب عن إبن مسعود عن رسول اللّه صلى ا إنَّ أوَّلَ ما دَخَلَ النَّقصُ عَلى بَنیإسرائیلَ أ نَّهُ کانَ الرَّجُلُ یَلقَى الرَّجُلَ فَیقولُ : یا هذا اتَّقِ اللّه َ ودَعْ ما تَصنَعُ بِهِ فإنَّهُ لا یَحِلُّ لَکَ ، ثُمَّ یَلقاهُ مِنَ الغَدِ وهُوَ عَلى حالِهِ ، فلا یَمنَعُهُ ذلکَ أن یَکونَ أکیلَهُ وشَریبَهُ وقَعیدَهُ ، فلَمّا فَعَلوا ذلکَ ضَرَبَ اللّه ُ قُلوبَ بَعضِهِم بِبَعضٍ ، ثُمَّ قالَ : «لُعِنَ الّذینَ کَفَروا مِن بَنی إسرائیلَ» … الآیات . ثُمّ قالَ : کَلّا واللّه ِ لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ، ولَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ ، ولَتَأخُذُنَّ عَلى یَدِ الظّالِمِ ، ولَتَأطُرُنَّهُ عَلَى الحَقِّ أطْرا .(14)
9031.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ الأحبارَ مِنَ الیَهودِ والرُّهبانَ مِنَ النّصارَى لَمّا تَرَکوا الأمرَ بِالمَعروفِ والنَّهیَ عَنِ المُنکَرِ لَعَنَهُمُ اللّه ُ عَلى لِسانِ أنبِیائهِم ، ثُمَّ عَمَهُم بِالبَلاءِ .(15)
9032.عنه صلى الله علیه و آله : واللّه ِ لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ولَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ ولَتَأخُذُنَّ عَلى أیدیالظّالِمِ ولَتَأطُرُنَّهُ عَلَى الحَقِّ أطْرا ، أو لَیَضرِبَنَّ اللّه ُ بِقُلوبِ بَعضِکُم عَلى بَعضٍ ، ثُمَّ یَلعَنُکُم کما لَعَنَهُم .(16)
9029.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مردم تا زمانى که امر به معروف و نهى از منکر مى کنند و در کارهاى نیک، یکدیگر را یارى کنند، در خیر [و خوبى] خواهند بود؛ امّا هر گاه چنین نکنند، برکت ها از آنان ، باز گرفته مى شود و عدّه اى از آنان بر عدّه دیگر ، سلطه پیدا مى کنند و دیگر نه در زمینْ برایشان یاورى خواهد بود، نه در آسمان.
9030.الترغیب و الترهیب – به نقل از ابن مسعود -: پیامبر خدا فرمود : «نخستین عیبى که بر بنى اسرائیل وارد شد، این بود که هر گاه مردى با مردى [خلافکار]رو به رو مى شد، به او مى گفت: اى مرد! از خدا بترس و گناه نکن، که این کارها بر تو روا نیست. امّا فرداى آن روز، وى را با همان وضع[ِ- خلافکارى و گناه]مشاهده مى کرد؛ ولى براى این که هم کاسه و هم پیاله و همنشین او باشد، او را از گناه ، منع نمى کرد. چون این رفتار را در پیش گرفتند، خداوند ، دل هاى آنها را به جان یکدیگر انداخت» و آن گاه فرمود : » «کسانى از بنى اسرائیل که کافر گشتند، لعنت شدند» …» . سپس فرمود: «آرى . به خدا سوگند که باید امر به معروف و نهى از منکر کنید و دستِ ستمگر را بگیرید و او را با زور هم که شده، به سمت حق بکشانید».
9031.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : چون عالمان یهود و راهبان نصارا ، کار امر به معروف و نهى از منکر را رها کردند، خداوند به زبان پیامبرانشان ، آنها را لعنت کرد . سپس بلا ، همه آنها را فرا گرفت.
9032.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : به خدا سوگند که یا امر به معروف و نهى از منکر مى کنید و جلو ستمگر را مى گیرید و او را با زور هم که شده، به راه حق مى کشانید، و یا خداوندْ دل هاى شما را به جان یکدیگر مى اندازد، آن گاه ، همچنان که عالمان یهود و راهبان مسیحى را از رحمت خویش دور کرد، شما را نیز از رحمتش دور مى سازد.
9033.عنه صلى الله علیه و آله : لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ ولَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنکَرِ ، أو لَیَبعَثَنَّ اللّه ُ عَلَیکُمُ العَجَمَ فلَیضرِبُنَّ رِقابَکُم ، ولَیَکونُنَّ أشِدّاءَ لا یَفِرّونَ .(17)
9034.الترغیب والترهیب عن عائشة : دَخَلَ عَلَیَّ النَّبِیُّ صلى الله علیه و آله فعَرَفتُ فی وَجهِهِ أن قَد حَضَرَهُ شَیءٌ ، فتَوَضَّأ وما کَلَّمَ أحَدا ، فلَصِقتُ بِالحُجرَةِ أستَمِعُ ما یَقولُ ، فقَعَدَ عَلَى المِنبَرِ فحَمِدَ اللّه َ وأثنى عَلَیهِ وقالَ : یا أیُّها النّاسُ ، إنَّ اللّه َ یَقولُ لَکُم : مُروا بِالمَعروفِ وانهَوا عَنِ المُنکَرِ ، قَبلَ أن تَدعوا فلا اُجیبَ لَکُم ، وتَسألونی فلا اُعطِیَکُم ، وتَستَنصِرونی فلا أنصُرَکُم .(18)
9035.الترغیب والترهیب عن أنس بن مالک : أنّ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله قالَ : لا تَزالُ «لا إلهَ إلّا اللّه ُ» تَنفَعُ مَن قالَها ، وتَرُدُّ عَنهُمُ العَذابَ والنِّقمَةَ ، ما لَم یَستَخِفّوا بِحَقِّها . قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، وما الاستِخفافُ بِحَقِّها ؟ قالَ : یَظهَرُ العَمَلُ بِمَعاصی اللّه ِ ، فلا یُنکَرُ ، ولا یُغَیَّرُ .(19)
9036.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لا یُعَذِّبُ العامَّةَ بِعَمَلِ الخاصَّةِ ؛ حتّى تَکونَ العامَّةُ تَستَطیعُ تُغَیِّرُ عَلَى الخاصَّةِ ، فإذا لَم تُغَیِّرِ العامَّةُ عَلى الخاصَّةِ عَذَّبَ اللّه ُ العامَّةَ والخاصَّةَ .(20)
9037.ثواب الأعمال عن مسعدة بن صدقة عَنِ الإمام الصّادق قالَ رسولُ اللّه ِ صلى الله علیه و آله : إنَّ المَعصِیَةَ إذا عَمِلَ بِها العَبدُ سِرّا لَم تَضُرَّ إلّا عامِلَها ، وإذا عَمِلَ بِها عَلانِیَةً ولَم یُعَیَّرْ عَلَیهِ أضَرَّتِ العامَّةَ . قالَ جَعفرُ بنُ مُحمّدٍ علیه السلام : وذلکَ أ نَّهُ یَذِلُّ بِعَمَلِهِ دینُ اللّه ِ ، ویَقتَدی بِهِ أهلُ عَداوَةِ اللّه ِ .(21)
9033.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : باید امر به معروف و نهى از منکر کنید ، و گرنه، خداوند ، عجم را به سر وقت شما مى فرستد، که گردن شما را مى زنند و مردمانى سرسخت اند و نمى گریزند.
9034.الترغیب و الترهیب – به نقل از عایشه -: پیامبر صلى الله علیه و آله نزد من آمد. از چهره وى دریافتم که موضوعى پیش آمده است. آن گاه، وضو ساخت و با هیچ کس سخنى نگفت. من گوشم را به دیوار اتاق چسباندم تا ببینم ایشان چه مى گوید. پیامبر صلى الله علیه و آله بر منبر نشست و حمد و ثناى خدا را گفت و آن گاه فرمود: «اى مردم! خداوند به شما مى فرماید: امر به معروف و نهى از منکر کنید ، پیش از آن که دعا کنید، ولى دعایتان را مستجاب نمى کنم ، و از من بخواهید ؛ ولى به شما نمى دهم ، و از من یارى بطلبید ؛ ولى یارى تان نمى کنم».
9035.الترغیب و الترهیب – به نقل از اَنَس بن مالک -: پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: «کلمه لا إله إلّا اللّه پیوسته براى گویندگان آن، سودمند است و عذاب و خشم الهى را از آنها دور مى سازد ، به شرط این که حقّ آن را سبُک نشمارند». گفتند: اى پیامبر خدا! سبُک شمردن حقّ آن، به چیست؟ فرمود: «[به این که] عمل به معاصى خدا آشکار شود، ولى کسى اعتراض نکند و در صدد تغییرش برنیاید».
9036.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : تا زمانى که عموم مردم در صدد تغییرِ خلافکارى هاى عدّه اى خاص بر آیند، خداوند ، عموم را به گناه عدّه اى خاص ، عذاب نمى کند؛ امّا اگر عموم مردم درصدد اصلاح آن عدّه خاص برنیایند، خداوند ، هم عموم مردم و هم آن عدّه خاص را عذاب مى کند.
9037.ثواب الأعمال – به نقل از مسعدة بن صدقه -: امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش نقل کرد : پیامبر صلى الله علیه و آله فرمود: اگر آدمى گناه را پنهانى انجام دهد، جز به گنهکارْ زیان نمى زند؛ ولى اگر آشکارا انجامش دهد و کسى به او اعتراض نکند، زیانش به همگان مى رسد . [آن گاه] امام صادق علیه السلام فرمود: «علّتش این است که او با گناهِ آشکار خود، دین خدا را خوار مى کند و دشمنان خدا از او سرمشق مى گیرند» .
2 / 3
ما یُوجِبُ تَرکَ النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ
9038.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : غَشِیَتکُمُ السَّکرَتانِ : سَکرَةُ حُبِّ العَیشِ ، وحُبِّ الجَهلِ ، فعِندَ ذلکَ لا تَأمُرونَ بِالمَعروفِ ولا تَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ .(22)
2 / 4
لا یَنبَغی تَرکُ النَّهیِ عَنِ المُنکَرِ لِخَشیَةِ النّاسِ
الکتاب
» الَّذِینَ قَالَ لَهُمُ النَّاسُ إِنَّ النَّاسَ قَدْ جَمَعُواْ لَکُمْ فَاخْشَوْهُمْ فَزَادَهُمْ إِیمَنًا وَقَالُواْ حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ » .(23)
الحدیث
9039.رسول اللّه صلى الله علیه و آله : لا یُحَقِّرَنَّ أحَدُکُم نَفسَهُ أن یَرى أمرا للّه ِ تَعالى فیهِ مَقالٌ ، فلا یَقولَ : یا رَبِّ ، خَشیَةَ النّاسِ! فیَقولَ: فإیّایَ کُنتَ أحَقَّ أن تَخشى .(24)
9040.عنه صلى الله علیه و آله : لا أعرِفَنَّ رَجُلاً مِنکُم عَلِمَ عِلما فکَتَمَهُ فَرَقا مِنَ النّاسِ .(25)
9041.عنه صلى الله علیه و آله : إذا رَأیتَ اُمَّتی تَهابُ الظّالِمَ أن تَقولَ لَهُ : إنَّکَ ظالِمٌ ، فقَد تُوُدِّعَ مِنهُم .(26)
9042.عنه صلى الله علیه و آله : لا یَمنَعَنَّ أحَدَکُم هَیبَةُ النّاسِ أن یَقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أو سَمِعَهُ .(27)
2 / 3
آنچه موجب ترک نهى از منکر مى شود
9038.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : دو مستىِ شما را فرا گرفته است: مستىِ عشق به زندگى ، و مستى نادانى. در چنین وضعى، امر به معروف و نهى از منکر نمى کنید.
2 / 4
ترک نهى از منکر به خاطر ترس از مردم ، شایسته نیست
قرآن
«همان کسانى که [برخى از] مردم به ایشان گفتند: «مردمان ، براى [جنگ با] شما گِرد آمده اند . پس، از آنان بترسید، ولى [این سخن] بر ایمانشان افزود و گفتند: «خدا ، ما را بس است و نیکو حمایتگرى است!»» .
حدیث
9039.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مبادا کسى از شما در جایى که پاى امرى از خدا در میان است و باید سخن بگوید، با سکوت کردن، خود را کوچک کند؛ زیرا [فرداى قیامت] نمى تواند بگوید: «خدایا! از مردم ترسیدم»؛ چون خداوند عز و جل پاسخ مى دهد: «سزاوارتر آن بود که از من بترسى» .
9040.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : مبادا بفهمم که فردى از شما دانشى (اطّلاعاتى) داشته باشد و از ترس مردم، آن را کتمان کند؟!
9041.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هر گاه دیدى امّت من از این که به ستمگر بگویند: «تو ستمگرى»، مى هراسند، فاتحه آنها خوانده شده است.
9042.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : ترس از مردم، هرگز مانع از آن نشود که فردى از شما، هر گاه حقّى را ببیند یا بشنود، به زبان بیاورد.
9043.عنه صلى الله علیه و آله : ألا لا یَمنَعَنَّ أحَدَکُم هَیبَةُ النّاسِ أن یَقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أن یَذَّکَّرَ بِعِظَمِ اللّه ِ ، لا یُقَرِّبُ مِن أجَلٍ ولا یُبعِدُ مِن رِزقٍ .(28)
9044.الترغیب والترهیب عن أبی سعید الخدری : قال رَسولُ اللّه صلى الله علیه و آله : لا یُحَقِّرَنَّ أحَدُکُم نَفسَهُ . قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، وکَیفَ یُحَقِّرُ أحَدُنا نَفسَهُ ؟ قالَ : یَرى أنَّ عَلَیهِ مَقالاً ، ثُمّ لا یَقولُ فیهِ ، فیَقولُ اللّه ُ عَزَّوجلَّ یَومَ القِیامَةِ : ما مَنَعَکَ أن تَقولَ فی کَذا وکَذا ؟ فیَقولُ : خَشیَةُ النّاسِ ! فیَقولُ : فإیّایَ کُنتَ أحَقَّ أن تَخشى .(29)
9043.پیامبر خدا صلى الله علیه و آله : هان! مبادا ترس از مردم، مانع از آن شود که فردى از شما حق را ببیند و نگوید ؛ [چرا که حقگویى]نه اَجَلى را نزدیک مى کند و نه روزى اى را دور مى گردانَد.
9044.الترغیب و الترهیب – به نقل از ابو سعید خُدرى -: پیامبر خدا فرمود : «هیچ یک از شما نباید خود را کوچک کند». گفتند: اى پیامبر خدا! چگونه کسى از ما خود را کوچک مى کند؟ فرمود: «به این ترتیب که در جایى ، خود را موظّف به سخن گفتن بداند، ولى چیزى نگوید. خداوند عز و جل در روز قیامت، به او مى فرماید: چه چیز مانع تو شد تا درباره فلان و بهمان چیز، سخنى نگویى؟ . مى گوید : ترس از مردم! خداوند مى فرماید: سزاوارتر آن بود که از من مى ترسیدى «.
1) هود : 116.
2) معانی الأخبار : ص 344 ح 1 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحارالأنوار : ج 97 ص 77 ح 31.
3) الکافی : ج 5 ص 59 ح 15 عن مسعدة بن صدقة عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 72 ص 228 ح 4.
4) کنز العمّال : ج 3 ص 85 ح 5614 نقلاً عن الحکیم عن حسین بن علیّ علیه السلام.
5) الأمالی للصدوق : ص 385 ح 493 عن أبی حمزة عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 73 ص 372 ح 5.
6) کنز العمّال : ج 3 ص 183 ح 6070 نقلاً عن الحکیم عن أبی هریرة.
7) فی هذا الکلام موضع استعارة وهو قوله علیه الصلاة والسلام: لیلحینّکم اللّه ، والمراد لیتنقّصنّکم اللّه فیالنفوس والأموال ولیصیبنّکم بالمصائب العظام ، فتکونون کالأغصان التی جُرِّدت من أوراقها وعُرِّیت من ألحِیَتِها وألیاطها ، فصارت قُضبانا مجرّدة وعیدانا مفردة (المجازات النبویّة ، ذیل الحدیث).
8) المجازات النبویّة : ص 353 ح 271 ، بحارالأنوار : ج 100 ص 71 ح 4.
9) ثواب الأعمال : ص 304 ح 1 عن محمّد بن عرفة عن الإمام الرضا علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 100 ص 78 ح 33.
10) وسائل الشیعة : ج 11 ص 407 ح 12 عن الإمام العسکریّ عن آبائه علیهم السلام.
11) کنز العمّال : ج 3 ص 77 ح 5575 ، أقول : فی معناه أحادیث کثیرة، راجع : کنزالعمّال : ج 3 ص 66 إلى آخر الباب.
12) جمله «خدا پوست شما را مى کَنَد» ، استعاره است و مقصود ، این است که خداوند ، از اموال و نفوس شما مى کاهد و شما را به مصائب و گرفتارى هاى بزرگ ، مبتلا مى سازد و مانند شاخه هاى درختى مى شوید که از برگ و پوست، برهنه شده و به شاخه هایى برهنه و چوب هایى خشک و بى شاخ و برگ، تبدیل گشته است.
13) مشکاة الأنوار : ص 105 ح 239 ، بحارالأنوار : ج 100 ص 94 ح 95.
14) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 228 ح 17.
15) المعجم الاوسط : ج 2 ص 96 عن عبداللّه بن عمر.
16) کنز العمّال : ج 3 ص 67 ح 5527 عن ابن مسعود.
17) کنز العمّال : ج 3 ص 75 ح 5563 نقلاً عن نعیم بن حمّاد فی الفتن عن الحسن.
18) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 233 ح 29.
19) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 231 ح 23.
20) کنز العمّال : ج 3 ص 65 ح 5515 عن عدی بن عمیرة.
21) ثواب الأعمال : ص 311 ح 2 ، بحار الأنوار : ج 100 ص 78 ح 35.
22) کنز العمّال : ج 3 ص 66 ح 5519 عن عائشة.
23) آل عمران : 173.
24) کنز العمّال : ج 3 ص 70 ح 5534 عن أبی سعید.
25) کنز العمّال : ج 10 ص 217 ح 29152 نقلاً عن ابن عساکر عن أبی سعید.
26) کنز العمّال : ج 3 ص 71 ح 5540 عن ابن عمرو.
27) کنز العمّال : ج 3 ص 75 ح 5567 عن أبی سعید.
28) کنز العمّال : ج 3 ص 76 ح 5570 عن أبی سعید.
29) الترغیب والترهیب : ج 3 ص 227 ح 14.
